Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ'

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1601
292
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сунъий интеллект / интеллект / компьютер / ақлли мактаб / робот / фантастика / робот-ўқитувчилар. / искусственный интеллект / интеллект / компьютер / умная школа / робот / фантастика / роботы-учителя.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қодиров Умарали Дўстқобилович, Қаршиев Жамшид Муроталиевич

Ушбу мақолада сунъий интеллект тизимларининг пайдо бўлиши, ривожланиши ва имкониятларига кўра турлари ҳамда уларни таълим жараёнида қўллаш орқали таълим сифатини ошириш ҳақида фикрлар юритилган. Сунъий интеллект тизимларини таълимда қўллаш бўйича ривожланган давлатлар тажрибалари, уларни мамлакатимиз таълимига татбиқ этиш масалалари ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ

В статье рассматриваются типы систем искусственного интеллекта в зависимости от их происхождения, развития и возможностей, а также факторы, улучшающие качество образования за счет его применения в образовательном процессе. Изучен опыт развитых стран по использованию систем искусственного интеллекта в образовании и применения систем искусственного интеллекта в образовании нашей страны.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЖИҲАТЛАРИ»

Кодиров Умарали Дустк,обилович,

Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази "Педагогика, психология ва таълим технологиялари" кафедраси профессори, психология фанлари доктори Каршиев Жамшид Муроталиевич, Сурхондарё вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази "Аник ва табиий фанлар методикаси" кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИ^АТЛАРИ

УДК: 37.013

КОДИРОВ У.Д., КАРШИЕВ Ж.М. ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОС ЖИЦАТЛАРИ

Ушбу маколада сунъий интеллект тизимларининг пайдо булиши, ривожланиши ва имкониятла-рига кура турлари х,амда уларни таълим жараёнида куллаш оркали таълим сифатини ошириш х,ак,ида фикрлар юритилган. Сунъий интеллект тизимларини таълимда куллаш буйича ривожланган давлат-лар тажрибалари, уларни мамлакатимиз таълимига татбик, этиш масалалари урганилган.

Таянч суз ва тушунчалар: сунъий интеллект, интеллект, компьютер, ак,лли мактаб, робот, фантастика, робот-укитувчилар.

КОДИРОВ У.Д., КАРШИЕВ Ж.М. ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ

В статье рассматриваются типы систем искусственного интеллекта в зависимости от их происхождения, развития и возможностей, а также факторы, улучшающие качество образования за счет его применения в образовательном процессе. Изучен опыт развитых стран по использованию систем искусственного интеллекта в образовании и применения систем искусственного интеллекта в образовании нашей страны.

Ключевые слова и понятия: искусственный интеллект, интеллект, компьютер, умная школа, робот, фантастика, роботы-учителя.

KODIROV U.D., KARSHIEV J.M. FEATURES OF THE ARTIFICIAL INTELLIGENCE IMPLEMENTATION IN THE LEARNING PROCESS

The article is devoted to the types of artificial intelligence systems according to their origin,development and capabilities,as well as the factors that improve the quality of education through its application in the educational process. As well, it is studied the experience of developed countries' artificial intelligence systems' application in education and the application of artificial intelligence systems in education system of the country.

Key words and concepts: artificial intelligence, intellect, computer, smart school,robot, science fiction, robot teachers.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Кириш. Сунъий интеллект бугунги кунда дунё-даги энг мухим технологиялардан бирига айла-ниб улгурди. Утган асрнинг бошларида биз фак,ат фильмларда ва турли хил илмий-фантастик роман-ларда куришимиз мумкин булган сахналарнинг аксарияти хаётимизга сунъий интеллектнинг кириб келиши билан хак,ик,атга айланмокда.

БМТ томонидан келтирилган маълумотларга кура, 2022 йилга келиб, дунё буйича ялпи ички махсулотнинг карийб чорак к,исми рак,амли тех-нологияларга боFлик булиб крлиши тахмин килинаётган хозирги шароитда бу йуналишдаги ишларни жадаллаштириш ва ривожлантиришга алохида эътибор каратиш энг туFри стратегик йуналиш хисобланади.

Бугунги кунда жахон амалиётида Канада, Сингапур, Бирлашган Араб Амирликлари, Финляндия, Япония, Хитой, Италия, Тунис, Буюк Британия, АКШ, Швеция, Мексика, Европа Иттифок,и, Кения, Дания, Франция, Австралия, Корея Респу-бликаси, Хиндистон ва Германия каби давлатлар1 сунъий интеллектни ривожлантириш стратегия-ларини эълон килган.

Мавзунинг долзарблиги. Сунъий интеллект технологияларининг дунё амалиётида жадал ва кенг кулланилиши хамда шу каби ракамли маъ-лумотлардан фойдаланиш имкониятини мамла-катимиз хаётида фойдаланишнинг юк,ори сифа-тини таъминлаш, ушбу сохада малакали кадрлар тайёрлаш учун кулай шарт-шароитлар яратиш бугунги куннинг талабидир.

Сунъий интеллект атамаси биринчи булиб, 1956 йилда Дортмунд конференциясида Жон Мак-карти2 ва унинг хамкасблари Марвин Ли Минский, Натаниэль Рочестер, Клод Шеннонлар томонидан таклиф этилган. Жон Маккарти ушбу ата-манинг муаллифи сифатида к,абул к,илинади. Шу утган вак,т ичида жуда катта илмий изланишлар олиб борилди ва борилмок,да, бунинг натижасида сунъий интеллектнинг кулланилиш сохаси тезлик билан кенгайиб бормокда. Хозирги кунда сунъий интеллект соFлик1ни сак,лаш, энергетика, тоF-кон саноати, к,ишлок, хужалиги, таълим, машинасоз-ликни такомиллаштириш, овозли ёрдамчилар, онлайн сухбат ва алок,а ва дастурий таъминотни ривожлантиришда самарали фойдаланилмокда.

Сунъий интеллект тушунчасига таъриф бериш-дан олдин интеллект нималигини билишимиз

1 https://regulation.gov.uz/ru/document/19838

2 https://en.wikipedia.org/wiki/John_McCarthy_

(computer_scientist)

лозим. Интеллект - (lot. intellectus3 - билиш, тушуниш, идрок к,илиш, ак,л) инсоннинг ак,лий к,обилияти; хаётни, атроф-мухитни онгда айнан акс эттириш ва узгартириш, фикрлаш, ук,иш-урганиш, дунёни билиш ва ижтимоий тажрибани кабул к,илиш к,обилияти; турли масалаларни хал к,илишда бир к,арорга келиш, ок,илона иш тутиш, вок,еа-ходисаларни олдиндан кура билиш лаёк,ати. Интеллектнинг таркибига идрок к,илиш, хотир-лаш, фикр юритиш ва психик жараёнлар киради. Интеллектнинг ривожланиши тутма истеъдод, мия имкониятлари, жушк,ин фаолият, хаётий тажриба каби ижтимоий омилларга боFлик1. Интеллект даражаси инсон фаолиятининг хамда, психологик тестлар натижаларига к,араб хам белгиланади.

Юк,орида куриб чик,илган "интеллект" тушунча-сидан шундай хулоса чик,ариш мумкинки, интеллект фак,ат инсонларга тегишли ва одам ак,лий кобилиятининг узига хос улчовидир. Психоло-глар томонидан махсус усуллар ёрдамида тажриба орк,али одамнинг интеллектуал (ак,лий) дара-жасини аниклаш имкониятлари пайдо булди.

Сунъий интеллект ва интеллект тушунчала-рининг таърифлари бир-биридан фарк, к,илади. Бунинг асосий сабаби мия хусусиятлари хали хам тулик, урганилмаганлигидадир. Инсон мияси сон-санок,сиз сирларни уз ичига олган. Аммо, биз миянинг ишлаш услуб ва тамойилларини тулик, билмаймиз, миянинг ишлаши хакидаги асосий билимларимиз нейронлар ва уларнинг фаолият-лари билан чекланган. Мияни максимал тадк,ик, к,илиш учун аввало, миянинг ишлашини тушуниш ва тушунтириш зарур. Бунинг натижасида неврология ва шунга мос равишда мияга асосланган таълим ёндашуви шаклланди. Миянинг ишлаш алгоритмини тахлил к,илиш орк,али компьютер-лар ёки ак,лли машиналарнинг ривожланишига катта хисса кушиш мумкин.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асар-ларининг к,иск,ача та^лили. Сунъий интеллект тизимларининг ривожлантириш масалаларини узбек олимларидан М.Камилов, Т.Бекмуратов, Ш.Мадрахимов, Н.Игнатев томонидан амалга оширилган тадк,ик,отларда уз ифодасини топган.

Рус олимларидан М.Ахметов, А.Базаева, Л.Бочарова, А.Лобанов, томонидан сунъий интеллект тизимларини ривожлантириш ва таълим сохасида куллаш масалалари буйича илмий изланишлар олиб борилган.

3 https://uz.wikipedia.org/wiki/Intellekt

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Сунъий интеллект тушунчаси х,ак,ида якдил, аник, бир таъриф х,озирги кунгача мавжуд эмас. Бунга турли фан сох,аларида ижод килувчи олим-ларнинг талкинлари турличалиги х,ам асосий саба-блардан биридир.

Мацсад. Сунъий интеллект тизимларининг пайдо булиши, ривожланиши ва имкониятларига кура турлари х,амда уларни таълим жараёнида куллаш оркали таълим сифатини ошириш х,ак,ида фикрлар юритилган. Сунъий интеллект тизимла-рини таълимда куллаш буйича ривожланган дав-латлар тажрибалари, уларни мамлакатимиз таъ-лимига татбик этиш масалалари урганилган.

Асосий ^исм. Сунъий интеллект атамаси муал-лифи Жон Маккартининг узи томонидан сунъий интеллектга бир канча таърифлар билдирил-ган. У сунъий интеллектга "одамга ухшаш аклли машиналар, айникса, аклли компьютер дастур-ларини яратиш фанлари ва мух,андислиги" деб таъриф берган. Шунга кура, компьютер фикр юритиш, муаммоларни х,ал килиш, маъно яратиш ва умумлаштириш каби инсоний хатти-х,аракатларни намойиш килса, яъни юкори дара-жадаги билим кобилиятларидан фойдалана олса, компьютерни сунъий интеллект деб таърифлаш мумкин1. Яна бир буюк олим, сунъий интеллектга оид тадкикотлари ва шу сох,а буйича куплаб илмий адабиётлар муаллифи Нилс Нилссон2нинг фикрига кура, "сунъий интеллект - бу табиий ак,лга таклид килишни яратишга каратилган назария"3. Буни куйидагича, яъни сунъий интеллектга - инсон аклига таклид килинган алгоритмлар кетма-кетлиги сифатида х,ам таърифлаш мумкин.

Юкоридагилардан шуни тушунсак буладики, сунъий интеллект буйича олиб борилган тадкикотларда таъкидланишича оламда х,амма нарса муайян алгоритм доирасида ишлайди. Шунга кура, онг математик жих,атдан жуда мурак-каб алгоритм натижасидир. Бугунги кунда сунъий интеллектнинг аксарият муаллифлари учун мия -бу, уз функцияларини ташки дунё конунларидан келиб чикиб амалга оширадиган тузилмадир. Ушбу х,олат сунъий интеллектнинг рационал хусу-сиятга эга эканлигини англатади.

1 Маккарти, Дж. Эпистемологические проблемы искусственного интеллекта. 1977. - C. 21.

2 https://en.wikipedia.org/wiki/Nils_John_Nilsson

3 Nils J. Nilsson. The quest for artificial intelligence a history of ideas and achievements. - Stanford University, 2010. - C. 20.

Сунъий интеллектнинг ривожланиши ва узгариш жараёни компьютерларнинг, яъни транзисторларнинг ривожланиши билан парал-лел. Бирок, ушбу фикр сунъий интеллект факат компьютер технологиялари билан боFлик, деган хулосага олиб келмаслиги керак. Аксинча, бу -сунъий интеллект тиббиёт, мух,андислик ва саноат сох,аларидан психологияга кадар куплаб фанларга бевосита боFлик булган х,амда уларнинг барчаси эх,тиёжларига мувофик равишда тузилган сох,а эканлигидан далолат беради.

Хозирда сунъий интеллектни турли илмий адабиётлар тах,лилига кура имкониятларига асослан-ган х,олда уч турга ажратишимиз мумкин.

Заиф сунъий интеллект ёки тор СИ. Заиф сунъий интеллект - интеллект билан махсус топширикни бажаришга кодир булган сунъий интеллектнинг бир тури булиб, энг кенг таркалган ва х,озирда мавжуд булган туридир. Тор сунъий интеллект уз сох,аси ва чекловларидан ташкарида ишлай олмайди, чунки у факат битта аник вазифа учун мулжалланган. Шунинг учун у тор сунъий интеллект деб х,ам аталади. Apple Siri дастури тор сунъий интеллектнинг яхши намунасидир, у чекланган турлари ва олдиндан белгилан-ган имкониятлари доирасида ишлайди. Бундан ташкари шахмат уйнаш, узини узи бошкарадиган машиналар фаолияти, нуткни таниб олиш ва тас-вирни аниклашни х,ам тор сунъий интеллектга мисол килиб келтирсак булади.

Умумий сунъий интеллект. Умумий сунъий интеллект - х,ар кандай интеллектуал вазифани инсон каби самарадорлик билан бажара олади-ган акл тури. Умумий сунъий интеллект аклли ва одам каби уйлайдиган тизимдир. Хозирги кунда умумий сунъий интеллектни ифодалайдиган ва инсон каби мукаммал х,ар кандай вазифани бажара оладиган бундай тизим мавжуд эмас. Дунё микёсидаги тадкикотчилар энди умумий сунъий интеллектга эга машиналарни ишлаб чикишга эътибор беришмокда. Умумий сунъий интеллектга эга тизимлар борасида х,али х,ам изланишлар олиб борилмокда ва бундай тизимларни яратиш учун куп куч ва вакт талаб этилади.

Мукаммал сунъий интеллект. Мукаммал сунъий интеллект тизимлар интеллектининг дара-жаси булиб, машиналар инсон аклидан устун туриши ва х,ар кандай вазифани билиш хусуси-ятларига эга булган одамга караганда яхширок бажариши мумкин. Бу умумий сунъий интеллектнинг натижасидир. Кучли сунъий интеллектнинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

баъзи бир асосий хусусиятларига куйидагилар киради: фикрлаш, мулох,аза юритиш, жумбокни ечиш, хулосалар чикариш, узи режалаштириш, урганиш ва мулокот килиш кобилияти. Мукам-мал сунъий интеллект х,анузгача сунъий интел-лектнинг фаразий тушунчасидир.

Жах,он иктисодиёти глобал пандемия шаро-итида тармокларнинг узгариши, бу жараённинг ракамлашуви, мобиллашуви, барча сох,аларга сунъий интелектнинг жорий этилиши билан боFлик мух,им даврни бошдан кечирмокда.

Шу каби сох,алардан бири бу таълим тизими-дир, купчилик сунъий интеллектнинг таълимда кулланилишини «робот укитувчилар» сифатида тушунишади, бу х,акикатдан бироз фарк килади. Сунъий интеллектни шахсийлаштирилган таълим тизимларида, маълумотларни излаш, чат-ботлар, болалар учун махсус таълим тизимларида, инклюзив таълим тизимларида, укув жараёнининг назо-рат тизимларида, укувчилар билимини бах,олаш тизимларида учратишимиз мумкин. Бундай тизим-лардан фойдаланиб, нафакат укувчиларнинг билимларини ошириш балки, укитувчиларнинг юкини камайтирилиши х,ам мумкин.

Сунъий интеллект ёрдамида замонавий таъ-лимни ташкил этишга куйиладиган мух,им тала-блардан бири ортикча рух,ий ва жисмоний куч сарф этмай, киска вак,т ичида юксак натижаларга эришишдир. Маълум вак,т ичида муайян назарий билимларни укувчиларга етказиб бериш, уларда маълум фаолият юзасидан куникма ва малака-ларни х,осил килиш. Улар томонидан эгаллан-ган билим, куникма ва малакалар даражасини бах,олаш укитувчидан юксак педагогик майорат талаб этади. Бу мух,им вазифани амалга ошириш умумтаълим муассасаларида укитишнинг анъ-анавий методларини илFор педагогик ва ахбо-рот технологиялар билан кушиб олиб боришни такозо этади.

Бу сох,ада олиб борилаётган ишлар юзасидан дунё таълимига эътибор каратадиган булсак, Россия Таълим вазирлигининг маълумотига кура мак-табларда 2021 йилдан "Сунъий интеллект" укув модулларини синовдан утказишни бошлайди. 2024 йилга келиб, одатдаги укув дастури доираси-даги барча мактабларнинг ярмида сунъий интеллект дарслари укитилади.

Корея давлати мактабларида 2021 йил иккинчи семестридан бошлаб сунъий интеллект дарслари жорий этилади. Келгуси йили мавзулар мактаб укув дастурига киритилгач, урта мактабнинг 2 ва

3 синфлари укувчилари сунъий интеллект кур-сига кириш ёки сунъий интеллект математикаси сабокларини олишлари мумкин.

Хитой ва Америка Кушма Штатлари сунъий интеллект сох,асидаги илмий тадкикот ва таълим сох,аларида етакчилик килмокда. Бу давлатларда дунёнинг машхур олий таълим ва илмий тадкикот даргох,лари жойлашиши билан бир каторда давлатлар инновацион фаолиятни куллаб-кувватловчи механизмларни х,ам тулик тартибга солган ва муассасаларга катта х,ажмдаги молия-вий кумак курсатиб келмокда. Натижада Хитой ва АКШ дунё мамлакатларидан куплаб билимли мутахассисларни узига кенг жалб этмокда.

Мамлакатимизда илм фанни ривожлантириш максадида жуда катта кадамлар ташланиб, х,ар бир со^ада ракамли технологиялардан фойдала-ниш оркали ижтимоий иктисодий сох,аларда катта натижаларга эришиш мумкинлигини х,аётнинг узи курсатиб турибди.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатнома-сида таъкидланганидек, ракамли иктисодиётни ривожлантириш Узбекистон учун келгуси йил-ларда энг долзарб ва устувор йуналишлардан биридир1.

Шу устувор вазифаларнинг яна бир тасдиFи сифатида, Узбекистон Республикасини 2019-2021 йилларда инновацион ривожлантириш стратеги-ясида келтирилган вазифалардан келиб чиккан х,олда "2021-2022 йилларда Узбекистонда сунъий интеллектни ривожлантириш стратегияси"га2 оид Узбекистон Республикаси Президенти фармони лойих,аси мух,окамага куйилди.

Фармоннинг максади - сунъий интеллект сох,асида миллий илмий тадкикот ва ривожлантириш фаолиятларини тизимли тарзда йулга куйиш х,амда таълимни самарали исло^ этишдан иборат.

Стратегиянинг асосий вазифаси - 2021 - 2022 йилларда сунъий интеллектни ривожлантириш стратегиясида белгиланган максадни амалга оши-ришда инсон ресурсларини рационал сафарбар этиш ва ракамли мах,сулотларни яратиш х,амда кулланилишини раFбатлантиришдан иборатдир.

«Ракамли Узбекистон — 2030» Стратегия-сига мувофик х,амда сунъий интеллект техноло-гияларини жадал жорий этиш ва уларни мамлакатимизда кенг куллаш, ракамли маълумот-

1 https://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-2 5-01-2020

2 https://regulation.gov.uz/uz/document/19838

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

лардан фойдаланиш имкониятини ва улар-нинг юкори сифатини таъминлаш, ушбу сохада малакали кадрлар тайёрлаш учун кулай шарт-шароитлар яратиш максадида Узбекистон Респу-бликаси Президентининг 2021 йил 17 феврал-даги "Сунъий интеллект технологияларини жадал жорий этиш учун шарт-шароитлар яратиш чора-тадбирлари тyFрисида"ги ПК,-499б-сон карори1 кабул килинди. Бу карорда мамлакатимиздаги иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохада, дав-лат бошкаруви тизимида сунъий интеллект технологияларини ишлаб чикиш ва улардан фойдала-нишда ягона талаблар, жавобгарлик, хавфсизлик ва шаффофликни белгиловчи норматив-хукукий базани ишлаб чикиш максад килиб олинган.

Узбекистон Республикаси таълим тизимига хам дастлабки сунъий интеллект тизимлари имконият-ларига асосланган Фартона шахрининг 10-та мак-табида, жумладан, 13-сон мактабда «Аклли мактаб» дастури оркали кириб келганлиги барчамиз учун кувонарли холатдир.

Таъкидлаш лозимки сунъий интеллект тизимлари асосида ишлаб чикилган "Аклли мактаб"2 дастурининг таълим тизимига жорий этилиши бир канча афзалликларни беради.

Билим сифатини автоматик тарзда бах,олаш. Сунъий интеллект бу борада бир канча усулларни таклиф эта олади. Гарчи инсонлар томонидан бахолашнинг урнини тулик боса олмасада, сифат жихатидан унга якинрок була олади.

Сунъий интеллект тизимларига асосланган «Аклли мактаб» дастурий таъминоти хам макта-бларда укитувчиларнинг вактларини тежаш; киска фурсатда укувчилар, фанлар, мавзулар, синфлар кесимида таълимдаги бушликларни аниклаш; укувчиларнинг аклий ва жисмоний ривожланиш-ларини тахлил килиб бориш ва бошка бир канча имкониятларни яратиб мактаб бошкарувида енгилликлар бермокда.

Инсон хотираси мукаммал эмас ва дастур укитувчилар, ота-оналарга укувчиларнинг таъ-лимига оид маълумотларни эслатиб туради ва хатто дарсларда фаол иштирок этмаётган, узлаштириши пасайган холатлар буйича алохида огохлантиришлар беради.

Укувчиларнинг хулц-атворини кузатиб бориш. Сунъий интеллект тизимлари асосида турли тахлиллар утказилиб укувчиларнинг маъна-

1 https://lex.uz/docs/5297046

2 http://marifat.uz/marifat/ruknlar/umumii-urta-talim/4760.htm

вий, рухий, ахлокий жараёнларини хамда билим-ларни узлаштириши билан бир вактда кузатиб бориш имконини беради. Бунинг натижасида дастур асосида укувчилар нафакат аклан ва жис-монан, балки маънавий жихатдан хам ривожла-ниб боришига уз хиссасини кушади.

Бунда «Аклли мактаб» дастури айнан укувчиларнинг узлаштириши жараёнида хосил булган бушликларни, узлаштиришида мавзулар кесимида узилишларни, узлаштириш дара-жаси паст укувчилар ва фанлардан кобилиятли укувчиларни график ва бошка куринишларда чикариб бериши оркали айнан кайси укувчи билан ва кайси мавзулар буйича индивидуал тарзда шутулланиш лозимлигини аниклаб беради.

Бундан ташкари, сунъий интеллектнинг таълим жараёнига татбик этилиши - укитувчиларнинг хам узгаришга мажбур килади. Жумладан, укитувчиларнинг «Аклли мактаб» дастури билан хамкорлиги натижасида мактабларда укувчиларни тезкор, самарали ва яхширок укитишга кумаклашади. Бу укитувчиларнинг уз устларида ишлашларига ва таълим бериш сифатини оширишларига олиб келади.

Сунъий интеллект тизимларининг мактабларга жорий этилиши укитувчиларнинг куплаб ишла-рини оптималлаштиради ва автоматлаштиради. Бу эса укитувчиларга узининг укувчилари билан ишлаш ва таълим сифатини ошириш учун купрок вакт ажратишларига олиб келади.

Куплаб олимлар сунъий интеллект кела-жаги борасида куплаб тортишувлар олиб бормокдалар. Гап шундаки, айрим машиналар одамларнинг шахсий хаётига тажовуз килиши ва хатто куролланиши мумкинлигидан хавотир билдиришса, бошка олимлар бу борада ижобий фикрдалар. Улар сунъий интеллект тизимидаги уз-узини бошкарувчи машиналар оркали энг паст хавф ва энг кам йукотишлар билан энг куп фойда, энг кам зарар етказадиган вариантни хисоблаб чикилиши мумкинлигини таъкидламокдалар. Яна бир сунъий интеллект билан боFлик тортишувли вазият инсонларнинг бандлиги билан боFлик. Интеллектуал техникалар ёрдамида маълум иш жойларини автоматлаштиришга интилаётган куплаб саноат корхоналари, инсонларнинг ишчи кучини кискартиришга булган харакатларини кучайтиради. Бу хам одамларда сунъий интеллек-тга нисбатан ёмон тасаввур уЙFотмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Хулоса. Сунъий интеллект хозирги кунда куйидаги жараёнлар куринишида таълимни узгартиришни давом эттирмокда:

• глобаллашув ва фан-техника тараккиёти жараёнида сунъий интеллектнинг таълим тизи-мидаги ахамияти тобора ортиб бормокда;

• тест ва бахолаш тизимлари оркали тала-балар ва укувчилар учун сунъий интеллект ёрда-мида янги улчовлар ва мезонлар яратиш мумкин;

• табакалаштирилган ва индивидуал таълим-дан янада самарали ва кенг фойдаланиш имко-ниятлари яратилди;

• таълимда жуда мухим урин тутадиган тескари алока сунъий интеллектга эга талабалар эхтиёжларига мос равишда автоматлаштирилиши мумкин.

Сунъий интеллект технологиялари оркали хар кандай сохани узгартириш имконияти мавжуд, аммо бу имкониятлар чексиз эмас.

Сунъий интеллектнинг асосий камчиликлари шундаки,

- маълумотлардаги хар кандай ноаникликлар - натижага таъсир курсатади;

- киритилаётган маълумотлар аник булиши, сунъий интеллект тизимлари хатосиз ишлашини таъминлайди;

- маълум бир соха учун яратилган сунъий интеллект тизими бошка соха учун натижа бер-майди.

Бу дегани кишлок хужалиги учун мулжалланган тизимни тиббиёт сохасида куллаб булмайди. Ёки фирибгарликни аниклаш учун тузилган тизим машинани бошкаролмайди ёхуд юридик ёрдам курсатолмайди. Бошкача килиб айтганда, ушбу тизимлар жуда тор ихтисослашуви билан ажра-либ туради.

Тизимлар битта аник вазифани бажариш учун мулжалланган ва улар инсон каби куп вазифа-ликдан йирокдир. Бундан ташкари, узини узи урганиш тизимлари мустакил эмас. Биз телевизор ва кино экранларида курган сунъий интеллект технологиясининг тавсифлари ханузгача хаёлот элементлари булиб колмокда. Шу билан бирга, маълум махоратларни урганиш ва такомиллаш-тириш учун мураккаб маълумотларни тахлил кила оладиган компьютерлар камдан-кам учрайди.

Шуни унутмаслик керакки хар бир яратилаёт-ган технологиялар доим инсониятга, унинг турмуш даражасини яхшилашга, башарият тараккиётга хизмат килмоFи лозим.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Туломов С.С. ва бошкалар "Ахборот тизимлари ва технологиялари". Олий укув юрти талабалари учун дарслик. - Т: «Шарк», 2000 й. 336-368 б.

2. Рахимов Н.О. Интеллектуал укитиш тизимларида билимларни ифодалаш модел-лари // ТАТУ хабарлари. - Тошкент. №4. 2010. 64-68 б.

3. Кадиров М.М. "Ахборот технологиялари" фанидан укув кулланма. 1-кисм. - Т.: «Сано-стандарт» нашриёти, - 2018. 192-237 б.

4. Брусиловский П.Л. Интеллектуальные обучающие системы. // Информатика. Наука-технический сборник. Киев, 1990. № 2.

5. Бессмертный И.А. "Искусственный интеллект" Учебное пособие. Санкт-Петербург 2010. 27-32 с.

6. David Moursund.Brief Introduction to Educational Implications of Artificial Intelligence. http://darkwing.uoregon.edu/~moursund/dave/index.htm. 24.04.2006, 45-б.

7. https://regulation.gov.uz/ru/document/19838

8. https://en.wikipedia.org/wiki/John_McCarthy_(computer_scientist)

9. https://uz.wikipedia.org/wiki/Intellekt

10. https://lex.uz/docs/5297046

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.