Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР'

ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

720
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дарс / жараён / таълим / тарбия / билим / кўникма / малака компетенция / технология / принцип / интеграция / муаммо / интеллект / оптимал / самара / информация.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Р. М. Мадатов

Мазкур мақолада замонавий дарсга қўйиладиган дидактик талаблар мантиқан кетма-кет, изчил, илмий асослаб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article the didactic requirements for a modern lesson are logically consistent, consistent, scientifically based.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021 Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАР

Р. М. Мадатов

Низомий номидаги ТДПУ таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада замонавий дарсга куйиладиган дидактик талаблар мантикан кетма-кет, изчил, илмий асослаб берилган.

ABSTRACT

In this article the didactic requirements for a modern lesson are logically consistent, consistent, scientifically based.

Калит сузлар: дарс, жараён, таълим, тарбия, билим, куникма, малака компетенция, технология, принцип, интеграция, муаммо, интеллект, оптимал, самара, информация.

Хрзирги кунда таълим жараёнида инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараёнида куллашга булган кизикиш ва талаб кундан-кунга кучайиб бормокда. Бунинг сабабларидан бири, таълимда кредит-модуль тизимининг йулга куйилганли булса, иккинчидан замонавий билимлар уларни эгаллаётган билимларини узлари кидириб топишларига, мустакил урганиб, тахлил килишларига, хатто хулосаларни хам узлари келтириб чикаришларига ургатади. Укитувчи бу жараёнда шахсни ривожланиши, шаклланиши, билим олиши ва тарбияланишига шароит яратади ва шу билан бир каторда бошкарувчилик, йуналтирувчилик функциясини бажаради. Таълим жараёнида укувчи асосий фигурага айланади. Педагогик технология ва педагог махоратига оид билим, тажриба ва интерактив методлар таълим олувчиларни билимли, етук малакага эга булишларини таъминлайди. Укув-тарбия жараёни максадига эришиши учун хар бир фан ва мавзунинг хусусиятидан келиб чикиб педагогик, ахборот-коммуникацион ва бошка технология хамда усуллардан фойдаланилади.

Замонавий дарс учта: таълим, тарбия ва ривожлантирувчи максадларни кузда тутади. Бугунги кунда Узбекистонда «шахс манфаати ва таълим устиворлиги» эътироф этилган бир даврда педагогика фани эркин шахсни шакллантириш мазмуни, шакл ва усуллари хамда принципларини ургатади. Ёшларга таълим ва тарбия беришнинг мураккаб вазифаларини хал этиш

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 881 www.ares.uz

укитувчининг гоявий эътикодига, касб махоратига, истеъдоди ва маданиятига, замонавий педагогик ва инновацион технологияларни куллаш, укувчиларни фаолликка олиб келишига боглик.

Замонавий дарсга куйиладиган мухим талаб инновацион технологияларни дарс жараёнига олиб кириб, хар бир дарс мавзунини илмий асослаш, укувчилар имкониятларини хисобга олган холда, материал мазмуни ва хажмини белгилаш, унинг мураккаблигини аниклаш; аввалги урганилган материаллар билан боглаш; бир ёки бир неча фанлар билан интеграциясини асослаш, укувчиларга бериладиган топшириклар ва уларнинг мустакил ишлари тизимини ишлаб чикиш; дарснинг моддий-техник негизини аниклаш ва кушимча кургазмали куроллар билан бойитиш; кушимча ахборот (компьютер) воситаларидан фойдаланиш ва дарсда муаммоли вазиятни вужудга келтириб, таълим мазмуни ва сифатини оширишдан иборат.

Дарсга куйиладиган мухим талаблардан бири таълим усул ва услублари, инновацион технологиялар, фанлараро алокадорлик, уларни узаро бир-бири билан мустахкам боглаб олиб боришнинг самарадорлигини оширишдан иборат.

Таълим олувчиларга билим беришда замонавий таълим технологияларининг ахамияти тугрисида суз борганда, укув жараёнига замонавий педагогик ва ахборот технологияларни жорий этиш, таълим-тарбия тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш долзарб вазифа.

Илм-фанни янада ривожлантириш, иктидорли ва кобилиятли ёшларни илмий фаолиятга жалб этиш, уларнинг уз ижодий ва интеллектуал салохиятини руёбга чикариши учун шароит яратишга доир комплекс чора-тадбирларни ишлаб чикиш айни кундаги педагогик жараённинг асосий мазмунини ташкил этади.

Албатта, таълим-тарбия онг махсули. Лекин айни вактда онг даражаси ва унинг равнакини белгилайдиган, яъни халк маънавиятини шакллантирадиган ва бойитадиган мухим омил. Бинобарин, таълим-тарбия тизимини шу асосда онгни узгартирмасдан туриб, маънавиятни ривожлантириб булмайди. Унутмаслик керакки, келажагимиз пойдевори билим даргохларида яратилади, бошкача айтганда, халкимизнинг эртанги куни кандай булиши, фарзандларимизнинг бугун кандай таълим-тарбия олишига боглик.

Маълумки, урта махсус, касб-хунар таълимини асосий бугинини узлуксиз таълим тизими ташкил этади. Узлуксиз таълимни Давлат таълим стандартлари ва тегишли таълим дастурлари билан таъминлашда, аввало, уларнинг жахон талаблари даражасига жавоб бериши юксак маънавият замирида курилганлигига асосий эътибор бериш керак. Баркамол авлодни тарбиялаш инсониятнинг эзгу орзуси булиб келган. Бундай орзудаги инсонлар азалдан

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 882 www.ares.uz

маърифатга, маънавиятга мансуб булган юртларнинг донишмандлари, энг муътабар зиёлилари, хукмдорлари хисобланган.

Урта махсус, касб-хунар таълими билимларнинг зарур хажмини беради, мустакил фикрлаш, ташкилотчилик кобилияти ва амалий тажриба куникмаларини ривожлантиради, касбга йуналтиришга ва таълимнинг навбатдаги боскичини танлашга ёрдам беради. Хозирги замон мутахассислари, фаолият доиралари кандай булишидан катъи назар, физика ва информатика буйича кенг куламдаги билимларга, замонавий хисоблаш техникаси, информацион алока ва коммуникация тизимлари, оргтехника воситалари ва улардан фойдаланиш борасида етарли куникма ва малакаларга эга булиши, янги информацион техника ва технология асосларини унинг эртанги куни, ривожи тугрисидаги билимларни узида мужассамлаштирган булиши керак.

Табиий фанлар доирасида олиб борилаётган тажриба-тадкикот ишлари, аввалги тажриба-синов жараёнлардан фаркли равишда, академик лицей ва касб-хунар таълими муассасаларида барча фанлар йуналишлари буйича, яъни табиий фанлар (физика, география, кимё, биология), аник фанлар (математика, информатика), ижтимоий фанлар (тарих, хукук, иктисодий билим асослари, миллий гоя туркумига кирувчи фанлар), гуманитар фанлар (она тили, адабиёт, узбек тили, хорижий тиллар) буйича ташкил этилади. Яна бир жихати, мазкур таълим муассасалари тажриба-майдончалари эмас, балки тажриба-тадкикот майдончалари деб аталмокда.

Узлуксиз таълим тизимининг мухим таркибий кисми булган олий таълим муассасаларида таълим жараёни куйи боскичда олинган фундаментал билимларга таянган холда амалга оширилади. Шу жумладан, педагогика олий таълим муассасаларида биология укитувчисини тайёрлашда фанлараро алокадорлик, аввалги билимларни янги вазиятларда куллаш ва узаро мантикий тафаккурни бойитиш мухим омиллардан саналади. Айникса, бу борада цитология, гистология ва эмбриологик билимларнинг урни бекиёс. Негаки, укувчи ёки талаба ситологияни билмасдан туриб биологик жараёнларни тулик тушуна олмайди. Гистологик билимларни эгалламасдан туриб тукималар таркиби, органларнинг тузилиши, пировардида эса организм тузилишини аник тасаввур эта олмайди.

Эмбриология сохасидаги тушунча ва билимлар индивидлар, турлар ва турли систематик гурухларга мансуб организмларни ривожланишидаги узаро ухшашлик хамда фаркли жихатларини таккослаш имконини беради. Эмбрионал тараккиётни билмасдан туриб, замон талабидаги биология укитувчисини тарбиялашнинг иложи йук. Хулоса килиб айтганда, учта фан модулидан ташкил топган "Ривожланиш биологияси" фани фундаментал тадкикот ишлари олиб

борадиган ва педагогик фаолият юритадиган биологларнинг мухим фанларидан бири хисобланади. Ривожланиш биологиясини укитишни янгича ёндашувлар асосида ташкил этиш янада максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Биз тадкикот олиб бораётган изланишимизда ривожланиш биологиясининг бошка фанлар билан горизонтал ва вертикал алокадорлигини таъминлаган холда, укитишни ташкил этишни максад килганмиз. Ривожланиш биологияси таркибидаги тушунча ва билимларни узлаштиришда факатгина биологик билимларни узигина етарли булиб колмай, балки, уз навбатида кимё, физика, математика фанларига оид тушунча ва билимларга мурожаат килинади. Буни шартли равишда веркитал (асинхрон) алокадорлик дейишимиз мумкин. Шу билан биргаликда ривожланиш биологиясида ботаника, зоология, одам анатомияси ва физиологияси, генетика ва эволюцион таълимот, биотехнология хамда генетик инженерия каби фанлар билан муайян курс давомида мурожаат этилади, бу холатни фанлар билан горизонтал (синхрон) алокадорлик деб карашимиз мумкин булади. Ушбу келтирилаётган маълумотлар шаклланиб келаётган мутахассис биолог ва биология укитувчисининг мантикий тафаккурини бойитиш, дунёкарашини кенгайтириш билан биргаликда тирик табиат хакидаги тасаввурини кенгайтиришга хизмат килади.

Мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотлар кадрлар тайёрлаш тизимининг мукаммал булишига, замонавий иктисод, фан, маданият, техника ва технологиялар асосида ривожланишга каратилган. Шу жумладан, биология укитувчиларини замон талаблари даражасида тайёрлаш айни максадга хизмат килади. Кадрлар тайёрлаш сохасидаги давлат сиёсати узлуксиз таълим тизими оркали хар томонлама ривожланган шахс - фукарони шакллантиришни кузда тутади. Бу уз навбатида фан, техника, илгор технологиялар асосида шахсни тарбиялаш, укитиш, ривожлантириш масаласини хал этиш учун хизмат килади.

Дарсда талабаларнинг эркин, ижодий ишлашлари учун шароит яратиш керак. Бунинг учун дарсларнинг хар бир кисми аник лойихалаштирилиши, укув материалини билим эгалловчиларнинг узлаштириш даражаларига мослаштириш, бир тушунча ёки билимни факатгина айни фан юзасидан тушунтирибгина колмай бир неча фан нуктаи назаридан келиб чиккан холда изохлаш янада фойдали булади. Анъанавий таълим методлари билан бирга интерфаол методлардан фойдаланиш дарс самарадорлигини оширишнинг мухим шартларидан бири. Интерфаол методлардан фойдаланганда асосий ургу укувчиларни хамкорликда ишлашларига имкон берилиши хисобланади. Интерфаол методлар укувчида эркин фикрлаш, ижодий кобилиятни шакллантиришга хизмат килади.

Бугунги кунда укитишнинг фаол усулларини куллаш педагогик технологиянинг асосини ташкил килади. Педагогик технология уз олдига таълим шаклларини мукобиллаштириш вазифасини куювчи, техник хамда шахс ресурслари, уларнинг узаро фаолиятини хисобга олиб, таълим бериш ва тахсил олиш жараёнини яратиш, куллаш ва белгилашнинг тизимли методи хисобланади. Биз тавсия этмокчи булган Ривожланиш биологиясини фанлараро алокадорликда укитиш айни фанни тизимли, изчил ва креатив даражада узлаштирилишига хизмат килади.

Укитиш жараёнлари сифатини назорат килиш ва бахолаш, уларни тахлил килиш ва коррекция килиш фанни талаб даражасида узлаштирилишига кумакчи булади. Укитиш технологиясини жорий килиш ва амалга ошириш жараёнида педагогик тизимнинг барча компонентларини уларнинг бир-бири билан узаро богликлиги ва укув жараёни катнашчиларининг психологик хусусиятларини инобатга олиш таълим самарадорлигини оширишга хизмат килади.

REFERENCES

1. Толипова Ж.О. Гофуров А.Т. Биология укитиш методикаси -Т., 2012 . -128 б.

2. Madatov R. M., Ongarov M. B. Heredity and environment, their impact on the development of the organism //Экономика и социум. - 2018. - №. 4. - С. 38-39.

3. Азизходжаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик махорат. -Ташкент: Фан ва технологиялар, 2006. -186 б.

4. N.Toshmanov "Rivojlanish biologiyasi" Navro'z nashriyoti Toshkent-2018 y. 17 b.t. 282 bet

5. Авлиякулов Н.Х., Мусаева Н.Н. Янги педагогик технологиялар. -Тошкент: Янги аср авлоди, 2003. - 190 б.

6. Rakhmatov U. E. Cognitive tasks in educational-upbringing process on biology //International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. - 2019. - С. 60-61.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.