Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ЯНГИ ЎЗБEКИСТОННИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ШАРТИДИР'

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ЯНГИ ЎЗБEКИСТОННИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ШАРТИДИР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ибраимов Холбой Ибрагимович

“Тараққиётнинг тамал тоши ҳам, мамлакатни қудратли, миллатни буюк қиладиган куч ҳам бу – илм-фан, таълим ва тарбиядир. Эртанги кунимиз, Ватанимизнинг ёруғ истиқболи, биринчи навбатда, таълим тизими ва фарзандларимизга бераётган тарбиямиз билан чамбарчас боғлиқ. Фарзандларимиз мактабдан қанчалик билимли бўлиб чиқса, юқори технологияларга асосланган иқтисодиёт тармоқлари шунча тез ривожланади, кўплаб ижтимоий муаммоларни ечиш имкони туғилади. Шундай экан, Янги Ўзбекистон остонаси мактабдан бошланади…”

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ЯНГИ ЎЗБEКИСТОННИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУҲИМ ШАРТИДИР»

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ЯНГИ УЗБЕКИСТОННИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МУ^ИМ ШАРТИДИР

Ибраимов Холбой Ибрагимович

Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистан педагогика фанлари илмий тадкикот институти

директори, академик. https://doi.org/10.5281/zenodo.11214294

"Тараккиётнинг тамал тоши х,ам, мамлакатни кудратли, миллатни буюк киладиган куч х,ам бу - илм-фан, таълим ва тарбиядир. Эртанги кунимиз, Ватанимизнинг ёруг истикболи, биринчи навбатда, таълим тизими ва фарзандларимизга бераётган тарбиямиз билан чамбарчас боглик. Фарзандларимиз мактабдан канчалик билимли булиб чикса, юкори технологияларга асосланган иктисодиёт тармоклари шунча тез ривожланади, куплаб ижтимоий муаммоларни ечиш имкони тугилади. Шундай экан, Янги Узбекистон остонаси мактабдан бошланади..."

Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Президенти

Бугун мамлакатимизда барча сохдларда изчил ислох,отлар ва янгиланиш жараёнлари жадал суратларда олиб борилиб, янги уйгониш - Учинчи Ренессанс даврига муносиб пойдевор куйилмокда. Чунки, халкаро ташкилотлар ва ривожланган давлатлар томонидан кабул килинган 2030 йилгача янги таълим концепциясида "Таълим-тараккиётнинг асосий хдракатлантирувчи кучи ва баркарор ривожланиш максадларига етказувчи мух,им фаолият", деб таърифланган.

Таъкидлаш лозимки, бутун дунёда укитувчилар профессионал фаолиятининг турли боскичларида уларнинг касбий мах,оратини ошириш масаласига алох,ида эътибор каратилмокда. Ушбу масала буйича жах,онда амалга оширилган дастлабки тадкикотлар сирасига Гарвард университетининг таълим факультетида жорий килинган "Холмс гурух,и лойих,аси"ни мисол килиб келтиришимиз мумкин [1]. Ушбу кенг камровли тадкикотнинг биринчи боскичи "Эртанги кун укитувчилари" деб номланиб укитувчиларни профессионал фаолиятга тайёрлаш ва уларни жамиятдаги нуфузини ошириш чораларини излашга каратилган эди.

Бугунги кунга келиб замонавий инсон, олдинги замон одами бутун умри давомида оладиган маълумотларни бир кунда олмокда. Бу х,олат таълим тизимини х,ам четлаб утмади. Х,озирда педагоглар ва булгуси укитувчилар яна бир муаммо, керакли ахборотни кераксиз ахборотдан, сифатли ахборонти сифатсиз ахборотдан ажрата олиш ва маълумотларни онгли тах,лил кила олиш куникмасига эга булишлари талаб килинмокда.

Ананавий таълим парадигмаси (яъни киска вакт ичида иложи борича куп ахборотни таълим олувчиларга етказиш) урнига ривожлантирувчи, илмий-техник ва технократик парадигма гоялари устувор ахдмият касб этмокда. Таълим муассасаларида таълим шаклининг узгариши, янги шароит ва мух,итда ишлаш зарурати укитувчиларнинг касбий фаолиятига куйиладиган талабнинг ортиши, уларнинг функционал мажбуриятларининг купайиши ва профессионал-коммуникатив малакаларини кенгайиши эхтиёжини келтириб чикармокда.

Х,озирги кунда жах,он микёсида таълимга алох,ида ахдмият берилаётганини дунё микёсида 1990 йилдан бошлаб, БМТ томонидан инсон таращиёти (камолоти) индекси

хисоблана бошлаганида хам куриш мумкин. Инсон тараккиёти (камолоти) индекси (Human Development Index) — жамиятда инсоннинг баркамоллиги таъминланишини ифодаловчи интеграл курсаткичдир: Бу индекс покистонлик иктисодчи Махбуб ул-Х,ак (Mahbub ul-Haq) бошчилигидаги гурух томонидан ишлаб чикилган. Унинг концептуал таркиби Амартия Сен (Нобель мукофоти лауреати, 1998 й.) гояларига асосан яратилган. У БМТнинг тараккиёт дастури асосида тайёрланган, унинг махсус докладлари доирасида фойдаланилган ва эълон килинган. Бу жихатдан мамлакатлар ривожланишига бахо берилади.

Инсон тараккиёти курсаткичлари куйидагиларга боглик:

- таълим сифати ва ахолининг саводхонлик даражаси;

- умрнинг давомийлиги;

- киши бошига тугри келадиган ялпи миллий даромад.

2022 йилда эълон килинган рейтингда илк уч уринни Швейцария, Норвегия ва Исландия эгаллади. Х,аёт даражаси энг ёмон деб топилган уч мамлакат Жанубий Судан, Чад ва Нигерия булди.

Узбекистон эса 101-уринни эгаллади. (Долган кушни давлатларнинг уринлари куйидагича: ^озогистон - 56, ^иргизистон - 118, Тожикистон - 122, Афгонистон - 180)

Ушбу курсаткичдан куриниб турганидек, Узбекистон таълим тизими олдида турган муаммолар хам талайгина.

Замонавий дунёда укитувчиларнинг интеллектуал салохиятини ошириш жамият ривожланишини таъминловчи асосий механизмдир. Таълим сиёсати сохасида жахоннинг етакчи экспертларидан бири булган Майкл Барбер бир маколасида «самарали мактаб тизимини тавсифловчи таркибий элементлардан бири юкори малакали укитувчилар жамоаси хамда уларнинг педагоглик фазилати ва малакасини муттасил такомиллаштиришдир» [2], деб таъкидлайди.

2023 йил июнь ойида мамлакатимизда булган Иктисодий хамкорлик ва ривожланиш ташкилоти бош котибининг таълим сиёсати буйича маслахатчиси Андреас Шляхерга "Укитиш сифатини таъминлаш учун нима мухим: синфлардаги укувчилар сонини кискартиришми ёки укитувчиларнинг савиясини оширишми?" деган савол берилди. Унга жавобан мутахассис шундай деди: "Агар сиз дарсларни кискартириш ёки укитувчиларнинг малакасини оширишдан бирини танлашингиз керак булса, педагогларнинг савияси мухимрок. Бу борада юкори натижаларга эришган давлатлар, масалан, Хитой тажрибасини урганишимиз мумкин. Дархакикат, бу мамлакатда жуда катта синфлар мавжуд. Лекин, иккинчи томондан, бу давлатда педагог кадрлар малакасини мунтазам ошириб боришга алохида эътибор каратилмокда" [3].

Бугунги кунда XXI аср таълими мазмунида куйидаги масалалар энг мухим тенденциялар сифатида куриб чикилмокда [4]:

• Х,аёт давомида укиш (Lifelong learning);

• Таълимни ракамлаштириш;

• Педагогларнинг компетентлигини ривожлантириш;

• Инклюзив таълимни ривожлантириш [5].

Ушбу максадларга эришишда укитувчиларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш тизимини модернизациялаш, бунда 2 та янги технология: PBL-5 ёндашуви технологияси ва 4 "К" технологиясидан кенг фойдаланишни йулга куйиш лозим.

PBL-5 ёндашуви технологияси мазмуни:

Муаммога йуналтирилган укитиш (Problem-based learning) Лойихдга йуналтирилган укитиш (Project-based learning) Ишлаб чикаришга йуналтирилган укитиш (Product-based learning) Жараёнга йуналтирилган укитиш (Process-based learning) Шахсга йуналтирилган укитиш (People-based learning) Баъзи олимлар PBL-5 ёндашуви конструктив, хамкорликка ва контекст фаолиятга асосланган, шунингдек, укув фаолиятига нисбатан кизикишни орттирувчи ва гурух,ий муносабатларни тарбияловчи методика сифатида куриб чикишади [3]. PBL-5 ёндашуви назарияни амалиёт билан боглашга ёрдам беради, карорлар кабул килиш малакаларини ривожлантиради, танкидий фикрлаш даражасини оширади, мулокот ва муомала кобилиятларини рагбатлантириш, масаланинг мураккаблик даражасини бах,олашга ёрдам беради. Бундан ташкари, купчилик тадкикотларда PBL-5 ёндашуви укувчиларнинг чукуррок билим олиш учун шароит яратиши исботланган. 4 "К" технологияси мох,ияти:

• Танкидий фикрлаш куникмасини ривожлантириш (Critical Thinking)

• Креативлик куникмасини ривожлантириш (Creativity)

• Коммуникация куникмасини ривожлантириш (Communication)

• Кооперация яни жамоа булиб ишлаш кобилиятини ривожлантириш (Coordinating With Others).

Хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, бугунги кунда мамлакатимиз таълим тизимида руй бераётган ислох,от ва узгаришлар х,ар бир укитувчини касбий компетентлиги ва узига хос фазилатларини ривожлантиришга ундамокда. Муайян фазилатлар том маънода "мах,орат" деган маънони англатувчи компетенция асосида намоён булади ва унинг мазмуни "назарий билимларни амалда куллай олиш, мукаммал касбий майорат, кобилият ва истеъдодларни намойиш эта олиш"дир. Булажак укитувчиларни касбий тайёрлаш сифатини тубдан ошириш, унинг мазмунини такомиллаштириш зарур ахдмият касб этади. Педагогик кадрлар тайёргарлиги сифатини сезиларли даражада ошириш учун педагогик ва касбий билимлар синтезини таъминлаш зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1 Пискунова Е. В. Исследования проблем оценки профессиональной компетентности педагога в России и за рубежом //Научные проблемы гуманитарных исследований. -

2009. - №. 8. - С. 76-83.

2. Майкл Б., Мона М. Создавая будущее: как хорошие образовательные системы могут стать еще более эффективными в следующем десятилетии //Вопросы образования. -

2010. - №. 3. - С. 6-32.

3. https://yuz.uz/news/talim-sifatini-oshirish-strategiyasida-kadrlar-siyosati

4. Нуртазин С. Т. и др. Инновационный метод «Проблемно-ориентированного обучения»(РгоЫет--based learning-PBL) //Успехи современного естествознания. - 2013. - Т. 5. - С. 112-114.

5. Oizi T. K. S. Topical Issues Formation of Inclusive Competence of Future Teachers in the Republic of Uzbekistan //JournalNX. - С. 103-106.

6. Ibragimovich I. K. et al. PEDAGOGICAL ABILITIES OF A TEACHER, STRUCTURE AND DEVELOPMENT - 2021. - Т. 48. - №. 12.

7. Ибрагимов Х. И. ПЕДАГОГИКА И ВОСПИТАНИЕ //Экономика и социум. - 2021. -№. 1-1 (80). - С. 608-611.

8. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Intensive methods of teaching foreign languages at university." Вопросы науки и образования 27 (39) (2018): 78-80.

9. X.Ibraimov, M.Quronov, F.Ibragimova. "Pedagogika nazariyasi va tarixi".: Toshkent - 2024 . Darislik. 392 -b.

10. Х.Ибраимов, МДуронов, Ж.Фозилов, Ф.Зарипов. "Ота - она - мураббий"., услубий-методик кулланма. Гафур-Гулом нашриёти. 2024 й. 220-б.

11. Ибраимов Х. И. Педагогические и психологические особенности обучения взрослых //Academy. - 2019. - №. 10 (49). - С. 39-41.

12. Ибрагимов Х. И. Организация самостоятельной работы студентов в условиях цифровизации вузовского образования //Наука и образование сегодня. - 2020. - №. 7 (54). - С. 74-75.

13. Ibragimov, X. I., U. A. Yo'ldoshev, and X. Bobomirzayev. "Pedagogik psixologiya." O'quv qo'llanma. O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashiriyoti Toshkent (2009).

14. Ибраимов Х. И. Теоретические аспекты социально-психологической адаптации студентов-первокурсников к обучению в вузе //Вопросы науки и образования. - 2019. - №. 26 (75). - С. 12-16.

15. Ibragimovich, Xolboy Ibraimov. "O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDITMODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI." INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL (2021): 209-214.

16. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.