Научная статья на тему 'Ижтимоий-гуманитар фанлар самарадорлигини оширишда дидактик ўйинлардан фойдаланиш'

Ижтимоий-гуманитар фанлар самарадорлигини оширишда дидактик ўйинлардан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1203
141
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқувчи / дидактик ўйинлар / муаммоли вазият / кўриш / эшитиш / таҳлил қилиш / фикрлаш қобилияти / ҳамкорликда ишлаш / student / didactical games / case study / abilities of seeing / listening / analyzing / and thinking / as well ability of co-operation.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қосимова М.

Ўйин воситасида ўқувчиларнинг билим олишлари қулайлашади ва улар турли хил нарсалар билан муносабатда бўлишга ўрганадилар. Дарс давомида дидактик ўйинлардан фойдаланиш ўқувчиларни муаммоли вазиятга тушириш, муаммони ҳал қилишда атрофдагиларнинг таъсири кераклигини ҳис қилиш, ўзаро муомала қилиш малакаларини оширади ҳамда кўриш, эшитиш, таҳлил қилиш, фикрлаш қобилиятларини ва ҳамкорликда ишлаш кўникмаларини ривожлантиради. Мақолада ана шулар ҳақида маълумот берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPLEMENTATION OF DEDUCTIVE GAMES TO SOCIAL-HUMANITARIAN DISCIPLINES EFFICIENCY INCREASE

Through intermediary of teaching games is creating appropriate conditions for getting knowledge by students. Implementation of didactical games during lesson “absorbs” students into case studying, creates the filling of impressing to environment necessity for the problem solving, increasing their qualification in the inter personal relationship, develops such abilities as seeing, listening, analyzing, thinking, as well ability of co-operation.

Текст научной работы на тему «Ижтимоий-гуманитар фанлар самарадорлигини оширишда дидактик ўйинлардан фойдаланиш»

V_;_/

К,осимова М.,

Навоий давлат кончилик институти Олмалик, кон-металлургия факультети «Ижтимоий-гуманитар фанлар» кафедраси катта укитувчиси

ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИДАКТИК УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

ЦОСИМОВА М. ИЖТИМОИЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДА ДИДАКТИК УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Уйин воситасида укувчиларнинг билим олишлари кулайлашади ва улар турли хил нарсалар билан муносабатда булишга урганадилар. Дарс давомида дидактик уйинлардан фойдаланиш укувчиларни муаммоли вазиятга тушириш, муаммони х,ал килишда атрофдагиларнинг таъсири кераклигини х,ис килиш, узаро муомала килиш малакаларини оширади х,амда куриш, эшитиш, тах,лил килиш, фикрлаш кобилиятларини ва х,амкорликда ишлаш куникмаларини ривожланти-ради. Маколада ана шулар х,акида маълумот берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: укувчи, дидактик уйинлар, муаммоли вазият, куриш, эшитиш, тах,лил килиш, фикрлаш кобилияти, х,амкорликда ишлаш.

КОСИМОВА М. ПРИМЕНЕНИЕ ДИДАКТИЧЕСКИХ ИГР ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФФЕКТИВНОСТИ СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНЫХ ПРЕДМЕТОВ

Через посредство игр обучаемым создаются благоприятные условия для получения знаний. Применение дидактических игр во время проведения занятий "погружает" обучаемых в проблемные ситуации, создаёт у них ощущение необходимости воздействия окружающих на решение проблем, повышает их квалификацию в вопросах взаимодействия, развивает у них такие способности обучаемых как видеть, слышать, анализировать, размышлять, а также навыки совместной работы.

Ключевые слова и понятия: обучаемый, дидактические игры, проблемная ситуация; способности видеть, слышать, анализировать, размышлять, совместная работа.

QOSIMOVA M. IMPLEMENTATION OF DEDUCTIVE GAMES TO SOCIAL-HUMANITARIAN DISCIPLINES EFFICIENCY INCREASE.

Through intermediary of teaching games is creating appropriate conditions for getting knowledge by students. Implementation of didactical games during lesson "absorbs" students into case studying, creates the filling of impressing to environment necessity for the problem solving, increasing their qualification in the inter personal relationship, develops such abilities as seeing, listening, analyzing, thinking, as well ability of co-operation.

Keywords: student, didactical games, case study, abilities of seeing, listening, analyzing, and thinking, as well ability of co-operation.

Бугунги кунда уцув жараёнини тулацонли тарзда уцувчи шахсига йуналтириш имконини берадиган интерфаол усул-ларни излаб топиш ва цуллашга эцтиёж сезилмоцда.

Шу усуллардан бири булган индивидуал укитиш жараёнини амалга ошириш-га йуналтирилган жамоа булиб куллаб-кувватлаш усули талабига кура укувчилар индивидуал топшириклар устида кичик гурухларга булинган холда ишлайдилар. Бу жараёнда улар бир-бирларига маслахат, кумак сураб мурожаат киладилар, узаро фикр алмашадилар. Шу билан бир каторда, укувчилар бир-бирларининг ишларини тек-шириб, йул куйилган хатоларни тузатиш-да узаро ёрдам курсатадилар. Укитувчи навбатма-навбат гурух аъзоларининг ишларини кузатади, гурухлар буйича укув мате-риалларини ойдинлаштиради. «СоFлом бола йили» Давлат дастурида, Узбекистон Респу-бликаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йил 10 декабрдаги «Чет тилларни урганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-1875-сонли карори ижросини таъминлашда ижтимоий-гуманитар таълим, жумладан, чет тилларни укитиш сифатини юксалтириш, илFор педаго-гик ва ахборот-коммуникация технологияла-рини амалиётга кенг жорий этиш буйича аник чора-тадбирлар белгиланган.

Ижтимоий-гуманитар таълимнинг асосий максади укувчининг укишга булган ижобий муносабатини, бугунги кунда энг зарур булган укиш, ёзиш саводхонлиги, турли маълумотлар билан ишлаш, асосий билимни узлаштиришда билиш ва уларни кундалик хаётда куллай олиш, мантикий ва ижодий фикрлаш, уз-узини бошкариш, жамоада ва жамиятда узини тута билиш, ёзма ва оFзаки мулокот маданияти коидаларини эгаллаш, таълимий фаолиятни ташкил этиш каби куникмаларни шаклланти-ришдан иборатдир.

Хозирги кунда таълим жараёнида инно-вацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараёнига куллашга булган кизикиш, эътибор кундан-кунга куча-йиб бормокда. Бунинг асосий сабабларидан бири - анъанавий таълимда укувчилар факат тайёр билимларни эгаллашга ургатилган булса, ижтимоий-гуманитар таълимда замо-навий технологиялар укувчиларни эгаллана-ётган билимларни узлари кидириб топишла-рига, мустакил урганиб, тахлил килишларига, хатто, хулосаларни хам узлари келтириб чикаришларига ургатади. Укитувчи бу жараёнда шахснинг ривожланиши, шаклланиши,

билим олиши ва тарбияланишига шароит яра-тади.

Барча умумтаълим мактаблари ёхуд таълимнинг бошка боскичлари ижтимоий-гуманитар таълим сифат ва самарадорлигини оширишда илFор педагогик, инновацион ва ахборот технологияларни таълим жараёнига татбик этиш, илFор иш тажрибаларини омма-лаштиришни такозо этмокда.

Педагогик технология - бу, таълим шакл-ларини оптималлаштириш максадида техник воситалар, инсон салохияти хамда уларнинг узаро таъсирини инобатга олиб, узлаштиришнинг барча жараёнларини аник-лаш, яратиш ва куллашнинг тизимли методи-дир.

Аникрок килиб айтганда, педагогик технология деганда, таълим функциясини амалга оширишдаги санъат ва махорат тушунилиб, у жуда кулай усуллар асосида укувчиларнинг билим, куникма ва малакаларини ривожлан-тиришга асосланади.

ИлFор педагогик технологиялар таълим жараёни унумдорлигини оширади, укувчиларнинг мустакил фикрлаш жараёнини шакллантиради, укувчиларда билимга иштиёк ва кизикишни оширади, билимларни мустахкамлаш, узлаштириш, улардан амалиёт-да эркин фойдаланиш куникма ва малакала-рини шакллантиради.

Ижтимоий-гуманитар фанлар туркуми-га кирувчи дарсларни инновацион педагогик технологиялар асосида ташкил этишда дидактик уйинлардан фойдаланиш тавсия этила-ди. Дидактик уйинлар ижтимоий-гуманитар фанлар туркумига кирувчи фанлар оркали укувчиларда маълум сифатларни шаклланти-риш учун хизмат килади.

Ижтимоий-гуманитар фанлар туркумига кирувчи дидактик уйинлар воситасида дарсларни олиб бориш болаларнинг аклий фаоли-ятга тезрок киришишлари ва адаптация хосил килишларига кумак беради. Янги дарс бошла-нишида ёки утган дарсни мустахкамлаш пай-тида «Ким каерда?», «Ким хозиржавоб?», «Ким зукко?», «Шартни туFри бажар» каби дидактик уйинлардан фойдаланиб, укувчиларнинг дарс-га булган кизикишларини ошириш мумкин. Педагогик изланишларнинг максади худди мана шу эхтиёжни кондиришга каратилмокда. Биз куйида шундай усуллар оркали ижтимоий-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

гуманитар фанлар самарадорлигини ошириш йуллари устида тухталамиз.

Куйида шундай дидактик уйинларнинг бир нечтаси мисол тарикасида келтирилади.

«Мавзуни давом эттир» уйини. Укитувчи матн мазмунини х,икоя килишни бошлайди, бир укувчи уни давом эттиради. Шу тарика барча укувчилар матн х,икояси мазмунини сузлаб беришда фаол иштирок этадилар. Айрим уринларда бошка укувчилар матн мазмунини назорат килиб борадилар, тулдириш керак булган жойларни кушимчалар оркали тулдириб боришади. Бу усул укувчи диккатинигина тортмасдан, мавзуга эътибор-ли ёндашувни х,ам талаб килади.

«Занжир» усули. Бу усул айникса чет тилини урганишда кул келади. Укувчилар бу усулдан суз устида ишлашда, луFат бойлиги-ни оширишда, матнни узлаштиришда фойда-ланишлари максадга мувофик. Матндаги бир нечта суз воситасида бу уйинни уйнаш мум-кин. Укитувчи бир суз айтади, бир укувчи шу суз тугайдиган х,арфдан бошланадиган сузни айтади, шу тарзда укувчиларнинг барчаси бу уйинда катнашишлари мумкин. Бу уйиндан янги мавзуни узлаштириш дарсларида х,ам фойдаланиш яхши самара беради.

«Тез жавоб цайтар» уйини. Укитувчи ёки бошловчи катор оралаб юриб, укувчилардан бирига бирор-бир жой номини айтади. Укувчи шу жой номи билан боFлик сузларни жавоб тарикасида айтиши лозим. Жавоб учга-ча санагунча айтилиши керак. Жавоб берол-маган укувчи уйиндан чикади. Бундай уйин давомида укувчиларда х,озиржавоблик, мустакил фикрлаш, атроф-мух,итни, бирор бир нарса ёки жойни синчковлик билан куза-тиш кобилиятлари ривожланади ва теварак-атрофда содир буладиган х,одисаларга кизикишлари ортади.

Бу уйинлардан, мавзуга боFлаб, дарс давомида, дарснинг мустах,камлаш кисмида ёки дам олиш дакикасида фойдаланилади.

Уйин воситасида укувчиларнинг билим олишлари кулайлашади ва улар турли хил нарсалар билан муносабатда булишга урганадилар. Дарс давомида укувчиларни муаммоли вазиятга тушириш, муаммони х,ал

килишда атрофдагиларнинг таъсири керак-лигини х,ис килиш, узаро муомала килиш малакаларини ошириш, куриш, эшитиш, тах,лил килиш, фикрлаш кобилиятларини ва х,амкорликда ишлаш куникмаларини ривож-лантиришда «Аклий х,ужум», «Муаммоли укитиш», «Бумеранг», «БББ», «3x4» ва «6x6» каби методлар юкори натижа беради. Дидактик уйинлар ижтимоий-гуманитар фанлар тур-кумига кирувчи фанларнинг сифат ва самара-дорлигининг ортишига ёрдам беради. Булар:

- «Узим текшираман» (чет тили дарсларида);

- «У ким, бу нима?» (Узбекистан тарихи дарсларида);

- «ТопоFон» (долзарб мавзу дарсларида);

- «НотуFри жумла» (чет тили дарсларида);

- «Булиши мумкин эмас» (чет тили дарсла-рида);

- «Харфларни топ» уйини (чет тили дарсла-рида);

- «Укиб кур-чи!» (Узбекистон тарихи дарс-ларида);

- «Давом эттир» (Узбекистон тарихи дарс-ларида);

- «Сафар» (долзарб мавзу дарсларида);

- «Сирли суз» (чет тили дарсларида);

- «Занжир» (маколлар, тез айтишлар, кичик шеърлар айтишда);

- «Уйин топишмок» (барча фанларда дарснинг маълум бир кисмида) ва бошкалар.

Ижтимоий-гуманитар фанлар туркумига кирувчи дидактик уйинлар воситасида дарс-ларни олиб боришда таълим воситалари, таъ-лимнинг техник воситалари ва укув-услубий материаллар асосий омиллар саналади.

Таълим воситалари дарс жараёнида укув материалини кургазмали такдим этиш ва шу билан бирга укитиш самарадорлигини оши-рувчи ёрдамчи материаллар х,исобланади.

Таълимнинг техник воситалари (ТТВ) укувчилар дарсни узлаштиришларида укув материалини кургазмали намойиш этишга, уни тизимли етказиб беришга ёрдам беради, укувчиларга укув материалини тушунишлари-га ва яхши эслаб колишларига имкон беради.

Укув-услубий материаллар (УУМ) укитувчи такдим этган укув материалла-ри, узлаштирилган укув материаллари-ни мустах,камлаш учун машклар булиб, улар

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

укувчиларнинг мустак,ил ишларини фаоллаш-тиришга ёрдам беради.

Таълим воситаларини танлашни аник,ловчи омиллар дарс берувчи ва таълим олув-чи томонидан амалга оширилади, улар куйидагилар:

• максадни белгилаш;

• укув-ахборот мазмуни;

• таълим воситалари;

• етакчи билим манбаи;

• укув материалининг янгилиги ва мурак-каблиги.

Мисол тарикасида куйидаги таълим восита-ларини келтирамиз.

Графикли органайзерлар (ташкил этув-чилар) - фикрий жараёнларни кургазмали такдим этиш воситаси.

Маълумотларни таркиблаштириш ва тизим-ли урганишда урганилаётган тушунчалар (вок,еа ва ходисалар, мавзулар) уртасидаги алок,а ва узаро бо€ли^ликни урнатиш усул ва воситалари: «Кластер», "Тоифалаш жадвали", "Инсерт", "БББ" оркали амалга оширилади.

Маълумотларни тахлил килиш, солишти-риш усул ва воситалари: "Т-жадвали", "Венн диаграммаси". Бунда муаммони аник,лаш, уни хал этишда тахлил к,илиш ва режалашти-риш усуллари ва воситалари: «Нима учун?», «Балик скелети», «Пирамида», «Нилуфар гули» схемаси, «К,андай?» диаграммаси, «Каскад» таркибий-мантикий схемасидан фойдаланиш максадга мувофик. Масалан, «Кластер», «Кластер тузиш к,оидаси», «Инсерт» методларини амалга ошириш техникаси куйидаги расмлар-да акс эттирилган.

Кластер

КЛАСТЕР

(Кластер - тутам, боглам) -ахборот харитасини тузиш йули - барча тузилманинг мохиятини марказлаштириш ва аниклаш учун кандайдир бирор асосий омил атрофида гояларни йигиш.

Билимларни фаоллаштиришни тезлаштиради, фикрлаш жараёнига мавзу буйича янги узаро богланишли

тасаввурларни эркин ва очик жалб килишга ёрдам беради.

Кластерни тузиш коидаси билан танишадилар. Ёзув тахтаси ёки катта когоз варагининг уртасига асосий суз ёки 1-2 суздаи иборат булган мавзу номи ёзилади.

Бирикма буйича асосий суз билан унинг ёнида мавзу билан боглщ суз ва таклифлар кичик доирачалар "йулдошлар" ёзиб кушилади. Уларни "асосий" суз билан чизи^лар ёрдамида бирлаштирилади. Бу "йулдошларда" "кичик йулдошлар" булиши мумкин. Ёзув ажратилган вакт давомида ёки гоялар тугагунича давом этиши мумкин.

Мухокама учун кластерлар билан алмашинадилар.

Хозирги кунда укитишнинг илFор педаго-гик ва ахборот-коммуникация технологияла-ридан ижодий ёндашган х,олда фойдаланиб дарс утиш таълим самарадорлигининг кескин усишига ёрдам беради. Дидактик уйинлар ва таълим методларидан ижодий фойдала-

ниш ижтимоий фанлар буйича тах,сил ола-ётган укувчиларининг таълим жараёнига булган кизикишларини оширади ва дарснинг кизикарли, замон талабларига мос булишини таъминлайди.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008.

2. Каримов И.А. Узбекистон мустакилликка эришиш остонасида. - Т.: «Узбекистон», 2011.

3. Жураев Р., Сафарова Р., Ибрагимов Х. Педагогика фани концепцияси. // «Халк таълими» журнали. 2004, №5. -11-33-б.

4. Зиёмух,аммадов Б. ва бошкалар. «Маънавият асослари». Дарслик. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2000.

5. Толипова Ж. Биология укитувчисининг илмий-методик тайёргарлиги даражасини орттириш назарияси ва амалиёти. / Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун диссертация автореферати. - Т., 2006. -45-б.

6. www.uzedu.uz веб-сайти, Ziyonet.uz, Халк таълими вазирлигининг www.eduportal.uz -ахборот-таълим портали,

7. Республика Мультимедиа умумтаълим дастурларини ривожлантириш маркази-нинг расмий сайти - www.multimedia.uz.

8. ZiyoNET порталининг «Кутубхона» булими ва uTube.uz, ШоЬ^, Республика таълим марказининг www.rtm.uz веб-сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.