Научная статья на тему 'Таълим тизими ривожланиши давлат тараққиётининг омили сифатида (жанубий Корея ва япония мисолида)'

Таълим тизими ривожланиши давлат тараққиётининг омили сифатида (жанубий Корея ва япония мисолида) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
3472
473
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат таълим стандарти ва ўқув дастурлари / мониторинг / компетенциявий ёндашув / таълим босқичлари / илмий тадқиқотлар / таълим сифати кўрсаткичлари / государственные образовательные стандарты / учебные программы / мониторинг / компетентность / образовательные этапы / научные эксперименты / показа- тели качества образования.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ёқубова Наргиза Комиловна, Саломова Барчин Васиевна

Мақолада таълим тизими сифатини мазмун жиҳатдан замон талабига мос янгилаб бориш ва жаҳон тажрибаларида энг илғор таълим соҳаси ютуқларини ўрганиш, улардан ўз миллий хусусиятларимизга мос жиҳатларидан фойдаланиш борасида фикр-мулоҳазалар акс эттирилган. Хусусан, дунёда ривожланиш даражалари юқори кўрсаткичларни эгаллаган Шарқий Осиёдаги Жанубий Корея ва Япония давлатлари таълим тизими тажрибаси, ривожланиши ва сифат кўрсаткичлари тарихий жараёнлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЫ КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ ГОСУДАРСТВА (НА ПРИМЕРЕ ПРАКТИКИ ЮЖНОЙ КОРЕИ И ЯПОНИИ)

В статье приводятся размышления о содержательном обновлении образовательной систем с учетом требований времени и об изучении выдающихся достижений международной практики в сфере образования, а также использовании некоторых из них, соответствующих нашим национальным особенностям. В частности, проведен исторический анализ опыта образовательной системы, процесса развития образования и качественных показателей в таких Восточно-Азиатских странах, как Южная Корея и Япония, имеющих в мире высокие показатели развития.

Текст научной работы на тему «Таълим тизими ривожланиши давлат тараққиётининг омили сифатида (жанубий Корея ва япония мисолида)»

Ёкубова Наргиза Комиловна,

Республика таълим маркази «Методик ишларни мувофиклаштириш ва педагогик технологиялар булими» бош методисти; Саломова Барчин Васиевна,

Тошкент вилояти халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти «Ижтимоий-иктисодий фанлар» кафедраси катта укитувчиси

ТАЪЛИМ ТИЗИМИ РИВОЖЛАНИШИ ДАВЛАТ ТАРА^ИЁТИНИНГ ОМИЛИ СИФАТИДА (ЖАНУБИЙ КОРЕЯ ВА ЯПОНИЯ МИСОЛИДА)

ЁК.УБОВА Н.К., САЛОМОВА Б.В. ТАЪЛИМ ТИЗИМИ РИВОЖЛАНИШИ ДАВЛАТ ТАРАЩИЁТИНИНГ ОМИЛИ СИФАТИДА (ЖАНУБИЙ КОРЕЯ ВА ЯПОНИЯ МИСОЛИДА)

Маколада таълим тизими сифатини мазмун жих,атдан замон талабига мос янгилаб бориш ва жах,он тажрибаларида энг и^ор таълим сох,аси ютукларини урганиш, улардан уз миллий хусусиятларимизга мос жих,атларидан фойдаланиш борасида фикр-мулох,азалар акс эттирил-ган. Хусусан, дунёда ривожланиш даражалари юкори курсаткичларни эгаллаган Шаркий Осиё-даги Жанубий Корея ва Япония давлатлари таълим тизими тажрибаси, ривожланиши ва сифат курсаткичлари тарихий жараёнлари тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: давлат таълим стандарти ва укув дастурлари, мониторинг, компе-тенциявий ёндашув, таълим боскичлари, илмий тадкикотлар, таълим сифати курсаткичлари.

ЁЦУБОВА Н.К., САЛОМОВА Б.В. РАЗВИТИЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЫ КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ ГОСУДАРСТВА (НА ПРИМЕРЕ ПРАКТИКИ ЮЖНОЙ КОРЕИ И ЯПОНИИ)

В статье приводятся размышления о содержательном обновлении образовательной систем с учетом требований времени и об изучении выдающихся достижений международной практики в сфере образования, а также использовании некоторых из них, соответствующих нашим национальным особенностям. В частности, проведен исторический анализ опыта образовательной системы, процесса развития образования и качественных показателей в таких Восточно-Азиатских странах, как Южная Корея и Япония, имеющих в мире высокие показатели развития.

Ключевые слова и понятия: государственные образовательные стандарты, учебные программы, мониторинг, компетентность, образовательные этапы, научные эксперименты, показатели качества образования.

YOKUBOVA N.K., SALOMOVA B.V. DEVELOPING EDUCATIONAL SYSTEM AS FACTOR OF COUNTRY DEVELOPMENT (ON THE EXAMPLE OF SOUTH KOREA AND JAPAN)

There is presented in the article discussion of educational system's upgrading consistence to meet the requirements of modernity and the study of the outstanding achievements of international practices in the field of education, as well as the implementation of some of them, corresponding to our national peculiarities. In particular, there is curried out a historical analysis of the experience of the education system, education and the development of quality indicators in such the world's highest rates of development East Asian countries like South Korea and Japan.

Keywords: state educational standards, syllabus monitoring, scientific experiments, quality of education.

%озирги замон талабларидан келиб чициб юртимизда бугунги кунда таълим мазмуни самарадорлигини ошириш, уцувчи шахсини %ар томонлама ривожлантириш мацсадида ривожланган мамлакатлар цамда юртимиздаги чет тил-лари буйича узлуксиз таълим тизимининг давлат таълим стандартлари ва уцув дастурларини ишлаб чициш тажри-баси, компетенциявий ёндашувга асосланган умумтаълим фанлари буйича узлуксиз таълимнинг давлат таълим стандартлари ва уцув дастурлари лойицалари ва уни амалиётга татбиц этиш каби вазифалари турибди.

Бугунги кунда амалда булган Давлат таълим стандартларининг таркибий кисмлари: билим - урганилган материалларни эслаб колиш ва тушунтириб бериш; куникма - урганилган би-лимларни таниш вазиятларда куллай олиш; малака - урганилган билим ва шаклланган куникмаларни нотаниш вазиятларда куллай олиш ва янги билимлар х,осил килишдан ибо-рат булса, янги тавсия килинаётган таълим стандартларида укувчиларда компетенция-ларни шакллантириш х,ам кузда тутилади.

Ватанимиздаги таълим сох,аси ривожла-нишида биз албатта ривожланган хорижий давлатлар тажрибаларидан узимизга мос вазиятларда фойдаланишга катта эътибор бермокдамиз. Шу боисдан давлатимизда таш-кил этилган дунёнинг энг салох,иятли олий укув даргох,ларидан Англиянинг Вестминистр университети, Италиянинг Турин политехника институти, Сингапур менежментни ривожлантириш олийгох,и, Жанубий Кореянинг ИНХА коммуникацион технологиялар университети, Россиянинг Губкин номидаги нефть ва газ университети, Ломоносов университети ва Г.В.Плеханов номли иктисодиёт университети филиалларининг ташкил этилгани х,ам таълим тизимининг жах,он талабларига мос ривож-

ланиши омили х,исобланади. Жах,он таълим сох,асидаги энг илFор ютукларни кузатгани-мизда уларда мавжуд кийинчиликлар ва улар-ни бартараф этиш усуллари бизга маълум маъ-нода сабок булиши зарур. Шунга кура куйида биз жах,онда ривожланиш даражалари юкори курсаткичларни эгаллаган давлатлар тажри-басини куриб утамиз. Республикамизнинг Би-ринчи президенти Ислом Каримовнинг 2015 йилда чоп этилган «Она юртимиз бахту икболу ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир» асарида Япония ва Жанубий Корея таълими тизими тараккиёти, узига хос хусусиятлари борасидаги фикрлари шу икки давлатдаги таълим тараккиётига эътибор бе-ришимизга сабаб булди. Куйида ушбу икки давлат бошкарув тизими ва давлат томонидан олиб борилган таълим ислох,отлари мазмуни, тарихий ах,амияти тах,лил килинади.

Жанубий Корея муваффацияти ва таълим тизими1. Дунёда таълим йуналишида Жанубий Корея таълим сох,аси етакчи уринни эгаллаб, илмий салох,иятлари х,ам шиддат билан юкса-либ бормокда. Бу фикрлар исботи сифатида Илмий юксалишни бах,олаш халкаро ташкило-

1 Success and Education in South Korea Clark W.Sorensen. p. 34-39. 2004. www.jstor.org.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

tu (IAEP) TOMOHugaH 2015 Mu^ga 19 MaM.naKaT Ta.na6a.napu opacugaH 18 em.nu ycMup^ap y^yH эгa.п.пaнгaн Tab.nuM cu^tuhu u^oga-noB^u mo-HUTopuHr Tafl^u^oT^apufla XaHy6uM Kopea em-.napu 6upuH^u ypuHHU эгa.п.пa,цu.пap1. By xa^apo roTyK, cu^aTuga MaM^aKaT mumum u^Tuxopu ge6 6ax,o.naHAu. ByHra x,yKyMaTHUHr Tab^UM cuecaTu-hu TyFpu o.nu6 6opaeTraHu ca6a6 ge6 Tonu-ngu. Tab^UM tu3umu HaTuxa.napu a.n6arra y3 TapuxuM puBox.naHum gaBpura эгa 6y.nu6, 6y xapaeHHu My-nox,a3a ku.hu6 KypaMU3.

XaHy6uM Kopea gaB.naTUHUHr Tab^UM tu3umu TamKU^ TonraH umK gaM^ap 1948 Mu-ngaH 1970-Mu^^apra^a MycraKu.n gaB^aT tu3umuhu apaTum xapaeHu э,qu. 1970-Mu.n.napra Ke.nu6 Kagp^ap cuecaTu acocu cu^aTuga Tab^UM cuecaTura aco-cuM эbтu6op 6epu.na 6om^aHgu. XaHy6uM Kopea xyKyMaTu ToMoHugaH a.nnu mumum Max,cy.noTHUHr 4,5 $ou3u Tab^UM cox,acu puBox.naHumu y^yH axpaTU-ngu. 1973 Mu-ngaH u.nMuM-TexHUKaBUM Tab^UMHU puBox^aHTupum MaKcaguga TexHu-Ka 6u^um fopTnapu TamKu^ этu.п,цu. 1985 Mu^ra Ke^u6 6y 6u^um fopTnapu o^uM yKyB fopTnapu cu^aTuga puBox.naHTupu.nu6, 4 mu^^uk Tab^uM MyggaTu 6e^ru^aHgu. MaKTa6^apga Tab^uMra 6yTyH ax,o.nuHu xa^6 этum MaKcaguga cuH^^ap 40, 50 Ha^ap yKyB^u^apra My^xa^^aHgu. Tab-^um cu^aTura x,aM KaTTa эbтu6op 6epu^u6, xo-puxgaH Ma.naKa.nu yKUTyB^u^ap xa.n6 этu.n,цu. By cuecaT xa^apo Tab.nuM TagKUKoT-napuga2 XaHy6uM Kopea Tab.nuMUHu fOKopu 6ax,o.naAu. MyTaxaccucnap 6y fOTyKHUHr omu^uhu KopeMc xa^KUHUHr кoн$yцutf.nuк MagaHuaTura xoc 6y.nraH Mex.HaTceBap.nuK, 6u.nuMra 6y.nraH uhtu-^um Ka6u cu^a^napu fOKopu gapaxaga экaн.nu-ru 6u.naH u3ox,-naflu.nap.

XaHy6uM Kopea gaB.naTu myH^a.nuK KammoK э,цuкu, xoh 6omura Mu.n.nuK gapoMag 200 AK.W go.n.napura TyFpu Ke.nu6, MaKTa6.nap Ba negaror-.nap y^yH opTUK^a pecypcnap xa.n6 этu.nмac,цu. Ou^a^apga amam MaKcaguga 6o.na.nap um.nam-ra Max6yp э,цu.nap. 1945 Mu-nga anoH MycTaM-^aKacugaH cyHr XaHy6uM Kopeaga 3aMoHaBuM

1 Friedrich Scheuermann and Francesc Pedro «Assessing the effects of ICT in education « Indicators, criteria and benchmarks for international comparisons» Retrieved 20.01.2016 from http://www.csu.edu.au

2 Trends in International Mathematics and Science Study - TIMSS/ Retrieved 15.04.2016 from http// www.steep. bc.edu.

мактаб тизимини бошкариш учун тажриба ва куникмалар мавжуд эмас эди. Утган асрнинг 50-йилларида Корея яриморолидаги 3 йиллик конли корейс уруши янги шаклланиб келаёт-ган таълим структурасининг тухтаб колишига сабаб булди. 1970-йилларга келиб Жанубий Кореяда таълимнинг ривожланиши бошка ривожланган давлатлар тизимидан импорт килиш куринишида шаклланди. Жанубий Кореяда бу х,олат асосан АКШ таъсири негизида юз бериб, бу пайтда замонавий илм ва мате-матиканинг илмий луFатлари корейс тилида мавжуд булмаган эди. XIX асрнинг охирларида Корея 400 йиллик ташки алокалардан узилиб колган давлат сифатида узок муддатли Fарб саноати цивилизацияси муаммоларини ечиш максадида оFир даврларни бошдан кечирди. Миссионерлар томонидан замонавий таълим дастурлари ташкил этилди, лекин мактаб тизи-ми асослари х,укумат томонидан шаклланти-рилди. 1905 йилда Кореяда Япония протекто-рати урнатилиши ва 1910 йилдаги мустамлака сифатидаги х,укмронликлар замонавий таълим тизими шаклланишига тусик булди. Лекин Япония колониал тизими бошка колониялардан фаркли уларок, а^олини таълим тизими билан таъминлади. Бу таълим этник япон маданияти-ни тарFиб этувчи Fоя асосида шакллантирил-ган. Япон таълим тизими корейсларда таълим олиш ва саводхонлик даражасини оширишга халакит бермади. 1942 йилга келиб 40% ах,оли бошланFич мактабларда уз саводини чикарди. 5%дан ортик корейслар урта мактабларда би-лим олишни давом эттирдилар. Хозирги кун-даги йирик илм масканларидан бири булган Кейо императорлик университети 1924 йилда Сеулда Корея яриморолида японлар савод-хонлигини ошириш максадида ташкил этилган булса-да, туб ах,олининг таълим тараккиётига катта х,исса кушган.

Уша давр тараккиётига мос таълимнинг бошланFич мактаб давомидаги 5 йиллик урта мактаблари техник касбга йуналтирилган би-лим юрти куринишларида мавжуд булган. Бунда таълим кизлар ва уFил болалар мактабла-рига булиниб, кизлар мактаби уFил болалар мактабидан 1 йилга кам муддатга ташкил этилган. 1945 йилги Корея мустакиллиги японлар-нинг малакали иш кучини олиб кетиши билан

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

юз берди. Саводхонлик даражаси хам кескин пастлаб кетди. Бунда катта муаммо укитувчилар етишмаслиги ва шароитларнинг яхши эмасли-ги булди. Саводли ахоли бу пайтгача замона-вий илм-фан янгиликларини колониал тизим оркали урганиб, илмий атамаларни хам япон тилида тушунар эди. Ушбу холат ахолини табакалаштиришга каратилган булиб, бу укитиш тизими ахолининг асосий кисми булган куйи табака корейс миллатида ишончсизлик-ни уЙFотди. Шундан сунг 1949 йилда хукумат томонидан бугунги кунда хам асос булиб хиз-мат килаётган «Таълим туFрисида»ги конун кабул килинди. Конунга кура ахолига бепул ташкил этилган 7 ёшдан бошлаб амал килувчи

3 йиллик бошланFич таълим тизими, 3 йиллик умумий урта таълим тизими ва ундан кейинги

4 йиллик махсус касбга йуналган таълим йулга куйилди. Махсус касбга йуналган таълим иш-чилардаги малака, даража учун амал килган. Лекин бу таълим тизими жараёнининг кис-калиги 1950 йилги ёппасига саводсизликни келтириб чикарди.

1951 йилда тизимга узгартиришлар киритил-ди. 1964 йилга келиб бошланFич таълимга жалб килиш 90%ни ташкил этган булиб, умумий урта таълим тизими яна 3 йил муддатга оширилди. Жанубий Кореяда таълим тизимининг шак-лланиши бирмунча муаммоларни келтириб чикарди. Хукумат томонидан жуда шиддатли иктисодий усишни таъминлаш максадида таълим тизимини ислох, килиш амалга оширилди. Бунда ахолини педагоглар билан таъминлаш кийинчиликларни келтириб чикарди. Таълим тизимидаги кескин узгаришларни амалга оши-ришда укитувчилар ва ота-оналарнинг бир-галикда муносабатда булиши, хукумат томонидан турли бепул кумаклар ахолида билим олишга интилишни кучайтирди. Баъзан 100га якин укувчига эга булган синфларда таълим сифатини яхшилаш максадида 2 ва 3 сменада укишлар ташкил этилди. 1953 йилдан хукумат урта мактаб боскичига имтихон оркали кабул килишни жорий этдики, бу урта мактаб тизимини янада сифатли ташкил этиш максадида амалга оширилган. Бунда бошланFич таълим 6 йиллик килиб белгиланиб, ундан сунг 3 йиллик таълим техник урта таълим берувчи боскичдан иборат булган. Бу боскичга имтихон

асосида кабул килиниб, алохида йуналган синфлар кайта ташкил этилган.

1963 йилдан хукумат томонидан амалий таълимни янада фаоллаштириш максадида унитар таълим тизимига хос касбий техник малакаларни берувчи билим масканлари ташкил этилди. 1969 йилдан урта мактабга олина-диган имтихон бекор килинди, бу билан урта таълимни хам барча учун мажбурий килиш максади кузланди. Жанубий Кореяда 1960-80-йиллардаги таълимда давлат имтихонларини утказиш давлат стандартларини тартибга кел-тириш ва давлат томонидан барча боскичларни маблаF билан таъминлашдаги назоратни амалга ошириш учун белгиланди. Мактаблардаги тест имтихонлари баъзи ихтисослаштирилган мактабларда колдирилганлиги педагог ва илмий салохиятли укувчилар тайёрлашда стимул вазифасини бажарди. Хар бир туман мактаб-ларида давомат уртача мактаблар кесими-да ихтиёрий булиб, бу хар бир мактаб учун тенг жихатда олинган. Таълимнинг кейинги боскичига кириш имтихонлари ва мактабда олинган билим натижалари асос килиб олин-ди. Хусусий мактаблар фаолияти хам мажбурий таълим мактаблари билан ракобатлашув асосида ривожланиб борди. Лекин хусусий мактабларда билим савияси юкори булиб, касбий техник малака билим юртларидаги 47% ва олий укув юртларидаги 80% талабалар хусусий мактаблар битирувчилари хисобланган.

Хусусий мактаблар давлатнинг бепул мактабларидан анча киммат булган булса хам ахолининг купчилик кисмида хусусий мактабларга кизикиш юкори эди. Лекин барча мактаблар бир хилдаги дарслик, укув кулланмалардан фойдаланган. Укитувчилар хам ягона таълим бошкармаси розилиги билан ишга кабул килинган. 1970-йилларда хукумат томонидан таълим тизимидаги ислохотлар асосан ахолининг 70%ини саводли килиш максадида амалга оширилди. Укувчиларни билимга кобилиятлари буйича урта мактаб боскичидан узлаштириш даражасига караб их-тисослаштириш кадрлар сиёсатига кура амалга оширилди.

Жанубий Кореяда мажбурий умумий урта таълим 6 йилдан иборат булиб, таълим 7 ёшдан бошланади. Таълимнинг кейинги боскичи

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

булган касбга йуналтириш Жанубий Кореяда 13 ёшдан бошланади. Узбекистонда эса урта махсус касб-хунар таълими 16 ёшдан бошланади.

Жанубий Кореяда олий таълим тизимида хам уз нуфузига эга булган университетлар пайдо булиб, бу кадрлар тайёрлашнинг мухим йуналишларини юзага келтирди. Жамиятда энг яхши иш уринлари Сеул университети тала-баларига насиб килиши унинг бошка университетлар нуфузидан баландлигини белгилаб, университетга энг яхши мактаб укувчилари талабаликка кабул килинган. Бу жих,ат Европа-даги таълим тизимига хос табакаланиш усули эди. Бу ах,оли уртасида Европа маданиятига интилишни келтириб чикарди ва сунгги йил-ларда Жанубий Корея таълимига Европа таълим тизимининг хусусиятлари импорт килина бошланди. Лекин турли ижтимоий синфлар мавжудлиги мактабларда ахолини камраб олиш даражасининг коникарли эмаслигини келтириб чикарди.

1969 йилдан хукумат томонидан урта махсус таълим тизимига имтихонлар оркали кабул килишнинг кучайтирилганлиги 1980 йилга келиб ушбу тизим талабларининг аник аналогик улчовларини шакллантирди. Шах,ар ва кишлок мактабларидаги таълим даража-лари фаркланиши сакланиб колинди. Пой-тахт Сеулда таълим сифати бошка худудларга нисбатан яхшиланганлиги ахолининг таълим олиш учун пойтахтга интилишига олиб келди. Жанубий Кореяда бизнинг мамлакатимиздан фаркли уларок, таълимни бошкариш структу-раси барча тизимлар учун ягона булиб, уму-мий урта, урта махсус, олий таълим тизим-лари вазирлигидан иборатдир. 1980 йилдан хукумат иктисодиётни яхшилаш максадида таълимга эътиборни кучайтирди. Бунинг на-тижасида 1990 йилга келиб саводхонлик дара-жаси 98,5%ни ташкил этди. 1990 йилда Корея хукумати ялпи миллий махсулотнинг 4,5%ини таълимга йуналтирган булиб, бу Тайванга нисбатан 3,6%га юкори булган. Лекин Европада бу курсаткич анча юкори булиб, бу Венгрияда 6,1%, Францияда 7,5%ни ташкил этган. Шундай булса-да, корейс халкининг таълим олишга эътибор каратаётганлиги мамлакатнинг бар-

ча сохаларда эришаётган ютукларида хам куриниб турибди.

Бугунги кунда Жанубий Кореяда таълим тизимида эришилаётган юкори курсаткичлар омили мутахассислар1 томондан куйидаги ху-сусиятларга боFлик, деб курсатилмокда:

• Корея халкида таълимга булган иштиёк-нинг баландлиги. Бу хусусият 1994 йилда утказилган ижтимоий суровномаларда2 (Clark W.Sorensen) акс этган. Юкори синф укувчилари билан утказилган суровномада 78,7% респон-дентлар урта махсус таълимни амалий эхтиёж деб билганлар, 12,7% респондентлар эса ихтиё-рий ва 5% респондентлар ота-онасининг иста-ги билангина укишаётганини айтганлар. Бу эса Корея ёшларида таълимга булган иштиёкнинг баландлиги белгисидир.

• Жанубий Кореядаги таълим тизимида педагогларнинг аксарияти эркаклар-дан иборат булганлиги хусусияти тизимнинг катъий ривожланиши омили булиб хизмат килган, дея бахоланмокда. Хозирги вактда ота-оналар талабларига биноан бошланFич синф укитувчилари асосан аёллардан ташкил топмокда. Бу жихат Кореяда мактаб таълими инсонларнинг шахс сифатида шаклланишини юзага келтирувчи омил булганлигини билди-ради.

• Дарсдан ташкари кушимча машFулотлар. Утказилган суровномаларга кура, 1980 йилда 61% укувчилар дарсдан ташкари кушимча машFулот олишларига туFри келган. Бунинг салбий окибати сифатида 14% укувчилар асаб касалликлари ва зурикишларга учраганлар. Таълим вазирлигининг тадкикотларига3 кура, репетиторлар томонидан олинган даромад хар йили 327 миллиард вон (400 млн АК.Ш дол-лари)ни ташкил этган булиб, давлат бюджети-нинг 30%га якин эквиваленти ва миллий да-ромаднинг 6%ига туFри келган. 1992-йилларда дарсдан ташкари машFулотларга ота-оналар

1 Таълимни бахолаш сифати буйича Халкаро Ассоциация (Международная Ассоциация по оценке достижений в образовании (IEA), материалы международных сравнительных исследований). Retrieved 15.07.2016 from www.csu.edu.au

2 Success and Education in South Korea Clark W.Sorensen. P. 34-39. 2004. Retrieved 15.07.2016 from http://www.jstor.org

3 Success and Education in South Korea Clark W.Sorensen. Р. 34-39. 2004. http://www.jstor.org

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

ойига уртача 280000 вон (364 АК.Ш долла-ри) сарфлашган. Бу холат 1980 йилда кабул килинган таълим сифати меъёрлари ва таъ-лим тизимига хукумат вакилларининг «ишонч-сизлик вотум»ини эълон килишларига сабаб булди. Лекин бунинг ижобий жихати, халкаро тадкикотларда берилган курсаткичларга кура1, 9 ёшли жанубий кореялик укувчиларнинг математика ва табиий фанлар буйича бошка дав-латлар ёшларидан кура уртачадан юкори да-ражаларни эгаллаганликларида куринади.

• Жанубий Корея ёшларининг таълимга куп вакт сарфлаши хусусияти кореялик укувчиларнинг кушимча таълим ёки амалиёт учун мактабдан ташкари бир неча соат вактларини ажратишларида кузатилади. Лекин бу халкаро тадкикот анкета суровларида2 уз аксини топ-маган, яъни кушимча дарслар уйга вазифа си-фатида кабул килинади. Укувчилар уз устида куп ишлаганлари сабабли мактабда ёки таълим тизимидаги мавжуд муаммолар уз ечи-мини топади. Бунда уларнинг ота-оналари хам ёрдам беришади. Жанубий Кореянинг таълим тизими эришган ютуклар миллий хусусиятлар-га мос равишда булиб, уни Узбекистон таълим тизимига жорий этса буладиган жихатларини амалиётда синаб куриш мумкин.

Миллий жихатдан умумий хусусиятларга эга булган Осиё давлатларидан булган Япония давлатининг таълим тизими ва эришаётган ютуклари хам урганса буладиган жихатларга эгадир. Шу максадда Япония таълим тизими тарихий тараккиётига назар ташлаб, бу туFрида мулохаза киламиз.

Япония таълим тизими3. Япония таълим тизими 1949 йилда кабул килинган 6 + 3 + 3 + 2/4 шаклидан, яъни 6 йиллик бошланFич таълим, 3 йиллик урта таълим ва яна 3 йиллик махсус малакани берувчи таълим боскичидан иборат булган. 1962 йилдан техник касб-хунар коллежлари учун ягона 5 йиллик шаклга утилиб, куйи урта мактаб учун таълим даври муддати ошди. 1964 йилда коллеж дастурлари

1 http://www.education-medelle.com (Халкаро мониторинг тизимининг PISA дастури). Retrieved 18.09.2016

2 http://www.education-medelle.com (Халкаро мониторинг тизимининг PISA дастури). Retrieved 18.09.2016.

3 Education system Japan | EP-Nuffic | 1st edition

September 2010 | version 4, January 2015 http://www.jstor. org // Retrieved 15.07.2016.

2 ёки 3 йиллик дастурларга алмаштирила бош-ланди.

Технологик коллежлар олий профессионал таълим сифатида 1990 йилгача кабул килинган. У немис таълим тизимидаги факультет ва АКШ таълим тизимидаги олий укув юртлари-гача булган кенгайтирилган умумий таълим куринишига келди. Бу коллежлар тизимида ху-сусий секторнинг ортишига олиб келди. 1980 йилга келиб Японияда таълим тизимининг халкаро жихатлари ривожланди. Хукумат жа-миятни ривожлантиришда барча сохаларни ривожлантириш буйича ислохотлар амалга оширишни белгилади ва махсус кенгаш тузди. Ислохотлар буйича махсус кенгашнинг 1984 йил 21 августдаги йурикномаси япон таълим тизими муаммолари ва келажак режалари бо-расидаги узок йиллик хавотирларига мантикий якун булди. Бундай фикрга Япония бош вази-ри Ясухиро Накасонэнинг берган куйидаги фикрлари таянч булган: «Зарур ислохотларни амалга оширишдаги асосий стратегияларни кузда тутганда шундай таълимни таъминлаш зарурки, бу таълим давлатимизнинг ижтимо-ий узгаришлари ва маданий вокеликларига мос булиши зарур. Агарда миллатимиз хаётий Fайрат ва ижодга тула булган XXI асрнинг янги жамиятини курадиган булса, у холда бу биз олиб бормокчи булган ислохотлар дизайнида мухим асос булиши зарур»4, дея таъкидлаган эди. Ислохотлар буйича барча таълим муас-сасаларида имтихон ва тест синовлари инглиз тилида япон тили билан бир хил даражада амалга оширилди.

Бугунги кунда Японияда таълим тизимининг бошкарув структураси барча таълим тизим-лари муассасалари фаолияти учун ягона Таълим, маданият, спорт, фан ва технологиялар вазирлиги (МЕХТ) оркали бошкарилади. Бу вазирликка умумий урта, урта махсус касб-хунар таълими ва олий таълим муассасалари буйсунади. Япония таълим тизими марказ-лашган куринишга эга. Таълим муассасалари ва хусусий ташкилотлар учун грантлар, таълим муассасаларини ташкил этиш, карорлар кабул килиш, укув дастурлари ишлаб чикиш,

4 Education system Japan | EP-Nuffic | 1st edition September 2010 | version 4, January 2015 http://www.jstor. org // Retrieved 15.07.2016

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 9

ук,ув фаолияти х,амда унинг натижалари мони-торинги ва назорати шу вазирлик томонидан амалга оширилади. БошланFич ва урта таълим муассасаларини ташкил этиш х,ар бир префектура таълим кумитаси томонидан белгилана-ди. Илмий тадкикот ташкилотлари бевосита таълим тизимларида фаолият олиб борадилар. Бу эса таълимнинг илк боскичларидаёк илмий тажрибалар билан шугулланиш ва кашфиёт-чилик хусусиятларининг укувчида ривожла-ниб боришига туртки булади. Бундан ташкари, вазирликлар томонидан таълим муассасалари фаолияти натижаларининг мониторинги юри-тилаётганда илмий тадкикот ташкилотлари масъул булиб, улар х,ам туFридан-туFри жавоб-гардирлар.

Бугунги кунда Японияда мажбурий таълим тизими 6 йиллик бошланFич, 3 йиллик уму-мий урта, жаъми 9 йиллик таълимдан иборат. БошланFич ва умумий урта таълим конунларга асосланган миллий укув дастури асосида ташкил этилиб, дастур х,ар йил куриб чикилади. Укув дастурлари 3 сох,ада амалга оширилади: турли мавзулар, ах,локий таълим ва ихтиёрий фаолият. БошланFич таълим 6 йил давом этиб, у бошланFич мактаблар томонидан ташкил этилади. Мактаб 6 ёшдан 12 ёшгача (1-6 синф) мулжалланган. Бунда укувчилар 1 апрель х,олатига 6 ёш булиши кузда тутилади. Укув дас-турларига япон тили, ижтимоий тадкикотлар ва фан тадкикотлари, математика, илм-фан, х,аёт тадкикотлари (факат 1, 2-синфлар учун), мусика, санъат ва х,унармандчилик, уй ишла-ри билан шугулланиш, жисмоний тарбия дарс-лари киритилган. Асосий эътибор маънавий-ахлокий тарбияга каратилган.

БошланFич таълим куйи урта таълим оркали давом эттирилади. Укув дастурлари асосан япон тили, ижтимоий тадкикотлар, математика, мусика, санъат, жисмоний тарбия, саноат ва уй ишлари буйича фан, хорижий тил, бизнес субъ-ектлари ва маънавий таълим дастурларидан иборат. Бу давр ута мух,им таълим даври сифа-тида япон педагогларидан юкори эътиборни талаб килади ва укувчиларнинг натижаларини аниклаш оркали урта мактабга йулланма бел-гиланади. Укувчи урта мактаб - 9 йиллик мажбурий таълимни якунлаб, таълимнинг кейинги боскичига кириш имтих,онлари билан утади.

Япон тили, математика, ижтимоий тадкикотлар ва 5 та асосий фандан якуний имтих,онлар топ-ширилади.

Укувчилар 15, 18 ёшда лицейларда укиш-лари мумкин. Лицейлар куйидаги укув дастурлари оркали амалга оширилади: япон тили, география ва физика, тарих, фукаролик хукуки, математика, илм-фан (кимё, биология ва ер хусусиятлари буйича фан), соFликни саклаш, санъат, хорижий тил, уй ишлари билан шуFулланиш, ахборот технологиялари ва умумий тадкикотлар. Урта таълим пулли булиб, укувчи кредит эвазига укишини давом этти-риши учун давлат томонидан шароитлар яра-тилган. Урта таълимни тамомлаганда укувчи битирув гувох,номаси олади. Япония ёшлари таълимида асосан тижорат йуналишидаги хиз-мат курсатиш амалга оширилади. Мутахас-сислар япон таълим тизимининг натижасини мамлакатнинг юкори малакали кадрлар тайёр-лаётганлиги ва фан-техника ютукларининг шиддат билан амалиётга татбик этилаётганли-ги билан изох,лайдилар. Бугунги кунда Японияда эришилаётган юкори курсаткичлар сабаби-ни мутахассислар куйидаги хусусиятларда деб курсатмокда:

• япон таълим тизимида хусусий сектор х,ажмининг ортиши хусусияти, бошка сох,алардаги каби ракобат мух,итининг ривож-ланганлиги;

• халкаро хусусиятларнинг мавжудлиги, барча таълим муассасаларида имтих,он ва тест синовлари инглиз тилида япон тили билан бир хил даражада амалга оширилиши ва тараккий этган Европа давлатлари тажрибалари тил оркали янада тезрок узлаштирилаётганлиги;

• илмий-тадкикот ташкилотлари бевосита таълим тизимларида фаолият олиб бориб, таълим муассасалари фаолияти натижаларига уларнинг масъуллиги ва туFридан-туFри жа-вобгарлиги билан илмий янгиликлар амалиётга тезкор татбик этилаётганлиги;

• таълим тизими укув дастурлари х,ар йил-да янгиланиши ва такомиллаштирилиши хусусияти, фан йуналишларидаги замонавий янгиликлар, узгаришларнинг укув дастурларида акс эттирилиши, таълим мазмунининг йилдан-йилга мазмун-мох,ияти такомиллашиб бораёт-ганлиги;

• таълим тизими боскичлари жараёнла-ридаги имтихон назоратлари талабларининг юкорилиги ва кескин чоралар куйилиши хусу-сияти укувчиларда масъулиятни оширишга са-баб булади. Ягона таълим тизими бошкаруви оркали касбга йуналтириш жараёни хам хар бир укувчи билим кобилиятига асосан их-тисослаштириш талаблари асосида маълум

йуналиш буйича таълимнинг кейинги тизим-ларига утказилиши мухим жихат хисобланади.

Шарк давлатларида узок утмишдан илм-фаннинг юкори даражада ривожланганлиги бугунги кунда хам Осиёнинг куп давлатлари эришаётган барча сохалардаги тараккиёт ва ютукларда уз ифодасини топмокда.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 9 февралдаги «СоFлом она ва бола йили» Давлат дастури туFрисида»ги ПК-2487-сонли карори. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 7-сон, 62-модда.

2. Friedrich Scheuermann and Francesc Pedty «Assessing the effects of ICT in education « Indicators, criteria and benchmarks for international comparisons». Retrieved 20.01.2016 from http://www.csu.edu.au

3. Education system Japan | EP-Nuffic | 1st edition September 2010 version 4, January 2015. http://www.jstor.org // Retrieved 15.07.2016

4. Trends in International Mathematics and Science Study - TIMSS/ Retrieved 15.04.2016 from http://www.steep.bc.edu

5. PISA. http://www.education-medelle.com (Халкаро мониторинг тизимининг PISA дастури). Retrieved 18.09.2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.