Научная статья на тему 'АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУҲИТИДА ТАЛАБАЛАР МУСТАҚИЛ ИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ'

АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУҲИТИДА ТАЛАБАЛАР МУСТАҚИЛ ИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
463
110
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интернет ижтимоий сервислари / ахборот таълим муҳити / очиқ таълим ресурслари / ахборот коммуникация технологиялари / парадигма / интеграция / мустақил таълим / ахборот технологик компетенция / коммуникатив компетенция. / интернет социальные услуги / информационная среда обучения / открытые учебные ресурсы / парадигма / интеграция. компетенция в области информационных технологий / самостоятельное образование / коммуникативная компетенция / информационнокоммуникативные технологии.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Садикова Феруза Махмуджановна

Мақолада ахборот-таълим муҳитида талабалар мустақил ишларини самарали ташкил этиш шарт-шароитлари, асосий омиллари ҳақида сўз юритилган. Шунингдек, ахборот таълим муҳитида талабалар мустақил ишларини ташкил қилишда педагогнинг бошқарув функциялари, мустақил ишлаш жараёнида дуч келадиган муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари ҳам ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОРГАНИЗАЦИЯ САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В ИНФОРМАЦИОННО-ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЕ

В статье рассматриваются основные условия и факторы эффективной организации самостоятельной работы студентов в информационно-образовательной среде. Также рассматриваются функции педагогического менеджмента при организации самостоятельной работы студентов в информационно-образовательной среде, проблемы, возникающие в процессе самостоятельной работы, и пути их преодоления.

Текст научной работы на тему «АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУҲИТИДА ТАЛАБАЛАР МУСТАҚИЛ ИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ»

Садикова Феруза Махмуджановна,

Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти "Педагогика, психология ва укитиш методикаси" кафедраси мустакил изланувчиси

АХБОРОТ ТАЪЛИМ МЩТИДА ТАЛАБАЛАР МУСТАКИЛ ИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

УДК:378.14:62.6.8

САДИКОВА Ф.М. АХБОРОТ ТАЪЛИМ МУЦИТИДА ТАЛАБАЛАР МУСТАКИЛ ИШИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

Маколада ахборот-таълим мухитида талабалар мустакил ишларини самарали ташкил этиш шарт-шароитлари, асосий омиллари хакида суз юритилган. Шунингдек, ахборот таълим мухитида талабалар мустакил ишларини ташкил килишда педагогнинг бошкарув функциялари, мустакил ишлаш жараёнида дуч келадиган муаммолар ва уларни бартараф этиш йуллари хам ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: интернет ижтимоий сервислари, ахборот таълим мухити, очик таълим ресурслари, ахборот коммуникация технологиялари, парадигма, интеграция, мустакил таълим, ахборот технологик компетенция, коммуникатив компетенция.

САДИКОВА Ф.М. ОРГАНИЗАЦИЯ САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В ИНФОРМАЦИОННО-ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЕ

В статье рассматриваются основные условия и факторы эффективной организации самостоятельной работы студентов в информационно-образовательной среде. Также рассматриваются функции педагогического менеджмента при организации самостоятельной работы студентов в информационно-образовательной среде, проблемы, возникающие в процессе самостоятельной работы, и пути их преодоления.

Ключевые слова и понятия: интернет социальные услуги, информационная среда обучения, открытые учебные ресурсы, парадигма, интеграция. компетенция в области информационных технологий, самостоятельное образование, коммуникативная компетенция, информационно-коммуникативные технологии.

SADIKOVA F.M. ORGANIZATION OF STUDENTS' INDEPENDENT WORK IN THE INFORMATION LEARNING ENVIRONMENT

The article discusses the general conditions and conditions for the effective organization of students' independent work in the information-educational environment. Also, the functions of pedagogical management in the organization of independent work of students in the information-educational environment, the problems encountered in the process of independent work and ways to overcome these are also considered.

Key words and concepts: Internet social services, information learning environment, open learning resources, information and communication technologies, paradigm, integration, independent learning, information technology competence, communicative competence.

88

Кириш.

Бугунги кунда мамлакатимизда профессионал таълимни ривожлантириш борасида улкан ишларни амалга ошириш натижасида булажак мутахассислар тайёрлашнинг ташкилий-педагогик шарт-шароитлари ва ахборот-методик имкониятлари кенгайтирилмокда. Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар страте-гиясида "узлуксиз таълим тизимини янада тако-миллаштириш, сифатли таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш" устувор вазифаси белгиланган1.

Жах,онда илм-фан ва ахборот технология-лари конвергенцияси профессионал таълим дидактикаси ривожланишининг янги боскичини белгилаб берди, бунда унинг тушунчалар аппа-рати кенгайишини, педагогикада юзага келаёт-ган трансфер-интегратив х,удудлар, кадриятлар ва таълим мазмунини такомиллаштириш мухим ах,амият касб этади. Таълим жараёнлари инте-грациясига булган эх,тиёж очик ахборот-таълим мухитини шакллантиришни такозо этади, у куйидагиларга имкон беради: укув жараёнини таълим муассасасидан ташкарига олиб чикиш; йирик таълим консорциумларини барпо этиш; таълим ресурсларининг глобал кутубхонала-рини яратиш; булажак мутахассисларнинг гло-бал ахборот маконидаги янгича иш шароитига мослашувини таъминлаш. Шунга кура, профессионал таълим жараёнида малакали кадрларни тайёрлашда амалдаги таълим ёндашувларини узгартириш, мустакил ишлаш куникмасини ривожлантириш оркали мантикий тафаккур ва касбий муаммоларга ечим топишда зарурий компетенцияларни шакллантириш мухим урин эгаллайди.

Мавзунинг долзарблиги ахборот таълим мухитида талабалар мустакил ишини самарали ташкил этиш, талабалар х,амда укитувчиларнинг академик мобиллиги, инновацион таълим технологияси, фундаментал билим сох,аси куринишида замонавий ахборот технологиялар

етарли даражада урганилмаганлиги билан бел-гиланди.

Мавзу буйича илмий изланишларнинг цисцача та^лили. Утказилган илмий изланиш-лар ва тадкикотлар тахлили шуни курсатадики, булажак мутахассисларда касбий ва зарурий компетенцияларни шакллантириш муам-молари, касб-хунар таълимини ривожлантириш жараёни ва тенденциялари ва булажак кичик мутахассисларни касбий фаолиятга тайёрлаш муаммолари Р.Х.Джураев, У.И.Иноятов, З.К.Исмаилова, Н.А.Муслимов, А.Р.Ходжабаев, Ш.С.Шарипов, КД.Олимов, Ж.А.Хамидов, О.Х.Туракулов, Д.О.Химматалиев, О.А.Куйсинов, М.Х.Байбаева ва бошка олимларнинг ишларида батафсил ёритилган.

Педагогларнинг касбий ривожлани-шида ахборот таълим мухитининг урни, масофавий таълимни ташкил этиш маса-лалари ва ахборот-коммуникатив ком-петентликка эга булишнинг ахамияти А.Аминов, З.А.Артикбаева, У.Ш.Бегимкулов, Н.А.Муслимов, М.Дехконова, М.Т.Жуманиёзова, Ш.К.Мардонов, М.Т.Мирсолиева, О.А.Куйсинов, М.М.Ниматулаев, Б.Нуридинов, Д.М.Сайфуров, Н.Н.Каримова, М.Файзиева, Д.А.Хидоятова, Т.Т.Шоймардонов, Р.Т.Юлдашев, А.Д.Аскаров ва бошкалар томонидан урганилган. МДХ мамлакатлари ва хорижлик олимлардан И.А.Зимняя, О.Н.Крылова, И.М.Осмоловская, Л.М.Перминова, М.А.Чошанов, А.И.Уман, Г.М.Коджаспирова, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, Р.А.Низамов, П.И.Пидкасистый, Г.И.Саранцев, C.R.Berger, W.Grabe, J.Harmer, J.C.Richards, J.Hartig, E.Klieme, P.Heinrich ва бошкалар томонидан тадкикотлар олиб борилган. Талабалар мустакил ишлашини ташкил этиш буйича А.С.Елизаров, Л.Г.Жук, Е.Н.Зайцева, А.А.Кевлов, А.В.Козлова, Т.А.Куликова ва бошкалар, ахборот-таълим мухитида талабаларнинг мустакил ишлаши сифатини бошк,ариш кон-цепциясини ишлаб чикиш муаммолари буйича С.Д.Дерябо, Т.А.Ольховая ва бошкалар илмий изланишлар олиб борганлар2.

Мацоланинг илмий мо^ияти шундан ибо-ратки, олимларимиз томонидан ахборот-таълим мухитида мустакил ишларни самарали

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2 Sadikova F.M. Organization of independent learning of students in the theory and practice of education // European Journal of Research and Reflection in Educational Science.- Great Britain, 2020. - №4.- P. 147-150. (13.00.00, № 3).

89

ташкил килиш усул ва воситалари, мустакил иш жараёнида укитувчи ва талаба уртасидаги сифатли мулокот, талабалар мустакил иш жараёнида укитувчининг роли ва ахамияти, бошкарув функциялари, ахборот коммуника-тив технологияларидан, мобил технологияла-ридан фойдаланиб мустакил ишни ташкил этиш етарли даражада урганилмаганлиги билан бел-гиланади.

Тадк,ик,отнинг мацсади ахборот таълим мух,итида мустакил ишларни ташкил килиш методикасини такомиллаштиришдан иборат.

Тадцицотнинг объекти ахборот таълим мухитида мустакил ишларни ташкил килиш методикасини такомиллаштириш жараёни.

Тадк,ик,отда илмий-методик адабиётларни киёсий-мантикий урганиш, назарий тахлил, онлайн суров методлардан фойдаланилган.

Тадк,ик,отнинг эмпирик манбаини анкета суровномалари ва технологияларни куллаш натижалари ташкил этди.

Асосий цисм.

Таълимнинг аралаш таълим шакллари томо-нига силжиши ва укув жараёнининг ахборот-таълим мухитига утказилиши укув жараёнининг самарали шакли ва янги таълим пара-дигмасини амалга ошириш воситаси уларок, талабаларнинг мустакил ишлашига эъти-борни кучайтиради, мустакил ишлаш бораси-даги мавжуд нуктаи назарларнинг интеграция-сини, унда талабалар фаолияти ва таълимнинг ташкилий шакллари самарали уЙFунлашувини талаб килади. Ахборот-таълим мухитининг ахамияти укув жараёнининг аста-секин Интер-нетга утиб бораётгани, унда бир университет ёки институт доирасига сиFмайдиган, турли таълим мухитларининг, жараёнлари ва муассаса-ларининг бирлашуви имкониятлари мавжуд-лиги билан изохланади1. Ахборот жараёнлари талабаларнинг ахборот-таълим мухитидаги мустакил ишлашларини мустакил ташкил эти-лувчи ахборот-тадкикот фаолияти сифа-тида кабул килиш имконини беради, у ахборот мухитда уз фаолиятини самарали ташкил этиш учун талабаларга зарур махорат ва

1 Sadikova F.M. Features of the organization of independent work of students of institutions of secondary vocational education on ownership of competencies // Abstracts of VI International Scientific and Practical Conference. Liverpool, United Kingdom, 5-7 February 2020. -P.151-154.

куникмаларни аниклашни талаб килади.Тала-банинг уз кобилиятлари ва ахборот-тадкикот фаолиятини амалга ошириш имкониятла-рини самарали куллаш максадларида мустакил бошкарувни ва узига онгли равишда таъсир курсатишни уз кулига олиши талабада куйидаги махорат ва куникмалар шаклланиши зарурати туFрисида хулоса килиш имконини берди: узини узи мотивациялаш (максадларга эришишга ва шахсий кобилиятларни фаоллаштириш учун); ишларни мустакил ташкил этиш (ишларни режалаштириш, шахсий вакт ва маконни ташкил этиш, вазифаларни хал килиш технологи-ялари ва усулларини танлаш учун); узини узи назорат килиш (иш бориши ва унинг оралик натижаларини мониторинг килиш, вазият-ларга адекват муносабат билдириш, узини чега-ралаш ва бемахсул харакатлардан воз кечиш учун); узини узи бахолаш (иш натижаларини бахолаш)2.

Илмий адабиётни ва норматив-хукукий хужжатларни урганиш "талабаларнинг мустакил ишлаши сифати" тушунчасини ишлаб чикиш асосланиши лозим булган олий таълим сифати сохасидаги катор илмий-назарий коидаларни ажратиш имконини берди. Олий таълим сифати деганда унинг жамият ижтимоий-иктисодий ривожланиши вазифаларига, ДТС талабла-рига, талабаларнинг эхтиёжларига мувофиклиги даражасини курамиз. Сифатли олий таълимнинг асосий истеъмолчилари давлат, жамият, иш берувчилар, шахс ва таълим тизими булади. Талабаларнинг ахборот-таълим мухитида мустакил ишлаши сифати укитувчи томони-дан унинг ташкил этиш методикасини ишлаб чикилиши, тайёрланиши ва амалга ошири-лиши ва талабалар томонидан унинг бажари-лиши сифати билан таъминланади (1- расмга каранг). Укитувчининг фаолияти ахборот-таълим мухитида мустакил ишни бажариш сифатини инобатга олган холда тизимли амалга оширилади. Талабаларнинг мустакил ишлаш-лари сифатини бошкариш тизимининг ёрдамчи жараёнлари талабалар ва укитувчиларни унда ишлашга тайёрлашга йуналтирилган булиб,

2 Корсак М.М., Сурдо А.П. Инновационная система информационного обеспечения образовательной деятельности ВУЗа. // Журнал "Педагогические науки". -2014. № (2). - с.43.

90

1-расм. Ахборот-таълим мух,итида талабаларнинг мустакил ишлаш сифати тузилмаси.

тизим асосий жараёнларининг янада самарали фаолият курсатишини таъминлайди (1-расм)1.

Талабаларнинг ахборот-таълим мух,итида мустакил ишлашида амалиётга йуналтирилган концепциясини ишлаб чикиш биз томонимиз-дан таълим максадлари ва тадкикот вазифала-рига мослаштирилган ДТС талаблари; мустакил ахборот таълим мух,итида талабаларни мустакил иш жараёнини ташкил этиш сифа-тини таъминлаш; жараёнли ва тизимли ёнда-шувлар; ахборот таълим мух,итининг доимий яхшилаб борилиши; ишончли ахборот асосида карорлар кабул килиш оркали амалга ошири-лади. Мух,итда шахс фаоллиги тамойили талаба-нинг мустакиллиги учун асос яратади, мух,итдаги фаолият адаптивлиги ва ситуативлиги тамойили эса, мустакил ишни бажариш жараёни ва укитувчи билан узаро алока усулларининг мух,итда шаклланадиган вазиятга адекватлигига хизмат килади. Мух,ит таъсирининг яхлитлиги ва оптималлиги тамойили талабага бир вактда

бир неча омилларнинг бараварига ва мувоза-натланган х,олда таъсир килишига кумаклашади. Мух,итли ёндашув мух,итни бошкариш стратеги-яси ва мух,итни бошкариш х,аракатларини бажариш оркали билвосита педагогик бошкарувни амалга оширишга имкон беради, улар мух,итда турли табиатга эга таълим хатарлари юзага келишининг олдини олади2.

Талабанинг узини узи бошкариши унинг субъектлигини ривожлантиришни талаб килади, укув жараёнини биргаликда бошкариш ва очик мух,итдаги тармокли узаро алока муаммола-рини х,ал килишга йуналтирилган укитувчи ва талабанинг биргаликдаги бошкаруви "укитувчи-талаба" полисубъекти ва уларнинг полисубъект узаро алокаси ривожланишини талаб килади. Талабаларнинг мустакил ишлашини ташкил килиш укитувчи томонидан катор бошкарув

1 Садикова Ф.М. Коммуникатив куникмалар ва бошкарув коммуникацияси // Узбекистонда ижтимоий фанлар журнали. - Тошкент, 2011. - № 4.- Б. 54.

2 Исмаилова З.К., Химматалиев Д.О., Байбаева М.Х. Основные проблемы интеграции образования и производства и пути их решения // Педагогика: традиции и инновации// Материалы международной научно-методической конференции. Россия. г.Москва -2015. - с. 216-218.

91

функцияларини бажаришни назарда тутади1: шаклланадиган компетенцияларни аниклаш, бажариладиган топшириклар мазмуни ва тур-ларини аниклаш, календар-мавзу режани ишлаб чикиш, услубий таъминот - услубий материаллар ва технологик хариталарни ишлаб чикиш, топширикларни мураккаблиги буйича дифференциациялаш, сифатли электрон таълим ва ахборот ресурсларини излаш, технологик ташкил этиш - услубий материалларни электрон куринишга утказиш ва улар билан мух,итни тулдириш, индивидуал таълим траектория-ларни ва кайта алока элементларини яратиш, услубий материалларни ва ахборот ресурсла-рига х,аволаларни долзарблаштириш, биргалик-даги фаолиятни координациялаш - интерактив укув диалоги ва иш бажарилиши боришининг онлайн-мониторингини мувофиклаштириш, узаро алоканинг маконий ва вакт чегараларини кенгайтириш, натижалар назорати - ишларни бах,олашнинг сифат-микдор мезонларини, х,исоботлар турлари, назорат шакллари ва муд-датларини белгилаш, талабаларнинг ютуклари ва хатолари туFрисида хабардор килиш тизи-мини ишлаб чикиш.

Укитувчининг тайёрлигининг касбий харак-тери услубий (мустакил ишлашни режалаш-тириш ва услубий тулдиришни таъминлайди), укув-ташкилий (унинг ахборот мух,итида технологик ташкил этилишини таъминлайди), эксперт (натижалар назоратига йуналтирилган) компонентларида ва тармокли х,амкорлик компонентида (биргаликдаги фаолиятни мувофиклаштиришни таъминлайди) акс этади. Ахборот-технологик компонент ута техник ва, шу билан бирга, базавий характерга эга, у укитувчини уз касбий фаолиятида ахборот технологияларини куллаш билимлари ва куникмалари билан таъминлайди2.

Ахборот таълим мух,итини ташкил этилиши талабалар мустакил ишини ташкил килиш учун янги имкониятларни очади. Педагогик таж-рибадан маълумки ахборот таълим мух,итида мустакил ишни ташкил килишнинг шаклларига куйидагиларни мисол килиш мумкин:

1 Роббинз, Стивен П., Коултер, Мэри. Менеджмент. 8-ое изд.: Пер. с англ. - М.: Издательский дом «И.Д.Вильямс», 2007. - 897 с.

2 Мескон, Майкл Х., Альберт, Майкл Хедоури

Франклин. Основы менеджмента. - М.: ООО «И.Д,Вильямс», 2008. - 672 с.

1. Ахборотни кидириш ва кайта ишлаш: реферат-умумлашма ёзиш; сайтга мавзу буйича такриз жойлаштириш; интернет тармоFида муайян мавзу буйича рефератларни тах,лил килиш ва бах,олаш; маъруза ёки унинг бир пар-часи режасининг уз вариантини ёзиш; библио-график руйхатни тузиш; амалий машFулот пар-часини тайёрлаш; мавзу буйича билдиришнома тайёрлаш; мавзу буйича бах,с-мунозара тайёрлаш; укитувчи томонидан тайёрланган ёки интернет тармоFида топилган web-квест буйича ишлаш.

2. Интернет тармоFида мулокот килиш: булиб утган ёки булиши режалаштирилаётган мавзуни мух,окама килиш; колдирилган телеконференция оркали укитувчи ва бошка таълим олувчилар билан мух,окама килиш.

3. ШеЬ-сах,ифа ва web-квестлар яра-тиш: тайёрлаган рефератлар ва рецензияларни сайтга жойлаштириш; якка тартибда ва кичик гурух,ларда мавзувий web-саx1ифалар яратиш; мавзу буйича иш учун web-квестлар яратиш ва уларни сайтга жойлаштириш.

О.В.Прядильникованинг web-квестларни куллаш таълим олишда ижобий натижаларни оширишга имкон беради, зеро бу оркали янги билимларни узлаштириш ва уларни амалда куллашни бошкариш ва назорат килиш куроли такомиллаштирилади, мустакил иш сифати узгаради ва уни бажаришда кулайлик таъ-минланади, зеро талабалар узларининг кизикишлари ва ривожланиш даражаларини х,исобга олган х,олда уз иш жадаллиги (темпи)ни ва х,ажмини танлаш имкониятига эга буладилар, деган нуктаи назарини куллаб-кувватлаймиз. Шундай килиб, бизнинг назаримизда таълим жараёнида web-квестларни куллаш тала-бада кизикишни ривожлантириш, таълим жара-ёнини интерфаоллигини таъминлаш, кулай темпда ишлашга имкон беради х,амда талаба-ларда ахборотни излаш ва унга танкидий ёнда-шиш куникмаларини ривожлантиришга ёрдам беради. Мустакил ишларни ташкил этишда ахборот таълим мух,итини услубий таъминлаш комплексини ишлаб чикиш мустакил ишни ташкил килиш самарадорлигининг шартларидан бири х,исобланади3.

3 Прядильникова О.В. Организация проектно-исследовательской деятельности на основе Интернета Веб-квест. // Институт развития образования Республики Башкортостан. 2018. - с. 23-26.

92

Ахборот таълим мухитида талабалар томо-нидан зарурий компетенцияларни эгаллаш буйича мустакил иш куйидагилар билан ажра-либ туради:

- АКТдан фойдаланиш, муаммоли укитиш, лойихавий укитиш, танкидий тафаккур, фаол укитиш хисобига билишга оид фаолликнинг ортиши;

- талабани индивидуал ривожлантиришга йуналтириш, яъни мустакилликни, танкидий фикр юритишни, мустакил равишда карор кабул килишга ургатиш.

Хар кандай жараённинг самарали кечиши, фаолиятнинг муваффакиятли ташкил этилиши унга таъсир этадиган омилларга боFлик. Шунга кура тадкикотни олиб бориш даврида тала-баларнинг зарурий компетенцияларни эгал-лашга каратилган мустакил ишини ташкил килишда укитувчилар томонидан муаммоли топшириклар, лойихалар тузиш, касбий маса-лаларни ечиш, шунингдек портфолиони куллаш максадга мувофик булади. Ахборот-таълим мухитида мустакил таълимни самарали ташкил килиш учун турли воситаларидан фойдаланиш мумкин. Жумладан, электрон курслар, электрон таълим тизимлари, видео маърузалар, веб-семинарлар, электрон тестлар ва бошкалар. Бу воситалардан ташкари, хозирги вактда замона-вий ва ихчам мобиль технологиялар хам мав-жуд. Хозирда мобиль курилмаларнинг имко-нияти тобора тараккий этиб бораётганлиги сабабли улар таълим воситаси сифатида кенг кулланилиши анъанавий ва ноанъанавий таъ-лимда асосий уринни эгаллаб бормокда. Таълим олишнинг замонавий усулларидан бири, бу мобиль технология асосида таълим олиш булиб, у кун сайин ривожланиб бормокда. «Infonetics Research» компаниясининг аналитик башоратига кура жахон буйича сунгги беш йилда мобиль алока асосида глобал тармокдан фойдаланиш 6 миллионга якин эканлиги келти-риб утилган.

Шунингдек, ахборот таълим мухитида таълим шаклларидан Redefinition of learning spaces, яъни, таълим мухитини кайта кашф этиш тамой-или асосида талабаларга хамкорликда ишлаш, фанлараро мутаносибликни топиш, билим олишга аник йуналтирилган ва унинг талабла-рига мослаша оладиган мухит яратилишини назарда тутади.

Teacher-generated open content. Укитувчи яратган очик ахборот таълим мухитида укитувчи томонидан шакллантирилган укитиш ресурсларини ва мослашган материалларни яратишни ва улардан кенг микёсда фойдала-нишни назарда тутган холда, талабага бирор бир курснинг маълум кисмини ёхуд манбани олишга имкон беради1.

Эмпирик урганиш натижалари.

Таъдикловчи тажриба натижаларига кура укитувчиларнинг талабалар мустакил ишлаши сифатини бошкаришга тайёргарлиги паст дара-жада эканлиги аникланди: ахборот-технологик компоненти шаклланганлиги укитувчиларнинг 45%да (умумий суратда укитувчиларнинг ахборот маданияти даражасини акс эттиради) ва услубий компонент укитувчиларнинг 42%да (укув жараёнида ахборот-коммуникация тех-нологияларини куллашга кобилликни акс эттиради) аникланди. Укув-ташкилий ва эксперт компонентлари, шунингдек, тармок хамкорлиги компоненти 32% укитувчида шак-лланган, бу уларнинг махсус тайёргарлигини талаб килди. Шакллантирувчи тажриба натижалари (укитувчиларни "Ахборот-таълим мухити. Электрон укитиш воситалари" дастури буйича укитиш) укитувчилар тайёрлиги тузилмасидаги барча курсаткичларнинг усишига сабаб булди. Укитувчилар кайд этган, олинган билимларни укув жараёнида куллаш натижалари (талаба-ларнинг кизикишлари, фанга муносабатнинг яхшиланиши билвосита уларнинг мустакил ишлар сифати билан боFликлигини исботлайди.

Хулосалар:

1. Ахборот-таълим мухитида талабалар-нинг мустакил ишлаши сифатини бошкариш мунтазам равишда, бутун касбий тайёргарлик давомида, аста-секин уни ифодаловчи зарурий компетенцияларни юксалтириб бориш-лик билан амалга оширилиши керак, бошкариш давомида талабаларнинг мустакил ишни амалга ошириш шароитлари (очик мухитда уни бажариш узига хослиги ва хусусиятлари) ва бошланFич таълим салохияти (талаба-нинг очик мухитда мустакил ишга тайёрлиги ва укитувчининг унинг сифатини бошкаришга хозирлиги) хисобга олиниши зарур.

1 Korucu А.Т. Differences between m-learning. - Турецкий онлайн журнал информационных технологий. Том

3, выпуск 2, статья 23. С-11.

93

2. Ук,ув жараёни ва талабаларнинг мустакил ишлаши ахборот-таълим мухитига утказилишида уларни амалга ошириш шарт-шароитлари узгаришини инобатга олиш керак булади: урганиладиган материаллар хажми ортиши; таълим траекториялари вариатив-лиги усиши; ишни исталган жойда, исталган вактда, х,ар кандай техник воситалар ёрда-мида амалга ошириш мумкинлиги; талабаларнинг укитувчилар билан коммуникациявий узаро алокаси ахамияти ортиши; ахборот таъли мухитида мавжуд, мустакил иш таълим натижа-ларини режалаштирилганларидан четлашига олиб келувчи ва унинг сифатини пасайтирувчи технологик, ташкилий, услубий ва коммуника-тив таълим жараёнини бошкариш лозим.

3. Ахборот таълим мухитида талабаларнинг мустакил ишлаши сифатини талабанинг мустакил равишда янги билим олиш ва таълим хамда касбий фаолиятда замонавий тармокли технологиялар ёрдамида турлича "узлик" жара-ёнларини амалга ошириш кобилиятини акс эттирувчи компетенциялар туплами билан намоён этиш максадга мувофик. Интеграл характерини инобатга олган холда, талабаларнинг мустакил ишлаши сифати тузилмасига уни ахборот-таълим мухитида укитувчи томонидан тайёрланиши ва амалга оширилиши ва ушбу

шароитларда талаба томонидан бажарилиши сифатини киритиш лозим.

Тадкикот натижаларидан келиб чикиб, куйидаги тавсияларни таклиф этамиз:

• талабаларнинг мустакил иш кобилияти ва малакасини ошириб бориш учун тренин-гларни доимий утказиб бориш;

• укитувчиларнинг дарс соати юклама-сига талабаларнинг мустакил ишларини назо-рат килиш, маслахатлар беришни киритиш;

• талабаларнинг мустакил ишларини таш-кил этиш учун методик база яратишга оид хужжатларга урганиладиган мавзуларнинг руйхатини, мустакил иш мазмунини, ажра-тилган соатлар хажмини, рейтинг картасини, уз-узини назорат килиш учун саволларни, тест-ларни, адабиётлар руйхатини киритиш;

• турли хил ишлар буйича бахолар мезони ва куйиладиган балларни курсатиш;

• мустакил ишни сифатли бажаришни ва мазкур турдаги укув фаолиятини давом этти-ришни раFбатлантириш, уни ташкил этиш учун ахборот, услубий, норматив таъминотнинг туликлигини таъминлаш;

• зарур укув-методик адабиётлар, шунинг-дек электрон ташувчиларда маълумотларни таъминлаш;

• укитувчилар ва талабалар учун компьютер ва мобил техникасини таъминлаш.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони. // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2017 йил, 13 февраль, 6-сон, 70-модда.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК.-5812-сонли Карори. - https://lex.uz/docs/4500926

3. Sadikova F.M. Organization of independent learning of students in the theory and practice of education // European Journal of Research and Reflection in Educational Science.- Great Britain, 2020. - №4.- P. 147-150. (13.00.00, № 3).

4. Sadikova F.M. Features of the organization of independent work of students of institutions of secondary vocational education on ownership of competencies // Abstracts of VI International Scientific and Practical Conference. Liverpool, United Kingdom, 5-7 February 2020. - P.151-154.

5. Корсак М.М., Сурдо А.П. Инновационная система информационного обеспечения образовательной деятельности ВУЗа. // Педагогические науки. - 2014. - №2. - С.43-46.

6. Садикова Ф.М. Коммуникатив куникмалар ва бошкарув коммуникацияси. // Узбекистонда ижтимоий фанлар журнали.- Тошкент, 2011. - № 4.- Б. 54-57. (13.00.00, № 1).

7. Исмаилова З.К., Химматалиев Д.О., Байбаева М.Х. Основные проблемы интеграции образования и производства и пути их решения //Педагогика: традиции и инновации. // Материалы международной научно-методической конференции. Россия. г. Москва. - 2015. - с. 216-218.

8. Роббинз, Стивен П., Коултер, Мэри. Менеджмент. 8-ое изд.: Пер. с англ. - М.: Издательский дом «И.Д.Вильямс», 2007. - 897 с.

9. Мескон, Майкл Х., Альберт, Майкл Хедоури Франклин. Основы менеджмента. -М.: ООО «И.Д,Вильямс», 2008. - 672 с.

10. Прядильникова.О.В. Организация проектно-исследовательской деятельности на основе Интернета Веб-квест. // Институт развития образования Республики Башкортостан. 2018. - с.23-26.

11. AJ.Korucu. Differences between m-learning. - Турецкий онлайн журнал информационных технологий, том 3, выпуск 2, статья 23. С-11.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.