Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ СИФАТИ БОШҚАРУВИ ВА БУ ЙЎНАЛИШДАГИ ХАЛҚАРО МОДЕЛЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТАЪЛИМ СИФАТИ БОШҚАРУВИ ВА БУ ЙЎНАЛИШДАГИ ХАЛҚАРО МОДЕЛЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

1172
260
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим сифати / таълим сифати менежменти / ѐндашувлар / моделлар / “Деминг цикли” / сифатни ялпи бошқариш (TQM) / халқаро сифат стандартлари / “француз” методи / “инглиз” методи / quality of education / quality of education management / approaches / models / “Deming cycle” / General Quality Control (GQM) / international quality standards / “French” method / “English” method

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саодат Абдурашидовна Тоштемирова, Лочин Ғайратович Мухаммадиев

Мазкур мақолада бўлажак мутахассисларни тайѐрлашда долзарб аҳамият касб этадиган таълим сифати ва уни бошқаришнинг моҳияти таҳлил қилинган, унинг ўзига хос хусусиятлари, тамойиллари келтириб ўтилган ҳамда таълим сифати менежменти йўналишидаги ѐндашувлар изоҳланган. Таълим сифатини бошқаришнинг халқаро сифат стандартлари, унинг моделлари ва таркибий қисмлари асослаб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EDUCATION QUALITY MANAGEMENT AND CHARACTERISTICS OF INTERNATIONAL MODELS IN THIS FIELD

This article analyzes the quality of education and the importance of its management, which plays an important role in the training of future professionals, highlights its specific features and principles, and explains the approaches to quality management in education. International quality standards of education quality management, its models and components are substantiated

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ СИФАТИ БОШҚАРУВИ ВА БУ ЙЎНАЛИШДАГИ ХАЛҚАРО МОДЕЛЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ТАЪЛИМ СИФАТИ БОШЦАРУВИ ВА БУ ЙУНАЛИШДАГИ ХАЛЦАРО МОДЕЛЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Саодат Абдурашидовна Тоштемирова

Чирчик давлат педагогика институти

Лочин Гайратович Мухаммадиев

Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада булажак мутахассисларни тайёрлашда долзарб ахамият касб этадиган таълим сифати ва уни бошкаришнинг мохияти тахлил килинган, унинг узига хос хусусиятлари, тамойиллари келтириб утилган хамда таълим сифати менежменти йуналишидаги ёндашувлар изохланган. Таълим сифатини бошкаришнинг халкаро сифат стандартлари, унинг моделлари ва таркибий кисмлари асослаб утилган.

Калит сузлар: таълим сифати, таълим сифати менежменти, ёндашувлар, моделлар, "Деминг цикли", сифатни ялпи бошкариш (TQM), халкаро сифат стандартлари, "француз" методи, "инглиз" методи.

EDUCATION QUALITY MANAGEMENT AND CHARACTERISTICS OF INTERNATIONAL MODELS IN THIS FIELD

Saodat Abdurashidovna Toshtemirova

Chirchik State Pedagogical Institute

Lochin Gayratovich Mukhammadiev

Chirchik State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article analyzes the quality of education and the importance of its management, which plays an important role in the training of future professionals, highlights its specific features and principles, and explains the approaches to quality management in education. International quality standards of education quality management, its models and components are substantiated.

Keywords: quality of education, quality of education management, approaches, models, "Deming cycle", General Quality Control (GQM), international quality standards, "French" method, "English" method.

КИРИШ

Таълим ва тарбия энг ноёб капитал сифатида кадрланаётган бугунги шароитда таълим натижаларини бахолаш самарадорлигини ошириш ва усулларини такомиллаштириш механизмларини жорий этиш оркали барча инсонлар учун сифатли таълим олиш имкониятлари яратилмокда. Мамлакатимизда таълим-тарбия сохасига давлат сиёсати даражасида алохида эътибор каратилиб келинмокда. Бу эса уз навбатида кадрлар тайёрлаш сохаси олдига таълим муассасалари фаолияти самарадорлигини замонавий талаблар асосида ошириш вазифасини куймокда. Шу сабабли хам бугунги кунда булажак мутахассисларни юксак касбий салохият ва инсоний сифатларга эга булиши талаб этилади.

Жахон амалиётида муайян мутахассислар касбий компетентлигини такомиллаштириш буйича олиб борилаётган илмий изланишларда таълим бошкаруви натижавийлигига алохида эътибор берилган булиб, бунда асосий ургу таълим сифати менежментига каратилмокда. Бу йуналишдаги илмий изланишлар олий таълим тизимини бошкаришнинг назарий-методологик асослари, сифат менежменти ва таълим сифати мониторингини замонавий талаблар асосида такомиллаштириш хамда таълим сифати ва самарадорлиги уйгунлигини илмий жихатдан асословчи таклифларни ишлаб чикиш, олий таълим сифатини бахолаш тизимини такомиллаштириш масалаларига каратилган.

Республикамизда кадрлар тайёрлаш сохасида амалга оширилаётган узлуксиз таълим тизимидаги ислохотлар таълим жараёнларини ташкил этиш ва бошкариш механизмларини такомиллаштиришни, ижтимоий-иктисодий ривожланишнинг замонавий талабларига мос келадиган, демократик ва инсонпарварлик тамойилларига асосланган таълим сифати бошкарувини шакллантиришни такозо этмокда.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Республикамиз тадкикотчилари Р.Ахлидинов, Р.Жураев, У.Иноятов П.Анисимов, Г.Бордовский, Д.Горбачевская, Д.Кутёва, О.Назарова, И.Позднякова, М.Поташник, П.Третьяков, B.Cole, E.El-Khawas, J.Goldberg, L.Harvey ва бошка олимлар томонидан умумий урта, урта махсус, касб-хунар ва олий таълим муассасаларида таълим сифатини бошкариш тизимини такомиллаштириш технологиялари ишлаб чикилган, таълим сифати бошкарувининг узлуксиз таълимда олиб борилаётган ислохотларнинг умумий

жараёни билан узаро алокадорлигини белгилайдиган омиллар илмий асосланган.

Р.Х.Жураев ва С.Т.Тургуновларнинг фикрича, таълим менежментининг асосий максади таълим-тарбия жараёни иштирокчилари фаолиятини мувофиклаштириш, назорат килиш хамда самарали бошкаришни таъминлашдан иборат. Таълим менежментининг функцияларини бажариш ва максадга эришиш методлари Л.И.Фишман, В.С.Безрукова, В.А.Кальней, Т.Д.Макароваларнинг ишларида алохида курсатиб утилган.

Хорижий олимлардан B.Burkhalter, B.Crumrine, J.Hackman, G.Kanji ва бошкаларнинг тадкикотларида олий таълим муассасаларида таълим сифатини бошкариш, таълим сифати ва самарадорлигини таъминлаш борасида ялпи сифат менежменти тамойиллари ва технологияларини жорий этиш масалалари урганилган.

Таълим ва таълим сифатини тадкик килган М.М.Поташник, П.И.Третьяков, Т.И.Шамоваларнинг фикрича, таълим бошкаруви фанининг назарий-методологик асосини тизимли, функционал, синергетик, фаолиятли, вазиятли, рефлексив, миллий худудий ва натижага асосланган ёндашувлар ташкил этади. Мазкур ёндашувлар таълимда самарали бошкарув фаолиятини амалга ошириш учун назарий асос булиб хизмат килади.

НАТИЖАЛАР

Таълим сифати менежменти натижавийлигини кафолатлаш учун таълим муассасалари рахбар ходимлари бошкарувга бошкарув субъекти томонидан амалга ошириладиган узлуксиз, изчил фаолият сифатида караши лозим булади. Бунда таълим жараёнлари доимий харакатдаги динамик ижтимоий тизим сифатида бошкарув объекти хисобланади ва у ижтимоий тизимларга хос булган барча хусусиятларни узида жамлайди. Таълим муассасаси ва ундаги таълим сифатини бошкаришга методологик ёндашувларни бошкарувнинг умумий конуниятлари, тамойиллари ва функцияларидан келиб чиккан холда амалга ошириш лозим.

Таълим сифатини бошкариш таълимни бошкаришнинг умумий тузилмаси таркибига киради ва унинг самарадорлиги таълимнинг умумий бошкарувини сезиларли даражада ошишини таъминлаши мумкин булган тузилма хисобланади. Шунинг учун хам таълим сифати менежменти таълим тизимидаги бошкарув фаолиятининг мавжуд назарияси ва амалиётини мухим элементлар билан тулдиради ва самарали натижавийлигини таъминлайди.

"Таълим сифати" суз бирикмаси мамлакатимизда илк бор 1997 йилда Узбекистон Республикаси норматив-хукукий хужжатларининг таълим сифати устидан давлат назоратига багишланган модда ва булимларида расмий равишда кайд этилган. Бу эса уз навбатида таълим сифатини таъминлашга доир катор назарий ва амалий ишланмаларнинг яратилишига туртки булмокда. ШДурбонов ва Э.Сейтхалиловларнинг тадкикотларида таълим сифати деганда таълим жараёнининг турли иштирокчилари таълим муассасаси томонидан курсатилаётган таълим хизматларидан кутганларининг каноатлантирилиши даражаси тушунилади.

Н.Шмырева, М.Губанова ва З.Крецанлар таълим сифати - укувчи шахсини хар томонлама ривожлантиришга доир эхтиёжларни кондиришни таъминловчи таълим хизматлари истеъмоллилик хусусиятларининг мажмуаси, деб хисоблайди.

А.Воронин томонидан таълим сифати - жамиятда таълим жараёнининг холати ва натижасини, шахснинг фукаролик, хаётий ва касбий компетенцияларининг ривожланиши хамда шаклланиш эхтиёжлари ва умидларига мувофиклигини аникловчи категория тарзида талкин килинган.

Е.Домбровская таълим сифатини таълимнинг Давлат таълим стандартлари, тегишли таълим дастурининг укув-дастурий хужжатлари талабларига мувофиклиги, деб эътироф этади. Адабиётлар тахлили умумлашган маънода, таълим сифатига инсон эхтиёжи хамда жамият ва давлат манфаатларини кондирувчи хусусиятлар йигиндиси сифатида каралганлигини курсатади.

Юкоридаги тавсифлардан келиб чикиб айтиш мумкинки, таълим сифати -таълим олувчилар билимининг халкаро давлат стандартларига мослиги, турли даражалардаги таълим муассасаси сифат натижавийлиги, муассасанинг муваффакиятли фаолияти, шунингдек, таълим жараёни иштирокчиларининг инновацион таълим хизматлари сифатини таъминлашдаги фаолияти натижаси хисобланади.

Тадкикотлар жараёнида "таълим сифати менежменти"ни тавсифлашга булган турли ёндашувларнинг мавжудлиги кайд этилди, жумладан, Ш.^урбонов, Э.Сейтхалиловлар таълим сифатини бошкариш - муайян ижтимоий ва педагогик шарт-шароитларнинг таъсири окибатида юзага келган ва куп функцияли вазифаларни уз ичига олган тизим, деб таърифлайди.

М.Поташник, В.Панасюк ва бошкалар таълим сифатини бошкаришни ракобатбардош мутахассисни шакллантиришга булган ижтимоий буюртмани кондиришга йуналтирилган куп улчовли мослашувчан тизим, деб хисоблайди.

Н.Сeлeзнeва, А.Сyбeттoлар таълим шфатини бoшк;ариш - таълимдаги барча oбъeкт ва жараëнларнинг cифатини бoшк;аришдир, дeб таъкидлаcа, О.Назарoва таълим cифатини бoшк;аришни билим cифати ва маълyмoтлилик даражаcининг oшишига oлиб кeлyвчи жараëнлар, мyoлажа ва амалиëтларни бoшк;ариш, дeб эътирoф этади.

Tаълим cифати мeнeжмeнти - таълимнинг oлдиндан башoратланган натижаларига эришишга йyналтирилган бoшк;арyв 6ули6, cифатни таъминлаш тадбирларини лoйихалаштириш, таълим жараëни иштирoкчиларини cамарали мeхнатга кизиктириш, мак£адлардан чeтга чикишларни аниклаш, yзгаришларни кyзатиш ва тахлил килиш жараëнларидан ибoрат булган, таълим мyаccаcаcи фаoлиятининг барча йyналишларини узини-узи бахoлаш аcocида дoимий тагамиллаштириб бoриш тизимидир.

MУ^OKAMA

Tахлил килинган тадкдкщлар таълим cифати бoшк;арyви йуналишида тyрлича ëндашyвлар мавжyдлигини кyрcатди ва yларни изoхлаб утиш ма^алта мyвoфик. Сифат мeнeжмeнти аcocчиcи В.Шyxарт махcyлoт cифатини хар бир кдомини назoрат килишга аcocланган ëндашyвни тexнoлoгик жараëнларнинг бир мeъëрда ишлашини таъминлашга каратилган мeтoдика билан алмаштиришни таклиф килган. Унинг cифатни дoимий яxшилаб бoриш зарyрлиги тyFриcидаги FOяcи Э.Дeминг тoмoнидан ривoжлантирилиб, ишлаб чикариш амалиëтига PDCA (Plan-Do-Check-Act), яъни РБНХ, (Рeжалаштириш-Бажариш-Назoрат-X,аракат) - "Шyxарт-Дeминг мeтoди" ëки "Дeминг цикли" нoми билан жoрий этилди. ^йинги cифат мeнeжмeнти мyтаxаccиcи А.Фeйгeнбаyм cифатни ишлаб чиккиш, кУллаб-кyвватлаш ва яxшилаш бocкичларидан ибoрат булган Сифатнинг Ялпи Назoрати (Total Quality Control) тyшyнчаcини киритди.

Шyxарт, Дeминг ва Фeйгeнбаyмлар тoмoнидан жoрий этилган маз^р cифат мeнeжмeнти мeтoди аcocида одфатни ялпи бoшкариш кoнцeпцияcи (Total Quality Management - TQM) ишлаб чикилди. Унинг мoхияти бoшкаришнинг таълим мyаccаcаcини мyваффакиятига oлиб бoрyвчи тамoйилларидан фoйдаланишдан ибoрат. TQM кoнцeпцияcида cифатни бoшкаришга дoир аввалги кoнцeпцияларга xoc булган барча ижoбий жихатлар уз акодни тoпган. У ишлаб чикариш ва xизмат кyрcатиш coхаcида купгина замoнавий мeнeжмeнт тизимларининг аcocини ташкил килади. TQMнинг купгина ëндашyвлари ISO

оиласига кирувчи халкаро сифат стандартларининг замонавий авлоди гоялари таркибига киритилган.

В.Нуждиннинг таъкидлашича, TQM тамойилари ва методларини таълим хизматлари сохасига мослаштириш натижасида сифатни режалаштириш, назорат килиш ва яхшилаш фаолият турларини ажратиб олиш имконияти пайдо булган. Дастлаб иктисодиётнинг саноат сектори учун ишлаб чикилган TQM тамойиллари хорижий таълим муассасаларини бошкариш амалиётида кенг фойдаланилган, АКШ таълим тизимида 1985 йилдан бошлаб TQM кулланила бошланган ва 1996 йилга келиб сифатни такомиллаштириш тамойилларидан 252 таълим муассасаларида фойдаланила бошланган. TQM стандартлари тавсиялари буйича яратилган таълим сифатини бошкариш тизими куйидаги тамойилларга асосланилади:

- истеъмолчиларга мулжалланганлиги;

- таълим муассасаси рахбариятининг етакчилиги;

- таълим муассасаси ходимларини жалб килишнинг кенг камровлилиги;

- олий таълим муассасаларида бошкарув карорларининг аник далиллар асосида кабул килиниши;

- тизимли ёндашув асосидаги бошкарув;

- таълим сифатини доимий яхшилаш;

- субъектлар манфаатдорлиги;

- бошкарувга жараён сифатида ёндашиш ва хоказо.

Буюк Британияда TQM методикасидан 1990 йиллардан бошлаб фойдаланилган булиб, сифатни ялпи бошкариш концепциясини куллаш ташаббуси дастлаб АКШ таълим муассасалари томонидан амалга оширилган. Сифат менежменти буйича жорий этилган TQM методологияси бугунги кунда ривожланиб, Канада, Норвегия, Нидерландия, Бразилия, Португалия, Россия Федерацияси, Козогистон каби мамлакатлар бундан самарали фойдаланиб келмокда.

Аксарият хорижий давлатларда таълим сифатини бахолаш икки таркибий кисмдан, яъни ички (узини-узи бахолаш) ва ташки бахолашдан иборат булиши лозимлиги, шунингдек, мазкур ташкил этувчиларнинг аник механизмлари хар хил булиши мумкинлиги тан олинади. Сифатни ташки бахолаш тизими купрок стандартлар ва иктисодий самарадорлик билан, ички бахолаш тизими эса ракобатбардошлик ва ривожланишга йуналтирилган такомиллаштиришлар билан алокадорликда тушунилади. Дунёда мавжуд таълим сифатини бахолаш

тизимларини хам уларда ташки ёки ички бахолашга ургу берилишига караб, шартли равишда, икки моделга булиш мумкин.

Биринчи, таълим муассасаларининг жамият ва давлат олдидаги масъулиятини аттестация, аккредитация ва назорат килиш воситасида ташки бахолашга асосланган "француз" модели. Бунда таълим муассасаси томонидан узини-узи бахолашга юзаки каралади, чунки асосий эътибор ташки бахолашни самарали утказишга каратилади.

Таълим сифатини бахолашнинг иккинчи - "инглиз" модели асосини таълим муассасаси томонидан ички бахолаш ташкил килади. Француз модели Франция, Норвегия, Чехия, Латвия, Эстония каби Европа мамлакатларида, инглиз модели Буюк Британия, Дания, Германия, Словения, Польша, А^Ш, Лотин Америкаси давлатларида кулланилади. А^Ш, Финляндия ва бошка айрим мамлакатларда таълим сифатини бахолашнинг хар иккала моделидан самарали фойдаланиб келмокда.

Демак таълим сифати назорати ички ва ташки бахолашдан иборат булиб, мазкур бахолашларнинг механизмлари турлича булиши ва таълим сифатини таъминлашда ички бахолаш хал килувчи ахамиятга эга эканлигини курсатади.

Бугунги кунда жахон олий таълим тизимида 10 дан ортик таълим сифати менежменти моделлари кулланилиб келинмокда ва бу моделлар олий таълим муассасаларининг сифат буйича талаб килинган натижаларига эришига каратилган фаолият жараёнлари ва жихатларига нисбатан белгиланган талаблар ва курсаткичлар, тамойиллар, методлар хамда ушбу жараёнларнинг такомиллашув даражасини белгилаб берувчи мезонлар, уларни бахолаш йуллари йигиндиси деб тушунилади. Сифатни бахолашга асосланган моделлар тизимли равишда уз-узини бахолаш, SWOT -тахлили востасида ОТМ фаолиятининг кучли ва кучсиз томонларини аниклаш ва камчиликларни бартараф этишни назарда тутади.

Таълим дастурини амалга ошириш самарадорлиги таълим бериш методи, укитиш сифатини бахолаш механизмининг мавжудлиги ва самарадорлиги каби курсаткичлар оркали бахоланади. Таълим дастурларини ички бахолаш натижасида таълим муассасаси томонидан укитишнинг анъанавий ва интерфаол шакллари, уларнинг узаро нисбати, таълим олувчиларнинг якуний натижалари, укитиш методлари ва уларнинг кабул килиниши хакидаги маълумотлар шакллантирилади. Мазкур маълумотларни эътиборга олган холда таълим дастурини укитиш методлари, талабалар билимини бахолаш механизмларининг мавжудлиги ва самарадорлиги хамда укитиш сифати

назорати механизмлари каби курсаткичлар асосида ташки бахолаш амалга оширилади. Шунингдек, экспертлар таълим дастурини ташки бахолаш жараёнида унинг сифатини бахолаш мезонларига (юкори, уртача, паст даражада) мослигини аниклайдилар ва дастурнинг укув-услубий таъминоти, зарур укув адабиётларнинг мавжудлиги ва микдорининг етарлилиги, укув жараёнининг моддий-техника таъминоти каби асосий курсаткичлар буйича бахолашни амалга оширади.

Юкоридагилардан келиб чикиб, ички назорат тизими ёрдамида тупланган маълумотлар асосида муассасадаги таълим сифатининг ташки экспертизасини етарли даражада холис утказиш мумкин булади.

ХУЛОСА

Таълим тизимида олиб борилаётган ислохотлар укув-билув жараёнларини сифатли тарзда бошкариш механизмларини янада такомиллаштиришни, демократик, инсонпарварлик тамойилларга асосланган таълим бошкарувини шакллантириш зарурлигини талаб килмокда. Айникса, булажак мутахассисларни тайёрлаш сохасининг сифат боскичида мамлакатимиз умумий урта таълим муассасаларидаги таълим сифати ва самарадорлигини доимий тарзда ошириб бориш зарурати мактаб укитувчилари касбий-педагогик копметенцияларини янада ривожлантириш, улардаги таълим сифатини бошкаришни замон талаблари даражасида ташкил этишни такозо килади.

TQM (сифатнинг ялпи менежменти) концепцияси асосида ишлаб чикилган сифат бошкаруви тизими нафакат таълим жараёни, балки муассасада кечадиган барча жараёнларнинг сифатини узини-узи бахолаш механизми асосида такомиллаштириб боришга каратилганини эътиборга олиб, ракобатбардош кадрлар тайёрлашда таълим муассасаларида айнан ана шу концепцияга асосланган сифат менежменти тизимини жорий этиш максадга мувофик. Таълим муассасаларида сифат менежментининг жорий этилиши истеъмолчиларнинг эхтиёжларини урганиш асосида таълимни ривожлантириш стратегиясининг баркарор тараккиёт, узлуксиз таълим, билимларнинг глобаллашув концецияларини эътиборга олган холда сифат муаммоларини хал килиш имкониятини беради.

REFERENCES

1. Нуждин В.Н. Информатизация и система тотального управления качеством высшего образования: лекция-доклад. -М.: Исслед.центр проблем качества подготовка специалистов, 1998. - 250 с.

2. Тоштемирова C.A. (2020) Таълим сифати самарадорлигини оширишда инновацион ГОяларнинг ахамияти. МуГаллим хэм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 56-61.

3. Абдурахманова Ж.Н., Тоштемирова С.А. (2020). Инновацион технологиялар ва ахборот маданиятини шакллантириш педагогиканинг долзарб масалаларидан бири. Science and Education.1(7). 436-442.

4. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясыньщ кажеттт // "Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development" collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference. Актубе. P. 17-23.

5. Klaus L.A. Quality Progress Sixth Quality in Educftion Listing / Quality Progress/ - 1996/ August. P. 336.

6. Toshtemirova S.A. (2020). Ta"lim va tarbiyaning demokratik hamda insonparvarlik tamoyili. Maktab va hayot, 1(1), 36-38.

7. Мустафакулов А.А. Педагогик кадрларни ялпи сифат бошкаруви шароитида тайёрлаш тизими / Пед. ф. ф. док.дисс. -Т.: 2019.

8. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. № 1 (86). - S.5.

9. Селезнева Н.А. Качество высшего образования как объект системного исследования: лекция-доклад. - М.: 2001. - 79 с.

10. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

11. Toshtemirova, S.A. (2019). Klaster yondashuvi asosida mintaqaviy ta'lim tizmini boshqarish. NamDU ilmiy axborotnomasi, 1(11), 361-367.

12. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.