Научная статья на тему 'Таълим жараени самарадорлигини таъминлашда педагогик креативлик ва унинг зарурияти'

Таълим жараени самарадорлигини таъминлашда педагогик креативлик ва унинг зарурияти Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
592
259
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим жараёни / креативлик / педагог / креативликни ривожлантириш / креатив потенциал / педагогик креативлик / зарурият / образовательный процесс / креативность / педагог / развитие креативности / творческий потенциал / педагогическая креативность / необходимость

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахимов Зокир Тоштемирович

Мақолада педагогнинг таълим ва тарбия жараёни самарадорлигини таъминлашга хизмат қилувчи янги ғояларни яратиш, шунингдек, мавжуд педагогик муаммоларни ижобий ҳал қилишга бўлган тайёргарлигини тавсифловчи қобилияти ҳисобланувчи педагогик креативлик моҳияти ва унинг зарурияти атрофлича таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ КРЕАТИВНОСТЬ И ЕЁ НЕОБХОДИМОСТЬ В ОБЕСПЕЧЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА

В статье подробно проанализирована сущность педагогической креативности и её необходимость, способность педагога описывать новые идеи, способствующие повышению эффективности образовательного и воспитательного процесса, а также его готовность к позитивному решению существующих педагогических проблем.

Текст научной работы на тему «Таълим жараени самарадорлигини таъминлашда педагогик креативлик ва унинг зарурияти»

Рахимов Зокир Тоштемирович,

К,арши мух,андислик-иктисодиёт институти «Касб таълими» кафедраси мудири, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори

ТАЪЛИМ ЖАРАЕНИ САМАРАДОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ПЕДАГОГИК КРЕАТИВЛИК ВА УНИНГ ЗАРУРИЯТИ

УДК: 37: 377(077)

РАХИМОВ З.Т. ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИ САМАРАДОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ПЕДАГОГИК КРЕАТИВЛИК ВА УНИНГ ЗАРУРИЯТИ

Маколада педагогнинг таълим ва тарбия жараёни самарадорлигини таъминлашга хиз-мат килувчи янги Fояларни яратиш, шунингдек, мавжуд педагогик муаммоларни ижобий х,ал килишга булган тайёргарлигини тавсифловчи кобилияти х,исобланувчи - педагогик креативлик мох,ияти ва унинг зарурияти атрофлича тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим жараёни, креативлик, педагог, креативликни ривожланти-риш, креатив потенциал, педагогик креативлик, зарурият.

РАХИМОВ З.Т. ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ КРЕАТИВНОСТЬ И ЕЁ НЕОБХОДИМОСТЬ В ОБЕСПЕЧЕНИИ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА

В статье подробно проанализирована сущность педагогической креативности и её необходимость, способность педагога описывать новые идеи, способствующие повышению эффективности образовательного и воспитательного процесса, а также его готовность к позитивному решению существующих педагогических проблем.

Ключевые слова и понятия: образовательный процесс, креативность, педагог, развитие креативности, творческий потенциал, педагогическая креативность, необходимость.

RAXIMOV Z.T. PEDAGOGICAL CREATIVITY AND ITS NEED IN ENSURING THE EFFECTIVENESS OF THE EDUCATIONAL PROCESS

There are analyzed in the article, the essence of pedagogical creativity and its necessity, the ability of the educator to create new ideas that serve to ensure the effectiveness of the education and educational process, as well characterize his redness to positive solution of existing pedagogical problems

Keywords: educational process, creativity, teacher, development of creativity, creative potential, pedagogical creativity, necessity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

г

4

Кириш.

Бугунги кунда ёш авлоднинг юксак маъна-вий фазилатларини камол топтириш, бой маданий меросимиз хамда тарихий кадрият-ларимизга хурмат-эътибор, Ватанимизга мехр-мухаббат рухида тарбиялаш олдимизга мухим вазифаларни куймокда. Бу вазифалар, биринчи навбатда, келажакнинг бунёдкор-лари булмиш ёш авлоднинг билим олиш, юкори малакали кадрлар булиб, уз юрти ва халкига ситкидилдан мехнат килиш, озод юрт равнаки ва бахт-саодати учун халол мехнат килишга ургатишни назарда тутади.

Замонавий кадрлар олдига куйилаётган энг мухим вазифалардан бири - малакали мута-хассислар сифатида узлиги, уз кобилиятлари, индивидуаллиги, шахсий фазилат хамда хис-латларини билган тарзда атрофидагилар мех,-натини окилона ташкил этиш ва ижтимоий фойдали мехнатнинг барча сохаларида икти-дорли касб сохиби сифатида фаолият курса-тишдир. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев 2019 йил 24 май куни Узбекистон Миллий университетида олий таълим ва илмий-тадкикот муассасалари рахбарлари, академиклар, олимлар, ёш тадкикотчилар билан булган учрашувда таъкидлаганидек, «Истеъдодли ёшларни излаб топиш ва уларни максадли тарбиялаш борасидаги ишларни кучайтириш керак»1. Ана шундан келиб чиккан холда, таълим устуворлиги, таълим мазмуни ва тузилиши узгармокда, ёшларга айнан педагогик-психологик билимлар асос-ларини берса-да, умид киламизки, уларни уз атрофида руй бераётган ислохотларга холис бахо бериш, узи ва узгалар рухияти сир-асрорларига бефарк булмаслик, уз лаёкат-ларини устиришнинг элементар воситалари-дан бохабар булишга ёрдам беради. Чунки шахсгина уз кобилияти, иктидори, лаёкати, тафаккури, диккати, характери хусусиятларини билиб, уни туFри йуналтира олса, бу нафакат шахснинг узига, балки жамият учун хам катта наф келтиради.

Мацсад.

Замонавий шароитда глобал ахборотла-шувнинг карор топиши хар бир таълим олув-

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Миллий университетида олий таълим ва илмий-тадкикот муассасалари рахбарлари, академиклар, олимлар, ёш тадкикотчилар билан учрашувидан. https://president.uz/uz/2592

чининг катта хажмдаги ахборотга эга булиши учун шароитни юзага келтирмокда. Бугунги кун ёшлари нихоятда катта хажмдаги ахбо-ротга эга. Бирок, мохиятан ушбу ахборотнинг аксарияти уларнинг шахс сифатида камол топиши, интеллектуал жихатдан ривожла-ниши, мавжуд кобилиятларини ошириши, самарали ижтимоийлашуви, уз устида изчил ишлаши, касбий камолотга етишига хеч кандай ёрдам бермайди. Чунки улар назарий жихатдан бунёдкорлик, яратувчанлик, инсон-парварлик Fояларига эга эмас, аксинча, шахсни асосий хаётий, олижаноб максад-лардан чалFитувчи, унга «хар кандай ташвиш, муаммолардан холи, кунгил майллари асосида яшаш имконияти»ни ваъда килувчи караш-лардан иборат. Худди шу каби ахборотлар мавжуд шароитда талабаларда таълим олиш, мутахассис сифатида камол топишга нисбатан кизикишнинг пасайишига олиб келмокда. Ижтимоий тараккиёт эса факатгина ижтимоий субъектларнинг кучи, янада аникроFи, улар-нинг интеллектуал салохияти, жисмоний фаол-лиги асосида таъминланади.

Ривожланган хорижий мамлакатларда шахс интеллекти энг кимматбахо «товар» саналади. Бинобарин, хорижлик инвесторлар ва ишлаб чикарувчилар айнан шахс интеллекти имко-ниятлари асосида ишлаб чикаришни самарали йулга куйиш йирик молиявий маблаFлар айланмасига эга булиш имкониятини ярати-шини яхши англайди. Бозор ишлаб чикари-шига асосланган шароитда эса кучли рако-батга бардош бера олиш учун хар бир ишлаб чикарувчи бозор муносабатларининг олтин коидаси «талаб-таклиф» тамойилига амал килишда мутаносиблик, баркарорликка эри-шиш учун уз махсулотларини нафакат йил, ой, балки кун сайин такомиллаштириб бориши, янги махсулотларни яратиш устида жиддий уйлаши, инновацион Fояларни асослай олиши зарур.

Сунгги бир аср давомида боскичма-боскич, бирок изчил ривожланиб келаётган таълим технологиялари бевосита ишлаб чикариш жараёнини куллаб-кувватлаш, таълим сифа-тини яхшилаш, самарадорлигини ошириш, юкори интеллектга эга, рухий жихатдан бар-карор, ракобатбардош мутахассислар билан таъминлаш максадларига хизмат килмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

1-жадвал. Креатив шахснинг шаклланиш босцичлари.

Боскичлар Мазмуни

Табиий имкониятларга асосланувчи креативлик Индивиднинг узига хос хатти-х,аракатларини ифодалайди

Бирламчи (умумий) креативлик Шахснинг ижодкорлигини намоён этувчи умумий крбилият (у боланинг 3-5 ёшида намоён булиб, 6-7 ёшида унинг хатти-харакатларида яккол ифодаланади)

Ихтисослашган креативлик Ижтимоий фаолиятнинг муайян тури буйича ижодкорликни намоён этувчи кобилият (унга кура касбий-ижодий фаолият тажрибаларига таянган холда, унинг таъсирида умумий креативлик янада ривожланади)

Мохиятига кура, креативлик1 (лот., инг. «create » - яратиш, creative - яратувчи, ижод-кор) - янги Fояларни яратишга кодир шахс, яратувчанлик кобилиятига эгалик, ноёб кобилиятлилик маъносини ифодалайди. Шахснинг креативлиги унинг дунёкараши, сузла-шиши, бераётган фикрлари ва карашларида, фаолиятида кузга ташланади. Шунингдек, креативлик иктидорнинг мухим омили сифа-тида акс этади. Колаверса, креативлик х,ар сохада кобилиятлилик, зехни уткирликни курсатиб беради.

Креативлик турли вазиятларда таълим ва тарбияга оид масалалар юзасидан карорларни кабул килишда яккол намоён булиб, у педа-гогнинг ижодий фаоллигини тавсифлайди2. Педагогларда креативлик сифатларини ривожлантириш улар томонидан педагогик, психологик хамда укитиладиган фанлар асос-ларидан тула хабардор булиш, улар томонидан узлаштирилган билимларни амалиётда фаол куллай олиш куникма ва малакаларини шакллантириш хисобига кечади.

Мавзу буйича бошца олимларнинг илмий асарлари цисцача та^лили.

Психологияда П.Торренс томонидан шахс креативлигини аникловчи тест ишлаб чикилган. П.Торренснинг фикрича, шахс креа-тивлиги узида куйидаги белгиларни намоён килади3:

1) саволлар, камчиликлар ёки бир-бирига зид маълумотларга эътиборсиз булмаслик;

1 Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. -Р. 4.

2 Турдиева М. Олий таълим муассасалари талабаларида педагогик тафаккурни шакллантириш. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2008. -15-б.

3 Башина Т.Ф., Ильин Е.П. Психология творчества, креативности, одаренности. - СПб.: «Питер», 2009. -С.12.

2) муаммоларни аниклаш учун харакат килиш, илгари сурилган тахминлар асосида уларнинг ечимини топишга интилиш.

Бугунги кунда психологияда шахс креатив-лиги унинг фаолиятига хос икки жихатга кура аникланмокда. Бунда фаолиятнинг икки жихатини ёритувчи тестлардан фойдалани-лади. Улар куйидагилар:

- шахснинг хаётий тажрибаси ва шахсий сифатларини аникловчи тестлар;

- ижодий тафаккур ва унинг натижалари (тезкорлик, самарадорлик, махсулдорлик ва б.)ни аникловчи тестлар.

В.В.Утёмов, М.М.Зинковкина, П.М.Горевлар-нинг кайд этишларича4, креатив шахсни шакллантириш уч боскичда кечади (1-жадвал).

Шахсда креатив фикрлаш куникмаларини шакллантириш ва ривожлантириш узига хос мураккаб жараён саналади. Шу сабабли маз-кур жараённи самарали ташкил этиш уни методик жихатдан туFри, окилона ташкил этишни такозо килади.

П.Торренс5 фикрича, креативлик: муаммо ёки илмий фаразларни илгари суриш; фаразни текшириш ва узгартириш; карор натижала-рини шакллантириш асосида муаммони аниклаш; муаммо ечимини топишда билим ва ама-лий харакатларнинг узаро карама-карши-лигига нисбатан таъсирчанликни ифодалайди. Креативлик сифатлари куйидагилар саналади (1-расм)6.

Мацоланинг илмий янгилиги.

Шахсдаги бошка ^ар кандай сифат (фази-лат) каби креативлик ^ам бирданига шакллан-

4 Утёмов В.В., Зинковкина М.М., Горев П.М. Педагогика креативности: прикладной курс научного творчества. / Учеб. пособие. - Киров: АНОО «Межрегиональный ЦИТО», 2013. -С. 16.

5 Башина Т.Ф., Ильин Е.П. Психология творчества, креативности, одаренности. - СПб.: «Питер», 2009. -С.11.

6 Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. -14 p.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

г

1-расм. Креативлик негизида акс этувчи мух,им сифатлар.

6

майди. Креативлик муайян боскичларда изчил шакллантирилиб, ривожлантирилиб борилади. Хуш, шахс фаолиятида креативлик хусусият-лари качондан намоён булади?

Одатда креативлик болаларнинг фаолиятида тез-тез кузга ташланса-да, бирок бу х,олат болаларнинг келгусида ижодий ютукларни кулга киритишларини кафолатламайди. Факат-гина улар томонидан у ёки бу ижодий куникма, малакаларни узлаштиришлари зарур, деган эх,тимолни ифодалайди.

Болаларда креативликни ривожлантиришда куйидаги шартларга эътибор каратиш зарур1:

- улар томонидан куп саволлар берили-шини раFбатлантириш ва бу одатни куллаб-кувватлаш;

- болаларнинг мустакиллигини раFбатлан-тириш ва уларда жавобгарликни кучайтириш;

- болалар томонидан мустакил фаолият-нинг ташкил этилиши учун имконият яратиш;

- болаларнинг кизикишларига эътибор каратиш.

Мазкур жих,атлар креативликни ривожлан-тиришга монелик килади2:

• узини таваккалдан олиб кочиш;

• фикрлаш ва х,атти-х,аракатларда купол-ликка йул куйиш;

1 Муаллиф ишланмалари асосида.

2 Утёмов В.В., Зинковкина М.М., Горев П.М. Педагогика

креативности: прикладной курс научного творчества. / Учеб. пособие. - Киров: АНОО «Межрегиональный ЦИТО», 2013. -С. 212.

• шахс фантазияси ва тасаввурининг юкори бах,оланмаслиги;

• бошкаларга тобе булиш;

• х,ар кандай х,олатда х,ам факат ютукни уйлаш.

Педагогик креативлик3: педагогнинг анъа-навий педагогик фикрлашдан фаркли равишда таълим ва тарбия жараёни самарадорлигини таъминлашга хизмат килувчи янги Fояларни яратиш, шунингдек, мавжуд педагогик муам-моларни ижобий х,ал килишга булган тайёр-гарлигини тавсифловчи кобилияти.

Педагогнинг креативлик потенциали унинг умумий хусусияти сифатида акс этади. У ижодий фаолиятнинг дастлабки шарти ва нати-жаси саналади. Мазкур сифат шахснинг уз-узини намоён килиш лаёкатига эгалик ва тайёрликни ифодалайди. Колаверса, креатив потенциал негизида х,ар бир мутахассиснинг шахсий кобилиятлари, табиий ва ижтимоий куввати яхлит х,олда намоён булади.

Креатив потенциал билиш жараёнига йуналтирилган ижодкорлик билан чамбарчас боFлик булиб, анъанавий тафаккур юритиш-дан фаркли равишда тафаккурнинг тезкорлиги ва эгилувчанлигида, янги Fояларни яратиш кобилияти, шунингдек, шахс характерига хос жих,атлар - бир колипда фикрламаслик, узига хослик, ташаббускорлик, ноаникликка токат килиш, заковатли булишда акс этади.

3 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

с

7

Хар бир педагогнинг узини узи ривожлан-тириши ва узини узи намоён эта олиши бево-сита унинг креативлик кобилиятига эгалиги билан боFлик.

Тадцицот усуллари.

Педагогнинг креативлик потенциалини ривожлантиришда куйидаги методлардан фойдаланиш самарали саналади1:

• тадкикий вазифалар;

• изланувчанликка чорловчи вазиятлар;

• индивидуал ишланмалар;

• инновацион лойих,алар;

• «заковат» мусобакаси ва бошкалар.

Замонавий шароитда х,ар бир укитувчи

узида куйидаги педагогик кобилиятларни тар-биялай олиши керак2:

1) диккатни фаол торта олиш кобилияти;

2) миссий сезгирлик (касбий зийраклик, бошкаларга х,амдард була олиш, ички сезгига эга булиш);

3) х,аракатчанлик, таълим жараёни ишти-рокчиларига иродавий таъсир курсатиш ва ишонтириш кобилиятига эгалик;

4) миссий баркарорлик (уз-узини тута билиш, уз-узини бошкариш, уз-узини назорат килиш);

5) келажакни макбул х,олда башоратлай билиш;

6) касбий мустакиллик, ижодий кобилиятга эгалик.

Кобилиятли педагогларда куйидаги ноёб кобилиятлар х,ам кузга ташланади3:

- бир вактнинг узида бир неча фаолиятни бажара олиш (эшитиш, куриш, укиш, ёзиш, фикр юритиш, мулокот килиш ва б.);

- атрофида кечаётган икки ёки бир неча вокеликни бирдек кабул килиш (бир талаба-нинг маърузасини эшитгани х,олда, бошка талабаларнинг фаолиятларини кузата олиш);

- ута кизикувчанлик (табиат ва жамиятда кечаётган х,ар бир вокеа-х,одиса (гарчи улар энг ах,амиятсиз, эътиборга ташланмайдиган булса-да) мох,иятини билишга интилиш, х,ад-дан зиёд куп саволларга жавоб топишга интилиш);

- мия фаолиятининг биокимёвий ва электрик фаоллиги (мия деярли тухтовсиз фаолият

курсатиб, них,оятда кам вакт «дам олади», билиш жараёнида ноаникликлар кузга таш-ланса, улар тезда бартараф этилади; уйку-чанлик кобилиятли педагогларга хос хусусият эмас);

- нутки ва фантазиясининг бойлиги (кобилиятли укитувчиларнинг аксарияти них,оятда бой нуткка эга, уларда фантазия (тасаввур килиш) кобилияти бекиёс даражада кучли);

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- кучли хотирага эгалик (йирик х,ажмдаги матн, масалан, достонларни бир марта укиш билан ёдлаб олиб, уни сузма-суз кайта х,икоя килиб бериш кобилияти) кабилар алох,ида урин тутади.

Креативлик потенциалига эга педагог узида куйидаги малакаларни намоён эта олади4:

• бажариладиган вазифанинг мох,ияти ва ах,амиятини белгилай билиш;

• масаланинг куйилишини тах,лил кила олиш;

• масалани х,ал килиш режасини тузиш;

• масалани х,ал килишда самарали метод-лар (анализ, синтез, индукция, дедукция, таккослаш ва б.)ларни куллаш;

• масалани х,ал килиш усулларини танлай олиш;

• кабул килинган карорнинг туFрилигини асослаш ва кайта текшириш;

• масалани х,ал килишда кичик тадкикот (изланиш) олиб бориш;

• масалани х,ал килиш шароити, жараён-нинг бориши ва масала ечими якунларини умумлаштиришга оид далилларни расмийлаш-тириш.

Тадцицот натижалари.

Педагогнинг илмий-тадкикот ишлари ва илмий ёки ижодий лойих,аларни амалга оши-риши унда креативлик потенциалини янада ривожлантиради. Натижада педагог5:

• ижодий фикрлашга одатланади;

• илмий-тадкикот фаолиятини олиб бориш куникмаларини пухта узлаштиради;

• илм-фан ютуклари х,амда илFор тажри-балардан фойдаланиш имкониятларини мус-такил та^лил килади;

1 Муаллиф ишланмалари асосида.

2 Муаллиф ишланмалари асосида.

3 Халперн Дайана. Психология критического мышления.

■ С.-Пб, 2000. -С. 545.

4 Барышева Т.А., Жигалов Ю.А. Психолого-педагогические основы развития креативности. - СПб.: СПГУТД, 2006. -С.16.

5 Муаллиф ишланмалари асосида.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

2-расм. Педагогнинг креатив потенциали даражасини аник,ловчи мезонлар.

• илмий тадкикот ва ижодий лойих,аларни бажаришда фаол иштирок этади.

Педагогнинг креатив потенциали куйидаги таркибий асосларни уз ичига олади1:

- максадли-мотивли ёндашув (ижодий фаолият кадрият саналади ва у педагогнинг кизикишлари, мотивлари, фаолиятни ташкил этишга интилишида кузга ташланади);

- мазмунли ёндашув (узида педагогик, психологик, махсус ва инновацион характердаги, билим, куникма, малакаларни акс эттиради);

- тезкор-фаолиятли ёндашув (узида маъ-лум фикрий-мантикий фикрлашга доир х,аракатлар, шунингдек, амалий (махсус, техник, технологик) фаолият усулларини ифода-лайди);

- рефлексив-бах,олаш (бунда шахсий ижодий фаолият мох,иятини англаш, уз-узини тах,лил килиш ва уз-узини бах,олаш кузга таш-ланади).

Педагогнинг креативлик потенциали куп даражали жараён ва у куйидаги тамойилларга таянади2:

• муаммоли характерга эгалик;

• ижодий йуналтирилганлик;

• имкониятларни ошириб бориш;

• индивидуалликка эришиш;

• креативликнинг ёркин намоён булиши;

• бир бутунлик, изчиллик ва тизимлилик;

• шахснинг индивидуал хусусиятлари ва х,аётий фаолиятда орттирган сифатларининг узаро уЙFунлиги.

1 Занина Л.В., Меньшикова Н.Л. Основы педагогического мастерства. / Учеб. пособие для студ. пед. вузов. - Ростов-на-Дону: «Феникс», 2003. -С. 238.

2 Барышева Т.А., Жигалов Ю.А. Психолого-педагогические основы развития креативности. - СПб.: СПГУТД, 2006. -С.15

Педагогнинг креативлик потенциали даражасини аникловчи мезонлар куйидагилар саналади3 (2-расм).

Ушбу мезонлар педагоглар креатив потен-циалини уч даражада аниклаш имконини беради4 (2-жадвал).

Америкалик педагог Патти Драпеау куйидаги фикрларни эътироф этади: укитувчининг ижодкор ва креатив булиши ёки булмаслиги эмас, балки дарсларнинг ижодкорлик, креативлик рух,ида ташкил этиши, янги Fояларни таълим жараёнида синаб куришга интилиши зарур. Дарсларда укитувчи «креативлик йул харитаси»га кура куйидаги 4 та йуналиш буйича х,аракатланади ва улардаги х,аракатлар педагогларнинг креативлигини ифодаловчи белгилар саналади: 1) ижодий фикрлаш куник-маларини намоён этиш; 2) талабаларни укув фанларини кизикиш билан узлаштиришга раFбатлантирувчи стратегиялардан фойдалана олиш; 3) инновацион ёндашув ва педагогик масалаларнинг ечимини топишга креатив ёндашиш; 4) кутиладиган натижа5.

Хулоса ва таклифлар.

Шундай килиб, эзгулик ва ёвузлик, адолат ва адолатсизлик, туFрисузлик ва ёлFончилик, рах,мдиллик ва шафкатсизлик, кунгли оклик ва кунгли коралик, ватанпарварлик ва ватанфу-рушлик, тинчлик ва уруш каби умуминсоний ахлокий кадриятлар инсонлар х,аёти, турмуш тарзи ва х,атти-х,аракатларида узига хос улчов булиб хизмат килади. Педагогик фаолиятда х,ам педагог ушбу кадриятларни улуFлай олиши, уларга таянган х,олда фаолиятни ташкил этиши лозим. Шунингдек, х,ар бир педагог касбий-педагогик бурчини тула англай олиши,

3 Уша жойда, 16-б.

4 Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. -54 p.

5 Уша жойда, 188-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

2-жадвал. Педагог креатив потенциалининг мух,им даражалари.

Т/р Даражалар Даража хусусиятлари

1. Юк,ори Мунтазам равишда турли ташаббусларни илгари суради, креатив крбилиятга эгалигини изчил намойиш этиб боради, креатив жихатдан ута фаол, изланувчан

2 Урта Баъзан у ёки бу ташаббусни илгари суради, креатив крбилиятга эгалиги мунтазам булмаса-да, аммо намоён булади, креатив жихатдан бир кддар фаол, изланувчан булишга интилади

3 Паст Гарчи у етарлича асосланмаган булса-да, ташаббусни илгари суришга интилади, креатив крбилияти етарлича намоён булмайди, изланувчан булишга интилмайди

уни адо этиш йулида амалий харакатларни ташкил эта билиши зарур.

Педагог томонидан жамият, унинг аъзо-лари, педагогик ва талабалар жамоаси олдида кандай вазифаларни бажариши зарурлиги, касбий-педагогик бурчни бажаришда кандай тамойилларга таянишнинг аник белгилаб оли-ниши хам шахс, хам мутахассис ва фукаро сифатида уз мавкеини мустакил белгилаш имкониятини яратади. Агарда у уз касбий фао-лиятини мавжуд ахлокий тамойилларга муво-фик ташкил эта олса, у холда уз-узига булган хурмати ортади, уз кучига ишонч пайдо булади. Бу эса педагогни янгидан-янги ютук-ларни кулга киритишга раFбатлантиради.

Бугунги кунда педагог уз билимларини оширишни доимий ижодий изланишлар тар-зида ташкил этиши ва маълум максадга йуналтириши зарур. Бунинг учун у:

- ижодий изланишлар жараёнини бош-каришга мойил булиши;

- ижодий изланишларнинг самарадорлиги укитувчининг педагогик, психологик ва наза-рий тайёргарлигига боFлик булишини эсда тутиши лозим.

Бу уринда мутахассисни тайёрлашнинг булажак касбни эгаллаш буйича укув ва билиш фаолиятини уз ичига оладиган меъё-рий моделини куриб чикиш максадга муво-фикдир. У олий таълим муассасаси битирув-чиси тегишли йуналиш ва тайёргарлик дара-жасининг малакавий характеристикасида ифо-даланган ва илмий асосланган билим, куникма ва малакалар шахснинг касбий мухим хислат-лари таркибини акс эттиради.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Миллий университетида олий таълим ва илмий-тадкикот муассасалари рахбарлари, академик-лар, олимлар, ёш тадкикотчилар билан учрашувидан. https://president.uz/uz/2592

2. Башина Т.Ф., Ильин Е.П. Психология творчества, креативности, одаренности. -СПб.: «Питер», 2009. -С. 11.

3. Барышева Т.А., Жигалов Ю.А. Психолого-педагогические основы развития креативности - СПб.: СПГУТД, 2006. -С. 16.

4. Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. -Р. 4.

5. Занина Л.В., Меньшикова Н.Л. Основы педагогического мастерства. / Учеб. пособие для студ. пед. вузов. - Ростов-на-Дону: «Феникс», 2003. -С. 238.

6. Турдиева М. Олий таълим муассасалари талабаларида педагогик тафаккурни шакллантириш. - Т.: Низомий номидаги ТДПУ, 2008. -15-б.

7. Утёмов В.В., Зинковкина М.М., Горев П.М. Педагогика креативности: прикладной курс научного творчества. / Учеб. пособие. - Киров: АНОО «Межрегиональный ЦИТО», 2013. -С. 212.

8. Халперн Дайана. Психология критического мышления. - С.-Пб, 2000. -С. 545.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.