Научная статья на тему 'ИННОВАТЦИОН ТАЪЛИМ ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ТЕХНАЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНOЛОГИЯСИ'

ИННОВАТЦИОН ТАЪЛИМ ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ТЕХНАЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНOЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
75
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
инноватцион таълим / касбий компетентлик / техналогия / интернет / комьпютер / креативлик / инновация. / innovative education / professional competence / technology / internet / computer / creativity / innovation.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Абдувалиев Нодирбек Меликузиевич

Ушбу мақолада инноватцион таълим воситалари, ва улар ёрдамида техналогик таълим ўқитувчиларини касбий компетентлигини такомиллаштириш техналогияси ҳақида баён қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY TO IMPROVE THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF TEACHERS OF TECHNOLOGICAL EDUCATION ON THE BASIS OF INNOVATIVE TEACHING AIDS

This article describes the innovative teaching tools, and the technology to improve the professional competence of technology education teachers using them.

Текст научной работы на тему «ИННОВАТЦИОН ТАЪЛИМ ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ТЕХНАЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНOЛОГИЯСИ»

ИННОВАТЦИОН ТАЪЛИМ ВОСИТАЛАРИ АСОСИДА ТЕХНАЛОГИК ТАЪЛИМ УЦИТУВЧИЛАРИНИ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Абдувалиев Нодирбек Меликузиевич

АндДУ Педагогика институти магистри https://doi.org/10.5281/zenodo.6597229 Аннотация. Ушбу мацолада инноватцион таълим воситалари, ва улар ёрдамида техналогик таълим уцитувчиларини касбий компетентлигини такомиллаштириш техналогияси уацида баён цилинган.

Калит сузлар: инноватцион таълим, касбий компетентлик, техналогия, интернет, комьпютер, креативлик, инновация.

ТЕХНОЛОГИЯ ПОВЫШЕНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ПЕДАГОГОВ ТЕХНОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ НА ОСНОВЕ ИННОВАЦИОННЫХ СРЕДСТВ ОБУЧЕНИЯ Аннотация. В данной статье описаны инновационные средства обучения,а также технологии повышения профессиональной компетентности педагогов технологическогообразования с их помощью.

Ключевые слова: инновационное образование, профессиональная компетентность, технологии, интернет, компьютер, творчество, инновации.

TECHNOLOGY TO IMPROVE THE PROFESSIONAL COMPETENCE OF TEACHERS OF TECHNOLOGICAL EDUCATION ON THE BASIS OF INNOVATIVE

TEACHING AIDS

Аnnotation: This article describes the innovative teaching tools, and the technology to improve the professional competence of technology education teachers using them.

Keywords: innovative education, professional competence, technology, internet, computer, creativity, innovation.

КИРИШ

Бугунги кунда миллий таълим тизимида, амалга оширилаётган ислохотлар туфайли бир катор инноватцион узгаришлар руй бермокда.

Таълим жараёни замонавий педагогик ва ишлаб чикариш технологияларни янгилаш ва жорий этиш хамда юкори малакали мутахассислар тайёрлашнинг самарали моделлари ва механизмларини яратишга каратилган.

Республикамизда таълим тизимини ислох килиш ва касбий таълимнинг халкаро андозаларга тулик мослигини таъминлаш максадида изчил ва кенг куламли ишлар амалга оширилмокда. Инновацион ривожланиш вазирлиги фаолиятининг асосий йуналишларида "таълим тизимида инновацияларни ишлаб чикишни таъминлаш"[1] назарда тутилган. Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида белгиланган Илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини рагбатлантириш, илмий инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш" [2] каби устувор вазифалар белгиланган.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Юкори малакали кадрларни тайёрлашда таълим жараёни самарадорлигини оширишга каратилган инноватцион таълим техналогияларини ишлаб чикиш ва уларни касбий фаолиятга тайёрлаш амалиётига жорий килиш учун таълим муассасаларида булажак техналогик таълими укитувчиларининг касбий компетентлигини ривожлантириш зарурлигини курсатмокда.

Олий таълим муассасалари укув-тарбия жараёнининг умумий тамойиллари ва булажак укитувчиларнинг касбий тайёргарлигини таъминлашнинг самарали метод ва воситалари А.А.Абдукодиров, Н.Н.Азизхужаева, Ф.Р.Юзликаев, В.Н.Беспалько, шахс фаолиятининг мотивацион мух,итини яратиш хдмда такомиллаштиришнинг назарий масалалари Р.З.Гайнутдинов, П.А.Рудик, М.Г.Давлетшин, Ш.Э.Курбанов, С.Л.Рубинштейн ва Н.Ф.Тализиналарнинг илмий ишларида урганилган.

Касб таълими укитувчиларини тайёрлашни такомиллаштириш муаммолари А.И.Воробьев, Б.А.Назарова, П.Т.Магзумов, Т.А.Маленко, Н.А.Муслимов, У.Н.Нишоналиев, Н.Сайидах,медов, УД.Толипов, А.Р.Ходжабаев, Ж.А.Хамидов, О.Х.Туракуловларнинг тадкикотларида ишланган булса, касб-хунар таълими тизимини такомиллаштиришнинг назарий, ташкилий ва методик асослари РД.Жураев, У.И.Иноятов, ^.Т.Олимов, Х.Ф.Рашидов, ЗД.Исмоилова, Д.О.Химматалиев, М.Б.Уразова, О.АДуйсинов, А.А.Алимов ва бошка педагог олимлар томонидан тадкик килинган.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Инноватцион таълим воситалари асосида техналогик таълими укитувчилари методик компетентлигини ривожлантириш х,ам мураккаб педагогик тизимдир. Давлат таълим стандартлари замонавий педагогга куйиладиган малака талаблари комплексини белгилаб беради.

^уйидагилар булажак укитувчиларнинг педагогик фаолиятга тайёргарлигининг зарурий ва етарли даражасини таъминлаб берувчи асосий талаблар х,исобланади:

- укитувчининг таълим олувчиларни укитиш ва тарбиялаш мах,орати;

- укув-тарбия жараёнида гуманитар омилни таъминлайдиган шахсий сифатлар;

- таълим олувчиларнинг билимини назорат килиш ва холисона бах,олаш мах,орати.

Укитиш мах,орати касбий лаёкат ва эрудиция, психологик-педагогик тайёргарлик,

таълим олувчиларни мустакил фикрлашга ва янги билимлар олишга ургатиш мах,орати, укув адабиётлари шакллари ва турларини билиш, янги педагогик ва ахборот технологияларини эгаллаганлик, интернетнинг глобал тармоги билан ишлаш буйича амалий куникмалар, педагог кадрлар малакасини оширишнинг асосий шаклларини, илмий-педагогик ижодиёт методологиясини, педагогика фани ва сохдсини ривожлантиришнинг асосий йуналишларини, предметлараро алокалардан фойдаланиш мах,орати, риторика ва нотиклик санъати асосларини билиш билан белгиланади.

Лугавий жихдтдан "инновация" тушунчаси инглиз тилидан таржима килинганда ("innovation") "янгилик киритиш" деган маънони англатади. "Узбекистон Миллий энциклопедияси"да курсатилишича, инновация куйидагича мазмун ва тушунчаларга эга: "Инновация (ингл. "innovationas" - киритилган янгилик, ихтиро)

1) техника ва технология авлодларини алмаштиришни таъминлаш учун иктисодиётга сарфланган маблаглар;

2) илмий-техника ютуклари ва илгор тажрибаларга асослангаан техника, технология, бошкариш ва мехнатни ташкил этиш каби сохалардаги янгиликлар, шунингдек, уларнинг турли сохалар ва фаолият доираларида кулланиши"[3].

Америкалик психолог Э.Роджерс уз тадкикотларида инновацион характерга эга ижтимоий муносабатларнинг ижтимоий-психологик жихатлари, ижтимоий муносабатларга янгилик киритиш, бу жараёнда иштирок этувчи шахсларнинг тоифалари, уларнинг янгиликка булган муносабатлари, янгиликни кабул килиш, мохиятини англашга булган тайёрлик даражаси хамда муайян шахслар тоифалари уртасидаги инновацион характерга эга ижтимоий муносабатларнинг таснифи масалаларини урганган.

Инновацион таълим (ингл. "innovation" - янгилик киритиш, ихтиро) - таълим олувчида янги гоя, меъёр, коидаларни яратиш, узга шахслар томонидан яратилган илгор гоялар, меъёр, коидаларни табиий кабул килишга оид сифатлар, малакаларни шакллантириш имкониятини яратадиган таълим.

"Инновация" тушунчаси мазмунан аник холатни ифодалайди. Инновацион таълим жараёнида кулланиладиган техналогиялар инновацион таълим технологиялари ёки таълим инновациялари деб номланади.

Таълим инновациялари "инновацион таълим" деб хам номланади. "Инновацион таълим" тушунчаси биринчи бор 1979 йилда "Рим клуби"да кулланилган. Таълим тизимида ёки укув фаолиятида инновацияларни куллашда сарфланган маблаг ва кучдан имкон кадар энг юкори натижани олиш максади кузланади. Инновацияларнинг хар кандай янгиликдан фарки шундаки, у бошкариш ва назорат килишга имкон берадиган узгарувчан механизмга эга булиши зарур.

Демак, илм-фан, техника, ишлаб чикариш ва технологиянинг ривожланиши таълим тизимида хам туб узгаришлар содир булишига олиб келади. Таълим тизимининг модернизацияси давлат ва жамият малакали кадрларга, шахснинг эса сифатли таълим олишга булган эхтиёжларидан келиб чиккан холда руй беради. Таълим амалиётида инноватцион таълим воситаларининг кулланилиши таълим тизими модернизациясининг таркибий элементи хисобланади. Замонавий шароитда таълим-тарбия жараёнларини технологиялаштириш кам куч ва вакт сарфлаган холда кутилаётган натижани кулга киритишга имкон беради, укитиш сифатини яхшилаб, самарадорлигини оширади.

Замонавий шароитда тингловчиларнинг укув-билиш фаолликларини кучайтириш, укитиш сифатини ошириш ва самарадорлигини яхшилаш максадида инновацион характерга эга таълим шаклларидан фойдаланиш максадга мувофикдир [4]. МУ^ОКАМА

Бугунги кунда амалий уйинлар, муаммоли укитиш, интерфаол таълим, модул-кредит тизими, масофали укитиш, blended learning (аралаш укитиш) ва махорат дарслари таълимнинг инновацион шакллари сифатида эътироф этилмокда. Бозор муносабатлари шароитида мехнат бозорида устувор урин эгаллаган кучли ракобатга бардошли булиш хар бир мутахассисдан касбий компетентликка эга булиш, уни изчил равишда ошириб боришни такозо этмокда. Хуш, компетентлик нима? Касбий компетентлик негизида кандай сифатлар акс этади? Педагог узида кандай компетентлик сифатларини ёрита олиши зарур.

Инглизча "competence" тушунчаси лугавий жихатдан бевосита "кобилият" маъносини ифодалайди. Мазмунан эса "фаолиятда назарий билимлардан самарали фойдаланиш, юкори даражадаги касбий малака, махорат ва иктидорни намоён эта олиш" ни ёритишга хизмат килади.

"Компетентлик" тушунчаси таълим сохасига психологик изланишлар натижасида кириб келган. Шу сабабли компетентлик "ноанъанавий вазиятлар, кутилмаган холларда мутахассиснинг узини кандай тутиши, мулокотга киришиши, ракиблар билан узаро муносабатларда янги йул тутиши, ноаник вазифаларни бажаришда, зиддиятларга тула маълумотлардан фойдаланишда, изчил ривожланиб борувчи ва мураккаб жараёнларда харакатланиш режасига эгалик" ни англатади.

Касбий компетентлик - мутахассис томонидан касбий фаолиятни амалга ошириш учун зарур булган билим, куникма ва малакаларнинг эгалланиши ва уларни амалда юкори даражада куллай олиниши. Касбий компетентлик мутахассис томонидан алохида билим, малакаларнинг эгалланишини эмас, балки хар бир мустакил йуналиш буйича интегратив билимлар ва харакатларнинг узлаштирилишини назарда тутади. Шунингдек, компетенция мутахассислик билимларини доимо бойитиб боришни, янги ахборотларни урганишни, мухим ижтимоий талабларни англай олишни, янги маълумотларни излаб топиш, уларни кайта ишлаш ва уз фаолиятида куллай билишни такозо этади.

Касбий компетентлик куйидаги холатларда яккол намоён булади:

- мураккаб жараёнларда;

- ноаник вазифаларни бажаришда;

- бир-бирига зид маълумотлардан фойдаланишда;

- кутилмаган вазиятда харакат режасига эга була олишда

Касбий компетенцияга эга мутахассис:

- уз билимларини изчил бойитиб боради;

- янги ахборотларни узлаштиради;

- давр талабларини чукур англайди;

- янги билимларни излаб топади;

- уларни кайта ишлайди ва уз амалий фаолиятида самарали куллайди.

Техналогик таълими укитувчиларида касбий компетентликни шакллантиришда

инновацион ёндашувларни куллашга алохида эътибор каратилади. Укитувчи фаолиятида уз-узини фаоллаштириш, уз ижодкорлиги, уз-узини билиши ва яратувчилиги каби мотивлар мухим ахамият касб этади. Бу эса укитувчи шахсининг креативлигини шакллантириш имкониятини беради. Янгилик киритишнинг мухим шарти мулокотнинг янги вазиятини таркиб топтиришдир. Таълим жараёнига ёндашув асосан билим, куникма ва малакалар мажмуасини шакллантиришга каратилади. Таълим методлари аввало педагог онгида кайсидир бир йуналишдаги фаолиятнинг умумлашган лойихаси тарзида намоён булади.

ХУЛОСА

Инновацион таълим воситалари педагогик фаолиятга янгиликларнинг изчил олиб кирилишини тавсифлайди. Педагогик инновацияларнинг дидактик имкониятларига кура таълим тизими ва жараёни ривожланиб боради. Укитувчининг инновацион фаолияти педагогик жамоани харакатга келтирувчи, олга ундовчи, бунёдкорликка рагбатлантирувчи

куч сифатида намоён булиб, таълим жараёнининг сифатини кафолатлайди. Шу сабабли хар бир укитувчи инновацияларнинг мохиятини тула тушунган холда уз фаолиятига изчил татбик эта олиши зарур.

Х,озирда олим ва амалиётчилар компетенцияга асосланган ёндашувда инноватцион таълим воситаларидан фаолрок фойдаланиб келишмокда. Шу муносабат билан укитувчиларнинг педагогик фаолиятида инноватцион таълим воситаларини куллашга тайёрлигини оширишда уларнинг касбий компетенциясини тизимли равишда такомиллаштиришга алохида эътибор каратиш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси инновацион ривожланиш вазирлигини ташкил этиш тугрисида"ги Фармони // ^ММБ: 06/17/5264/0339-сон 01.12.2017 й.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони.// Узбекистон Республикаси ^онун хужжатлари туплами. -Т., 2017. -Б.39.

3. Узбекистон миллий энциклопеияси. Зебунисо-Конигил / 4-том. Бош тахрир хайъати аъзолари: М.Аминов ва б. - Т.: "Узбекистан миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2002. - 169-бет.

4. Ишмухамедов Р.Ж. Инновацион технологиялар ёрдамида таълим самарадорлигини ошириш йуллари /Урта махсус, касб-хунар таълими муассасалари укитувчиларининг малакасини ошириш ва кайта тайёрлаш факультети тингловчилари, академик лицей ва касб-хунар коллежлари укитувчилари учун услубий тавсиялар. - Т.: ТДПУ, 2004.

5. Йулдошев ЖЕ., Усмонов С. Илгор педагогик технологиялар. - Т.: Укитувчи, 2004.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.