Научная статья на тему 'РАҚАМЛИ ТАФАККУР ВА УНИ ТАЪЛИМГА ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ (ИЛМИЙ МАНБАЛАР ТАҲЛИЛИ)'

РАҚАМЛИ ТАФАККУР ВА УНИ ТАЪЛИМГА ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ (ИЛМИЙ МАНБАЛАР ТАҲЛИЛИ) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
242
65
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тўртинчи саноат инқилоби / рақамли тафаккур / алгоритмик тафаккур / дастурлаш / мактабгача таълим / алгоритмлаш / компьютер ёрдамисиз ёки ажратилган (unplugged) таълим / компьютер ёрдамида таълим. / четвёртая промышленная революция / вычислительное мышление / алгоритмическое мышление / программирование / дошкольное обучение / отключённое от компьютера обучение / подключённое обучение.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Икромова Мушаррафхон Нематиллаевна

Ушбу мақолада рақамли тафаккур ва уни келажак авлод учун зарур кўникма сифатида таълимга жорий этиш бўйича жаҳонда олиб борилаётган ишлар илмий манбалар асосида ўрганилган. Шунингдек, рақамли тафаккурни ривожлантиришда қўлланилаётган ёндашувдастурлашга мактабгача таълим ёшидан тайёрлаш стратегиялари аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЦИФРОВОЕ МЫШЛЕНИЕ И ЗАДАЧИ ЕГО ВНЕДРЕНИЯ В ОБРАЗОВАНИЕ (АНАЛИЗ НАУЧНЫХ ИСТОЧНИКОВ)

В данной статье на основе научных источников изучен навык вычислительного мышления, необходимый для будущего поколения, и проводимые в мире работы по его внедрению в образование. Также определены стратегии обучения к программированию с дошкольного возраста, как подхода для развития вычислительного мышления.

Текст научной работы на тему «РАҚАМЛИ ТАФАККУР ВА УНИ ТАЪЛИМГА ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ (ИЛМИЙ МАНБАЛАР ТАҲЛИЛИ)»

Икромова Мушаррафхон Нематиллаевна,

Наманган давлат университети "Информатика" кафедраси таянч докторанти

РАКАМЛИ ТАФАККУР ВА УНИ ТАЪЛИМГА ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ (ИЛМИЙ МАНБАЛАР ТАЩЛИ)

УДК: 373.21

ИКРОМОВА М.Н. РАЦАМЛИ ТАФАККУР ВА УНИ ТАЪЛИМГА ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ (ИЛМИЙ МАНБАЛАР ТАУ.ЛИЛИ)

Ушбу маколада ракамли тафаккур ва уни келажак авлод учун зарур куникма сифатида таълимга жорий этиш буйича жах,онда олиб борилаётган ишлар илмий манбалар асосида урганилган. Шунинг-дек, ракамли тафаккурни ривожлантиришда кулланилаётган ёндашув- дастурлашга мактабгача таъ-лим ёшидан тайёрлаш стратегиялари аникланган.

Таянч суз ва тушунчалар: туртинчи саноат инкилоби, ракамли тафаккур, алгоритмик тафаккур, дастурлаш, мактабгача таълим, алгоритмлаш, компьютер ёрдамисиз ёки ажратилган (unplugged) таълим, компьютер ёрдамида таълим.

ИКРОМОВА М.Н. ЦИФРОВОЕ МЫШЛЕНИЕ И ЗАДАЧИ ЕГО ВНЕДРЕНИЯ В ОБРАЗОВАНИЕ (АНАЛИЗ НАУЧНЫХ ИСТОЧНИКОВ)

В данной статье на основе научных источников изучен навык вычислительного мышления, необходимый для будущего поколения, и проводимые в мире работы по его внедрению в образование. Также определены стратегии обучения к программированию с дошкольного возраста, как подхода для развития вычислительного мышления.

Ключевые слова и понятия: четвёртая промышленная революция, вычислительное мышление, алгоритмическое мышление, программирование, дошкольное обучение, отключённое от компьютера обучение, подключённое обучение.

IKROMOVA M.N. COMPUTATIONAL THINKING AND THE CHALLENGES OF INTEGRATION TO EDUCATION (ANALYSIS OF SCIENTIFIC SOURCES)

In the article implementing basic scientific sources is studied the skill necessary for the future generation, digital thinking ability and the works carried out in the world to introduce that into education. Also defined strategies for teaching programming in preschool educational, as approach for the development of digital thinking.

Key words and concepts: the Fourth Industrial Revolution, digital thinking, algorithmic thinking, programming, preschool education, unplugged activities, computerized activities.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

Кириш. Ракамли технологияларини хаётимизга шиддат билан кириб келиши инсониятни яшаш тарзи, шароитини бутунлай янгича даражада узгартириб юбормокда. Улардан хам кунда-лик ишларида хам ишлаб чикаришда фойдала-ниш инсониятни туртинчи саноат инкилобига олиб келди. Ракамли инкилобга асосланган бу саноат инкилоби аклли тизимлар томони-дан бошкарилувчи автоматлаштирилган ишлаб чикаришга бутунлай утиш деганидир. Бундай саноат инкилоби шароитида энди нафак,ат ракамли технологиялардан фойдаланувчи балки уларни ишлаб чикарувчи юкори малакали мутахассис-ларни етиштириш масаласи бутун дунё олди-даги муаммолардан биридир. Албатта бундай жараён билан тукнаш келган хар кандай жамият учун ракамли дунёни бошкара оладиган, ракамли иктисодиётни ривожлантира оладиган келажак мутахассисларини тайёрлаш устувор масалалар-дан биридир. Юртимизда хам ракамли билим-ларга, тафаккурга эга, стратегик фикрлай оладиган1, замонавий билим ва тажрибалар, миллий ва умумбашарий кадриятлар асосида мустакил ва мантикий фикрлайдиган ёшларни тарбиялаш2 устувор йуналишлардан биридир. Бу масала таъ-лим тарбия сохасига катта масъулият юклайди.

Тадк,ик,отнинг мацсади. Янги Узбекистон куриш остонасида турган эканмиз, ракамли иктисодиётни ривожлантиришга катта эътибор каратиляпти. Бу борада мамлакатимизда барча сохаларга ахборот технологияларини жорий этиш ишларини куллаб-кувватловчи куплаб меъёрий хужжатлар ишлаб чикилмокда.

Шунинг учун Узбекистон Республикасининг 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегиясини «илм, маъри-фат ва ракамли иктисодиётни ривожлантириш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури, Узбекистон Республикаси мактабгача таълим тизи-мини 2030 йилгача ривожлантириш концепци-яси, «Ракамли Узбекистон — 2030» стратегияси ва шунга ухшаш давлат сиёсати даражасидаги меъёрий хужжатларда курсатилган тадбирлар орасида келтирилган куйидаги:

1 Узбекистон Республикаси Президенти Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 24 январь 2020 йил.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 29 декабрь 2020 йил.

1. Таълим тизимининг барча боскичларида халкаро андозаларга тулик жавоб берадиган замонавий ахборот технологияларини укитиш;

2. Мактабгача таълим тизимида таълим-тарбия жараёнларига замонавий таълим дастур-лари ва технологияларини татбик этиш;

3. Таълим поFонасининг бошланFич боскичида укувчиларга ракамли технология-ларни такдим этиш оркали ракамли куникмаларни узлаштириш учун имкониятлар яратиш, тахлилий ва танкидий фикрлашни ривожлантириш, кела-жакда зарур буладиган кенг куламли ракамли трансформация шароитида ёшларга билим ва куникмалар бериш;

4. Технологик касблар ва инновацион фао-лият сохасида укишни ташкил этишга каратилган юкори самарали халкаро амалиётни таълим тизи-мига жорий этиш каби вазифаларни амалга оширишга кумак берувчи изланишлар олиб бориш максад килиб олинган.

Мавзунинг долзарблиги бутун дунёда эъти-роф этилаётган XXI аср инсон учун мухим булган куникма ракамли тафаккурни ва уни таълим тизи-мига кай тарзда жорий этиш буйича жахонда олиб борилаётган ишлар бизда урганилмаганлиги билан белгиланади. Шу билан бирга дастурлашни инсон-нинг когнитив фаолиятига таъсири бутун дунёда тинмай урганилиб келинмокда, бу сохада мамлакатимизда хам купрок изланишлар олиб бориш давр талаби.

Мавзу буйича илмий манбалар так,лили.

Туртинчи саноат инкилобига утилаётган ушбу даврда ёшларга таълим тарбия бериш масаласи жахонда олиб борилаётган ишлар ва илмий изланишларга эътибор каратишимизни такозо этади. Купчилик адабиётларнинг тахлили XXI аср инсони учун ижодий тафаккур, муаммоларни хал этиш, танкидий тафаккур, хамкорликда ишлаш куникмалари зарурлигини курсатмокда3, 4, 5, 6. Ушбу куникмалар эса ракамли тафаккурни ташкил этувчи

3 S.K.Cansu, F.K. Cansu. An Overview of Computational Thinking. International Journal of Computer Science Education in Schools, April 2019, Vol. 3, No. 1

4 Мукашева М.У., Паевская Е.В. Семантическое влияние программирования на развитие мышления обучающихся: предпосылки, исследование и перспективы. -"Открытое образование", Т. 24. № 1. 2020. C. 46-53. 49 c.

5 Берман Н.Д. Вычислительное мышление. ЦИТИСЭ №3 (20) 2019.

6 Хеннер Е.К. Вычислительное мышление. Образование и наука. 2016. № 2 (131). С. 18-33.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

куникмалар эканлигини куплаб хорижий илмий манбаларда учратиш мумкин.

Йиллар давомида компьютер билан ишлаш усуллари инсон фикрлаш жараёнларига, яъни тафаккурига таъсир этаётганини XX аср-нинг иккинчи ярмида психологлар томонидан аникланган. Замонавий шароитларда, компьютер технологиялари воситачилигида ва улар томонидан узгартирилган аклий фаолият психологик тадкикотларнинг янги мухим объекти - жамият тафаккурини урганишда сезиларли тараккиётни талаб килади1. Тафаккур психологик жараён сифа-тида муаммоли вазият шароитида бошланади. Компьютерларнинг яратилиши ва ривожланиши турли туман муаммолар ечимининг натижаси-дир. Уларда ишлаш, улар учун дастурлар тузиш ва сунъий интеллект яратиш жараёни инсоннинг когнитив хусусиятларига уз таъсирини утказмай колмаган албатта.

Дастурлаш - иккинчи саводхонлик дея таъкидла-ган Совет иттифокининг Информатика фани асос-чиси академик А.П. Ершов вак,тлар утиб ракамли технологиялар инсониятнинг аклий салохиятининг ривожланишига, таълим сифатига, укитишнинг назарияси ва амалиётининг асосий коидаларига албатта уз таъсирини утказишини тахмин килган2. Орадан йиллар утиб олимлар томонидан айтил-ган фикрлар уз исботини топмокда.

Ракамли тафаккур тушунчасининг фанга кириб келиши XX асрнинг 50-60 йилларидан алгорит-мик тафаккур номи билан бошланган. Алгоритмик тафаккур - масаланинг куйилиши, уни машинага киритиш - чикаришга мосланган узгартиришлар ва бу узгартиришларни бажариш учун алго-ритмларни излаш буйича аклий фаолият3 деб каралган. 80 йилларга келиб америкалик олим Сеймур Паперт процессуал тафаккур билан боFлаган. Унинг фикрича, «Процессуал тафаккур процеду-раларни ишлаб чикиш, такдим этиш, синовдан утказиш ва мослаштирув ишлар килишдан ибо-рат кадамли курсатмаларни уз ичига олади ва бун-дай кадамли курсатмалар хар бири формал шаклда

1 Брушлинский А.В., Тихомиров О.К. О тенденциях развития современной психологии мышления. Национальный психологический журнал №2(10)/2013, 10-16.

2 Мукашева М.У., Паевская Е.В. Семантическое влияние программирования на развитие мышления обучающихся: предпосылки, исследование и перспективы. -"Открытое образование", Т. 24. № 1. 2020. C. 46-53, 46 стр.

3 Берман Н.Д. Вычислительное мышление. ЦИТИСЭ №3 (20) 2019.

таржима килиниб махсус компьютер ёки автомат курилмаси томонидан бажарилади»4. Ушбу таъриф деярли алгоритмик тафаккурга берилган таърифга якин, лекин кенгрок тушунчани акс эттиряпти.

Ракамли тафаккур (Computational Thinking ёки Вычислительное мышление) атамаси 2006 йилда Жанетт Винг томонидан киритилган ва унинг фикрича: «Ракамли тафаккур- тегишли соха мута-хассиси ёки компьютер томонидан кулай шаклда куйилган муаммо ва унинг мумкин булган ечим-ларини хал этишга каратилган тафаккур жараёни»5 деб эътироф этилган. Маълум вакт утиб, 2011 йилда Ж. Винг келгуси тадкикотлар асосида янгича таъриф беради: «Ракамли тафаккур - муаммоларни шакллантириш, уларни ечиш, муаммолар ечимини ахборотни кайта ишловчи воситалар хал эта ола-диган шаклда тасвирлашда иштирок этувчи тафаккур жараёни» деб эътироф этган.

Айни пайтда ушбу тушунча жуда куп изла-нувчилар томонидан турлича талкин килиниб келинмокда ва стандарт изохга туширилмаган. Шундай булса хам тадкикотчи олимлар ракамли тафаккурни яхлит изохга келтиришдан кура уни ташкил этувчи куникмаларни таълим олувчиларда ривожлантириш ва таълим жараёнига жорий килишга эътибор каратмокдалар.

Албатта ракамли тафаккурнинг таърифи ва таркиби хам изланувчилар томонидан турлича таърифланмокда. Н.Д. Берман6 ва К.Кансулар7 уз илмий маколаларида ракамли тафаккурга турли олим ва изланувчилар томонидан берилган таъриф ва уни таркибий кисмларини ёритишган. Ушбу адабиётларда муаллифлар томонидан келтирил-ган ракамли тафаккурнинг таърифларини урганиб чикиб таърифлашга харакат киламиз. Демак, ракамли тафаккур - муаммо ва масалаларни компьютер ва техник воситалар ёрдамида ечиш жара-ёнида шаклланадиган когнитив фаолият.

Шунингдек, ракамли тафаккурнинг урганилган манбаларда келтирилган таркибий кисмларини умумлаштиришга харакат киламиз. Демак ракамли тафаккур куйидагилардан ташкил топган деб айти-шимиз мумкин:

4 Хеннер Е.К. Вычислительное мышление. Образование и наука. 2016. № 2 (131). С. 18-33.

5 J.M. Wing. Computational Thinking // Communications of the ACM. 2006, March. Vol. 49. № 3. Р. 33-35.

6 Берман Н.Д. Вычислительное мышление. ЦИТИСЭ №3 (20) 2019.

7 S.K.Cansu, F.K. Cansu. An Overview of Computational Thinking. International Journal of Computer Science Education in Schools, April 2019, Vol. 3, No. 1

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

• a6crpa^Mfl - MyaMMO é<M tiibmmhm Tymy-HimHM eHru^^amTupaAM, a6cTpa<^a AHaga cogga emuiMnapra onu6 <ena,m

• ,ge<oMno3i^Mfl - MacananapHM kiimiik Ba TymyHapnu Tamiun этyв4u^apгa 6ynum ycynu;

• anropuTMU< Ta^a<<yp - MacanaHii emu-Mura onu6 <enyBmu <eTMa <eT KagaMnap cxeMa-cuhu Ty3um xapaéHii;

• aBTOMaT^am - 6omK,a MacananapHM yHyMnui e^MMu y^yH mainnaHraH a^ropuTM^apHu <OMnbw-Tep Ba TexHu< KypunManapfla K^nam;

• yMyMnamTupum (6ax,onam) - Typnu KypuHumflaru Macananapra mainnaHraH emuiM Ba anropMTMnapHM Mocnam xapaéHM. ABBangaH Mat-nyM e^MM acocuga AHru MyaMMOHM Te3 emm ycynui.

PaKaM^u Ta^a<<ypHu ym6y Tamiurn этyв4u^a-pugaH <ypuHu6 Typu6Au<u, Mypa<<a6 Macananap-HMHr e^uMMHu Tonumga yHu <epa<cu3 э.пeмeнт-napiiHM MHo6aTra onMaraH x,onfla cogga emuiMra <e^Tupu6, ynapHM AHa x,aM TymyHapnu <ypiiHMmra <e^Tupu6, <eTMa <eT^u<flaH ^ofiflanaHum Ba kom-nbWTepga K^nam, KonaBepca flHru Macanara x,aM KynnaM onca an6aTTa KorHMTMB ^aonuflTHM puiBox-naHTupumra <aTTa TypTiu 6yna,gM. Axup mhcoh y3 x,aéTM gaBoMuga x,aM 6upop fOMymHM 6axapumga yHga Kepainu HaTuixara apumumu y^yH roK,opugaru aMannap <eTMa KeTnuruHM 6axapa,gM<y. (Mucon y^yH x,aMMara MatnyM ^otf gaMnam anropuiTMu). LUyHumr y^yH paKaM-nu Ta$a<<ypHM TatnuiM xapa-éHuga Ky-nam yHurnr <orHUTUB ^aonuflTura uxo-6mm Tatcup yT<a3umu 6unaH 6upra TatnuM onyB^u-napHM Macana Ba MyaMMonapHM ipeaTMB x,an этмm Ba Typnu ax6opoTnapHu tm3mm-m K,a6yn Kunumura épgaM 6epagu.

Xo3upru BaKTga TagKMKoTnap gacTypnam Mana-<acu paKaMnu Ta$a<<ypHM mainnaHTupyB^u Ba puBoxnaHTupyB^u éHflamyBnapgaH 6upu э<aн-nuruHu KypcaTMoKga1, 2, 3, 4. LUyHMHr,ge<, A.n.

1 Gonz6lez, M. R.. Aprender a programar 'apps' como enriquecimiento curricular en alumnado de alta capacidad [To learn programming 'apps' as curriculum enrichment on gifted students]. Bordyn. Revista de PedagogHa,2014, 66(4), 135-155.

2 Hüseyin Uzunboylu, Elanur Kinik, Sezer Kanbul. An Analysis of Countries which have Integrated Coding into their Curricula and the Content Analysis of Academic Studies on Coding Training in Turkey. TEM Journal. Volume 6, Issue 4, Pages 783-791

3 Hanna Palmer. Programming in preschool—with a focus on learning mathematics. International Research in Early Childhood Education Vol. 8, No. 1, 2017, Pages 75-87.

4 KymHMpeHio A.T., PoroxiMHa I.E. riuKToMup: onbiT o6y4eHMA nporpaMMMpoBaHMW cTapmux gomionbHM-kob. - https://cyberleninka.ru/article/n7piktomir-opyt-

Ершов ишларининг давомчиларидан бири А.Г. Кушниренконинг фикрича, «Дастурлаш билан шугулланиш зарур тафаккур тури алгоритмик тафаккурни шакллантириш ва ривожлантиришга ёрдам беради»5.

Компьютер учун дастур тузиш дегани унга у тушунадиган тилда буйруклар бериш дегани-дир. Компьютерда керакли натижани олишимиз учун унга буйрукларни туFри кетма-кетликда беришимиз, ундан ташкари маълум масалани ечишда кайси дастурлаш тилидан фойдаланиш яхши самара беришини билишимиз хам керак. Дастур тузиш жараёнида режалаштириш, дастурлаш, мослаштирув ишлар, тахлил килиш восита-лари - ракамли тафаккурнинг мактабда, универ-ситетда, уйда, ишда амалий кулланилишида ёрдам беради. Куплаб изланишлар юкори савияда таш-кил этилган дастурлаш курслари уз фаолиятини режалаш, ташкил этиш, математик кобилият ва абстракт тафаккурнинг ривожланиши каби ког-нитив билимларни ривожлантиришга олиб кели-шини таъкидламокда6. Шунинг учун ёш авлоднинг дастурлаш буйича билим ва куникмасини оши-риш бутун дунё олдидаги долзарб масала булиб колмокда.

Шу билан бирга келгусида дастурлаш сохасида яхши тайёргарликка эга булган мутахассисларнинг етишмаслиги хам маълум килинмокда7, 8.

Ушбу муаммоларни ечими сифатида бутун дунё буйича дастурлашни таълим тизимининг барча буFинларига асосий фан сифатида кири-тиш тенденцияси кузатилмокда. Айни вактда жуда куп давлатлар уз миллий таълим дастурларини кайта куриб чикмокдаки, дастурлашни асосий фанлар каторига киритиш буйича ишлар олиб

obucheniya-programmirovaniyu-starshih-doshkolnikov/

viewer

5 Кушниренко А.Г., Лебедев Г.В. Информатика: 12 лекций о том, для чего нужен школьный курс информатики и как его преподавать. — Лаборатория базовых знаний, 2000.

6 Кушниренко А.Г., Рогожкина И.Б. ПиктоМир: опыт обучения программированию старших дошкольников. - https://cyberleninka.ru/article/n/piktomir-opyt-obucheniya-programmirovaniyu-starshih-doshkolnikov/ viewer

7 Moreno-Leуn, J., Robles, G., & Romаn-Gonzаlez, M. (2016). Code to learn: Where does it belong in the K-12 curriculum? Journal of Information Technology Education: Research, 15, 283-303.

8 Kimberly Smith. New Materials for Teaching Computational Thinking in Early Childhood Education. 2017 Massachusetts Institute of Technology.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

борилмокда1. Америка, Хитой, Жанубий Корея, Канада, Исроил, Сингапур, Хиндистон, Коста-Рика, шунингдек 18-та Европа давлатидан 16-та нафари ушбу жараённи амалга оширганлигини кузатиш мумкин. Бу жараён Россия, Уругвай, Чили, Евро-панинг колган 2 давлати ва шу каби давлатларда режалаштириш боскичида булиб кушимча таълим турида дастурлаш курслари олиб бориляпти. Ушбу курслар синф хоналарида, он-лайн тарзда олиб борилиши билан биргаликда дастурлаш буйича ёзги мактаблар, лагерлар х,ам ташкил этилган.

Аслида дастурлашни мактаб укув дастурла-рига XX асрнинг 80 йилларида Сеймур Паперт ва А.П. Ершовлар томонидан жорий этилган, мактаб укувчилари учун дастурлаш мух,итларини х,ам ишлаб чикилган. Ракамли технологиялари ва дастурлаш тилларини х,озиргидек ривожланма-ганлиги сабабли дастурлаш фани укув дастурла-ридан чикиб кетган.

Айни вактда ривожланган давлатларда дастурлашни х,атто мактабгача таълим тизимига жорий этиш тенденциялари кузатилмокда. Америка, Англия, Сингапур, Малайзия каби ривожланган давлатлар дастурлашни К-12 таълим тизимига киритган давлатлардан х,исобланади.

Бу борада чет элда жуда куплаб илмий изла-нишлар олиб борилмокда, ракамли тафаккурни ривожлантиришни боFча ёшидан бошлаш ва уни кай тарзда олиб бориш яхши самара беришини урганилмокда 2, 3. Мактабгача таълимда дастурлаш кандай куринишда амалга оширилади?, деган савол туFилади. Куплаб тадкикотчиларнинг фикрига кура, дастурлашни алгоритмлаш шаклида олиб борилади. Алгоритмлашнининг икки жих,ати мавжуд. Булар ривожлантирувчи ва дастурлаш-дир. Ривожлантирувчи жих,ат алгоритмик тафаккурни ривожлантиришга каратилган, дастурлаш эса, аник дастур тили билан таништирган х,олда дастурлашни амалга оширишдан иборат. Мактабгача таълимда алгоритмлашнинг ривожлан-

1 Hüseyin Uzunboylu, Elanur Kinik, Sezer Kanbul. An Analysis of Countries which have Integrated Coding into their Curricula and the Content Analysis of Academic Studies on Coding Training in Turkey. TEM Journal. Volume 6, Issue 4, Pages 783-791

2 Stamatios Papadakis, Michail Kalogiannakis and Nicholas Zaranis. Developing fundamental programming concepts and computational thinking with ScratchJr in preschool education: a case study. Int. J. Mobile Learning and Organisation, Vol. 10, No. 3, 2016. Pages 187-202.

3 J.Moreno-Leуn, M. Roman-Gonzalez, G.Robles. On Computational Thinking as a Universal Skill. Conference Paper • April 2018.

тирувчи жихатидан, яъни алгоритмик тафаккурни ривожлаништиришдан фойдаланилади. Алгоритмик тафаккур ракамли тафаккурнинг ташкил этув-чиларидан биридир.

Таълимда ракамли тафаккурни ривожланти-ришнинг, яъни дастурлашнинг икки стратегияси маълум булиб: биринчиси, компьютердан фой-даланмаган ёки компьютердан ажралган (узил-ган) холда (unplugged) ва иккинчиси компьютер ёрдамида4. Биринчи стратегиядан тулик фой-даланиш имконияти чекланган, уни компьютер билан ишлашга ёрдамчи, хамда иккинчи стратеги-янинг биринчи боскичи сифатида караш мумкин. Лекин биринчи стратегия билан иккинчи стратегия кайси нуктада алмашишини аниклаш буйича туликрок маълумотга эга булиш купрок изланиш-ларни талаб этади.

БоFча синфларида таълим асосан уйин куринишида олиб борилади. Компьютердан ажралган холда уйинлар майдонда ва стол устида уйналиши мумкин. Бунда турли тафаккурни ривожлантирувчи уйинлар, карточкалар, схема-лардан, робототехника комплексларидан фойдаланилади. Бундай таълим муаммо ечимини топиш йулида алгоритмик тафаккурни ривожлантириши билан бирга ижодкорликни, креативликни, жамо-авий ишлаш куникмаларини ривожлантиришга ёрдам беради ва купрок конструктивизм прин-ципига асосланган5. Колаверса, таълимнинг ушбу куринишида болаларнинг физик фаоллигини оши-риш билан бирга уларда фазовий тафаккурнинг ривожланишига, бунинг натижасида математик кобилиятларининг ошишига6 олиб келади.

Шунингдек, ушбу йуналишда техник таъминот ва тармокка уланиш муаммоси мавжуд булмайди, факатгина таълимни туFри ташкил этиш педагог-дан пухта тайёргарликни талаб этади.

Компьютер ёрдамида дастурлаш буйича таълим беришда икки турдаги онлайн ва оффлайн компьютер дастурларидан, уйинларидан фойдаланилади. Улар дастурлаш элементлари мавжуд булган тайёр укув платформа ёки уйинлар ва шунингдек, мустакил уйинларни, мультфиль-

4 J.Moreno-Leуn, M. Roman-Gonzalez, G.Robles. On Computational Thinking as a Universal Skill. Conference Paper • April 2018.

5 M.Weigend, J.VanнCek, Z. Pluh^r, I.Pesek. Computational Thinking Education through Creative Unplugged Activities. Olympiads in Informatics, 2019, Vol. 13, 171-192.

6 Palmer H.. Programming in preschool—with a focus on learning mathematics. International Research in Early Childhood Education Vol. 8, No. 1, 2017, Pages 75-87.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

M.apHM, aнммaцмoн KapTCNKanapHM apaTum mmko-hmhm 6epyBmu MycTaK,u^ Myx,UT.nap KypuHuwufla 6ynumu MyMKUH1. Xo3upga e3MmHM, yKUWHU 6um-MaraH 6onanap y^yH x,aM, BM3yan Myx.UT.nM gacTyp-nam Turnnapu um.na6 ^UKMnraKnuru (SkratchJr, nuK-TOMup Ka6u) em 6onanapHM x,aM flacrypnamHUHr 6omnaHFUN aneMeHLnapumu arannamnapura epgaM 6epMOKfla.

MKKUTa crpaTerua acocugaru TatnuM 6onanap-HUHr gacTypnamHUHr 6omnaHfi/m 6unuM.apura ara 6ynumnapu acocaH, anropuTMHi/mr 4U3UK.u, TapMoK^aHyB^u, TaKpopnaHyB^u Typnapura KapaTunraH. By aca 6onanapHU Kenrycuga 3aMoHa-bmm gacrypnam Tunnapuga gacTyp Ty3umra TaMep-nam fleraHugup.

Xynoca cu^aTuga «Hera afrnaH MaKTa6ra^a Tat-nuM emugaru 6onanapra flacrypnamHU ypraTum KepaK?» geraH caBonra xaBo6 KenTupaMU3. YpraHunraH afla6ueTnap Tax^i/rnura Kypa:

1. Em aB.ogra 6of^a, MaKTa6 Ba onufiroxga cu^aTnu Ta"MMM-Tap6ufl 6epumHU Mynra Kywum2 TatnuMra uннoвaцuoн TexHonoruanapHi/i xopufi 3Tum flaBnaTUMU3HUHr ycryBop Ba3U^anapuflaH 6upuflup.

2. Ta^aKKypHU 6omnaHfi/m 6ockmnm afrnaH MaKTa6ra^a emra TyFpu Kenumu, 6onanapga Kypra3Manu-x,apaKaTnu Ba Kypra3Manu-o6pa3nu Ta^aKKypHU eTapnu gapaxaga puBoxnaHMmu MaHTUKuf Ta^aKKypHU axmu puBoxnaHumura onu6

Kenagu. flxmu puBoxnaHraH MaHTUKuf Ta^aKKyp Kenrycuga 6omKa Typgaru Ta^aKKypHUHr puBox-naHumufla acoc 6ynaflu.

3. ^Kopuga afTu6 yTunraHugeK, KenaxaK y^yH paKaMnu TexHonoruanapHU apaTyBmu Ba 6omKapyB4U fOKopu ManaKanu MyTaxaccucnapHU TaMepnamga TatnuM TU3UMUHUHr 6om 6yFUHUflaH 6omnam x,aMga yHUHr TaMofunu 6y.raH tu3um.u-nuKKa Ba U34unnuKKa 3tTu6op KapaTum HaTuxara apumumHUHr 3Hr caMapanu ycynugup.

4. Xo3upru em aBnogHUHr paKaMnu KypunManapra KU3UKumu yTa fOKopi/muruHU mho-6aTra onraH xpnga 6onanapga TatnuM onumra motm-Ba^a yfioTum opKanu TatnuM xapaeHUHU WKopu caMapaga TamKun 3Tum UMKoHuaTUHU 6epagu.

5. ^acrypnam 6unaH emnuKgaH myfynnaHum MaTeMaTUKa ^aHura KU3UKum yMfoTumu, 6ona-napga HyTK 6oMnuruHUHr omumu onuMnap tomo-HugaH aHUKnaHraH.

6. Em aBnog x,aTTo KenaxaKga gacTyp^u 6ynMaraH TaKgupga ^aM gacTypnam KorHUTUB $ao-nuaTHU WKopu gapaxara KyTapumu y3U TaHnaraH MyHanumHU eTyK MyTaxaccucu 6ynumura, Typnu ^aH-napHUHr uнтerpaцuacu KeTaeTraH gaBpga paKaMnu UKTucoflueTHM puBoxnaHTupum Ba myHUHrgeK, 3aMoHaBuf MyaMMonapHU x,an aTumga KaTTa epgaM 6epagu.

Afla6weT^ap pyuxaTM:

1. Y36eKucToH Pecny6nuKacu npe3ugeHTuUaBKaT Mup3ueeBHUHr Onuf Maxnucra MypoxaaTHoMacu. 24 aHBapb 2020 fun. Kupum TapTu6u: https://president.uz/uz/lists/ view/4057 (MypoxaaT caHacu 19.11.2020)

2. Y36eKucToH Pecny6nuKacu npe3ugeHTU LUaBKaT Mup3ueeBHUHr Onuf Maxnucra MypoxaaTHoMacu. 29 geKa6pb 2020 fun. Kupum TapTu6u: https://president.uz/uz/lists/ view/4057 (MypoxaaT caHacu 19.01.2021)

3. Cansu S.K., Cansu F.K.. An Overview of Computational Thinking. International Journal of Computer Science Education in Schools, April 2019, Vol. 3, No. 1

4. BpymnuHcKuf A.B., TuxoMupoB O.K. O тeн,цeнцмax pa3BUTua coBpeMeHHof ncuxono-ruu MbimneHua. Haцuoнanbнwм ncuxonoru^ecKuf xypHan №2(10)/2013, 10-16 // Kupum TapTu6u: http://npsyj.ru/articles/detail.php?article=4654 (MypoxaT caHacu 18.07.2020).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. MyKameBa M.y., naeBcKaa E.B. CeMaHTU^ecKoe BnuaHue nporpaMMupoBaHua Ha pa3-BUTue MbmneHua o6y^aw^uxca: npegnocbnKU, uccnegoBaHue u nepcneKTUBbi. - "OTKpb-Toe o6pa3oBaHue", T. 24. № 1. 2020. C. 46-53.

1 CanTaHaeBa E.A., Эmenмorny P.M. O6y^eHMe nporpaMMMpoBaHMra geTef cTapmero gomKonbHoro u Mnagmero mKonb-Horo Bo3pacTa. HayKa u o6pa3oBaHMe: npo6neMb u nepcneKTMBW (science and education: problems and prospects). MaTe-puanbi MexgyHapogHof (3ao4Hof) Hay^Ho-npaKTM^ecKof кoн^epeнцмм.31 oKTa6pa, r. npara, Hexwa, C. 43-47, 44 cTp.

2 Y36eKMcToH Pecny6nuKacu npe3MgeHTM LaBKaT Mwp3MeeBHMHr O.mm Maxnucra MypoxaaTHoMacu. 29 geKa6pb 2020 mm..

3AM0HABMM TAl^MM / COBPEMEHHOE 0EPA30BAHME 2021, 3 (100)

6. Берман Н.Д. Вычислительное мышление. ЦИТИСЭ №3 (20) 2019. Кириш тартиби: https://elibrary.ru/contents.asp?id = 39135319 (мурожаат санаси 6.08.2020).

7. Хеннер Е. К. Вычислительное мышление. Образование и наука. 2016. № 2 (131). С. 18-33.

8. Wing J.M.. Computational Thinking // Communications of the ACM. 2006, March. Vol. 49. № 3. Р. 33-35. Кириш тартиби: https://www.cs.cmu.edu/~15110-s13/Wing06-ct.pdf (мурожаат санаси 06.08.2020).

9. Selby C., Woollard J.. Computational thinking: the developing definition. Conference Paper ■ January 2013.

10. Gonzбlez, M. R.. Aprender a programar 'apps' como enriquecimiento curricular en alumnado de alta capacidad [To learn programming 'apps' as curriculum enrichment on gifted students]. Bo^n. Revista de Pedagogнa,2014, 66(4), 135-155.

11. Huseyin Uzunboylu, Elanur Kinik, Sezer Kanbul. An Analysis of Countries which have Integrated Coding into their Curricula and the Content Analysis of Academic Studies on Coding Training in Turkey. TEM Journal. Volume 6, Issue 4, Pages 783-791

12. Palmer H.. Programming in preschool—with a focus on learning mathematics. International Research in Early Childhood Education Vol. 8, No. 1, 2017, Pages 75-87

13. Кушниренко А.Г., Рогожкина И.Б. ПиктоМир: опыт обучения программированию старших дошкольников.

14. Кушниренко А.Г., Лебедев Г.В. Информатика: 12 лекций о том, для чего нужен школьный курс информатики и как его преподавать. — Лаборатория базовых знаний, 2000.

15. Moreno-Leуn, J., Robles, G., & Roman-Gonzalez, M. (2016). Code to learn: Where does it belong in the K-12 curriculum? Journal of Information Technology Education: Research, 15, 283-303. Retrieved from http://www.informingscience.org/Publications/3521

16. Kimberly Smith. New Materials for Teaching Computational Thinking in Early Childhood Education. 2017 Massachusetts Institute of Technology.

17. Papadakis S., Kalogiannakis M. and Zaranis N.. Developing fundamental programming concepts and computational thinking with ScratchJr in preschool education: a case study. Int. J. Mobile Learning and Organisation, Vol. 10, No. 3, 2016. Pages 187-202.

18. Bers M.U.. Coding as a Playground. Programming and Computational thinking in the Early Childhood Classroom. Second Edition. 2020

19. J.Moreno-Leуn, M. Roman-Gonzalez, G.Robles. On Computational Thinking as a Universal Skill. Conference Paper ■ April 2018. https://www.researchgate.net/ publication/325352993

20. Weigend M., VanнCek J., Pluh^r Z., Pesek I.. Computational Thinking Education through Creative Unplugged Activities. Olympiads in Informatics, 2019, Vol. 13, 171-192.

21. Салтанаева Е.А., Эшелиоглу Р.И. Обучение программированию детей старшего дошкольного и младшего школьного возраста. Наука и образование: проблемы и перспективы (science and education: problems and prospects). Материалы Международной (заочной) научно-практической конференции.31 октября 2018года г. Прага Чехия, С. 43-47, 44стр.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.