Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУЛЪТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ'

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУЛЪТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
539
105
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
мультимедиали ўқитиш / анимация / тескари алоқа / аудио таъминот / фрагментлар / видеофрагментлар / компьютерли моделлаштириш. / multimedia teaching / animation / feedback / audio support / fragments / video fragments / computer modeling.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Зилола Дурдимуротовна Расулова

Мақолада таълимда мультимедиа технологияларидан фойдаланишнинг афзалликлари ҳақида фикр юритилган. Мультимедиали ўқитишда мавзуларни ёзиш танланган дастурий таъминотнинг имкониятларидан ва тайёр бирламчи материаллардан келиб чиққан холда амалга ошириш усуллари мазмуни келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

USE OF MULTIMEDIA TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL PROCESS

The article discusses the advantages of using multimedia technologies in education. The content of the methods of writing topics in multimedia teaching is based on the capabilities of the selected software and ready-made source materials.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУЛЪТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ»

ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУЛЪТИМЕДИА ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН

ФОЙДАЛАНИШ

Зилола Дурдимуротовна Расулова

Бухоро давлат университети Texнологик таълим кафедраси укитувчиси, Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

AННОТАЦИЯ

Маколада таълимда мультимедиа технологияларидан фойдаланишнинг афзалликлари хакида фикр юритилган. Мультимедиали укитишда мавзуларни ёзиш танланган дастурий таъминотнинг имкониятларидан ва тайёр бирламчи материаллардан келиб чиккан холда амалга ошириш усуллари мазмуни келтирилган.

Taянч тушунчалар: мультимедиали укитиш, анимация, тескари алока, аудио таъминот, фрагментлар, видеофрагментлар, компьютерли моделлаштириш.

USE OF MULTIMEDIA TECHNOLOGIES IN THE EDUCATIONAL PROCESS

ABSTRACT

The article discusses the advantages of using multimedia technologies in education. The content of the methods of writing topics in multimedia teaching is based on the capabilities of the selected software and ready-made source materials.

Keywords: multimedia teaching, animation, feedback, audio support, fragments, video fragments, computer modeling.

Бугунги кун таълимига назар соладиган булсак компьютер графикаси ва дизайн жуда хам кенг даражада ривожланган. Уларни амалда анчадан буён куллаб келишмокда. Лекин бу яратилаётган барча дастурлар, роликлар, дизайнларнинг асосий кисми кинофильмлар, мультфильмлар, wеб-сайтлар учун яратилмокда. Махсус сайтларда фанларга мавзулаштирилган мультимедиали дарсликларнинг камлиги, борларини хам аник бир фанни мавзуларини тула ёритиб бера олмаслиги таълим сохасига янада купрок эътибор бериш лозимлигини эътироф этади. Лекин электрон дарсликлар ичига киритилган матнли ёзувлар, расмлардан хозирда графиканинг энг замонавий йуналиши булган роликларнинг яратилиши сайтларга ва шунга тегишли булган нарсаларга кдзикдшни оширади.

Дарсларнинг мультимедиа имкониятларидан фойдаланиб утилиши укитувчиларга бир канча кулайликлар тугдиради. Мультимедиа технологияларининг афзалликлари ва алохида хусусиятлари куйидагича:

- турли хил куринишдаги катта хажмдаги ахборотларни битта дискда саклаш имконияти мавжуд (бир неча бобли матнларни, минглаб юкори сифатли тасвирларни бир неча соатли фильм ва роликларни хамда товушли ахборотларни);

- сифати сакланган холда экранда тасвирларни кисмларга ажратиш ёки уларни энг кизик хамда керакли кисмларини катталатиш имкони мавжуд;

- графиклар, тасвир ва расмларни киёсий тахлил килиш, уларнинг курсатгичларини хисоблаш, илмий ёки урганиш максадида дастурий воситалар ёрдамида ишлов бериш имконияти;

- тасвир ёки тасвирни ёритиш максадида фойдаланилган матн хамда бошка курсатилаётган ахборотдан калит сузларни ёки тасвирни керакли кисмини маълумот олиш хамда тушунтиришга керакли ахборотни ажратиб олиш имкониятлари мавжуд;

- статик ёки динамик тасвирга монанд узлуксиз мусика хамда бошка аудио таъминотини олиб бориш бор;

- "стоп-кадр" (кадрни тухтатиш) иш тартибидан фойдаланиб видеоёзув лавхасидан фойдаланиш имконияти;

- глобал Internet тармогига хамда уланиш унинг ресурсларидан ва фойдаланувчиларидан фойдаланиш максадида имконияти мавжуд;

- график ва товуш редакторлари, картографик ахборот ва матнларга ишлов бера оладиган шахсий амалий дастурлар билан ишлаш мумкин.

Юкорида санаб утилган афзаллик ва хусусиятлардан ташкари яна купгина имкониятлари мавжуддир, жумладан, тасвирни яхлит ёки бир кисмини автоматик равишда куриш, танланган жойини саклаб колиш ва белгилаб.

Мультимедиа тизимларини пайдо булиши ахборот технологияларини ривожланишига ва илм-фанда, таьлимда, савдода (бизнесда) тиббиётда кенг куламда тадбик этилишига туртки булди. Ахборот технологияларининг мультимедиа воситалари укув жараёнида куйидаги энг мухим жихатлари билан алохида ахамиятга эгадир:

> дифференциал ва индивидуал укитиш жараёнини ташкил килиши;

> укиш жараёнини бахолаш, тескари алока боглаши;

> узини-узи назорат килиш ва тузатиб бориши;

> урганилаётган фанларни намойиш этиши ва уларнинг динамик жараёнини

курсатиши;

> фан мавзуларида анимация, графика, мультипликация, овоз каби компьютер

ва ахборот технологиялардан фойдаланиши;

> укувчи - талабаларга фанни узлаштириш учун стратегик куникмалар хосил

килиши ва хоказо.

Ургатувчи мультимедиа укитишда электрон воситаларни лойихалаш

боскичлари

Мультимедиа мухитида электрон воситаларни ишлаб чикиш узок муддатли ва катта маблагларни талаб килувчи жараёндир. Шунинг учун электрон воситаларни яратишнинг барча боскичларини хамда хар бир боскичидаги кабул килиниши мумкин булган ечимларни олдиндан белгилаб олиш максадга мувофикдир. Бунда куйидаги боскичларни бажариш зарур булади: Дастлабки боскичда мультимедиа мухитида курсатилиши керак булган укув фани танланади.

Бунда ушбу фан буйича олдин тайёрланган курслар аникланиши, курсни яратиш учун мулжалланган маблаг ва вактни, шунингдек мулжалланган аудиторияси белгиланиши зарур булади.

Аудитория типи мультимедиа курсига куйиладиган умумий талабларни аниклаш имкониятини яратади. Умумтаълим курслари укувчиларнинг турли даражали умумий тайёргарлигини хамда компьютер саводхонлигини хисобга олган холда укитишнинг хусусиятларини инобатга олиши керак. Бундай курсларда укувчиларни билимларини аниклаш ва шу асосда оптимал баён килиш тизимини яратиш максадида укувчиларни дастлабки тестдан утказиш воситасини киритиш максадга мувофик булар эди. Махсус таълим курслари тайёрланиш даражасини хисобга олиниши зарур, утилган мавзуларни кайтармасдан охирги ахборотларни беришни ташкил этиши керак.

Тайёргарлик боскичида мавзу матнини ёзиш, кургазмали ва маълумотли материалларни тайёрлаш, интерфейс эскизларини ва укув дастурининг сценариясини, шунингдек алохида блокларнинг сценарияларини (анимацион фрагментлар, видеофрагментлар, компьютерли моделлаштиришни амалга оширувчи дастурлар, билимларни текшириш блоклари ва бошкалар) яратиш мулжалланади. Бу боскичда урганувчининг психологик типидан келиб чиккан холда укув материалини (шакли ва мазмуни буйича) курсатишнинг турли вариантлари ишлаб чикилади.

Бундай холларда, даставвал, психологик тест утказиш хам керак булиб колиши мумкин. Укув курсининг матни билан ишлашда шу курсда утиладиган мавзулар руйхати асосида матннинг тузилмасини яратиш керак булади. Бунда хамма мавзулар курсатилган холда матн булим, боб, параграф ва шунга ухшашларга булинади. Укувчи учун билимлар ва куникмалар туплами олдиндан аникланган булса, у холда хар бир булим хам ва укув курси хам уз олдига куйган максадга эришади. Шунинг учун турли хил усуллардан фойдаланиш максадга мувофикдир. Буларга шрифтлар ёрдамида ажратиш, графика, расмлар ва мультипликацияларни ишлатиш кириши мумкин. Бу максадда натижаларни чикаришни кучайтириш мумкин: асосий формулалар руйхатини келтириш, асосий коидаларни ёритиш, жадваллар тузиш.

Матнга кейинчалик катта узгаришлар киритмаслик учун мукаммал тахрирланади. Охирги тахрирланган матн гиперматнга айлантирилади. Мавзу

манбасини ёзиш билан параллел равишда мавзунинг мультимедиа сценариясини яратиш ишлари олиб борилади. Мультимедиали укитишда мавзулар ва керакли компонентлар руйхати курсатилади, ундан ташкари унинг дастлабки тузилмаси ёритилади. Бунга анимацион, аудио ва видеофрагментларни, иллюстрацияларни ва бошкаларни баён этиш киради.

Мультимедиали укитишда мавзуларни ёзиш танланган дастурий таъминотнинг имкониятларидан ва тайёр бирламчи материаллардан келиб чиккан холда амалга оширилади. Мультимедиали укитишда мавзулар тулик сценарияси деб оддий матнни ва унга алокадор мавзулар, булимлар ёки тушунчалар, тасвирлар, овоз, видеофрагментлар билан боглик булган гиперматнни ишлатишга хамда жадвалли ахборотни, иллюстратив (графика, схема, расмлар) материалларни, анимацион расмлар, фотоматериаллар, аудио ва видеофрагментлар, компьютер моделларини ишлатишга айтилади.

Асосий боскичда электрон мультимедиали укитишда манбани яратиш буйича ишлар бажарилади. Бунда унинг мазмуни курсатиш шаклидан юкори туриши керак. Материални курсатиш шакли мукаммал булиши керак. Сахифада укувчининг диккатини чалгитувчи кераксиз (матн ёки график шаклидаги) ахборот булмаслиги керак. Фон монотонли булиши керак, лекин ок булиши шарт эмас.

Окиш рангдаги фонни ишлатишга тавсия берилади, бунда харфларнинг рангини кора ёки кора-кукимтир рангларда ёзиш максадга мувофикдир. Кора ранги фон ва окиш рангли шрифтни ишлатиш тавсия этилмайди, чунки, бундай экран укувчининг кузини тезда чарчатади.

Дастурга график тасвирларни куйилаётганда сахифалар турли хил график ва ранги имкониятларига эга булган тизимлар оркали курсатилишини инобатга олган холда куп таркалган аппаратли воситаларга мослашишни таъминлаш керак. Тасвирларни зичлашган график форматларини (GIF, JPEG ва бошкалар) ишлатилса укув дастурининг умумий хажми анча камаяди. Видео фрагментларни яратиш учун компьютер видеомонтажи буйича дастурий-техникавий комплекслар ишлатилади.

Бунда монтажда керак буладиган тасвир ва овозлар тупламини олдиндан тайёрлаб олиш керак. Монтажнинг сифатига танланган дастурий таъминот жавоб беради. Материални кабул килишда фаол таъсир этувчи элементлардан бири бу овоздир. Овоз, сухандон томонидан айтилган ибора, персонажларнинг диалоглари ёки видеофрагментнинг овозли олиб бориш каби холларда берилади. Овоз билан ишлашда овозни чикариш, ёзиш хамда синтез килиш имконияти бор турли дастурий таъминот ишлатилади. Мультимедиа укитишда мавзулар элементларини яратиш параллел олиб борилиши мумкин. Уларни бирлаштириш якунловчи боскичда амалга оширилади. Мультимедиали укитишда мавзуларга булинади, гиперматнларга жунатиш тизими шакллантирилади.

Укув мультимедиа курслари учун характерли булган катта хажмдаги ахборотларни факат яхши ишлаб чикилган интерфейс ва навигация тизимлари оркали камраб олиш мумкин.

Якунловчи боскич утказилгандан сунг электрон мультимедиали укитишда мавзулар асосида тестдан утказиш ва макомига етказиш ишлари амалга оширилади. Муваффакиятли тестдан утказилган мультимедиа курсини интеллектуал мулк сифатида руйхатдан утказиш максадга мувофик.

Мультимедиа воситалари асосида укувчиларни укитиш куйидаги афзалликларга эга:

■ берилаётган материалларни чукуррок ва мукаммалрок узлаштириш имконияти борлиги;

■ таълим олишнинг янги сохалари билан якиндан алока килиш иштиёки янада ортади;

■ таълим олиш вактининг кискариш натижасида, вактни тежаш имкониятига эришиш;

■ олинган билимлар киши хотирасида узок сакланиб, керак булганда амалиётда куллаш имкониятига эришилади.

Мультимедиа воситалари асосида укитиш жараёнида аник фанни компьютер асосида тулик укитиш, маъруза матнларини тахрирлаш, талабалар топширган назорат натижаларининг тахлили асосида маъруза матнларини баён килиш услубини яхшилаш, укувчи-талабалар ахборот технологияларини мультимедиа воситалари асосида анимация элементларини дарс жараёнида куриши, эшитиши ва мулохаза килиш имкониятларига эга булади.

REFERENCES

1. Дилова Н.Г. (2021). Вспользование интерактивных методов в школьном обучении. Вестник интегративной психологии. № 21, С. 51-54.

2. Rasulova Z.D. (2020). Pedagogical peculiarities of developing socio-perceptive competence in learners. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. 8:1, pp. 30-34.

3. Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Формирование профессионально-педагогической компетентности будущих специалистов на основе информационных технологий. Молодой учёный, №8 (112), С. 977-978.

4. Расулова З.Д. (2020). Дидактические основы развития у будущих учителей креативного мышления. European science, vol. 51, no. 2-2, pp. 65-68.

5. Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Роль дистанционного обучения а развитии творческих навыков студентов. Проблемы педагогики. 49:4, С. 26-29.

6. Dilova N.G., Saidova M.J. (2021). Innovative approach to education is a factor for developing new knowledge, competence and personal qualities. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). 1:10, P. 148-153.

7. Расулова З.Д. (2018). Значения обучающих технологий направленной личности на уроках трудового обучения. Ученые ХХ века, T. 47, № 12, С. 34-35.

8. Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Модель подготовки учителей профессионального образования на основе системного подхода. Молодой учёный, 93:13, С. 590-592.

9. Dilova N.G., Saidova M.J. (2020). Formative assessment of students' knowledge as an innovative approach to education. The American Journal of Social Science and Education Innovations. 2:12, P. 190-196.

10. Rasulova Z.D. (2020). Conditions and opportunities of organizing independent creative works of students of the direction Technology in Higher Education. International Journal of Scientific and Technology Research. 9:3, pp. 2552-2155.

11. Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2016). Инновационная деятельность педагога в образовании. Молодой учёный, № 8 (112), С. 978-979.

12. Аноркулова Г.М., Кулиева Ш.Х., Расулова З.Д. (2015). Методологические основы системного подхода при подготовке учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 93:13, С. 588-590.

13. Кулиева Ш.Х., Хамроева Х.Ю., Расулова З.Д. (2013). Учебный процесс как педагогическая система в процессе подготовки учителей профессионального обучения. Молодой учёный, 56:9, С. 383-385.

14. Каххоров С.К., Расулова З.Д. (2020). Компьютерные технологии обучения как важный фактор для улучшения процесса преподавания. Современные инновации. 36:2, С. 44-46.

15. Kakhkhorov S.K., Rasulova Z.D. (2020). Methodology of improving the professional activity of the future teacher of technology on the basis of modern educational technologies. Universal J. of Educational Research. 8:12, pp. 7006-7014.

16. Dilova N.G. (2021). Formative assessment of students'knowledge-as a means of improving the quality of education. Scientific reports of Bukhara State University. 3:5, pp. 144-155.

17. Расулова З.Д., Содикова А.Х. (2020). Возможности использования компьютерных технологий в технологическом образовании. Вестник науки и образования. 19 (97), часть 2, С. 68-71.

18. Расулова З.Д. (2020). Эффективность дистанционной организации процессов обучения в высшем образовании. Academy. 62:11, С. 31-34.

19. Каримова М.Н., Расулова З.Д. (2020). Использование учебных инструментов в развитии творческого мышления учащихся. Проблемы педагогики, № 5 (50), С. 19-22.

20. Расулова З.Д. (2020). Наука и образование в период пандемии. Наука, техника и образование. № 11 (75), С. 101-104.

21. Rasulov T.H., Rasulova Z.D. (2019). Organizing educational activities based on interactive methods on mathematics subject. Journal of Global Research in Mathematical Archives, 6:10, pp. 43-45.

22. Расулова З.Д. (2021). Технологии развития творческих способностей будущего учителя. Наука, техника и образование. 77:2-1, С. 34-37.

23. Расулова З.Д. (2021). Роль электронного учебно-методического комплекса в оптимизации учебных процессов. Academy. № 3 (66), С. 27-30.

24. Расулова З.Д. (2021). Технологии развития творческих качеств студентов. Наука и образования сегодня. 60:1, С. 34-37.

25. Расулова З.Д. (2020). Программные инструменты - важный фактор развития творчества учащихся. Вестник науки и образования. № 21 (99), часть 2, С. 37-40.

26. Rasulova Z.D. (2014). Investigations of the essential spectrum of a model operator associated to a system of three particles on a lattice. J. Pure andApp. Math.: Adv. Appl., 11:1, pp. 37-41.

27. Rasulova Z.D. (2014). On the spectrum of a three-particle model operator. Journal of Mathematical Sciences: Advances and Applications, 25, pp. 57-61.

28. Расулова З.Д., Хамроева Х.Ю. (2014). Числовой образ модели Фридрихса с одномерным возмущением. Молодой учёный. 61 (7), С. 27-29.

29. Расулова З.Д., Хамроева Х.Ю. (2014). Number and location of the eigenvalues of a 2x2 operator matrix. Молодой учёный. 66 (7), С. 7-9.

30. Дилова Н.Г. (2013). Требования к учителю по организации сотрудничества учащихся начальных классов в учебном процессе. Актуальные проблемы современной науки. № 4 (72). С. 55-57.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.