Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ КОМУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ КОМУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Базар Султанов, Худайбердиев Сахобиддин

Педагогларнинг касбий фаолиятида АКТ ни қўллаш мамлакатимиз таълим тизимини модернизация қилишнинг асосий йўналишларидан бири саналади. Мақолада ахборот-коммуникация кўникмаси ва бу кўникмани гуманитар фан ўқитувчиларида ривожлантириш механизми ва усуллари ҳақида сўз кетади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ КОМУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА З АМОНАВИЙ АХБОРОТ КОМУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

1Базар Султанов, 2Худайбердиев Сахобиддин

^Узбекистан давлат санъат ва маданият институти доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.11208849

Анотация. Педагогларнинг касбий фаолиятида АКТ ни цуллаш мамлакатимиз таълим тизимини модернизация цилишнинг асосий йуналишларидан бири саналади. Мацолада ахборот-коммуникация куникмаси ва бу куникмани гуманитар фан уцитувчиларида ривожлантириш механизми ва усуллари %ацида суз кетади.

Республикамиз олий таълим муассасаларидаги укув-тарбия жараёнини модернизациялаш, педагог мутахассислар тайёрлаш тизими сифат даражасини оширишда укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш, уларни сохага оид замонавий касбий билим, малака ва куникмалар билан куроллантириш, илмий-техник инновациялардан мустакил равишда, ижодий фойдаланиш хамда истикболли вазифларни хал кила олиш куникмаларини ривожлантириш мухим вазифаларидан саналади. Бунда таълим боскичларининг узаро мазмунан богликлиги, узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлаш, олий таълимда укув жараёнини ташкил этишнинг илгор педагогик технологияларини жорий килиш, бу борада укув-услубий мажмуалар сифатини таъминлаш, педагогик технологияларни жорий этишда булгуси профессор-укитувчиларнинг компьютер ва интернетдан фойдаланиш буйича саводхонлигини доимий ошириб бориш; олий таълимнинг ахборот ресурс ва замонавий укув адабиётлари билан таъминотини янада ривожлантириш, мазкур йуналишларда илгор хорижий тажрибаларни урганиш олий таълим муассасалари, хусусий, педагог кадрларининг фаолият йуналишларни таркибини белгилайди.

Бугунги кунги технология таълими йуналишларидаги мавжуд укув режа ва дастурларининг мазмунини кайта ишлаб чикиш, таълим жараёнида укитишнинг самарали шакл ва методларини куллаш, талабларнинг укув-услубий тайёргарлигини кучайтириш, касбий-педагогик махоратини ошириш шартшароитларини шакиллантириш каби муаммолларни ечиш учун мазкур йуналишда илмий тадкикот ишини олиб боришни таказо этади. Шунинг асосида булажак технология фани укитувчиларининг касбий-педагогик тайёргарлиги даражасини ошириш, илгор педагогик технологияларга асосланган замонавий таълим-тарбиянинг метологик асосларини ишлаб чикиш зарурияти мажуд. Бу эса, уз навбатида, булажак технология фани укитувчисини янги педагогик технологиялар асосида тайёрлаш жараёнида, энг аввало, педагогик технология мохиятини асослаш, технологик ёндашувнинг хусусиятларини, асосий тавсифий белгилари (тузилма хдмда функциялари) ни, уларга таъсир килувчи омилларни аниклашни назарда тутади.

Ахборот-коммуникация технологиялари хар бир боскичда укитувчининг энг якин ёрдамчиси, малакали педагогнинг дарсга тайёргарлик куришидан тортиб, уни сифатли, кизикарли ва натижали утказишгача булган барча жараёнларда энг кулай воситасидир. Укитувчи дарсга тайёргарлик куришда компьютер оркали дидактик, таркатма материаллар, кургазмали куроллар, слайд ва ишланмаларини тайёрлаши, интернет ёрдамида эса уларни

турли кушимча маълумотлар, кизикарли сурат, ауди, видео лавхдлар билан бойитиши мумкин. Дарс жараёнида ахборот-коммуникация технологиялари укувчилар дунёкараши, билим ва куникмаларини куриш, эшитиш ва мустакил бажариш оркали ривожлантиришга кумаклашади.

Тадкикотчиларнинг фикрига кура, педагогларда ахборот-коммуникация куникмасини шакиллантириш муаммоси, х,озирги кунда таълим тадкикотчилари томонидан нафакат кийин, балки ноаник ечимни топмаган вазифа деб эътироф этилади.

Бу муаммони ечимини асосий шарти-педагогнинг АКТ воситаларидан фойдаланган укув жараёнини яратишга тайёрлиги. Укитувчи ва укувчилар уртасидаги мулокот намунасинининг узгариши инновацион фаолият шартларидан биридир. Иннавацион куникма куйидаги асосий функциялар билан изох,ланди:

-касбий фаолиятини АКТ воситаларидан фойдаланган шаклдаги тах,лили

-меъёрларга нисбатан танкидий ёндашув

-АКТ ва касбий янгиликларни кабул килишга тайёргарлик

-уз имкониятларини руёбга чикариш, интилишларини касбий фаолиятида мужассамлаштириш.

Ахборот-коммуникация куникмасига эга педагог шу кадар куп ахборотга эгаки, у ахборотларни янги ахборот-коммуникация технологияларсиз ишлов бериши ва ишлатиши мумкин эмас. Таълим сиёсатининг х,озирги асосий максади таълим олувчи шахс, жамият ва давлат эх,тиёжларини кондирувчи мух,им ва келажакдаги ривожи учун зарур юкори самарадорликка эга булган замонавий таълим беришга каратилган. Педагогларнинг касбий омилкорлигини ривожлантириш учун уларни фаолиятининг биринчи кунлариданок кушимча педагогик таълимга жалб килиш лозим.

Исталган вакт ва жойда катта хажмдаги ахборот ва билимни бера оладиган АКТ нинг пайдо булиши билан таълим ва укитиш сохдсида бу борада махсус куникмага эга булишга талаб пайдо булади. Бугун АКТ ни педагогик жараёнга татбик этиш заруриятини ^еч ким инкор этолмайди. Аммо, афсуски, АКТ асосидаги инновацион методларда фойдаланиш укув фаолиятини енгиллаштириш ва оптималлаштириш урнига, уни мураккаблаштириб, ортикча юклама берилади. Бу каби хатоларни килмаслик учун компьютер воситаларидан методик ва аник максадга асосланган х,олда фойдаланиш укув жараёнига АКТ ни муваффакиятли интеграция кила олиш х,исобига амалга ошиши керак.

Шунингдек, укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини ривожлантириш учун малака ошириш дастурларини х,ам инобатка олиш лозим.

Ушбу дастурлар узида куйидагиларни мужассам килиши керак; -АКТ жах,он стандартларига жавоб бериши;

-янги куникма ва билимларни беришга эмас, таълимда аник узгаришлар килишга йуналган булиши;

-укитувчига узининг интеграциялашган му^итни яратишга ёрдам бериши (бунда турли хил сайтлар, ижтимоий гурух,ларга аъзо булиш блоглар яратиш назарда тутилмокда) -педагогларга мониторинг ва касбий мулокотни яратиб бериш лозим. Дарснинг х,ар бир боскичида утилган мавзуларни такрорлаш ва мустах,камлаш, янги билимлар баёни, амалий машгулотлар лабаратория ишларини бевосита ахборот технологиялари ёрдамида кисман ёки бутунлай амалга ошириш имконияти мавжуд.

Бунинг учун эса педагогларга ахборот-коммуникация куникмасини эгаллашга озгина вакт ва кунт талаб этилади холос. Шу йул билан укитувчи энг катта максадига эришади, укичиларга сифатли таълим беради, уларни катта хаётга тайёрлайди.

Ахборот-коммуникация технологиялари хар бир боскичда укитувчининг энг якин кумакчиси, малакали педагогнинг дарсга тайёргарлик куришидан тортиб, уни сифатли, кизикарли ва натижали утказишгача булган барча жараёнларда энг кулай воситадир. Укитувчи дарсга тайёргарлик куришда компьютер оркали дидактик, таркатма материаллар, кургазмали куроллар, слайд ва дарс ишланмаларини тайёрлаши, интернет ёрдамида эса уларни турли кушимча маълумотлар, кизикарли сурат, аудио, видео лавхалар билан бойитиши мумкин. Дарс жараёнида ахборот-коммуникация технологиялари укувчилар дунёкараши, билим ва куникмаларини куриш, эшитиш ва мустакил бажариш оркали ривожлантиришга кумаклашади.

Педагогниг ахборот-коммуникация куникмаси - уз ичида янгиликни тахлил килиш ва унга бахо бериш, келгусидаги харакатларининг максади ва концепциясини шакиллантириш оркали руёбга чикади. Ушбу амалга ошириш ва тахлил килиш, самарадорликка бахо беришни камраб олади.

Ёшларнинг интеллектуал салохиятини оширишнинг негизида уларнинг ижодий фикрлаш кобилятларини ривожлантиришда педагог томонидан олиб борилаётган АКТ интеграция машгулотларнинг ахамияти бекиёсдир. Дарс педагог ва талаба муносабатларининг ташкилий шакли булиб, унда укитувчининг ахборот-коммуникация куникмаи талабаларнинг ижодий фикрлашга ундовчи омил хисобланади. Ёшларнинг АКТ асосида фикрлаш кобилятини ривожлантиришни куйидаги тамойилларни алохида эътироф этиш мумкин:

-максадга эришишнинг турли йулларини изълашга интилишини ургатиш;

-максадни амалга ошириш учун машк килдиришга ургатиш;

-муаммони аниклашга ургатиш;

-фикрни максадга мувофик йуллай олишга ургатиш;

-фараз, фантазия кила олишга ургатиш;

-ишонарли хулоса чикаришга ургатиш;

-янги гояларга мойилликни шакиллантириш.

Таълимда укитувчининг ахборот-коммуникация куникмасини шакиллантириш куйидаги узгаришларга олиб келади;

-педагогик тизимнинг тамомила узгариши; -укув жараёнининг узгариши; -педагогик назариянинг узгариши; -укитувчи фаолиятининг узгариши;

-укувчи (талаба) фаолиятининг янгиланиши;-педагогик технологиянинг узгариши;

-таълим мазмунининг янгиланиши;

-укитиш шакл, метод ва воситаларининг узгариши;

-таълим тизими бошкарувнинг узгариши;

-таълим максади ва натижаларнинг узгариши.

Ахборот-коммуникация куникмасидан самарали фойдаланиш асосида янги технологик жараён ёки янги такомиллаштирилган укув машгулоти ташкил этилади.

Бугунги кунда педагогларнинг ахборот-коммуникация куникмасига эга булишлари мухим ахамиятга эга. Педагоглар томонидан бу куникмани

узлаштира олишларида уларнинг инновацион ёндашувга эга булишлари талаб этилади. Уз мохиятига кура педагоглар томонидан инновацион фаолият куникма, малакаларининг узлаштирилиши уларда инновацион ёндашувни карор топиши асосида кечади. Педагогларда ахборот-коммуникация куникмасининг карор топиши хам муракаб жараён булиб, у бир неча боскичда кечади.

Булар тайёр методик тавсиянома (мавжуд инновация)лардан фойдаланилиш, мавжуд тизимга янги гояларни, методларни киритиш, янги гояни амалга ошириш мазмуни, шакл ва методларини тизимлаштириш ва сунгги боскичда педагогнинг укитиш ва тарбиялашга оид уз концепцияси ёки методикасини яратишдан иборатдир.

Келтирилган мулохазалардан шундай хулоса ясаш мумкинки, мамлакатимизда билим олишга, мактаб, коллеждан кейин олий укув юртларига кириб укишга интилаётган ёшлар сони йилдан-йилга купаймокда. Бу эса, мамлакатимизда таълим сохасини ислох килиш натижасида катта ютуклар кулга киритилаётгани, ёшларнинг акл-заковати, билим олишга булган кизикиши ортиб бораётганининг исботидир. Бунда эса укув жараёнига АКТ воситларини интеграция килиш узининг чексиз имкониятларни такдим эта олиш кобилияти билан жозиба касб этади. Аммо, ундан окилона фойдалана олишгина жамият аъзоларини чинакам тараккиётга етаклайди.

Республикамизда амалга оширилаётган иктисодий ислохотларнинг тадрижий ривожланиши ва иктисодиётида кечаётган интеграциялашув жараёнлари мутахассислардан иктисодий билимларга эга булиш билан бир каторда ахборот-коммуникация сохасида, унинг объекти ва субъектлари, жорий килиш тамойиллари, бу борада жахон такомиллаштирилган воситалари, уларни бевосита молиявий жараёнларга куллаш хакидаги кенг куламли билимлар ва * бевосита турли русумдаги компьютерларда ишлаш малакаларига эга булишни такозо этади. Иктисодий фанларни укитишда ахборот-коммуникация ва интернет технологияларидан кизикувчанлигини, фойдаланиш жараёни укувчиларнинг ишларнинг мустакил самарадорлигини оширади. Ахбороткоммуникация ва интернет технологияларидан фойдаланиш билан биргаликда таълим сохасида, укувчиларнинг укиш ва ижодкорлигида янги имкониятларни такдим этади. Илк бор таълимда ахборот технологиясини куллашда шахс булажак касбининг асосий инструменти буладиган вазият вужудга келади. Иктисодий фанларни укитишда ахборот-коммуникация ва интернет технологияларидан фойдаланишнинг максади бир томондан талабаларга ахборот технологиялари оркали таълим бериш имкониятларини ургатиш, иккинчи томондан таълимда ахборот технологиясининг аппарат инструментал ва дастурий воситалари билан танишишдан иборат.

Замонавий ахборот-коммуникация технологиялари ёрдамида таълим жараёнини амалга ошириш куйидаги муаммо ва масалаларни хал этишга олиб келади:

✓ кенг куламли коммуникация ва глобаллаштиришга асосланган замонавий ахборотлаштирилган жамият шароитидаги илмий педагогик, услубий, норматив-технологик ва техник хулосаларга кура таълимни ривожлантиришни аниклаштириш;

✓ кенг куламли коммуникация ва глобаллаштиришга асосланган замонавий ахборотлаштирилган жамият шароитидаги таълим мохиятини танлаб олиш базаси, мос масалаларга кура урганувчининг шахсини ривожлантириш учун тарбиялаш, укитиш усуллари ва ташкилий шаклларини яратишни мукаммаллаштириш;

✓ ахборот-коммуникация технологияларини куллашдаги таълимнинг барча бугинлари, жумладан укитишнинг усул ва воситалари, инновацион моделлари ва мавжуд педагогик технологияларни асослаш ва яратиш;

✓ урганувчи (талаба)нинг интеллектуал потенциалини устиришга йуналтирилган укитишнинг услубий тизимини ишлаб чикиш керакки, булар талабага мустакил равишда билимларини жамлаш, маълумотлар ресурсини териш, кайта ишлаш, узатиш, саклаш фаолиятини амалга оширишга имкон яратиш;

✓ таълимга тегишли тадкикотлар, электрон воситаларни кургазма прототипларини ишлаб чикиш, жумладан дастурий инструментал восита ва тизимларни яратиш хам бунга киради.

ХУЛОСА

Компьютер технологиялари ёрдамида укитишнинг ривожланиш тарихида икки тизим: анъанавий ва интеллектуал укитишни ажратиш мумкин. Интеллектуал укитиш тизимининг асосий хусусияти шундаки, у укув масалаларини хал этишда барча боскичлар хусусиятларини инобатга олган холда укув фаолиятини бошкаришни назарда тутади. Интеллектуал укитиш тизимида индивидуаллаиггирилган укитиш укувчининг динамик модели асосида амалга оширилади. Бундай тизимлар укувчи ва компьютер уртасида бошкарув вазифаларини таксимлаш имкониятини бериш оркали укувчининг укув фаолиятини шаклланиб боришида баркарорлик, мунтазамликни беради, яъни мустакил укишга ургатишга оптимал тарзда утиш амалга оширилади.

Таълимни ахборотлаштириш ва замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш жараёни укитишдаги ташкилий шакллар ва методларнинг узгаришигагина эмас, балки ундаги янги методларнинг шаклланишига хам олиб келади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.