Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ДАРСЛАРИДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ УЙҒУНЛАШГАН ҲОЛДА ҚЎЛЛАШНИНГ МЕТОДИК ТАЛАБЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ДАРСЛАРИДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ УЙҒУНЛАШГАН ҲОЛДА ҚЎЛЛАШНИНГ МЕТОДИК ТАЛАБЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

245
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ахборот-коммуникацион технологиялар / электрон дарслик / мультимедиа / медиатаълим / медиапедагог / фасилитатор / ахборот хавфсизлиги / Information communication technologies / e-textbook / multimedia / media education / facilitator / information security

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Сулаймон Амирқулович Ҳайдаров

Ушбу мақолада Ўзбекистон тарихи дарсларида ўқувчиларнинг фаоллигини ошириш, дарс жараёнида ахборот-коммуникацион ва педагогик технологиялардан фойдаланишнинг муҳим жиҳатлари ҳамда билимларнинг ўқувчилар томонидан мақсадли ва самарали ўзлаштирилишига хизмат қилувчи методлар ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGICAL REQUIREMENTS FOR THE APPLICATION OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN HISTORY OF LESSONS OF HISTORY OF UZBEKISTAN

This article talks about how to increase students' activity during the lessons of History of Uzbekistan, the importance of using ICT and pedagogical technologies in classroom, as well as methods helping students to gain the knowledge effectively

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ДАРСЛАРИДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ УЙҒУНЛАШГАН ҲОЛДА ҚЎЛЛАШНИНГ МЕТОДИК ТАЛАБЛАРИ»

УЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ДАРСЛАРИДА ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ УЙГУНЛАШГАН ХОЛДА ЦУЛЛАШНИНГ

МЕТОДИК ТАЛАБЛАРИ

Сулаймон Амиркулович Хайдаров

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Узбекистон тарихи дарсларида укувчиларнинг фаоллигини ошириш, дарс жараёнида ахборот-коммуникацион ва педагогик технологиялардан фойдаланишнинг мухим жихатлари хамда билимларнинг укувчилар томонидан максадли ва самарали узлаштирилишига хизмат килувчи методлар ёритиб берилган.

Калит сузлар: ахборот-коммуникацион технологиялар, электрон дарслик, мультимедиа, медиатаълим, медиапедагог, фасилитатор, ахборот хавфсизлиги.

METHODOLOGICAL REQUIREMENTS FOR THE APPLICATION OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN HISTORY OF LESSONS OF

HISTORY OF UZBEKISTAN

Sulaymon Amirkulovich Haydarov

Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article talks about how to increase students' activity during the lessons of History of Uzbekistan, the importance of using ICT and pedagogical technologies in classroom, as well as methods helping students to gain the knowledge effectively

Keywords: Information communication technologies, e-textbook, multimedia, media education, facilitator, information security

КИРИШ

2020 йил 24 январ куни Узбекистон Республикаси Президентининг парламентга расмий мурожаатномасида илм-маърифат ва технологиялар ривожига алохида ахамият каратилди. «Шарк донишмандлари айтганидек, «Энг катта бойлик - бу акл-заковат ва илм, Энг катта мерос - бу яхши тарбия, Энг катта кашшоклик - бу билимсизликдир!» Шу сабабли, хаммамиз учун замонавий

билимларни узлаштириш, чинакам маърифат ва юксак маданият эгаси булиш, узлуксиз хаётий эхтиёжга айланиши керак [1; 2-бет].

Бугунги кунда умумий урта таълим мактабларида укув-тарбия жараёнини юкори сифатли укув адабиётлари билан таъминлаш, таълим жараёнига илFор педагогик технологияларни жалб этиш хамда таълим тизимини ахборотлаштиришга алохида ахамият берилмокда. Ахборот технологиялардан укув-тарбия жараёнида максадли фойдаланиш дарс машFулотларига сезиларли ижобий самара беради. Ахборот-коммуникация технологиялари таълим моделида педагоглар фасилитатор, тьютор, медиапедагог, модератор каби вазифаларни бажарадилар [3; 12-бет.]. Укитувчининг ахборот-коммуникацион ва педагогик технологияларни дарсда максадли куллаши вактдан унумли фойдаланиш, мукаммаллик, кетма-кетлик, мослашувчанлик, ривожланиш, кенг куламлилик, кургазмалилик каби имкониятларни очиб бериш билан бир каторда мавзуга оид укув материалларини укувчилар тулаконли узлаштиришларига замин яратади. Укитувчи дарсда иштирок этаётган хар бир укувчининг диккатини мавзуга карата олади, уларнинг фаоллигини таъминлайди.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Дарсда ахборот-коммуникацион технологияларнинг кулланилиши электрон дарсликлар, электрон кулланма, кушимча манбалар, электрон топшириклар ва мультимедиали маълумотлардан кенг камровли фойдаланиш имконини беради. Интернет тармоFи укувчиларга мавзуга оид энг янги манбаларни киска фурсатда топиб укиш ва мустакил ишлаш имкониятини бериш билан бир каторда укувчиларда замон билан хамнафас яшаш, хар бир укув материалининг туб мохиятига етиш, манба ва маълумотлар устида мустакил ишлаш, киёсий таккослаш кобилиятлари шаклланишига замин яратади. Бугунги кунда тарих фани укитувчилари медиапедагог (медиа таълими берувчи педагог, техника воситаларини бошкара олиш, намойиш этиш ва мулокотга киришиш) ва фасилатор (компьютер технологиялари асосида таълим беришда педагог фасилитатор, яъни жараёнда асосий ёрдамчи) вазифаларини бажариш кобилиятига эга булишлари лозим. Медиа таълими бугунги кунда таълимнинг мухим сохасидир. Укувчиларга индивидуал таъсир этадиган усул сифатида медиатаълим жадал суръатлар билан таълим жараёнига кириб келмокда. Медиа таълими укувчиларни мустакил фикр юритишга, ижодкорлик фаолиятларини ривожлантиришга, ахборот олиш, уни кайта ишлаш, умумлаштириш, хулоса чикаришга ургатади. Дарсларда бир неча ахборот манбаларининг бир мавзудаги медиаматнларини урганиш оркали хар бир ахборотни тарихий маълумот

сифатида кабул килиш куникмалари хосил булади. Бу таълим турининг педагогик стратегияси тахлил кила олиш, унга талкин килиш асосида бахо беришдан иборат булиб, таълимнинг марказида укувчи шахси туради, унинг кизикиши, хохиш, истакларини хисобга олиш, олинган ахборот воситасида танкидий фикрлашга ургатади. Шунингдек, укувчилар бу жараёнда ахборот билан ишлаш, ахборот кидириш, керакли ахборотларни ажрата билиш, кайта ишлаш, тартибга келтириш, ахборот мазмунини тушуниш ва мантикий якинларини ажратишни урганади. Таълим жараёнида укитувчи мобил телефон ёки булмасам компьютер ёрдамида мавзуга оид электрон таълим ресурсларидан кенг камровли фойдаланиши мумкин.

NATIJALAR

Агарда аудиторияда WI-FI тармоFи мавжуд булса, имкониятларимиз чексиздир. Куйидаги 1-расмда келтирилган схемада электрон таълим ресурслари ва ахборот манбалари келтирилган.

1-расм

Электрон таълим ресурслари ва ахборот манбалари

Виртуал сайёх,атлар, виртуал Электрон дарсликлар, Кургазмали намойиш

музейлар, ракамли кутубхо- аудиокитоблар, электрон материаллари, дарсга оид на. укув кулланмалар, электрон презентациялар,

нашрлар, электрон маъруза диаграммалар, жадваллар, матнлар, укув-услубий расмлар, видеорасмлар.

Умумий урта таълим мактабларида 11-синф Узбекистон тарихи дарсида (15-мавзу) Узбекистонда маънавий ва тарихий мероснинг тикланиши мавзусида укувчиларга янада купрок дарсликдан ташкари маълумот такдим этишда укитувчи бевосита компьютер ёки мобил телефон ёрдамида meros.uz [7] сайтига мурожаат этиши мумкин. Сайтда Узбекистон Республикасининг барча вилоятларидаги бугунги кунда мавжуд булган меъморчилик иншоотлари,

археологик ёдгорликлар, техник иншоотлар, зиёратгохлар ва музейлар хакида бирламчи маълумотлар олиш имконияти мавжуд. Масалан, ушбу сайт оркали укитувчи видеопроектор ёрдамида Тошкент телеминораси хакида умумий маълумот, унинг тарихи ва фото расмларини намойиш килиши мумкин.

Бугунги кун укитувчиси узининг педагогик махоратини намоён этган холда дарс давомида бевосита мавзуга оид кушимча электрон маълумотларнинг интернет манзили (хаволаси)ни укувчиларга фойдаланиш учун такдим этиши керак. Укитувчининг ахборот-коммуникацион ва педагогик технологияларни уЙFунлашган холда куллаб дарс утишида анъанавий усулдаги дарсдан фаркли равишда улкан маълумотлар омборининг мавжудлиги хамда укувчилар харакатининг фаоллиги билан ажралиб туради.

Дарс жараёнида интерфаол дастурий воситалардан фойдаланиш, интернетдаги мавжуд хавола, электрон харита ва виртуал музейларга кириш укувчиларда ахборот билан ишлаш компетенцияларини шакллантиради. Виртуал музейларнинг хаволаси оркали укувчилар, республикамизда жойлашган ва жахондаги машхур музейларга саёхат килишлари учун барча имкониятлар яратилган. Укувчиларнинг мавзуга оид эгаллаган билимлари ва компетентлигини бахолаш учун ilm.uz сайти [6] оркали электрон тарзда "Тарих" фанидан мавзули тест саволларини онлайн тарзда ечиш хамда укувчиларнинг тест саволига берган жавобларининг туFри ёки хатолигини киска муддатда аниклаш имкониятини беради. Онлайн тарзда тест ечишнинг афзаллик томонлари шундаки, коFOЗ ва принтерда нашр ишларига маблаF сарфланмаслиги билан бир каторда укитувчи тест саволларининг жавобини текширишга вакт ажратмайди. Энг асосийси укувчилар узларининг билим савияларига узлари бахо берадилар. Бу жараёнда юкори синф укувчиларида смартфон, мобил телефон, планшет, ноутбук булиши мумкин, лекин 6,7,8-синфларда аксарият холларда мобил курилмалар булмаслиги мумкин. Укувчининг уй вазифасини бажариш учун сарф этадиган вакти, унинг натижалари хам дарс самарадорлигини педагогик жихатдан туFри ташкил этишга бевосита боFликдир [4; 60-бет.].

Укувчиларнинг билим олишлари учун кушимча имкониятлар яратиш максадида таълим муассасасининг ахборот ресурс маркази доимий интернет тармоFига уланган булиши хамда укувчилар дарс машFулотларидан сунг таълим муассасаси маъмуриятининг белгиланган графиги асосида интернет хизматидан фойдаланиш имкониятига эга булишлари керак.

Куйидаги 2-расмда мобил таълимнинг кулай имкониятлари ва камчиликлари акс эттирилган.

Ёшлар орасида мобил курилмалардан фойдаланиш куникмасига эга булмаган укувчилар камдан-кам учрайди. Усмирлар дарсдан буш вактларида асосан интернет тармоFи оркали хар хил кунгилочар сайтлардан фойдаланиб, кимматли вактларини бехуда утказадилар. Таълим олувчилар укишдан чалFиб, илм олишга енгил-елпи ёндашмокдалар. Билим манбаи булмиш китоблардан чалFиб, интернет тизимидан тайёр маълумотларни кучириб олиш оркали топширикларни изланишларсиз бажаришга урганмокдалар. Уз навбатида бу жараёнда таълим олувчиларнинг китобга булган мехрини суниши табиий хол. Мобил телефон оркали ёшлар турли кизикарли уйинлар ва ранг-баранг маълумотларга кизикишлари кучайиб, билим олишга булган муносабатлари салбий томонга узгармокда. Бугунги кун укитувчиси таълим жараёнида укувчига булган ёндашувини тубдан узгартириб, фан укитиш методикасида бир колипга тушиб колмаслиги, янгича индивидуал самарали педагог механизмларни ишлаб чикиши ва таълимга янги инновацион FOялари билан кириши лозим. Мобил курилмаларнинг имкониятларидан таълим-тарбия жараёнини самарали ташкил этишда фойдаланиб, таълим самарадорлигини кутариш хамда укувчиларнинг буш вактларини мазмунли утказишни масофадан туриб бошкариш имконияти мавжуд. Узбекистон тарихи фанидан укувчиларнинг дарсдан ташкари буш

вактларини самарали ташкил этиш максадида уйга вазифа сифатида интернет тармоFида мавжуд булган таълимий сайтлар ёрдамида мустакил топширик вазифаларини бажаришга укувчиларни жалб этиш оркали ижобий натижаларга эришиш мумкин.

MUHOKAMA

Укувчиларнинг дарсдан кейинги буш вактларида Узбекистон тарихи фанидан мустакил топширик вазифаларини бажаришларини самарали ташкил этиш максадида фан укитувчиси телеграм ижтимоий тармоFида махсус гурух ташкил этиши, махсус гурухга юкори синф укувчилари ёки булмасам укувчиларнинг ота-оналарини аъзоликка кабул килиши, мунтазам равишда фанга оид янгиликлар, мустакил топширикларнинг электрон варианти, телеграм ижтимоий тармоFининг махсус имкониятларидан кенг фойдаланиб, аноним суровнома, тест саволлари юбориш тизимини йулга куйиши хамда онлайн тарзда билимлар беллашувини (телеграм ижтимоий тармоFида Quiz Bot ёрдамида) утказиши мумкин. Телеграм гурухида укитувчи доимий равишда укувчиларнинг тест саволларга берган жавобларига караб, уларнинг узлаштириш даражасини кузатиб бориши мумкин. Шунингдек, тарихий жараён, тарихий ходисалар хакида матн юбориш оркали, укувчиларнинг тарихий жараёнга булган муносабатлари, шархларини ёзиб юборишлари учун шарт-шароит яратиши мумкин. Мобил телефон-узида укув ахборотидан таркиб топган товушли, матнли, видео ва графикли файлларни ижро килиш учун восита хам хисобланади [2; 33-б.]. Бу борада Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2012 йил 21 майдаги "Узбекистон Республикаси таълим муассасаларида мобил телефонлардан фойдаланишни тартибга солиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 139-сонли карори хамда Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлигининг 2012 йил 25 майдаги "Таълим муассасаларида мобил телефонлардан фойдаланишни тартибга солиш чора-тадбирлари туFрисида"ги 165-сонли буйруFида белгилаб куйилган тартиб асосида мобил телефондан фойдаланишга риоя килиниши шартлигини унутмаслигимиз керак.

Мобиль курилмаларнинг имконияти нафакат кУнFирок килиш ёки хабар алмашиш учун, балки ундан кенгрок вазифаларни бажаришга мулжалланган. Бугунги кунда бу курилмалар купгина фойдаланувчилар учун ахборот олиш, билимларни шакллантириш, фикр алмашиш имкониятларини такдим этмокда. Дархакикат, бугунги кунда мобиль таълим ёки m-learning хакида таърифлар куп келтирилган. Бу воситалар укувчиларнинг маълумотлар олишида асосий воситалардан бири булиб колмокда. Укувчилар смартфон ёки планшетларда

таълим ресурсларига доимо эга булишни хохлашади. [5; 67-б.]. Баъзи укувчилар дарслик тулик матнини хам мобил телефонига жойлаштириб, танаффус вактларида фан буйича тегишли мавзуни укиб, дарсга тайёргарлик куришлари, кушимча маълумотлар хисобланувчи фото, видео, аудио маълумотларни куришлари ва тинглашлари мумкин. Лекин энг ачинарлиси назорат саволларига жавоб ёзишда, хеч кандай тайёргарликсиз, мобил телефон ёрдамида кучирмачилик асосида жавоб ёзишдир. Бундай вазиятда укитувчи укувчиларга туFри йуналиш бериши, яъни бахо рамзий маънога эга булиб, укувчининг бундай кучирмачилик асосида назорат саволларига жавоб ёзиши, келажакда унинг иш фаолиятига салбий таъсир килиши мумкинлигини тушунтириши лозим.

XULOSA

Тажрибамизга таянган холда, медиа таълими ва мобил укитиш укувчиларга бериладиган билим, куникмаларнинг аник, тушунарли ва хотирада сакланишини таъминловчи таълим усули деб эътироф этилса муболаFа булмайди. Укитувчининг OFзаки маърузасидан кура, укувчи кургазмали воситалар, замонавий технологиялар ёрдамида утилган дарсда узи учун керакли билимлар заxирасига эга булади.

Хулоса килиб айтганда дарс жараёнига ахборот-коммуникацион технологиялар, яъни медта таълими, мобил укитиш тизимини жорий этилиши натижасида ёшларни мустакил ижодий ишлаш, эркин фикрлашга ургатиш кобилиятлари шаклланади. Бугунги кунда педагогика сохасидаги энг янги тажриба махсулларини таълимга интеграциялашуви давр талаби экан, унинг таълим-тарбия билан узвийлигини таъминлаш педагогларимизнинг бирламчи вазифасидир.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. (2020 йил 25 январь.) Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисига мурожаатномаси. Халк сузи газетаси. №19 (7490).2.

2.Х,айдаров С. Use of products of the fine arts in teaching history of Uzbekistan. International Journal of Research. Volume 06 Issue 03 March 2019. - P40-44. Impact factor 5.6.India.

3. Гайдаров С. Pedagogic and didactic possibilities of using. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. 2020/Volume 24 Issue 8. Page 1475-1479.(2020.15.03)

4. Гайдаров С. Узбекистон тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. "Science and Education" Scientific Journal September 2020/Volume 1 Issue 6. Page 174-179.

5. Гайдаров С. Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education" Scientific Journal Oktober 2020/Volume 1 Issue 7. Page 610-617.

6. Гайдаров С. Узбекистон тарихини укитишда "Зафарнома" дан фойдаланишни имкониятлари. "Science and Education" Scientific Journal Oktober 2020/Volume 1 Issue 7.

7. Абдурахманова Номозовна Жуммагул. (2020). Туркистон иктисодий кенгашининг улка ижтимоий-иктисодий хаётига таъсири. Утмишга назар.1(Махсус сон). 63-67

8. Usarov Umidjan Abdumavlyanovich Yunusova Khurshida Erkinovna, Akramova Fazilat Artikbaevna, Duschanov Rasuljon, Jumagul Abdurakhmonova.(2020). SOME COMMENTS ON THE MONOPOLY OF COTTON IN UZBEKISTAN IN THE 50-80S OF THE XX CENTURY AND ITS IMPACT ON THE ENVIRONMENT. Journal of Critical Reviews.6(7). 51-53

9. Абдурахманова Ж. Н. (2020). Иккинчи Жахон урушининг грек халки хаётига таъсири (Узбекистонга кучирилган греклар мисолида) Otmishga nazar. 1(махсус сон).79

10. Ш.Б. Жумаева Ж.Н. Абдурахманова.(2020). Жемчужина Узбекистана: история Свято-Георгиевского храма. УЧЕНЫЙ XXI ВЕКА. 5-3 (64)

11. Abdurakhmanova, J. N. (2020). The policy of tolerance in Uzbekistan (in the case of Greeks). International Journal on Integrated Education, 2(5), 212.

12. Жуммагул Номозовна Абдурахманова, Саодат Абдурашидовна Тоштемирова.(2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442

13. Toshev S. (2020). TARIX FANINI O'QITISHNDA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR. Science and Education, 1(Special Issue), 6

14. Тошев, Солежон Ахматжонович. (2020). ТУРКИЯДА МАРКАЗИЙ ОСИЁ ТАРИХИНИНГ УРГАНИЛИШИ. Science and Education, 1(7), 625-631

15. Тошев, Солежон Ахматжонович.(2020). Узбекистон совет мустамлакачилик даври тарихининг Туркияда урганилиши. Утмишга назар.2(2-махсус сон). 347353

16. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершiлiкке баулу идеясыныц кажеттiгi // «Actual problems of society, education, science and

technology: status and prospects of development» collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference. Актубе. P. 17-23.

17. Mardonov, Sh., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of The Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 27(07), 8104-8111.

18. Nasirov Otabek., Usmanov Farhod, & Begaliyev Javlonbek. (2020). Order of Creation of Joint-Stock Companies in Turkestan in the Late XIX -Early XX Centuries and Participation of Foreign Capital in It. International Journal of Psychological Rehabilitation 24 (7), 8034-8042

19. Тошев, С. (2020). Узбекистоннинг совет мустамлакачилиги даври тарихини урганишда турк тилидаги манбаларни урни. In Тарихий манбашунослик, тарихнавислик, тарих тадкикотлари методлари ва методологиясининг долзарб масалалари (pp. 121-127

20. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясыныц кажетлп // «Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development» collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference. Актубе. P. 17-23.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.