Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
875
133
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион ёндашув / инновацион таълим технологиялари / модернизациялаш / таълим жараёнини модернизациялаш / технология / таълим жараёнини технологиялаштириш / инновация / таълимда инновацион ёндашув. / инновационный подход / инновационные образовательные технологии / модернизация / модернизация образовательного процесса / технология / технологизация образовательного процесса / инновация / инновационный подход в образовании.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Явкочдиева Дилафруз Эгамқуловна

Мақолада инновацион ёндашув, таълим тизимининг модернизацияси, таълим технологиялари моҳияти, тамойиллари, таълим технологиясини амалиётга татбиқ этиш мезонлари, таълим жараёнини технологиялаштириш, таълим жараёнини лойиҳалаштириш, лойиҳалаштириш тамойиллари, таълим технологияларини талабалар фаолиятига нисбатан йўналтириш масалалари талқин қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД КАК ФАКТОР МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ

В статье трактуются вопросы инновационного подхода, модернизации системы образования, сущности, принципов образовательных технологий, критериев внедрения образовательных технологий в практику, технологизации образовательного процесса, проектирования образовательного процесса, принципов проектирования, ориентации образовательных технологий на деятельность учащихся.

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

Явкочдиева Дилафруз Эгамк,уловна,

Карши мух,андислик - иктисодиёт институти "Ижтимоий фанлар" кафедраси тадкикотчиси.

ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА

УДК:377;77 (01)

ЯВКОЧДИЕВА Д.Э. ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА

Маколада инновацион ёндашув, таълим тизимининг модернизацияси, таълим технологиялари мох,ияти, тамойиллари, таълим технологиясини амалиётга татбик этиш мезонлари, таълим жараё-нини технологиялаштириш, таълим жараёнини лойих,алаштириш, лойих,алаштириш тамойиллари, таълим технологияларини талабалар фаолиятига нисбатан йуналтириш масалалари талкин килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: инновацион ёндашув, инновацион таълим технологиялари, модерни-зациялаш, таълим жараёнини модернизациялаш, технология, таълим жараёнини технологиялаштириш, инновация, таълимда инновацион ёндашув.

ЯВКОЧДИЕВА Д.Э. ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД КАК ФАКТОР МОДЕРНИЗАЦИИ СИСТЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ

В статье трактуются вопросы инновационного подхода, модернизации системы образования, сущности, принципов образовательных технологий, критериев внедрения образовательных технологий в практику, технологизации образовательного процесса, проектирования образовательного процесса, принципов проектирования, ориентации образовательных технологий на деятельность учащихся.

Ключевые слова и понятия: инновационный подход, инновационные образовательные технологии, модернизация, модернизация образовательного процесса, технология, технологизация образовательного процесса, инновация, инновационный подход в образовании.

YA VKOCHDIEVA D.E. INNOVATIVE APPROACH AS A FACTOR OF MODERNIZATION OF THE EDUCATIONAL SYSTEM

In the article is interpreted the issues of innovative approach, modernization of the educational system, the essence of Educational Technology, Principles, criteria for the educational technology implementation, technological development of the educational process, design of the educational process, orientation of educational technology towards students' activities.

Key words and concepts: innovative approach, innovative educational technology, modernization, modernization of educational process, technology, technological development of educational process, innovation, innovative approach in education.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Кириш. Узбекистан Республикаси таълим жараёнида мустакил ва ижодий фикрлай олади-ган, яратувчанликка интилувчи шижоаткор, кад-рлар етиштиришга катта эътибор берилмокда. Маълумки, барча даврларда х,ам укитиш маз-муни, таълим тизими ижтимоий тараккиёт билан узаро мувофикликда ривожланиб келган. Руй бер-ган ижтимоий узгаришларнинг барчаси муайян даражада таълим мазмунида уз аксини топади. Буни илм-фан, техника ва технология сох,аларида руй берган узгаришларнинг укитиш жараёнига татбики мисолида х,ам куриш мумкин. Ёшларни таълим олишга мойиллиги, лаёкатлари, билим ва куникмаларини ривожлантириш, уларнинг танлаган касбларини эгаллашлари учун умум-касбий фанларни укитиш, мустакил ва ижодий ишлашларини самарали ташкил килиш долзарб вазифалардан бири х,исобланади. Республика-мизга турли сох,аларда кенг камровли тафак-кури ривожланган, мустакил фикрлай олади-ган мутахассислар зарур. Бу масалани бугунги кунда канчалик долзарб эканлигини Президен-тимиз Ш.М.Мирзиёевнинг куйидаги фикрлари х,ам тасдик,ламок,да: "Бугунги тез узгараётган дунё инсоният олдида, ёшлар олдида янги-янги, буюк имкониятлар очмокда"1. Таълим-тарбия жараёнида укувчи ва талабаларни мустакил фикрлашга ургатиш асосий уринга кутарилиши замон талаби-дир. Боланинг бутун х,аёт давомида, таълимнинг барча боск,ичларида мустакил фикр юритаолиши асосий талаб булиб колиши керак.

Мавзунинг долзарблиги. Республикамиз ижтимоий х,аётига шиддатли тезликда ахборотлар окими кириб келмокда ва кенг куламни камраб олмокда. Ахборотларни тезкор суръатда кабул килиб олиш, уларни тах,лил этиш, кайта ишлаш, назарий жих,атдан умумлаштириш, хулосалаш х,амда талабага етказиб беришни йулга куйиш таълим тизими олдида турган долзарб муам-молардан бири х,исобланади. Таълим-тарбия жараёнига педагогик технологияни татбик этиш юкорида кайд этилган долзарб муаммони ижо-бий х,ал этишга хизмат килади.

Мох,иятига кура инновациялар муносабат ёки жараёнга янгилик киритишнинг динамик тизими саналади. Уз-узидан тизим сифатида янгилик киритиш муносабат ёки жараённинг, биринчи-

дан, ички ман^ини, иккинчидан, киритилаётган янгиликнинг муайян вак,т оралиFида изчил ривож-ланиши ва атроф-мух,итга курсатадиган узаро таъ-сирини ифодалайди.

Илмий муаммонинг к,уйилиши.

Замонавий таълимга хос мух,им жих,атлардан бири - педагог фаолиятининг инновацион характер касб этишига эришиш саналади. В.А.Сластенин2 инновацияни янгилик яратиш, кенг ёйиш ва фойдаланишга к,аратилган мак,садга мувофик, йуналтирилган жараёни мажмуи деб билади. Муаллифнинг фикрига кура х,ар кандай инновация янги воситалар ёрдамида ижтимоий субъектларнинг эх,тиёжини кондириш ва инти-лишларини раFбатлантириш мак,садини кузлайди.

Хар кандай инновацияда "янги", "янгилик" тушунчалари мух,им ах,амиятга эга. Турли муносабат ва жараёнларга киритилаётган янгилик маз-мунан хусусий, субъектив, мах,аллий ва шартли Fоялар тарзида намоён булади.

Хусусий янгилик муносабат, объект ёки жараёнга тегишли элементлардан бирини узгартириш, янгилашни назарида тутади.

Субъектив янгилик маълум объектнинг узини янгилаш заруриятни ифодалайди.

Мах,аллий янгилик алох,ида олинган объект учун киритилаётган янгиликнинг амалий ах,амиятини тавсифлаш учун хизмат килади.

Шартли янгилик эса муносабат, объект ёки жараёнда мураккаб, прогрессив янгиланишнинг содир этилишини таъминловчи маълум элемент-ларнинг йиFиндисини ёритишга хизмат килади.

Р.Н.Юсуфбекова3 инновацияларни педагогик нуктаи назардан куриб чикишга эътиборни каратади. Хусусан, педагогик инновациялар муал-лиф томонидан таълим ва тарбия жараёнида аввал маълум булмаган, кайд килинмаган х,олат ёки натижага олиб борувчи педагогик х,одисанинг узгариб туриши мумкин булган мазмуни эканлиги таъкидланади. Россиялик олим - А.И.Пригожин4 эса инновацион жараён х,амда унинг таркибий кисмларини урганишга эътиборни каратган. Бу

1 Мирзиёев Ш.М. К,онун устуворлиги ва инсон манфа-атларини таъминлаш - юрт тараккиёти ва халк фаро-вонлигининг гарови. - Тошкент: "Узбекистон", 2017. -25-бет.

2 Сластенин В. А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н.; Под ред. В.А. Сластенина. Педагогика - М.: Издательский центр «Академия», 2013. - 576 с.

3 Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики: Опыт разработки теории инновационных процессов в образовании. - М.: ЦСПО РСФСР, 1991. - 91 с.

4 Пригожин А.И. Нововведение: стимулы и перспективы. - М.: Политиздат, 1998. - 436 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

уринда улар инновацион жараённинг ташкил эти-лишига нисбатан куйидаги икки ёндашув мавжуд эканлигини эътироф этади:

1) янгиликнинг индивидуал микро даражаси (унга кура к,андайдир янги Fояга амалиётга жорий этилади);

2) алохида-алохида киритилган янгиликлар-нинг узаро таъсирини ифодаловчи микро даража (бу уринда алохида-алохида киритилган янгили-кларнинг узаро таъсирланиши, бирлиги, ракобати ва бирининг урнини иккинчиси томонидан эгал-ланиши ахамиятли саналади).

Таникли олим Н.А.Муслимов1 уз тадкикотларида янгилик киритишнинг тизимли концепцияни асослашга уринган. Бу уринда муал-лифлар инновацион жараёнларнинг куйидаги икки мухим боскичини бир-биридан ажратиб курсатишади:

1. Янгилик сифатида намоён буладиган Fояларни ишлаб чикиш (корхона, ташкилот томонидан муайян турдаги махсулотни ишлаб чикишнинг режалаштирилиши).

2. Янгилик (муайян мах,сулот)ни кенг куламда ишлаб чикиш.

Ривожланган хорижий мамлакатларда олиб борилган илмий тадкикот ишларда инновацион фаолият, педагогик фаолиятга инновацион ёнда-шиш, инновацион Fояларни асослаш ва уларни амалиётга самарали татбик, этиш, хорижий мамла-катлар хамда республикада яратилган педагогик инновациялардан хабардор булиш орк,али педагог фаолиятида улардан фаол фойдаланиш бораси-даги амалий харакатлар борасида хал к,илинмаган илмий муаммолар мавжудлигини эътироф этиш мумкин.

Асосий цисм. Узбекистон шароитида эса, инновацияларни урганиш, уни таълим жараё-нига татбик этиш таълим тизимини ислох килиш масалалари билан боFлик равишда тайёр ахбо-ротларни беришга асосланган анъанавий ук,итиш туридан, талабаларни изланишга, маълумотларни узлари излаб топишга ургатадиган таълим тизи-мига утиш йулидаги харакатлар билан асосла-нади. Шунга кура янги билимларга эхтиёж, янгилик инновация, инновацион жараёнлар каби тушунчалар мохиятини англашга эхтиёж кучаяди.

Инновацион фаолият - янги ижтимоий тала-бларнинг анъанавий меъёрларга мос келмас-

1 Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х., Сайфуров Д.М., Тураев А.Б. Инновацион таълим технологиялари. - Тош-кент: «Sano-standart», 2015. - 208 бет.

лиги ёки янги шаклланаётган Fояларнинг мавжуд Fояларни инкор этиши натижасида вужудга кела-диган мажмуали муаммоларни ечишга к,аратилган фаолият хисобланади.

Мохиятига кура инновацион фаолият илмий изланишлар, ишланмалар яратиш, тажриба-синов ишлари олиб бориш, фан-техника ютукларидан фойдаланиш асосида янги такомиллаштирилган махсулотни яратишдан иборат.

Педагогнинг инновацион фаолияти куйидагилар билан белгиланади:

- янгиликни куллашга тайёргарлиги;

- педагогик янгиликларни кабул килиши;

- новаторлик даражаси;

- коммуникатив кобилиятнинг ривожлан-ганлиги;

- ижодкорлиги.

Инновацион фаолият педагогнинг рухий, аклий, жисмоний кучини маълум максадга йуналтириш асосида билим, куникма ва малака-ларни эгаллаш, амалий фаолиятни назарий билим-лар билан тулдириб бориш, билиш, лойихалаш, коммуникатив нутк ва ташкилотчилик махоратини ривожлантиришни талаб этади.

Педагогик инновацион фаолият куйидаги бел-гилар асосида намоён булади:

• ижодий фаолият фалсафасини эгаллашга интилиш;

• педагогик тадкикот методларини эгаллаш;

• муаллифлик концепцияларини яратиш кобилияти;

• тажриба-синов ишларини режалаштириш ва амалга ошира олиш;

• узидан бошк,а тадк,ик,отчи-педагоглар таж-рибаларини куллай олиш;

• хамкасблар билан хамкорлик;

• фикр алмашиш ва методик ёрдам курсата олишлик;

• зиддиятларнинг олдини олиш ва барта-раф этиш;

• янгиликларни излаб топиш ва уларни уз шароитига мослаштириб бориш.

В.Сластенин2нинг фикрига кура инновацион ёндашув куйидагиларга эга булишни ифодалайди:

• ижодий фаоллик;

• фаолиятга янгилик (узгартириш) киритишга технологик ва методологик жихатдан тайёргар-лик;

2 Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: Инновационная деятельность. - М.: ИЧП "Издательство Магистр", 1997. - 224 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

V__

1-жадвал. Олий таълим муассасаларида инновацион жараёнларни ташкил этишда узига хос ёндашувлар

Гностик-динамик ёндашув Педагоглар педагогик инновациялар, уларнинг турлари, яратилиши, амалиётга татбик этилиши, хориж мамлакатларида яратилган илFор педагогик (таълимий) инновациялар ва уларни урганиш, мах,аллий шарт-шароитларни инобатга олган х,олда амалиётда улардан фойдаланишга доир билим, куникма, малакаларни изчил узлаштирадилар, уз фаолиятларида педагогик инновацияларни фаол куллаш борасидаги тажрибаларни узлаштирадилар

Индивидуал фаолиятли ёндашув Педагоглар узларининг индивидуал имкониятлари, кобилиятлари, тажрибаларига таянган холда амалий фаолиятда педагогик инновацияларни куллашда муайян изчилликка эришадилар

Куп субъектли (диалогик) ёндашув Педагогик жараёнда инновацияларни хамкасбларнинг узаро, хусусан, куп йиллик иш тажрибаси, касбий махорат ва тажрибага эга педагогларнинг фаолиятлари билан тани-шиш, уларнинг таълим инновацияларини самарали, максадли ва узлуксиз куллашга доир тавсия хамда курсатмаларидан фойдаланишларини ифодалайди

Инсонпарварлик ёндашуви Педагогик жараёнда инновацияларни куллашда таълим олувчиларнинг имкониятлари, хохиш-истаклари, кизикишлари, билим, куникма ва малакалари даражасини инобатга олиш максадга мувофиклигини ёритишга хизмат килади

Индивидуал-ижодий ёндашув Хар бир педагог фаолиятини урганилаётган мавзу, укув материалининг мохияти, шунинг-дек, уз имкониятлари, салохияти, махорати, иш тажрибасидан келиб чиккан холда таълим ва тарбия жараёнларини ижодий ишланмалар асосида ташкил этади

• янгича фикрлаш;

• юксак муомала маданияти.

Замонавий таълим тараккиётида пайдо

булаётган "Инновацион ёндашув" тушунчасининг пировард мак,сади таълим сохасида укув-тарбия жараёни натижасини кафолатлайдиган узгариш, янгиланишлар киритишдан иборат (1-жадвал1).

Педагогик инновациялар тегишли сохдда ижобий узгаришларни содир этиш, сифат жихатдан юкори натижаларга эришиш максадида кулланилади. Бу турдаги инновацияларни асос-лаш муайян боскичларда кечади. Улар:

1-боскич - янги Fоянинг тугилиши ёки янги-лик мохиятини ёритувчи концепциянинг ишлаб чикилиши (ихтиро боскичи);

2-боскич - янги Fояга таянган холда янгилик-нинг асосланиши;

3-боскич - асосланган янгиликнинг амалиётда кулланилиши;

4-боскич - янгиликнинг ёйилиши ва кенг куламда амалиётга татбик этилиши;

5-боскич - мукобиллик, алмаштириш оркали сохада янгиликни куллаш доирасини кискартириш.

Илм-фан, техника, ишлаб чикариш ва тех-нологиянинг жадал ривожланиши жамият хаётининг барча сохаларида тараккиётининг янги истикболларини очиб берди. Инсониятнинг дав-лат ва жамият курилишига доир асрий тажриба-лари ижтимоий муносабатларни янгича ёндашув-

1 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. -Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2020. 192 б.

лар асосида тартибга солиш борасидаги илFор ёндашувларнинг карор топтирилишига олиб келди. Мазкур ёндашувларнинг мохияти сунгги йилларда умумий тарзда "модернизациялаш" тушунчаси ёрдамида ифодаланиб келинмокда. Хуш, "модернизация" тушунчаси лутавий жихатдан кандай маънони англатади? Ушбу тушунча неги-зида кандай холат тавсифланади? Модернизация (ингл. "modern" - замонавий, илFор, янги-ланган) - объектнинг янги талаблар ва меъёр-лар, техник курсатмалар, сифат курсаткичларига мос равишда янгиланиши саналади.

Одатда модернизация жараёнида машина-лар, дастгох,лар, ишлаб чикариш куроллари х,амда технологик жараёнлар янгиланади. Бирок, илм-фан, техника, ишлаб чикариш ва технологиялар-нинг ривожи туфайли жамият х,ам ривожланиш-нинг муайян боскичидан янада такомиллашган боскичга утади. Фалсафий талкинда ифода этганда микдор узгаришлари туб сифат узгаришларига айланади. Мисол: урта асрларда аграр характер касб этган жамият илм-фан, техника, саноат ва ишлаб чикаришнинг ривожланиши билан индустриал жамиятга айлани.

Ижтимоий модернизация х,озирда жами-ятнинг ижтимоий тизимдан очик фукаролик жамиятига айланишини англатади. Ушбу турдаги модернизация негизида жамиятнинг ижтимоий катламларида умумий ёки хусусий характер-даги янгиланишлар содир булади. Жумладан, таълим сох,адаги янгиланишлар х,ам шулар жумласи-дандир. Таълим тизимининг модернизацияси - жамиятнинг ижтимоий, иктисодий ва маданий

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

1-расм. Таълим жараёнини технологиялаштириш босцичлари.

АСОСИЙ БОСКИЧЛАР

1-бос^ич: лойи^ани яратиш

2-бос^ич: талабалар фаолиятини ташхислаш

3-босцич: педагогик жараённи ташкил этиш

эхтиёжларини, унинг малакали кадрларга, шах-снинг эса сифатли таълим олишга булган талабини кондириш, таълим тизимини баркарор ривож-ланишини таъминлаш максадида мавжуд меха-низмнинг кайта ишлаб чикилиши ёки такомил-лаштирилишидир.

Мазкур модернизация шахсни укитиш ва тарбиялашга оид энг яхши анъаналарни саклаб колган ва бойитган холда мажмуавий характер касб этиб, таълим тизимининг барча сохаларини тула камраб олади ва жамиятда карор топган малакали мутахассисларни тайёрлаш борасидаги эхтиёжни кондиришга хизмат килади1.

Таълим тизимини модернизациялашда куйидаги устувор вазифалар хал килинади:

- хар бир шахснинг тулак,онли таълим оли-шида бошкалар билан тенг хукуклилиги ва таълим олишнинг очиклигини таъминлаш;

- узлуксиз таълим тизимида янги сифат курсаткичларига эришиш;

- таълимга янги ресурсларини жалб к,илиш ва улардан узлуксиз таълим тизимида самарали фойдаланишнинг меъёрий-хукукий ва ташкилий-иктисодий механизмларини шакллантириш;

- давлат ва жамиятнинг к,уллаб-к,увватлаши негизида таълим тизими ходимларининг ижти-моий мак,оми ва касбий компетентлигини ривож-лантириш;

1 Модернизация образования. - http://gov.karelia.ru/ Gossovet/d14.html.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- таълим тизимининг давлат ва жамоат-чилик бошкарувига асосланганлик тамойилига мувофик, таълим жараёни иштирокчилари - талабалар, педагоглар, ота-оналар ва таълим муасса-саларининг ролини ошириш.

Замонавий шароитда таълим тизимини модернизациялашнинг устувор йуналишлари куйидагилар саналади:

• электрон ахборот-таълим ресурсларини яратиш;

• укитишнинг мавжуд ва янги технологик шаклларини узаро мувофиклаштириш;

• талабалар томонидан укув ва мута-хассислик фанлари асосларининг мустакил узлаштирилиши учун кулай педагогик ва техно-логик шарт-шароитларни вужудга келтириш

Таълим технологияси - таълим максадига эришиш жараёнининг умумий мазмуни, яъни, аввалдан лойихалаштирилган таълим жараёнини яхлит тизим асосида, боскичма-боскич амалга ошириш, аник максадга эришиш йулида муайян метод, усул ва воситалар тизимини ишлаб чик,иш, улардан самарали, унумли фойдаланиш хамда таълим жараёнини юкори даражада бошкариш хисобланади.

Таълим методи - укув жараёнининг мажмуавий вазифаларини ечишга йуналтирилган ук,итувчи ва талабаларнинг биргаликдаги фаоли-яти усули булса, таълим методикаси эса муайян

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

Укув пpeдмeтини Укитишнинг илмий acocлaнгaн мeтoд, кoидa вa ycyллap тизимидиp.

Укитувчининг caмapaли ф^лият кypcaтишгa yндoвчи дapcнинг мeтoдик ишлaнмacини пyxтa ишлaб чикишдaн фapкли ynapo^ тaълим тex-нoлoгияcи тaлaбaлap фaoлиятигa ниcбaтaн йyнaлтиpилгaн булиб, y тaлaбaлapнинг шaxcий x1aмдa укитувчи билaн биpгaликдaги фaoлият-лapини инoбaтгa oлгaн x1oлдa, укув мaтepиaллa-pини муа^кил yзлaштиpишлapи учун зapyp map^ шapoитлapни яpaтишгa xизмaт килaди.

Taълим жapaëнини тexнoлoгиялaштиpиш пeдaгoгик фaoлиятнинг мух,им кypиниши булиб, y кyйидaги бocкичлapдa aмaлгa oшиpилaди (1-pacм1):

Пeдaгoгик вaзифaнинг х^л этилиши^ укитувчи вa тaлaбa фaoлиятлapининг мaзмyни, вocитaлa-pини лoйиx1aлaш opкaли эpишилaди. Зaмoнaвий шapoитдa тaълим жapaëнини тexнoлoгиялaшти-pиш уни лoйиx1aлaшгa ниcбaтaн янгичa ëндaшyв, яъни, тaълим жapaëнини тexнoлoгик crpy^ypa-cигa мyвoфик ëpитиш зapypaтини тaкoзo этaди.

Укитувчи кacбий фaoлиятини тaшкил этишдa тaълим жapaëнини лoйиx1aлaш aлox1идa ax1aмиятгa эгa. Xap биp укув кypcини ypгaниш aлox1идa мaвзy вa бyлимлapни лoйиx1aлaш acocидa aмaлгa oши-pилaди.

Тэълим жapaëнини лойи^элэш - пeдaгoгик фaoлият ^имиши булиб, y тaълим жapaëнининг тexнoлoгик тyзилмa x1aмдa укитиш нaтижacини кaфoлaтлoвчи мeтoд вa вocитaлap йиFиндиcигa эгaлиги билaн тaвcифлaнaди.

Лoйиx1aлaш мax1cyли тaълим жapaëнининг лoйиx1acи caнaлaди.

Пeдaгoгик aмaлиëт мox1иятини тaxlлил этиш нaтижacидa тaълим жapaëнини лoйиx1aлaшнинг биp нeчa кoнyниятлapи aжpaтилди. Улap:

1) тaълим жapaëнининг лoйиx1aлaш caмa-paдopлиги бapчa тapкибий киcмлap (тexнoлoгик бoшкapyв, вocитa, axбopoт, ижтимoий-пcиxoлoгик мух,ит)нинг лoйиx1aдa мaкcaдгa мyвoфик ëpити-лиши acocидa тaъминлaнaди;

2) тaълимнинг тexнoлoгик вocитaлapи тaлa-бaлapнинг индивидyaл xycycиятлapигa бoFлик x1oлдa тaнлaнaди;

3) лoйиx1aлaш cтpaтeгиялapи укитувчининг индивидyaл ycлyбигa мyвoфик тaнлaнaди;

1 Mycлимoв H.A., Paxимoв 3.T., Xyжaeв A.A., K1oдиpoв Х.Ш. Taълим тexнoлoгиялapи. Дapcлик. - ^ш^нт: "Bopиc" нaшpиëти, 2019. 568 б.

4) лoйиx1aлaш cифaти lec^pM aлoкa (укитувчи вa тaлaбa Уpтacидaги) кyлaми, лoйиx1aлaш мaз-муни, шуниндак, бapчa oмиллap caмapaдopли-гигa бoFлик.

Taълим мyaccacaлapидa тaълим жapaëнини лoйиx1aлaш икки дapaжaдa:

а) укитувчи фaoлияти дapaжacидa (тaълим жapaëнининг aлox1идa киcмлapини лoйиx1aлaш);

б) тaълим мeнeжepи фaoлияти дapaжacидa (тaълим жapaëнини яxлит лoйиx1aлaш) aмaлгa oшиpилaди.

Taълим жapaëнини лoйиx1aлaшдa нaфaкaт x,ap биp тapкибий ^м, бaлки yлap opacи-дaги aлoкaлap x1aм мoдeллaштиpилaди x1aмдa лoйиx1aлaш кoнyниятлapи лoйиx1aлaш тaмoйил-лapининг нaзapий acocлapини ишлaб чикишгa, пeдaгoгик фaoлият aмaлиëтидa кУллaшгa зaмин тaйëpлaйди.

Mox1иятигa ^pa тaълим жapaëнини лoйиx1aлaшнинг acocий тaмoйиллapи кyйидaгилapдaн ибopaт:

1. Mapкaзлaштиpиш тaмойили тexнoлo-гик жapaëндa тaлaбaлap фaoлияти мoдeлини лoйиx1aлaшнинг бoш элeмeнти cифaтидa ифo-дaлaнaди. Taълим жapaëни тyзилмacидa acocий тизимлaштиpилyвчи тaълим мaзмyни вa тaлaбa фaoлияти тexнoлoгик жapaëн x1иcoблaниб, унинг мaзмyнини тaлaбaлapнинг ижтимoий тaжpибa acocлapини yзлaштиpиб oлишгa йyнaлтиpилгaн укув фaoлияти тaшкил этaди. Xap биp укув фaни бyйичa тaълим мaзмyни умумий тaълим мaкcaди вa вaзифaлapигa мyвoфик бeлгилaнaди. Фaoли-ятли ëндaшyв нyктaи нaзapидaн умумий ypтa тaъ-лим мaзмyнини тaшкил этувчи x,ap биp yнcyp (элe-мeнт) cyбъeкт фaoлиятининг тypлapидaн биpигa мyвoфик ^лиши кepaк. Сyбъeкт фaoлиятининг тypлapи, уз нaвбaтидa, aник мoдeллap йиFиндиcи cифaтидa yмyмлaшгaн фaoлият мoдeллapи opкaли ифoдaлaниши зapyp.

Taлaбaлap фaoлияти мoдeли тизимлaштиpи-лувчи элeмeнт булиб, тaлaбaнинг яxлит фaoлияти мaзмyнини aниклaшгa xизмaт килaди.

Mapкaзлaштиpиш тaмoйили лoйиx1aлaшни кyйидaги тapтибдa aмaлгa oшиpишни тaлaб этaди: фaoлият мoдeллapини мaкcaдгa мyвoфик яpaтиш, yлapни тaлaбaлap тoмoнидaн yзлaштиpиш ycyл-лapи, вocитaлapини тaнлaш (тexнoлoгик oпepa-циялap), укув фaoлиятини бoшкapиш ycyллapи (укитувчи фaoлияти)ни acocлaш.

2. Рефлексивлик тaмойили cyбъeктнинг Узигa, шaxcий фaoлиятигa вa билимигa бax1o

ЗАMОНАВИЙ TАЪЛИM I СОВРЕMЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

бериши, узгаларнинг у хакидаги фикрлари ва улар уртасидаги хамкорлик фаолиятига оид муноса-батларни тавсифлайди. Лойихалаш жараёнида укитувчига доимо таълим жараёни, унинг аник ва идеал шароитлари, талабаларнинг билишга булган эхтиёжлари, уларни тулдириш имконият-лари, шахсий сифат ва кобилиятлари, педагогик фаолиятни самарали ташкил этиш имкониятла-рини инобатга олиш максадга мувофик. Рефлек-сивлик тамойили яратиладиган таълим жараёни-нинг лойихасини таълим жараёни иштирокчиси - субъектнинг эхтиёжлари ва имкониятларини тахлил килиш асосида узлуксиз тузатиб, тулдириб боришни талаб этади.

3. Натижавийлик тамойили педагогик шарт-шароитларнинг кулайлиги, оз вакт ва куч сарфлаш эвазига самарали натижаларга эришишни тавсифлайди. Натижавийлик- ижтимоий тажриба фао-лият моделлари мазмуни, технологик операци-ялар, уларни узлаштириш, бошкариш услубла-рини танлаш, укув фаолиятининг мувофиклиги, таълим-тарбия воситалари, технологик жараёнда субъектнинг киска вакт ва куч сарфлаши восита-сида белгиланган максадга эришишни назарда тутиши лозим.

4. Куп омиллилик тамойили. Хар бир таълим жараёни бир катор объектив ва субъектив омиллар таъсирида амалга ошади. Улар сирасига укитувчи ва талабаларнинг ижтимоий-иктисодий х,аёт шароитлари, таълим муассасалари атрофи-даги ижтимоий ишлаб чикариш ва табиий иклим мухити, укув муассасасининг укув-моддий базаси, укитувчиларнинг касбий малака даражаси, таълим муассасаси ёки маълум синфдаги маънавий-психологик мухит, талабаларнинг укув имконият-лари, синфнинг интеллектуал салохияти, жамоа-нинг шахслараро муносабатлари киради. Таълим жараёнини лойихалашда укитувчи ана шу омил-ларни хисобга олиши зарур.

5. Талаба шахсини таълим жараёнига мос-лаштириш тамойили. Бола мактаб остонасига кадам куйганидан бошлаб унинг фаолият кулами (уз-узига хизмат, мехнат, дам олиш тарзида) кен-гаяди. Бу каби фаолият куникмаларини эгал-лаши натижасида ижтимоий тажрибага эга булиб боради. Шунинг учун таълим жараёнининг самарали булиши, уни лойихалашда таълим мазмуни ва бошка фаолият моделлари хисобга олиниши, уларни талабалар кундалик хаёт фаолиятида эгал-лаб бориши таъминланиши зарур.

Айни вактда умумий таълим муассасаларида шахсни ривожлантириш ва уни ижтимоий хаётга мослаштириш муайян конуниятларга мувофик психолог ва социологларнинг иштироклари (пси-хопедагогик ташхис хулосаси) асосида амалга оширилади.

6. Таълим жараёнида табиий ривожланиш ва ижтимоийлашув тамойили. Табиий жараён-лар мохиятини билиш таълим жараёнини самарали, талабаларнинг ёш хусусиятлари, сензитив ривожланиш даврлари, ривожланишнинг кейинги боскичига утиш имкониятларини хисобга олган холда ташкил этиш имконини беради. Тамойил-нинг мазмуни таълимни ижтимоийлаштириш, талабалар томонидан ижтимоий тажрибани индивидуал конуниятлар асосида узлаштирилиши билан изохланади.

Таълим жараёнини лойихалашда укитувчи лойихачи ва бажарувчи сифатида лойихани амалга оширишнинг кулай йулини танлайди. Лойихалашда талабани укув фаолиятига йуналтирувчи усуллар, мустакил таълим шакли, уз-узини ривожлантириш ва узини хурмат килиш имкониятларини аниклаш зарур.

Хулоса.

Инновацион ёндашувлар таълим тизимини модернизациялашнинг ва таълим самарадорли-гига эришишнинг асосий шартидир.

Бугунги кунда ёшлар орасида педагогик фао-лиятга лаёкатли ва кизикиши бор йигит-кизларни туFри танлай билиш, таълим-тарбияда эришажак ютукларимиз курсаткичи самарали булишини таъ-минлайди.

Педагогик жараёнларни инновацион ёндашувлар асосида куриш, таълим жараёнида тала-баларни ижтимоий фаолликка йуналтиришда кизикарли, фаол, ноанъанавий, янги инновацион усуллардан фойдаланган холда уларга касбий таълим асосларини ургатиш мухим ахамиятга эга хисобланади.

Хозирги даврда илм ва фаннинг жадал тараккий этиши, замонавий ахборот коммуникация тизимларининг кенг жорий этилиши, турли фан сохаларида билимларнинг тез янги-ланиши, техника ва технологиянинг кун сайин узгариб бориши мустакил таълим олишга имко-ният булиб, электрон дарсликларни яратишни ва амалда жорий этиш методикаларини ишлаб чикишни такозо этмокда.

Умумкасбий фанлардан яратилган электрон дарсликларнинг мазмуни таълим олувчилар-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

нинг ижoдий к^илият^и^ pивoжлaнтиpишгa йyнaлтиpилиши, мycтaкил тaълим oлишгa имш-ният яpaтиши, янги билимлapни излaб тoпиш кyникмaлapини хр^л килишни тaъминлaши лoзим.

Taклифлap cифaтидa кyйидaгилapни кaйд этиш мумкин:

- ук,итишни тexнoлoгиялaштиpишгa acocий эътибopни кapaтиш;

- фaнлap бyйичa укув мaшFyлoтлapини лoйиx1aлaштиpишдa иннoвaциoн тaълим тexнoлo-гия ßa мeтoдлapни мaвзyнинг мaзмyнидaн кeлиб чик^н loлдa тaнлaш;

- укув мaтepиaллapи вa тaкдимoт cлaйд-лapини бapчa фoйдaлaнyвчилapгa мyлжaллaб кизикapли, жoзибaли тaйëpлaш;

- тaълим жapaëнидa тaълим oлyвчининг poлини oшиpиш, укув мapкaзидa фaк1aт ук,итувчи эмac, тaълим oлyвчи булишини тaъминлaш;

- тaълим oлyвчилapни кУллaб-кyввaтлaш, индивидyaл тaълим oлишдa тaлaбaгa ëpдaм бepиш;

- укитувчи х^м зaмoнaвий тexнoлoгиялap-дaн фoйдaлaнгaн x1oлдa x,ap биp тaълим oлyвчи билaн кaйтap aлoкa Уpнaтиш.

Адaбиëтлap pyйxaти:

1. Mиpзиëeв Ш.M. Koнyн ycтyвopлиги вa инcoн мaнфaaтлapини тaъминлaш - юpт тapaккиëти вa xaлк фapoвoнлигининг гapoви. - Toшкeнт "Узбeкиcтoн", 2017. - 25^т.

2. Mycлимoв H.A., Уcмoнбoeвa M.X., Сaйфypoв Д.M., Typaeв A^. Иннoвaциoн тaълим тexнoлoгиялapи. - ^ш^нт: «Sano-standart», 2015. - 208 бeт.

3. Mycлимoв H.A., Paxимoв ЗТ., Xyжaeв A.A., Юcyпoв Б.Э. Taълим тexнoлoгиялapи. Укув кУллaнмa. Toшкeнт "Bopиc" нaшpиëти - 2020. - 192 б.

4. Moдepнизaция oбpaзoвaнии http:IIgov.karelia.ruIGossovetId14.html.

5. Mycлимoв H.A., Paxимoв ЗТ., Xyжaeв A.A., Koдиpoв Х.Ш. Taълим тexнoлoгиялapи. Дapcлик. Toшкeнт "Bopиc" нaшpиëти - 2019. 568 б.

6. Пpигoжин A.И. Hoвoввeдeниe: ^имулы и пepcпeктивы. - M.: Пoлитиздaт, 1998. -436 c.

7. Слacтeнин B. A., Иcaeв И. Ф., Шиянoв Е. H.; Пoд peд. B.A. Слacтeнинa. Пeдaгoгикa -M.: Издaтeльcкий цeнтp «Aкaдeмия», 2013. - 576 c.

8. Слacтeнин B.A., Пoдымoвa Л.С. Пeдaгoгикa: Иннoвaциoннaя дeятeльнocть. M.: ИЧП "Издaтeльcтвo Maгиcтp", 1997. - 224 c.

9. Юcyфбeкoвa H.P. Oбщиe ocнoвы пeдaгoгичecкoй иннoвaтики: Опыт paзpaбoтки тeopии иннoвaциoнныx пpoцeccoв в oбpaзoвaнии. - M.: ЦСПО PСФСP, 1991. - 91 c.

ЗАMОНАВИЙ TАЪЛИM I СОВРЕMЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 4 (101)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.