Научная статья на тему 'Хитой халқ Республикасида олий таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари'

Хитой халқ Республикасида олий таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1769
222
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим тизими босқичлари / касбий таълим / олий таълим босқичлари. / educational structure stages / professional education the stages of higher education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Отахонов А.

Мақолада Хитойнинг миллий таълим модели, касбий таълимни модернизациялашга қаратилган меъёрий ҳужжатлари, касбий таълим тизимини модернизациялашнинг асосий йўналишлари ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE FUTURE DEVELOPMENT OF HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE REPUBLIC OF CHINA

There is considered in the article China’s national education model. The legislation acts devoted to modernization of professional education in China are provided. The main ways of developing professional education in China were discussed.

Текст научной работы на тему «Хитой халқ Республикасида олий таълим тизимини ривожлантириш истиқболлари»

V_/

Отахонов А.,

Тошкент давлат шаркшунослик институти «Хорижий мамлакатлар иктисодиёти ва мамлакатшунослик» факультети магистратура талабаси

ХИТОЙ ХАЛК РЕСПУБЛИКАСИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИКБОЛЛАРИ

ОТАХОНОВ А. ХИТОЙ ХАЛК РЕСПУБЛИКАСИДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИКБОЛЛАРИ

Маколада Хитойнинг миллий таълим модели, касбий таълимни модернизациялаш-га каратилган меъёрий хужжатлари, касбий таълим тизимини модернизациялашнинг асосий йуналишлари хакида маълумотлар келтирилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим тизими боскичлари, касбий таълим, олий таълим боскичлари.

ОТАХОНОВ А. ПРИОРИТЕТНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ СИСТЕМЫ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ КИТАЙСКОЙ НАРОДНОЙ РЕСПУБЛИКИ

Национальная модель образования Китая. Законодательные акты направленные на модернизацию профессионального образования в Китае. Основные направления модернизации профессионального образования в Китае.

Ключевые слова и понятия: этапы системы образования, профессиональное образование, этапы высшего образования.

OTAXONOV A. THE FUTURE DEVELOPMENT OF HIGHER EDUCATION SYSTEM IN THE REPUBLIC OF CHINA

There is considered in the article China's national education model. The legislation acts devoted to modernization of professional education in China are provided. The main ways of developing professional education in China were discussed.

Keywords: educational structure stages, professional education the stages of higher education

Жацон цивилизацияси сифат жицатидан янги босцичга утишида, %ар цандай узгаришларни амалга оширишда инно-вацион ёндашув кадрлардан юцори малакага эга булиб, %ар томонлама билим эгаллашни талаб этади.

Республикамиз таълим тизимида ислохот-лар йилдан-йилга чукурлашиб бормокда. Бу борада Узбекистан Республикаси Президен-ти И.А.Каримов куйидаги фикрни билдир-ганлар: «2013 йилда таълим-тарбия сохасида ислохотларни янада чукурлаштириш, таълим стандартлари ва дастурларини такомиллашти-риш, мактаблар, лицей ва коллежлар, олий таъ-

лим муассасаларининг моддий-техник базасини янада мустахкамлаш масалаларига катта эъти-бор берилди. Утган йили 28 та янги касб-хунар коллежи курилди, 381 та умумтаълим мактаби, олий таълим муассасалари тизимидаги 45 та объект, 131 та касб-хунар коллежи ва лицейлар реконструкция килинди ва капитал таъмирлан-ди. Шунингдек, 55 та болалар мусика ва санъ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

ат мактаби, 112 та болалар спорти объекти ва 4 та сузиш хавзаси фойдаланишга топшири-либ, уларнинг барчаси зарур ускуна ва инвен-тарлар билан жихозланди»1. Жадал ривожла-ниш шароитида кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириб боришнинг жахон тажри-басини урганиш ва ушбу тажрибанинг ижобий жихатларини бизнинг таълим тизимимизга жорий этиш хозирги куннинг долзарб муаммо-сидир.

Хитойда иктисодиёт, фан ва ахборот техно-логияларининг жадал суръатлар билан ривож-ланиши халк хужалигининг турли сохалар ва даражаларидаги рахбарлар ва мутахассислар касбий тайёргарлиги ва малакасини оширишни бирламчи ва энг мухим муаммога айлантирди.

Хитой Халк Республикаси (ХХР)нинг шаклла-ниши ва тараккиёти давомида таълим сохасида сезиларли узгаришлар юз берди. ХХР таълим-га бутунжахон харажатларининг салкам 2%ни сарфлаган холда ахоли уртасида мажбурий туккиз йиллик таълимнинг кенг таркалишини хал этди. 2001 йилга келиб уч боскичли (олий, урта ва бошланFич) таълим 229 миллион ахолини камраб олди. Усиш суръатлари дунё-нинг уртача даражасидан тахминан икки баро-бар юкоридир. Хозирги кунга келиб мамлакат худудининг 91%и мажбурий бошланFич таълим билан камраб олинган булиб, мактаб ёшидаги болаларнинг 99%и мактабга борадилар. Ёшлар ва урта ёшдагилар уртасида саводсизлик 7%гача кискарди. Шуни таъкидлаб утиш керакки, 1949 йилга кадар Хитойнинг уша даврдаги 500 мил-лионли ахолисининг 80%и умуман саводсиз эди. Бу муаммони ечишда миллий таълим моде-лини ишлаб чикиш ва уни амалга оширишнинг ахамияти катта булди.

Таълимнинг замонавий моделини ишлаб чикишга бир нечта базавий боскичлар асос булган. Узок йиллар давомида ХХРнинг касбий таълим тизими Собик иттифок варианти асоси-да ташкил этилган булиб, давлат иктисодиёти

1 Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистан Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якун-лари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастур-нинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. - Т.: «Узбекистан», 2014. -20-б.

эхтиёжи кадрлар билан таъминлашга йуналтирилган эди. Таълим тизимини режали ислох этиш мамлакат рахбариятининг сиёсатига асосланиб, фан ва таълимни ривожлантириш-га йуналтирилиб амалга оширилар эди. Аммо иктисодиёт мутахассисларни тайёрлашга янгича ёндашувларни талаб эта бошлади.

Хитойда касбий таълимни модернизация-лаш 1996 йил 15 майдаги "Касбий таълим туFрисида"ги конуннинг кабул килиниши билан бошланди. Ушбу конун Хитойда касбий таълим сохасида кабул килинган биринчи меъёрий-хукукий хужжат хисобланади. Конун касбий таълим тизимидаги ислохотларнинг стратегик йуналишларини катъий белгилади (умумий таълим олиш жараёнида касбий-техник билимлар-ни хам эгаллаш; маълум бир касб буйича иш урнига эга булиш учун касбга тайёрлаш; маълум бир сохада билимларни такомиллаштириш учун узлуксиз касбга тайёрлашни амалга оши-риш); тахсил олаётган талаба ишга жойлашгуни-га кадар касбий тайёргарликка доир талаблар-ни белгилади; олий касбий таълимнинг ХХР касбий ва олий таълим тизимидаги урнини белги-лаб берди.

2002 йилда ХХР Давлат кенгаши касбий таълимнинг ислох этилиши ва тараккиётини раFбатлантириш туFрисида карор кабул килди. Карорда унинчи беш йиллик давомида (2001-2005 гг.) хар йили шахарлик ишчи ва хизматчиларнинг 50 миллиони ва кишлок мехнаткашларининг 150 миллиони касбий таълим олишлари, 3 миллион ишчи ва хизматчилар янги ишларга жойлашишлари максадида кайта тайёрлашдан утишлари зарурлиги белгиланган.

Касбий таълим масалалари буйича Умум-хитой кенгашида (2006 йил 7 ноябрь) миллий таълим тизимини такомиллаштириш, таълим ресурсларини рационал жойлаштириш, фунда-ментал, касбий таълимни олий таълим билан мувофиклаштириш заруратлари юзага келаёт-гани кайд этилган эди. Ушбу кенгаш давомида Хитойда касбий таълим тизимини модерниза-циялашнинг асосий йуналишлари белгиланди: куп даражали, куп профилли ва куп функция-ли урта махсус таълим муассасаларини ривожлантириш; худудларда таълим ресурсларини рационал жойлаштириш; касбий таълим тизи-мининг ижтимоий обрусини ошириш; кам таъ-минланган оилалар фарзандларини куллаб-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

V_/

1-расм. Хитойда илмий тадк,ик,отларга сарфланаётган ички харажатлар (млрд. А^Ш долл.)1

кувватлаш чора-тадбирларини амалга ошириш; педагогик кадрларнинг малакасини ошириш ва касбий мактабларнинг ишлаб чикариш билан ижтимоий хамкорлигини ривожлантириш.

Хозирги вактда Хитой хукумати "фан ва таъ-лим оркали мамлакат тараккиётига эришиш" тамойили ва узок муддатли ривожланиш стра-тегиясидан келиб чикиб, таълимни модерниза-циялашга ва ахолининг маданияти даражасини оширишга устувор вазифа сифатида карамокда. Таълимни мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланиши учун стратегик ахамиятга эга эканлигини эътиборга олиб, Хитой хукумати таълим сохасида "Таълимни ривожлантириш -модернизациялашув ва келажакни белгилаб берувчи омил" мазмунидаги янги йуналиш буйича ислохотларни амалга оширмокда.

Хитойда касбий таълим тизимини модерни-зациялаш олдига мехнат бозорининг кадрлар тайёрлаш буйича юкори сифатга эга булиши лозимлигидан келиб чикиб стратегик максадлар куйилгандир. Булар каторига касбий таълим тизими бошкарувининг демарказлашуви ва муассасаларни реструктуралаш киради. Хитойда касбий таълимни ривожлантириш самарадор-лигига хорижий мамлакатларда касбий тайёр-гарликнинг ташкил этилишини урганиш ва ушбу тажрибаларнинг ижобий жихатларини амалиёт-га куллаш оркали эришилади.

1 http://www.stats.gov.cn/english/NewsEvents/201102/ t20110228_26426.html/National Bureau of Statistics of China

Хитойда замонавий олий таълим тизими таркибига университетлар, коллежлар ва касбий олий мактаблар киради. Университет ва коллежларнинг асосий кисми мамлакат таълим вазирлиги назорати остида фаолият юри-тади. Шу билан бирга махаллий муниципали-тетлар томонидан бошкариладиган олий таълим муассасалари хам мавжуд. Мамлакатнинг олий таълим муассасалари олий таълимнинг уч боскичини таъминлайди. Биринчи боскич -укиш 4-5 йил давом этиб, бакалавр даражасини бериш билан якунланади. Иккинчи боскич -укиш 2-3 йил давом этиб, магистр даражасини бериш билан якунланади. Учинчи боскич -3 йил таълим олишни назарда тутади ва доктор даражасини (PhD) бериш билан якунланади. Ушбу унвонни олиш укув курсининг асосий фанларидан имтихонлар топшириш ва мустакил равишда илмий тадкикот ишини амалга оши-ришни назарда тутади.

Хозирги вактда Хитойда 2 мингдан ортик университетлар, коллежлар ва касбий олий мактаблар мавжуд булиб, уларда тахминан 9 миллион киши тахсил олмокда. Ушбу муассасалар-нинг бакалавр боскичида 5,5 миллион талаба, магистратура ва докторантура боскичларида 300 мингга якин киши укимокда. Нодавлат олий таълим муассасаларида жами талабаларнинг тахминан 20%и билим олмокда. Йилдан-йилга таълим сохасида халкаро хамкорлик ва алма-шинув кенгайиб бормокда. Хитой чет давлат-ларга укишга энг куп талаба юборувчи мамлакат хисобланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

2-расм. Инсон капиталини ривожлантириш курсаткичлари инновацияларнинг глобал индексида1

Хитойнинг таълим сектори сифат жихатидан ва методик таълим буйича катта зафарларга эришди. Хитой олий таълимининг сифати дунё-нинг купгина мамлакатларида тан олинган, шу сабабдан, Хитойга алмашинув дастурлари буйича жуда куп талабалар келади. Мамлакат-нинг 450 та олий таълим муассасалари хори-жий талабаларни тахсил олишга кабул килиш ("лаовай люсюэшэн") хукукига эгадирлар. 2000 йилдан 2006 йилга к,адар Хитойга укиш учун келувчи чет эллик талабалар сони уч баробар купайди. 2006 йилда Хитойга укиш максадида 185 та мамлакатдан 162000 талаба келган. Хитой хукумати университет даражалари ва таълим туFрисида гувохномаларни узаро тан олиш буйича 30 та мамлакат билан келишув шартно-маларини имзолади. Шу сабабдан Хитой олий таълими ривожланишида олий таълим сифати ва сифат кафолатини бериш долзарб масала хисобланади.

Охирги 10 йилликда Хитойда олий таълим муассасалари сони 70%га усди ва бу усиш биринчи навбатда нодавлат таълим муассасала-рининг ташкил этилиши хисобига булди. ХХРда таълимни ривожлантириш режасига биноан, барча олий таълим муассасалари хар беш йилда курсатиладиган хизматлар сифатини бахолаш жараёнидан утишлари зарур. Хитой олий таълим муассасалари сифатини бахолаш жараёни

1 Soumitra Dutta. The Global Innovation Index 2012 Stronger Innovation Linkages for Global Growth/ INSEAD. 2012. P-313.

миллий хамда худудий даражада махсус ташкил этилган ташкилот - Сифатни бахолаш агентлиги томонидан амалга оширилади. Ундан ташкари, олий таълим муассасаларининг узларида таълим сифати учун жавобгар ички булинмалар ташкил этилган.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, Хитой кас-бий таълим тизимида жуда катта узгаришлар амалга оширилди. Бор-йуFи 30 йил ичида Хитой саводхонлик даражаси буйича колок мамлакатдан самарали урта ва олий таълим тизими-га эга мамлакатга айланди. Мамлакат иктисодий тараккиёт учун зарур булган кадрларни такрор ишлаб чикариш учун шароит яра-та олди. Хитойнинг касбий таълим сохасидаги ютукларини чет элдан таълим олиш максадида келаётганларнинг йилдан-йилга купайиб бора-ётганлиги хам тасдиклайди. Хитой Япония билан бир каторда Жануби-Шаркий Осиёда хорижий талабаларнинг окими буйича етакчи уринларни эгалламокда. Хитой олий таълимининг тараккиёти глобал таълим маконига инте-грациялашувига йуналтирилгандир. Хитой олий таълими сохасидаги хозирги даврнинг устувор йуналишларидан бири АК.Ш, Fарбий Европа, МДХ мамлакатларининг етакчи университетла-ри билан хамкорликда кушма таълим дастур-ларини яратиш хисобланади. Хозирги кунда шу каби дастурлар доирасида иктисодий, техник, тиббий, филологик мутахассисликлар буйича 1300 дан ортик талаба тахсил олмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

3-расм. Хитойда инсон ривожланиши индекси салох.ияти1

Хитой касбий таълим тизимидаги ушбу худди Хитойдаги каби, Марказий Осиёдаги бар-

ислохотларнинг илтар тажрибаларидан унум- Ча ёшларни республикамиз таълим муассаса-

ли фойдаланиш, Узбекистондаги таълим тизи- , ,

^ ларида билим олишга ва касбга эга булишга

мини максадли ислох этиш жамиятимиз, г 1

иктисодиётимизни зарур булган кадрлар билан КизиКишларининг кучайишига олиб келади,

таъминлаш масаласини хал этишдан ташкари, деган умиддамиз.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мав-жуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. / Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов-нинг мамлакатимизни 2013 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2014 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маъруза. - Т.: «Узбекистон», 2014. -20-б.

2. Soumitra Dutta. The Global Innovation Index 2012. Stronger Innovation Linkages for Global Growth/ INSEAD. 2012. P. 313.

3. Министерство образования Китайской Народной Республики: http://www.moe. edu.cn/edoas/en/.

4. Успехи Китая в области образования // Газета «Жэньминь жибао». http://russian. peopledaily.com.cn/31517/6519232.html .

5. Развитие образования в современном Китае: кризисные явления и поиски решений: http://www.easttime.rU/analitic/3/8/491.html.

6. Паньшин Б.Н., Шестакова К.В. Перспективы развития системы высшего образования в Китае. http://www.bsu.by/Cache/pdf/153613.pdf.

7. http://www.stats.gov.cn/english/NewsEvents/201102/t20110228_26426.html/National Bureau of Statistics of China

8. http://knoema.ru/HDR2013/human-development-report-1980-2012.

1 http://knoema.ru/HDR2013/human-development-report-1980-2012

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 7

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.