Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ТИЗИМИ СИФАТ БОШҚАРУВИ ЖАРАЁНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ'

ТАЪЛИМ ТИЗИМИ СИФАТ БОШҚАРУВИ ЖАРАЁНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
152
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим муассасаси / олий таълим муассасалари / бошқарув / бошқарув тизими / бошқарув жараёни / самарадорлик / модель / аттестация / аккредитация / лицензиялаш / натижани прогнозлаш / трендлар / ташқи муҳит омиллари.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Умид Очилович Халмонов

Таълим тизимида таълим ва кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш учун таълим муассасларида самарали бошқарув фаолиятини ташкил этиш долзарб вазифа ҳисобланади. ОТМ бошқарув тизимини такомиллаштириш жараёнида эътиборга олиниши зарур бўлган хусусиятлар, асосий тенденциялар ва трендлар, соҳада кузатилаётган муаммолар таҳлили натижаларига таянган ҳолда бошқарув ҳамда бошқарув тизимларининг ташкилий-иқтисодий механизми тушунчалари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ТИЗИМИ СИФАТ БОШҚАРУВИ ЖАРАЁНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

ТАЪЛИМ ТИЗИМИ СИФАТ БОШ^АРУВИ ЖАРАЁНИ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

Умид Очилович Халмонов

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан Миллий университета Иктисодиёт (тармокдар ва сохаллар) факультета магистратура 2-курс талабаси

Таълим тизимида таълим ва кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш учун таълим муассасларида самарали бошкарув фаолиятини ташкил этиш долзарб вазифа хисобланади. ОТМ бошкарув тизимини такомиллаштириш жараёнида эътиборга олиниши зарур булган хусусиятлар, асосий тенденциялар ва трендлар, сохада кузатилаётган муаммолар тахлили натижаларига таянган холда бошкарув хамда бошкарув тизимларининг ташкилий-иктисодий механизми тушунчалари баён этилган.

Калит сузлар: таълим муассасаси, олий таълим муассасалари, бошкарув, бошкарув тизими, бошкарув жараёни, самарадорлик, модель, аттестация, аккредитация, лицензиялаш, натижани прогнозлаш, трендлар, ташки мухит омиллари.

Узбекистон Республикасида "Таълим тугрисида"ги конунлар ва кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг кабул килиниши билан амалга оширилаётган кенг куламли ислохотларда ёшларнинг фаол иштирокини таъминлаш, юксак маънавиятли, мустакил ва эркин фикрлайдиган, замонавий илм-фан ютукларини пухта узлаштирган хар томонлама соглом ва баркамол авлодни вояга етказишга каратилган ёшларга оид давлат сиёсатини изчил амалга ошириш учун замин яратди. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек: "Ёшларимизга муносиб таълим бериш, уларнинг илм-фанга булган интилишларини руёбга чикаришимиз керак.

Шу максадда, мактабгача таълим тизимини ривожлантиришимиз, урта ва олий укув юртларининг моддий-техник базасини, илмий ва укув жараёнлари сифатини тубдан яхшилашимиз керак" Иктисодиётни инновацион талаблар асосида тараккий эттиришда ахолининг билимлилик даражасини ошириш, ишлаб чикаришнинг интеллектуал салохияти, чет эл инвестициялари куламини кенгайтириш, тадбиркорлик, кичик ва хусусий бизнесни ривожлантириш, уз навбатида, янги иктисодий йуналишдаги касб-хунар ва мутахассисликлар буйича кадрлар, шу жумладан, таълим тизимида кадрларни тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва

АННОТАЦИЯ

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230

уларнинг малакасини ошириш бугунги куннинг долзарб вазифалари

муаммо ва камчиликларни бартараф этмасдан туриб, олий таълим тизимида замонавий билим ва тайёрганликка эга булган ракобатбардош кадрларни тайёрлашни ижобий хал этиш мушкулдир. Мамлакатнинг ривожланиш истикболини, биринчи навбатда, кадрлар салохияти ва ундан фойдаланиш даражаси белгилаб беради.

Республикамизда олиб борилган ислохотлар жараёнида кадрлар тайёрлаш жараёнини сифат жихатдан юкори боскичга кутаришга алохида эътибор каратилди. Олий таълим тизимида илмий тадкикотларнинг самарадорлигини таъминлаш максадида жахон таълим стандартлари талабларига мос келувчи мутахассисларни тайёрлаш ва илмий салохият даражасини кутариш буйича мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотлар, ривожланган ва ривожланаётган хорижий давлатларнинг тажрибасини урганиб, республикамиз давлат таълим стандартларидан келиб чиккан холда, илмий тадкикотлар олиб бориш, фан, таълим ва ишлаб чикариш хамкорлигини янада ривожлантириш асосида уларнинг сифат даражасини кутариш ва самарадорлигини таъминлаш лозим.

Узбекистон Республикаси Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида назарда тутилган таълим муассасалари фаолиятига бахо беришнинг рейтинг тизимини ишлаб чикиш хам долзарбдир. Олий таълим муассасалари бошкарув жараёни самарадорлигини эришилган амалий натижаларни тахлил килиш асосида бахолаш, яъни куйидаги муаммоларни хал этиш оркали уларни такомиллаштириш лозим булади:

• муассасадаги бошкарув жараёни ва амалий фаолият натижалари уртасидаги богликлик жихатларини аниклаш;

• олий таълим муассасаси ташкилий тузилмасидаги кафедралар мисолида фаолият натижаларига кура бошкарув жараёни самарадорлигини бахолашни амалга ошириш, бунда бошкарув жараёни билан боглик мезонларни ажратиш;

• кафедралар фаолиятини натижалари асосида бошкарув самарадорлигини бахолашда куп мезонли комплекс бахолаш усулларини куллаш ва олинган натижаларни тахлил килиш. Ушбу масалаларни хал килиш уларнинг илмий жихатдан асослаш учун куйидагилар илгари сурилади:

1 Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президента матбуот хизмати давлат рахбарининг 2019 йил учун мулжалланган энг мухим устувор вазифалар хакидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси // www.lex.uz, 2019 йил 28 декабрь.

хисобланади1.

Албатта,

бу

каби

6

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

• олий таълим муассасаларида бошкарув жараёни самарадорлиги эришилган амалий натижаларда бевосита акс этади;

• бошкарув жараёни билан боглик мезонлар тугри танланганда эришилган амалий натижаларини тахлил килиш асосида самарадорликни бахолаш хамда натижа ва бошкарув карорларини кабул килиш орасидаги тескари алокани самарали йулга куйиш мумкин;

• бошкарув жараёни самарадорлигини бахолаш йуллари амалий фаолият натижаларини бахолашнинг куп мезонли ва комплекс бахолаш усуллари кулланганда бошкарув жараёни самарадорлигини бахолаш ишончли натижаларни беради;

• кафедралар, факультетлар амалий фаолият натижаларини тахлил килиш асосида бошкарув жараёни самарадорлигини бахолаш улар фаолиятининг фаоллашувига, самарали бошкарув карорларини кабул килиш, ракобат мухитининг кучайишига ижобий таъсир килади.

Самарадорлик тушунчаси бошцарувга доир фанларда куплаб бах;с ва мунозараларга сабаб булиб келади. Сабаби, турли со^аларда самарадорлик со^анинг хусусий курсаткичларидан келиб чициб аницланади. Аммо таълим ижтимоий со^ага тегишли тизим булганлиги туфайли натижаларни аниц курсаткичлар билан бахолашга турлича ёндашилади.

Олий таълим муассасасининг самарадорлик даражаси унинг фаолият натижаларини хар томонлама бахолашга имкон берадиган курсаткичлар тизими оркали ифодаланиши лозим. Таълим муассасалари бошкарув самарадорлигини бахолашга бир канча ёндашувлар мавжуд булиб, уларни асосан, муассасанинг хужалик фаолияти самарадорлигини бахолаш, аттестация, аккредитациядан утказиш ва лицензиялаш учун укув таълим сифатини бахолаш, таълим муассасаларини рейтинг бахолаш, халкаро стандартларга мослигини сифат жихатдан бахолаш каби йуналишларга ажратиш мумкин. Куп мезонли ёндашув асосида таълим муассасалари бошкарув жараёни самарадорлигини бахолаш унда эришилган амалий натижаларни бахолаш курсаткичларини комплекс ишлаб чикиш ва бунда ички омилларни купрок эътиборга олишни такозо килади.

Шунга кура таълим муассасаси самарадорлигини бахолашга бир неча хил ёндашувлар мавжуд.

1. Хужалик фаолияти самарадорлигини бахолаш - бунда ОТМ хужалик юритувчи субъект сифатида бухгалтерлик ва молиявий-иктисодий нуктаи назардан бахоланади.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

2. Муассасани аттестация, аккредитациядан утказиш, лицензиялаш учун укув жараёни ва таълим хизмати сифатини бахолаш. Ушбу жараён тегишли меъёрий хужжатларга кура ваколатли орган ва ташкилотлар томонидан даврий равишда утказиб турилади.

3. ОТМларни рейтинг бахолаш, бунда таълим хизмати истеъмолчилари -ота-оналар, абитуриентлар, иш берувчилар, юкори ташкилотларнинг куплаб олий укув юртларидан кераклисини танлашларига ёрдам бериш учун муассасаларнинг самарадорлиги алохида белгиларга кура бахоланади.

4. Сифат жихатдан бахолаш - бунда олий таълим муассасаси ISO-9000 асосида сифат менежментини ишлаб чикиш ва жорий килиш максадида

л

бахоланади ва сертификатланади . Шунингдек таълим муассасасидаги бошкарув жараёни самарадорлигига таъсир этувчи омилларга тухталиб утамиз.

Аслида бошкарув жараёни самарадорлиги жуда куп омилларга боглик. Биз уларни шартли равишда ички ва ташки омилларга ажратамиз. Уз-узидан маълумки, ички омиллар факатгина таълим муассасасининг ички шарт-шароитлари билан боглик. Уларга ходимлар ва профессор-укитувчиларнинг малакаси, муассасанинг моддий таъминланганлиги, ташкилот маданияти кабилар киради. Таълим муассасаси бошкарув самарадорлигига ташки омиллар хам таъсир килиши мумкин. Ушбу омиллар сифатида муассасанинг жойлашган урни, махаллий бошкарув органларининг сиёсати, ижтимоий мухит ва хоказоларни мисол килиб келтирса булади.

Таълим муассасалари бошкарув самарадорлигини бахолашга бир канча ёндашувлар мавжуд булиб, уларни асосан, муассасанинг хужалик фаолияти самарадорлигини бахолаш, аттестация, аккредитациядан утказиш ва лицензиялаш учун укув таълим сифатини бахолаш, таълим муассасаларини рейтинг бахолаш, халкаро стандартларга мослигини сифат жихатдан бахолаш каби йуналишларга ажратиш мумкин.

Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача

3

ривожлантириш концепциясида олий таълим муассасаларини тизимли ривожлантириш ва бошкарув фаолиятини такомиллаштириш вазифаларининг белгиланиши ОТМ бошкарув тизимини ташкилий-назарий жихатларини тадкик килишнинг долзарблигини асослайди.

Бошкарув самарадорлиги тушунчаси бошкарув тизими ва бошкарув жараёни самарадорликларининг узаро таъсири натижасида юзага келади. Шу

2 Ковалева Ю.Н. Основные подходы к оценке эффективности деятельности вуза, http://usurt.ru

3 Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон; 30.04.2020 й., 06/20/5987/0521-сон

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 2 I ISSUE 6 I 2022

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q

уринда бошкарув тизими самарадорлиги ва бошкарув жараёни самарадорлиги тушунчаларининг узаро муштарак ва фаркли жихатларига эътибор каратамиз.

Масалан, максадга йуналтирувчи функцияни адо этишда фаолият таркибига:

- натижани прогнозлаш;

- максад сари фаолиятни режалаш;

- амалга ошириш мотивациялари киради.

Максадга йуналган фаолиятни амалга ошириш эса ташкилий функциялар оркали таъминланади. Бу сохадаги асосий вазифалардан бири фаолиятни назорат этиш ва кучларни сафарбар этишдир. Умуман олганда назоратни амалга ошириш бошкарувнинг иккала функцияси учун хам умумий булган универсал хусусият булиб, у бошкарувнинг хар кандай жараенида доимий кайта алокани таъминлаб туради. Бошкарув фанидаги асосий тушунчалардан бири кайта алока тушунчаси булиб, бу ибора тузилманинг уз максади сари интилиши кай йусинда кетаетгани ва кандай жихатларни узгартириш, янада мукаммаллаштириш хакида маълумот олишни англатади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон; 30.04.2020 й., 06/20/5987/0521-сон

2. Ковалева Ю.Н. Основные подходы к оценке эффективности деятельности вуза, http://usurt.ru

3. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президенти матбуот хизмати давлат рахбарининг 2019 йил учун мулжалланган энг мухим устувор вазифалар хакидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси // www.lex.uz, 2019 йил 28 декабрь.

9

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.