Научная статья на тему 'ОИЛА ИНСТИТУТИДА АЁЛЛАР ДИСКРИМИНАЦИЯСИНИНГ ДУНЁВИЙ ВА ДИНИЙ ТАҲЛИЛИ'

ОИЛА ИНСТИТУТИДА АЁЛЛАР ДИСКРИМИНАЦИЯСИНИНГ ДУНЁВИЙ ВА ДИНИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Оила / аёллар / дискриминация / гендер тенглик / динийлик / дунёвийлик.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Миракбарова Дилдора Миралишер Қизи

Жаннатнинг гул-у райҳонлари бўлмиш фарзандларимизни тарбиялаб, вояга етказувчи аёлларга нисбатан эрлари томонидан зўравонлик, куч ишлатиш каби ҳолатларнинг рўй бераётгани жуда аянчли ҳолат. Телеэкранларда, интернет саҳифаларда кўришнинг ўзида инсонда нафрат қўзғатувчи, одамларнинг кўплаб эътирозларига сабаб бўлаётган ҳолатлар кун сайин кўпаймоқда. Оиласини сақлаш, фарзандларини тирик етим номидан асраб қолиш мақсадида бундай тазйиққа учраётган аёллар, афсуски орамизда кўплаб учрамоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОИЛА ИНСТИТУТИДА АЁЛЛАР ДИСКРИМИНАЦИЯСИНИНГ ДУНЁВИЙ ВА ДИНИЙ ТАҲЛИЛИ»

ОИЛА ИНСТИТУТИДА АЁЛЛАР ДИСКРИМИНАЦИЯСИНИНГ ДУНЁВИЙ ВА

ДИНИЙ ТА^ЛИЛИ Миракбарова Дилдора Миралишер кизи

Фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), в.в.б. доцент https://doi.org/10.5281/zenodo.10885580

Аннотация. Жаннатнинг гул-у ращонлари булмиш фарзандларимизни тарбиялаб, вояга етказувчи аёлларга нисбатан эрлари томонидан зуравонлик, куч ишлатиш каби %олатларнинг руй бераётгани жуда аянчли %олат. Телеэкранларда, интернет са%ифаларда куришнинг узида инсонда нафрат цузгатувчи, одамларнинг куплаб эътирозларига сабаб булаётган %олатлар кун сайин купаймоцда. Оиласини сацлаш, фарзандларини тирик етим номидан асраб цолиш мацсадида бундай тазйицца учраётган аёллар, афсуски орамизда куплаб учрамоцда.

Калит сузлар: Оила, аёллар, дискриминация, гендер тенглик, динийлик, дунёвийлик.

Аннотация. Очень печально, что имеют место случаи насилия и применения силы со стороны мужей в отношении женщин, которые воспитывают наших детей, которые являются цветами небесными. Случаев, вызывающих ненависть у человека и вызывающих множество возражений людей, просто увидев их на экранах телевизоров и страницах Интернета, становится все больше. К сожалению, среди нас есть много женщин, которые находятся под таким давлением, чтобы сохранить свои семьи и позаботиться о своих детях защищая их от сиротство.

Ключевые слова: Семья, женщины, дискриминация, гендерное равенство, религиозность, секуляризм.

Abstract. It is very sad that there are cases of violence and use of force by husbands against women who raise our children, who are flowers of heaven. There are more and more cases that cause hatred in a person and cause many objections from people just by seeing them on TV screens and Internet pages. Unfortunately, there are many women among us who are under such pressure to save their families and take care of their children, protecting them from orphanhood.

Keywords: Family, women, discrimination, gender equality, religiosity, secularism.

Аёллар хацида гап кетганда куз олдимизга мунис, ожиза бир хилцат келади. Лекин хает синовларидан бардош билан утишда улардаги маънавий куч-цувватига кучли жинс вакиллари хам тан берадилар. Бугунги кунда аёллар нафацат оила, уй-рузшр ишлари билан бандлар, шу билан бир цаторда жамият хаётининг муайян сохасида уз фаолиятларини олиб бормоцдалар, илмий янгиликлар яратиб, жамият тарацциётига уз хиссаларини цушиб келмоцдалар.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев "Аёлларнинг турмуш шароитларини хисобга олган холда, иш билан таъминлаш, опа-сингилларимизнинг OFирини енгил цилиш учун хар томонлама имконият яратиш, хотин-цизларнинг ижтимоий хаётимиздаги урни ва нуфузини ошириш буйича давлат сиёсатини фаол давом эттиришни биз узимизнинг энг мухим вазифамиз, деб биламиз"[1], деб таъкидлаган.

Миллий ва диний цадриятларимизда эркакни хурмат цилиш, хурмат жихатидан узидан бир паFOна юцори куриш каби хислатлар аёлларда болалигидан

шакллантирилади. Лекин кайси миллат ёки дин эркакка аёлини хурлаш, жирканч ишларни килишга мажбур этишга рухсат беради? Бу энг аввало инсонийликка, ахлок-одобга тугри келмайдиган харакатдир. Сахих хадисларга кура, Абдуллох ибн Замъа розияллоху анхудан ривоят килинади: «Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам: «Бирортангиз уз аёлини кулни калтаклагандек калтакламасин» [2:242] дедилар. Бу билан Ислом динида аёл кишини хурламасликка даъват этилади.

"Камситиш" ("дискриминация") - кишини ирки, жинси, тили, дини ёки бошка асосларга кура хар кандай фарклаш, четлатиш, чеклаш ёки макбул куриш хисобланиб, бунинг окибатида кишининг хукуклари поймол килинади ёки уларни руёбга чикариш кийинлаштирилади. Тенг шароитлар мавжуд булган холатда нотенг муомала килинса -бу камситиш булади. Европа Судининг фикрича, камситиш - бир хилдаги холатда булган шахсга ёки бир гурух шахсларга турлича муомалада булишдир. Лекин, турлича муомалада булиш хамма вакт хам камситиш эмас. Турлича муомалада булишни окловчи конуний максад булмаса ёки турлича муомалани куллаш шундай холис, окил максадга мувофик булмаса - камситиш булади".[3]

"Зуравонлик эса конун билан таъкикланган маънавий, рухий ва жисмоний зарар етказувчи харакатларни шахс хохиш иродасига карши равишда амалга оширишдир. Зуравонликнинг куринишлари турлича булиб, 2019 йил 2 сентабрдаги Узбекистон Республикасининг "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида" ^онунида зуравонликнинг турт асосий тури белгиланган. Булар:

1. Жисмоний зуравонлик;

2. Рухий зуравонлик;

3. Жинсий зуравонлик;

4. Иктисодий зуравонлик". [4:9]

Жисмоний зуравонлик - огирлиги турли даражада булган тан жарохатлари етказиш, хавф остида колдириш, хаёти хавф остида колган шахсга ёрдам курсатмаслик, зуравонлик хусусиятига эга бошка хукукбузарликлар содир этиш, жисмоний таъсир утказиш ёки бундай таъсир утказишнинг узга чораларини куллаш билан тахдид килиш. Жисмоний зуравонликка шапалок тортиш, тепиш, турткилаш, мушт билан уриш; зарб билан итариб юбориш; турли уткир буюм ва нарсаларни отиш; курол билан хавф солиш ёки яралаш; уйдан чикишга жисмонан йул куймаслик; кечаси ухлашга куймаслик кабиларни мисол келтиришимиз мумкин.

Рухий зуравонлик деганда, хотин-кизларни хакоратлаш, уларга тухмат килиш, тахдид килиш, уларнинг шаънини, кадр-кимматини камситиш, репродуктив сохада назорат килиш, уз хавфсизлиги учун хавотир уйготган, узини химоя кила олмасликка олиб келган ёки рухий соглигига зарар етказган харакат (харакатсизлик) тушунилади.

Жинсий зуравонликка - хотин-кизларнинг розилигисиз шахвоний хусусиятга эга харакатларни содир этиш, шунингдек зурлик ишлатиш ёки зурлик ишлатиш билан тахдид килиш ёхуд аёл жинсидаги вояга етмаган шахсларга нисбатан ахлоксиз харакатлар содир этиш оркали учинчи шахс билан жинсий алока килишга мажбурлаш кабилар мисол булади.

Иктисодий зуравонлик деганда эса, хотин-кизларнинг нормал яшаш ва камол топиш учун озик-овкат, уй-жой хамда бошка зарур шарт-шароитлар билан таъминланишга булган хукукини, мулк хукукини, таълим олиш хамда мехнатга оид

хукукини амалга оширишни чеклашга олиб келадиган харакат (харакатсизлик) тушунилади. [4:9]

Ушбу зуравонликларнинг барча тури афсуски айрим оилалардан учраб турибди. Хрзирги кунда дунё микёсида хар уч аёлдан бири жисмоний ёки жинсий зуравонлик курбони булмокда. Одам савдоси курбонларининг 71 фоизи - аёллар. Репродуктив ёшдаги аёллар орасида улим холати ва ногиронликни келтириб чикарувчи асосий сабаблардан бири - уларга нисбатан зуравонликнинг кулланилиши хисобланади.

Олим Муродов А.нинг изланишларига кура, "Тахлиллар шуни курсатмокдаки, оиладаги зуравонлик жабрланувчиларнинг асосан унинг ожиз булган аъзолари, яъни болалар, аёллар, кариялар ва ногиронлар ташкил этади. Оилада зуравонлик билан боглик хукукбузарликлардан жабрланганларнинг 58,5% аёллар, 29,4% вояга етмаганлар, 5,7% кариялар, 3,8% эркаклар, 2,6% эса ногиронлар ташкил этмокда. Айрим тадкикотларда шахсга нисбатан тан жарохати етказишдан жабрланган шахсларнинг 60%ни аёллар ва болалар ташкил этиши аникланган".[5:79]

"Аёлни дискриминация килиш, унинг жамиятдаги урнини факат козон - товок олдида деб белгилаш анъанаси жахон цивилизациясининг барча даврларида мавжуд булган".[6:800] Олим Х,айлей Й. Голден аёлларни оилада камситилиши, зуравонликка учраши хакида илмий тадкикот олиб борган. Илмий ишида олим аёлларни оиладаги зуравонликдан кейинги рухий холати, жумладан, узига булган ишончни йукотиши, оилавий низоларга узини айбдор деб хис килиши окибатида рухий хасталикларга чалиниши, стресс ва депрессия холатларини бошдан кечиришини таъкидлаш билан бир каторда, оилавий зуравонликни бошдан кечирган аёллар билан утказган сухбатларини илмий ишига илова килган.[7]

Муродов А. яна куйидаги тахлилларни хам келтирган: "Оиладаги зуравонликдан жабрланганларга оид хорижий мамлакатлардаги маълумотлар урганилганида, Боливияда йилига 17% аёллар жисмоний зуравонлик жабрланувчиси булиши; Бангладешда касддан одам улдириш жиноятларининг 50% эри томонидан хотинига нисбатан содир этилиши; Янги Зелландияда 20% аёллар эри ёки бирга яшовчи эркак томонидан жисмоний калтакланиши; Покистонда 42% аёллар оиладаги жисмоний зуравонликни узларининг такдири деб хисоблаши; Испанияда хар беш кунда касддан улдирилган шахсларнинг биттаси аёллар булиб, улар узининг турмуш уртоги томонидан улдирилганлиги; Францияда йилига 25 минг аёл эри томонидан жинсий зуравонликдан жабрланиши; Австралияда аёлларнинг 18% оиладаги зуравонликдан азият чекиши ва жабрланиши; Россияда йилига 36 минг аёллар оиладаги зуравонлик окибатида тан жарохати олаётганлиги; Миср Араб Республикасида 35% оилали аёллар турмуш давомида камида бир маротаба эри томонидан каттик жисмоний калтакланиши кайд этилган".[5:82]

Имом ат-Термизий ривоят килган хадисда "Аёлларни факат карамли кишиларгина хурмат килади, уларни факат безориларгина хафа килади"[8:83] дейилган. Афсуски, бугунги кунда карамлилик хислати билан сифатлангандан кура, куплаб инсонлар берахмлилик, кахрикаттикликни афзал куриб, нафакат аёлига, балки фарзандларига хам рухий зарар етказмокдалар.

БМТ Бош Ассамблеясининг 1999 йил 17 декабрдаги резолюцияси билан 25 ноябрь - Халкаро аёлларга нисбатан зуравонликка бархам бериш куни сифати

бeлгилaнгaн. 2014 йилдa БМТ Бoш кoтиби XOTOH - кизлaргa нисбaтaн зУрaвoнликкa бaрхaм бeриш куни сифaтидa бeлгилaнгaн. 2014 йилдa БМТ Бoш кoтиби XOTOH -кизлaргa нисбaтaн зУрaвoнликлaрни бaртaрaф этишгa кaрaтилгaн "UNiTE" нoмли тaшaббyсини oчик дeб эълoн килди. Шу мyнoсaбaт билaн xap йили дунё микëсидa 25 нoябрдaн 10 дeкaбргaчa "ЗУрaвoнликкa адрши 16 кун" шиoри oстидa турли тaдбирлaр yткaзилaди. Бу глoбaл кaмпaния жaхoннинг 187тa мaмлaкaтидa yткaзилиб, 6 мингдaн зиёд тaшкилoтлaр хaмдa 300 миллиoн кишини кaмрaб oлaди.[9] Ушбу кaмпaния aëллaргa нисбaтaн зУрaвoнлик инсoн хyкyклaригa зид хaрaкaт экaнини ифoдaлoвчи фикр билaн рaмзий бoFлaнгaн икки BoKea 25 нoябрь - Хaлкaрo xoтин-кизлaргa нисбaтaн

зУрaвoнликни бaртaрaф этиш кyнидa бoшлaниб, 10 дeкaбрь - Хaлкaрo инсoн хукукдари кyнидa якyнигa eтaди. Узбeкистoндa ушбу тaдбирлaр 2011 йилдaн буён "Уйдaги oсoйиштaликдaн дyнëдaги тинчлик сaри" шиoри oстидa мyвaффaкиятли yгкaзилмoкдa. [10]

2021 йилдa мaмлaкaтимиздa oилaдaги зУрaвoнликнинг oлдини oлиш тизимини тaкoмиллaштириш бyйичa 8тa нoрмaтив - хукукий хyжжaт кдбул килинди. Шyнингдeк, 2020 йилдa зУрaвoнликдaн жaбр кyргaн 14 минг 770 нaфaр xoтин - кизлaргa химoя oрдeри бeрилгaн бyлсa, 2021 йилнинг 10 oйи дaвoмидa 32 минг 154 нaфaригa aнa шyндaй Xимoя oрдeри бeрилди. Ушбу рaкaмлaр зУрaвoнлик хoлaтлaри кyпaяëтгaнидaн эмaс, бaлки xoтин - кизлaрнинг хукукий oнги Ba кaрaшлaри юксaлaëтгaнидaн, кoлaвeрсa, жoйлaрдa прoфилaктикa инспeктoрлaрининг фaoл ишлaëтгaнидaн дaлoлaт бeрaди. Узбeкистoн Рeспyбликaси Прeзидeнтининг 2021 йил 19 мaйдaги "ЗУрлик ишлaтишдaн жaбр кУргaн xoтин - кизлaрни рeaбилитaция килишга oид кУшимчa чoрa - тaдбирлaр тyFрисидa"ги кaрoри aсoсидa Мaхaллa Ba oилaни кУллaб - кyввaтлaш вaзирлиги хyзyридa 29тa aëллaрни рeaбилитaция килиш Ba мoслaштириш мaркaзлaри тaшкил этилди. 2021 йил 12 нoябрдaн бoшлaб "1146" кисад Ишoнч тeлeфoни ишгa тушурилди. Ишoнч тeлeфoни "AZIZ-AYOL.UZ" ягoнa интeрaктив миллий плaтфoрмaси билaн мyвoфиклaштирилди. Aдлия вaзирлиги тoмoнидaн xoтин - кизлaрнинг хукукий oнги Ba мaдaниятини oширишгa кaрaтилгaн oнлaйн укув кyрслaри ишлaб чикилиб, бaрчa учун бeмaлoл фoйдaлaниш имкoнияти ярaтилгaн "kurslar.huquqiyportal.uz" элeктрoн плптфoрмaсигa жoйлaштирилди.[9]

Бу габи зУрaвoнлик, aëллaрнинг хaклaри пoймoл этилaëтгaн хoлaтлaр хaкидa биз интeрнeт тaрмoклaри, oммaвий axбoрoт вoситaлaридaн xaбaрдoр булиб турибмиз. Энг aчинaрли тoмoни шyндaки, oдaмлaрнинг эти кoтиб, бyндaй хoдисaлaрни тaбиий жaрaëндeк кaбyл килишлaридир. Aслидa, бyндaй вaхшийлик, oдaм кaдрини eргa урувчи XOлaтлaр миллaтимиз, динимиз, yмyмaн инсoниятгa ёт тyшyнчaдир. Мaърифaтпaрвaр жaдидчи Aбдyллa Aвлoний узининг "Туркий Гулистон ëxyд axлoк" aсaридa "Нaфснинг рoхaти, кaлбнинг мaтoнaти, фикрнинг сaлoмaти, виждoннинг хaлoвaти хaлим тaбиaт бyлмoк илa хoсил булур. Чунки хaлим кишилaр хaр кaнчa кyввaт Ba кyдрaт сoхиби бyлсa хaм, yзидaн oжиз кишилaргa шиддaт илa мyoмaлa килмaс"[11:65] дeгaнлaр.

Бутун дyнëдa, жyмлaдaн Узбeкистoндa хaм гeндeр тeнгликкa oид изчил ислoхoтлaр aмaлгa oширилмoкдa. Лeкин aфсyски, xaлкимизнинг хукукий, диний сaвoдxoнлигининг eтaрли эмaслиги гeндeр тeнглилик принципини aмaлиëтдa кeнг, сaмaрaли кУллaй oлиш имшнини oртгa сyрмoкдa. Aйрим инсoнлaр тoмoнидaн гeндeр тeнглик Ba Ислoмдa aëл хyкyклaри бир - биригa зид тyшyнчa дeб кaрaлaëтгaни, "гeндeр

тенглик" ва "феминизм" тушунчаларини бир хил маъно акс эттиради деб уйлаб, унга салбий каралаётгани ачинарли холат.

Х,ар бир иллат бекорчилик, узидан бошканинг дардини хис килмаслик, локайдликдан келиб чикади. Макхул розияллоху анху Пайгамбаримиз соллаллоху алайхи васалламнинг: 'Тийбатчи, маддох, таъна килувчи ва уликка ухшаб юрувчи кишилар булишдан сакланинглар", деган хадисларидаги "уликка ухшаб юрувчилар"ни касб билан шугулланмайдиган кишилар, деб изохлаганлар".[12:25] Бу иллатлар нафакат бир инсон, балки жамият келажагига салбий таъсир килишидан огох булайлик.

Бу муаммони ёритишдан максадимиз эркак ва аёл уртасига нифок солиш ёки уларни камситиш эмас. Балки миллий, диний, умуминсоний кадриятларни унутганлар учун эслатиш, амал килаётганлардан урнак олишдан иборат. Х,ар бир инсон хак-хукукларини талаб килганда эмас, балки бир-бирини хурмат килганда, хукукларини поймол килмаганда, кадр топгандагина бахтлидир.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. "Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз". Узбекистон Республикаси Президенти лавозимига кириш тантанали маросимига багишланган Олий Мажлис палаталарининг кушма мажлисидаги нутк. "Халк сузи" газетаси, 2016 йил, 15 декабрь.

2. "Расулуллох соллаллоху алайхи васаллам». Таржимон: Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф. "HILOL-NASHR" нашриёти. Тошкент - 2018. - 242 б.

3. www.jurix.ru интернет сайти. "Шахсни камситишдан химоялаш" номли семинар материаллари асосида (АНО «ЮРИКС», Москва, 2008 й.)

4. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги "Оила" илмий-амалий тадкикот маркази "Зуравонликдан жабрланганлар хукукларини химоя килиш ва зуравонликнинг олдини олиш". Услубий кулланма. "Baktria press". Тошкент - 2020. - 9 б.

5. Муродов А. Ш. "Ички ишлар органларининг оиладаги зуравонлик билан боглик хукукбузарликлар профилактикасини такомиллаштириш". Юридик фанлар буйича фалсафа доктори (DSc) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. Тошкент - 2019. - 79 б.

6. Брокгаузъ Ф. А., Ефронъ И. А. "Талмуд. 100 великих книг: Энциклопедический словарь". С. Петербург - 1894г. - ст. 800.

7. Hayley Y. Golden "The effects of wife-abuser socio-economic level, type of abuse, and rather gender, on attribution of blame". A dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy in psychology. University of Rhode Island - 2009.

8. Ат-Термизий "Аш-шамойил ан-Набавийа". "Чулпон" нашриёти. Тошкент - 1993. -83 б.

9. Узбекистон Миллий ахборот агентлиги интертен сайти. http://uza.uz/posts/322693.

10. Кун.уз интернет сайти. 2018 йил, 26 ноябрь. https://kun.uz/54611111.

11. Жадид адабиёти намоёндалари. "Одоб-ахлок китоби". "Yangi asr avlodi" нашриёти. Тошкент - 2018. - 65 б.

12. Aл-Фaкиx Aбy Лaйс Aс-Сaмaркaндий "Тaнбeхyл - Foфилийн" ("Faфлaтдaн yЙFOниш") 3-китoб. "Мoвaрoyннaхр" нaшриëти. Тoшкeнт - 2003. - 25 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.