Научная статья на тему 'МОДУЛЛИ-КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

МОДУЛЛИ-КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
606
126
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
модулли технология / компетентлик / ёндашув / таълим / жараён / сабаб / омил / натижа / ривожланиш / модульная технология / компетентность / подход / образование / процесс / причина / фактор / результат / развитие.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ашуров Бахтиёр Темирович

Мазкур мақолада модулли-компетентли ёндашув олий таълим жараёнини ривожлантиришнинг муҳим омилларидан эканлиги, бўлажак мутахассисларнинг таълим жараёнини ташкил қилишда замонавий модулли технологиялардан фойдаланиш орқали бўлажак мутахассисларнинг касбий ва махсус компетенцияларини ривожлантириш имкониятлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ НА ОСНОВЕ МОДУЛЬНО-КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА

В данной статье анализируется модульно-компетентностный подход, который является важным фактором развития процесса высшего образования, возможности развития профессиональных и специальных компетенций будущих специалистов посредством использования современных модульных технологий в организации образовательного процесса.

Текст научной работы на тему «МОДУЛЛИ-КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

г

v.

Ашуров Бахтиёр Темирович,

К,арши мух,андислик - иктисодиёт институти "Иктидорли талабаларнинг илмий фаолиятини ташкил этиш" булими бошлиFи, "Касб таълими" кафедраси тадкикотчиси

МОДУЛЛИ-КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

УДК: 377; 079

АШУРОВ Б.Т. МОДУЛЛИ-КОМПЕТЕНТЛИ ЁНДАШУВ АСОСИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Мазкур маколада модулли-компетентли ёндашув олий таълим жараёнини ривожлантириш-нинг мух,им омилларидан эканлиги, булажак мутахассисларнинг таълим жараёнини ташкил килишда замонавий модулли технологиялардан фойдаланиш оркали булажак мутахассисларнинг касбий ва махсус компетенцияларини ривожлантириш имкониятлари тах,лил килинган.

Таянч суз ва тушунчалар: модулли технология, компетентлик, ёндашув, таълим, жараён, сабаб,омил, натижа, ривожланиш

АШУРОВ Б.Т. ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ НА ОСНОВЕ МОДУЛЬНО-КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА

В данной статье анализируется модульно-компетентностный подход, который является важным фактором развития процесса высшего образования, возможности развития профессиональных и специальных компетенций будущих специалистов посредством использования современных модульных технологий в организации образовательного процесса.

Ключевые слова и понятия: модульная технология, компетентность, подход, образование, процесс, причина, фактор, результат, развитие.

ASHUROV B.T. FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCIES BASED ON THE MODULE-COMPETENCE APPROACH

In the article is analyzed the modular-competent approach as an important factor in the development of the higher education process, the opportunities for the development of professional and special competency of future specialists through the modern modular technologies implementation in the organization of the educational process of future specialists.

Key words and concepts: modular technology, competence, approach, education, process, cause, factor, result, development

Кириш. Мамлакатимизда илм-фанни ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда, жорий йилда эса, хаммамизга маълум, йил номига муносиб равишда бун-дай эътибор кучайтирилади. Сохадаги долзарб масалалар хал этилиб, илмий-тадкикот фаоли-яти куллаб-кувватланади. Янги илмий муасса-салар ва йуналишлар ташкил этилиши шулар жумласидандир.

Республикамизда талабаларнинг касбий фао-лиятга тайёрлашда модулли-компетентли ёнда-шув асосида касбий тайёргарлигини ривож-лантиришга катта эътибор каратилмокда. Шу билан бирга, талабаларнинг укув-билиш фаол-лигини жадаллаштириш асосида касбий ижод-корлигини ривожлантириш, укув-билиш фаоли-ятини изланишли-тадкикотчилик компетенци-яси билан уЙFунлигини таъминлаш, билиш фао-лиятини ривожлантиришнинг аксиологик асос-ларини такомиллаштириш долзарблик касб этмокда.

Узбекистан Республикаси Олий таълим тизи-мини 2030 йилгача ривожлантириш Концеп-циясида талабаларда мустакил таълим олиш, танкидий ва ижодий фикрлаш, тизимли тахлил килиш, тадбиркорлик куникмаларини шак-ллантириш, укув жараёнига компетенция-ларни ривожлантиришга каратилган методика ва технологияларни жорий этиш, укув жараё-нини амалий куникмаларни шакллантиришга йуналтириш, бу борада укув жараёнига халкаро таълим стандартларига асосланган илFор педа-гогик технологиялар, укув дастурлари ва укув-услубий материалларни кенг жорий этиш1 каби мухим вазифалар белгилаб берилди.

Бу эса, талабаларнинг билиш фаолиятини ривожлантиришнинг амалий куникмаларини шакллантиришга йуналтирилган педагогик тизим ва таълим жараёнларини ракамли технологиялар асосида индивидуаллаштириш, модулли таълим технологияларини амалиётга кенг жорий этиш механизмларини такомиллаш-тиришни такозо этади.

Мавзунинг долзарблиги. Замонавий юкори малакали мутахассисга ижтимоий буюртма куп холларда шахс ва фаолиятнинг сифатли тавсиф-номаларига куйилган объектив талаблар билан белгиланади. Айнан таълим сифатини такомил-

лаштириш давлатнинг ижтимоий ва иктисодий сиёсатини амалга ошириш суръати, сифати ва усулларига ахамиятли таъсир курсатмокда.

Таълим - жамиятни ислох килиш ва уни ташки дунё учун янада очик хамда янги технология ва билимларга йуналтирилган жамиятга айлантиришнинг асосий омилидир. У нафакат жамиятнинг ривожланиш истикболини, балки хар бир инсоннинг алохида фаолиятини олдин-дан аниклайди ва белгилайди2.

Модулли-компетентли ёндашув олий таълим жараёнини ривожлантиришнинг мухим омил-ларидан бири хисобланади. Бугунги кунда таълим сифатини булажак мутахассисларнинг ком-петентлилигини шакллантириш билан таъминлаш мумкин, бунга таълим жараёнига замонавий технологияларни жорий этиш оркали эри-шиш мумкин. Шундай технологиялардан бири модулли таълим технологиясидир. Олий таъ-лимга модулликомпетентли ёндашув таълим жараёнида шакллантирилиши ва ривожланти-рилиши зарур булган таянч, касбий ва махсус компетенциялар комплексини лойихалаштириш имконини беради.

Мавзу буйича илмий манбаларнинг кискача тахлили.

Олий маълумотли мутахассислар томонидан ташкил этилувчи фаолият турларига кура барча талабларни куйидаги учта гурухга бирлашти-риш мумкин3:

- тадкикотчилик фаолиятини олиб боришга имкон берувчи компетентлик;

- умуммухандислик ва ихтисослик фан-лари буйича назарий ва амалий масалаларни хал этишда зарур буладиган махсус компетент-лик;

- таълим олувчиларни педагогик ва методик фаолиятга тайёрлашни таъминловчи педагогикметодик компетентлик.

Олий таълимда модулликомпетентли ёндашув асосидаги укув жараёнини ташкил этиш, таълимнинг максади сифатида таълим олувчи-нинг касбий компетенцияларининг йиFиндиси, унга эришиш воситаси сифатида эса касбий таъ-

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги — Узбекистон Республикаси олий таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепция-сини тасдиклаш туFрисидаги ПФ-5847-сонли Фармони. https://lex.uz/docs/4545884

2 Рахимов З.Т. Педагогик компетентлик таълим жара-ёни ривожланишининг мухим омили сифатида. / "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнали. - 2019 й. № 7(80). 4-б.

3 Фрумин И.Д. Компетентностный подход как естественный этап обновления содержания образования. - Красноярск, 2003. - 33-57 с.

лимнинг мaзмунини Ba тузилмacини мoдулли тapздa куpиш хиcoблaнaди1.

Бyлaжaк мутaxaccиcлapини тaйëpлaшнинг якуний мaкcaди мухaндиc-пeдaгoглик фao-лияти coxa^Aa кacбий мax1opaт, мутaxaccиc-лик Ba пcиxoпeдaгoгик билимлapи тизимини эгaллaгaн кacбий кoмпeтeнтли УКИТУВЧИ Luax-cини шaкллaнтиpишдaн ибopaтдиp. Якуний мaкcaд нaфaкaт бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг мaвжуд муaммoлapни x1aл этишгa кoдиpлигини кaйд этaди, бaлки уни умуминcoний тapaккиëт x1aмдa мухaндиc-пeдaгoг кaдpлapни тaйëpлaш-нинг иcтикбoлли муaммoлapини x1aл этишгa йyнaлтиpилишини aнглaтaди2.

Mутaxaccиc мoдeли куйидaги учтa тapкибий acocдaн тaшкил тoпaди3:

1. Янги ижтимoий бocкичгa xoc бyлгaн xуcуcиятлap acocидa юзaгa кeлгaн фaoлият туp-лapи.

2. Kacбий тaлaблapи aник кypcaтилaдигaн фaoлият туpлapи.

3. Дaвлaтнинг ижтимoий-cиëcий тузил-мacи x1aмдa унинг мaънaвий-axлoкий тизими мoхиятигa кypa тaшкил этилувчи фaoлият туp-лapи.

Дсосий цисм. Олий тaълимнинг aмaлий Ba ижтимoий жиx1aтлapини биpлaштиpиш opкaли тaълим жapaëнидa кaтop янги имкoниятлap хр^л бyлaди, мoдулли-кoмпeтeнтли ëндa-шув acoc^Aarn тaълимни aмaлгa oшиpиш учун кУшимчa шapoитлap яpaтилaди, яъни:

- билимлapнинг тизимлилиги Ba фaнлa-papo бoFлaниши тaъминлaнaди;

- тaълим мaзмунининг динaмик paвишдa кeнгaйиб бopишигa имкoн яpaтилaди;

- ишлaб чикapиш тexнoлoгиялapигa мoc paвишдa мутaxaccиcлapнинг фaoлият юpи-тиш peжaлapини тузиш имкoниятлapи пaйдo бyлaди;

- лaвoзим вaзифaлapи Ba мaжбуpиятлapи билaн тaништиpилaди;

- хapaкaтлap Ba бaжapилaдигaн ишлapни aмaлгa oшиpишнинг йyллapи кypcaтилaди;

- бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг лaвoзимгa oид Ba шaxcий мaнфaaтлapи хитобга oлинaди.

1 Mapкoвa А.К. Пcиxoлoгия пpoфeccиoнaлизмa. - M.: "Знaниe",1996. - BOB c.

2 Mуcлимoв H. Ba 6ooi^ap. Kac6 тaълими Укитувчилapининг кacбий кoмпeтeнтлигини шaкллaнтиpиш тexнoлoгияcи. - ^ш^нт: «Фaн Ba тexнoлoгиялap», ZO13. B б.

3 Йyлдoшeв Ж^, Уcмoнoв С.А., Пeдaгoгик тexнoлoгия acocnap^ - T.: "Укитувчи", ZOO4. 44-б.

Бу хoлдa acocий тaълим дacтуpлapи мaзму-нини лoйихaлaштиpиш мoдулли тaълим тизими opкaли aмaлгa oшиpилaди. Олий тaълимнинг дaвлaт тaълим cтaндapтлapидa: "модуль - тaъ-лим Ba тapбиянинг муaйян мaкcaди Ba нaти-жacигa эpишиш бyйичa y3apo бoFлaнгaн хaмдa мaнтикий тугaлликкa эгa бyлгaн y^B фaнлapи Ba улapнинг тapкибий киcмлapи" дeб тaъpиф-лaнгaн.

Moдулли тaълим - бу тaълим oлувчи-нинг муа^кил paвишдa унгa тaкдим этилен хapaкaтлap мaкcaдли дacтуpи, axбopoт бaнки, кyйилгaн дидaктик мaкcaдлapгa эpишиш учун уелубий кypcaтмaлapни кaмpaб oлгaн мaxcуc дacтуpдиp.

Moдулли тaълимнинг бoшкa тaълим тизим-лapидaн куйидaгичa мухим фapклapи 6op:

• тaълим мaзмуни тугaллaнгaн, муcтaкил мoдуллap Luai^Aa тaкдим этилaди;

• Укитувчининг тaълим oлувчи билaн мулoкoти тубдaн янги acocAa aмaлгa oшиpи-лaди. Taълим oлувчи Укитувчи билaн бyлaдигaн Xap биp учpaшувгa шaxcий билим opттиpиш Koбилиятлapини хи^бга oлгaн хoлдa мoдуль ëpдaмидa дacтлaбки тaйëpгapликни мaълум дapaжaгa eткaзaди.

Moдуль yкув дacтуpи яxлитлик, ниcбa-тaн муcтaкиллик Ba мaзмунининг мaнтикий тугaллaнгaнлиги, тузилмaнинг мocлaшувчaн-лиги, тaълим нaтижaлapини нaзopaт килиш Ba бaхoлaш тeзлиги xуcуcиятлapигa эгaдиp.

Moдуль тaълим дacтуpининг муaйян кacбий кoмпeтeнцияни ëки кoмпeтeнциялap гуpухини шaкллaнтиpишгa кapaтилгaн муcтaкил биpлиги Xиcoблaнaди. Бoшкaчa килиб aйтгaндa, мoдуль - тaълим дacтуpининг биp ëw биp нeчтa шм-пeтeнцияни шaкллaнтиpувчи тугaллaнгaн биp-лиги хиcoблaнaди хaмдa тaълим oлувчилap-нинг билим Ba кyникмaлapининг нaзopaти билaн якунлaнaди. Дeмaк, мoдулли тaълим дacтуpи муaйян кoмпeтeнциялapни эгaллaшгa кapaтилгaн 6УЛИ6, мaълум кeтмaкeтликдa жoй-лaшгaн мoдуллapнинг йиFиндиcидaн ибopaт.

Бундa кoмпeтeнция тушунчacи бuлuш ва тyшyнuш (нaзapий билим Ba тушунчaлapгa эга-лик, ypгaниш Ba тушуниш ^билияти), кандай царакат кuлuшнu бuлuш (билимлapни aмaлий Ba тeзкop paвишдa муaйян вaзиятлapдa кУллaй oлиш), кандай бyлuшнu бuлuш (кaдpиятлapни билиш Ba жaмиятдa y3 ypнини тoпиш)ни y3 ичигa oлaди. Бoшкaчa килиб ифoдaлaнaди-гaн бyлca, кoмпeтeнтлик cубъeктнинг шгни-тив, мoтивaциoн, кaдpиятлapгa oид Ba aмaлий

ЗAMOHABИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE ZOZO, Z (87)

жихатларни бирлаштирган интегратив хусуси-яти булиб, бирорбир сохада муваффакиятли харакат кила олишида куринади.

Талабалар томонидан модулларни урганишда укув жараёнининг барча таркибий кисмлари мавжуд булади. Хар бир модуль учун аудитория юкламаси, талабаларнинг мустакил ишлари, курс ишлари, жорий, оралик ва якуний назоратлар, шунингдек, амалиётлар, талабаларнинг илмийтадкикот ишлари, битирув мала-кавий ишнинг бобларини ёзиш ва хоказолар таксимланган булади. Шу тарзда муайян дара-жани бериш учун расмий равишда тан оли-надиган, модулларнинг йиFиндисидан иборат булган таълим дастури шакллантирилади.

Шундай килиб, касбийтаълимий дастурни узлаштиришдан максад - талаба томонидан муайян компетенцияларни эгалланиши булиб, уларни шакллантириш воситаси эса касбийтаълимий дастурнинг мустакил бирлиги сифати-даги модуль хисобланади.

Фаннинг кичик бир кисми, дидактик бирлиги хам тор маънода модуль деб кабул килиниши мумкин. Фаннинг бир семестр давомида укитиладиган курсининг мантикий жихатдан тугалланган (булим, боб, мавзу) ва белгиланган назорат тури билан якунланадиган кисми укув фанининг модули булиши мумкин.

Олий таълимда модулликомпетентли ёнда-шув асосида таълим дастурлари мазмунини лойихалаштириш технологияси куйидаги куринишга эга булади:

1) иш берувчилар билан хамкорликда муайян таълим йуналиши буйича тайёрлана-диган мутахассиснинг асосий функциялари руйхати белгилаб олинади;

2) белгиланган функцияларни амалга оши-риш учун зарур ва етарли булган махсус касбий компетенцияларнинг туплами аникланади;

3) назарий билимларига таянган холда талаба хал кила олиши керак булган ама-лий харакатлар ва бажариладиган ишларнинг намунавий асоси сифатидаги типик касбий вазифалар, муаммолар ва вазиятлар туплами лойихалаштирилади;

4) таълимнинг максадлари, мазмуни, узлаштириш усуллари ва узлаштирилганлик даражасини аниклаш йулларини уз ичига олган таълим модуллари тизими ишлаб чикилади;

5) таълим модулларининг муайян тупламидан асосий таълим дастурлари лойихалаштирилади;

6) махсус касбий компетенцияларнинг шаклланганлик даражасини аниклаш мезон-лари ва уларни бахолаш усуллари ишлаб чикилади.

Таълим модули - таълим максадлари ва мазмунини белгилашнинг автоном бирлиги булиб, уларни узлаштириш ва назорат килиш буйича тавсияларни уз ичига олади хамда бир ёки бир нечта компетенцияни ёки бирор мураккаб ком-петенциянинг бир кисмини шакллантиришни таъминлайди.

Компетентлик сифатларини узида шакллан-тирган мутахассис уз касбининг етук устаси булади, барча вазиятларда хам уз фаолия-тини муваффакиятли олиб бориши учун дои-мий равишда уз билим ва махоратини ошириб, замонавий педагогик ва ахборот технология-ларни, илFор педагогик тажрибаларни, метод ва усулларни мунтазам урганиб, педагогик касбий компетенцияларини ривожлантириб боради. Шундай шахсий сифатларга эга булган мутахассиснинг касбий фаолияти давомида зарур компетенциялари шаклланади. Мехнат килиш маданиятигагина эмас, балки юксак умумин-соний маданиятлар: одоб-ахлок, кадриятлар ва обру-эътибор эгаси булиши уз-узидан аён булади. Хар кандай тадкикотни амалга оши-ришнинг методологик асоси сифатида танлаб олинадиган Fоялар, холатлар, назария ва ёнда-шувлар асосида урганиладиган ходиса мохияти талкин килинадиган назарий Fоя акс эттири-лади, объект туFрисидаги тасаввурлар модел-лаштирилади, уни самарали ривожлантириш-нинг механизмлари, восита ва педагогик шарт-шароитлари аникланади.

Малакали мутахассисни тайёрлашда, яъни таянч, умумкасбий (касбий-педагогик) ва касбий (махсус) компетенцияларни шаклланти-ришда ва ривожлантиришда таълим мазмуни (давлат таълим стандартлари ва укув режа, дастурлар), шакли, метод, воситалари (дарс-ликлар, электрон ахборот таълим ресурслари ва бошка дидактик материаллар, укув ва методик кулланмалар, лаборатория жихозлари ва хоказолар) ва таълим технологиялари (таълим методлари, ташкилий шакллари ва бошкалар) идан фойдаланиб укув-тарбия жараёни ташкил этилади, хамда касбий-педагогик фаолиятни амалга ошириш ва аудиторияда идеал шаро-итда олинган назарий билимлар хамда ама-лий куникмаларни реал шароитда тажрибадан утказиш максадида малакавий амалиёт ташкил этилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

Бундa тaълим жapaëнидa эгaллaнгaн тaянч, умумкacбий (кacбий-пeдaгoгик) Ba ^c-бий (мaxcуc) билим, кyникмa, мaлaкaлapини мeхнaт фaoлияти aмaлиëтигa тaтбик этaди-лap. Kacбий-пeдaгoгик фaoлият нaтижacидa - бoй дунëкapaшгa, муcтaкил, фaoл, тaшки-лoтчи, кoбилиятли, ижoдкopлик (кpeaтивлик) pухидa, УЗИНИ-УЗИ нaзopaт килa oлиш тapти-бидa фaoлият oлиб бopaдигaн, мaълум кoмпe-тeнтлик дapaжacигa эгa, eтук мaлaкaли кaдpлap-нинг тaйëpлaнгaнлигини тeкшиpиш Ba тaхлил килиб бopиш учун фaoлият мoнитopингини oлиб бopилaди. Haтижaдa eтук, мaлaкaли ^a-pлapнинг муcтaкил Ba peжaли acocAa уз уcтидa ишлaши, кacбий билим, кyникмa Ba мaлaкaлa-pини изчил pивoжлaнтиpиб бopишини тaъмин-лaниши кузaтилaди. Юкopидa caнaб утилган кacбий-пeдaгoгик фaoлиятлap тизим ичидa кeчaди, лeкин бу тизим фaoлиятини caмapaли булиши учун уни ypaб туpгaн мухит, яъни ижти-мoий, мaдaний, пeдaгoгик мухит тaлaб дapaжa-^Aa булиши зapуp.

Kacбий фaoлият мoнитopинги - eтук, мaлa-кaли кaдpлapнинг муcтaкил Ba peжaли acocAa уз уcтидa ишлaши, кacбий кoмпeтeнтликни изчил pивoжлaнтиpиб бopишини кузaтишдaн ибopaт. Бундa тaълим oлувчилapнинг укитилиш Aapa-жacини билиш учун тecтлap, ëзмa ëw oFзaки LuaicnAa нaзopaтлap, aудит, э^^ пopтфoлиo, уз-узини бaхoлaш, имитaциoн Ba муaммoли-вaзиятли тoпшиpиклap acocидa мaълумoтлapни йиFиш уcули, тaълим нaтижaлapининг дapaжa-cини тaккocлaш учун кepaк бyлaдигaн мaълу-мoтлap мaжмуидaн ибopaтдиp.

Бyлaжaк мутуxaccиcлapнинг кacбий кoмпe-тeнтлигини зaмoнaвий илмий-тexник билимлap нeгизидa шaкллaнгaн пcиxoпeдaгoгик Ba умум-мухaндиcлик хaмдa мaxcуc тaйëpгapлиги бeл-гилaйди. Бyлaжaк мутaxaccиcлapни мухaндиc-тexнoлoг cифaтидa тaйëpлaшдaн кyзлaнгaн мaкcaд - oлий пeдaгoгик тaълим тизимидa ушбу мутaxaccиcлapнинг пcиxoпeдaгoгик Ba тexниктexнoлoгик тaйëpгapлигини тaъминлaш-дaн ибopaтдиp. Олий мaлaкaли кaдpлap тaйëp-лaш клaccификaтopидaги бapчa coхaлapи буй-ичa oлий тaълим муaccacaлapидa укитилиши йулга кУйилгaн Ba пeдaгoгик нуктaи нaзapидaн мocлaштиpилгaн фaнлap бyйичa тaълим oлгaн булиб, ycиб кeлaëтгaн aвлoдни тaълим Ba тap-бия мacaлaлapини хaл этиш кaби вaзифaлapни бaжapиши зapуp.

Бyлaжaк мутaxaccиcлapни кacбий кoмпe-тeнтлигини шaкллaнтиpишнинг якуний мaкcaди cифaтидa куйидaгилapгa эътибop кapaтилaди:

- бyлaжaк мутaxaccиcлapни ^бий-пeдaгoгик кoмпeтeнтлигини шaкллaнтиpишдa acocий эътибop yкув фaни вocитaлapи, пeдa-гoгик фaoлият мaзмуни Ba тaлaбaнинг Luax-cий имкoниятлapи acocидa шaкллaнтиpишгa кapaтилaди;

- кacбий-пeдaгoгик фaoлиятнинг мaз-муни, вaзифaлapи, ушбу жapaëндa хaл этилувчи муaммoлap Ba юзaгa ^лиш эхтимoли бyлгaн кийинчиликлap xуcуcидa яxлит тacaввуpгa эгa бyлгaн хoлдa шaxcий фaoлликкa эpишa oлишигa acocлaнaди;

- бyлaжaк мутaxaccиcлapни пcиxoпeдa-гoгик ну^и нaзapдaн тaйëpлaш aник мaкcaд, яъни пeдaгoгик Ba пcиxoлoгик билимлapнинг тaълим муaccacacидa тaшкил этилувчи кacбий тaълимнинг yзигa xocлиги билaн бeлгилaнaди-ган тузилмacи Ba мaзмунигa йyнaлтиpилгaн;

- бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг ^бий-пeдaгoгик фaoлиятидaн кутилaдигaн Ba эpишиш мумкин бул^н нaтижaлap тaлaбa шaxcи, унинг йyнaлгaнлиги (тaлaблapи, кизикиши, кaдpиятли йyнaлиши, иши, oнги, caбaблapи); мaълумoт дapaжacи (билим, мaлaкa, кyникмaлapи, билим-лapини дoимий paвишдa бoйитишгa интилиши Ba мaхopaти); тapбиялaнгaнлик хoлaти (мaънa-вий, эгтетик, жиcмoний, мeхнaт Ba хoкaзoлap жихaтдaн); ижтимoийлaшуви (фaoл кacбий Ba ижтимoий фaoлиятни тaшкил этишгa тaйëpлиги, билим oлишни дaвoм эттиpиши, ижтимoий Ba кaдpиятли кoидaлapни кaбул килиши); мaдaни-ятлилиги (ижтимoий-мaдaний кaдpиятлapини кaбул ^a oлиши, интeллeктуaл, иктиcoдий, экoлoгик, мaдaният, aклий Ba жиcмoний мeхнaт

мaдaнияти, мунocaбaтлapи мaзмуни Ba хулк)

^би хoлaт билaн бeлгилaнaди. Kутилaëтгaн нaтижaлapнинг энг юкopи дapaжacи бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг кacбий кoмпeтeнтлиги Xиcoблaнaди.

Бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг ^бий-пeдaгoгик кoмпeтeнтлиги мaзмунини лoйихaлaштиpиш жapaëнининг acocий, якуний мaкcaдини aниклaшдaн унинг якуний нaти-жacини лoйихaлaштиpишгaчa бyлгaн дaвpни уз ичига oлувчи yзapo мaнтикий бocкичлap уз ифoдacини тoпaди.

Бyлaжaк мутaxaccиcлapнинг ^бий фaoли-ятини мoдeллaштиpиш мaзкуp лoйихa дoиpa-cидaги тaдкикoт муaммocининг ижoбий eчи-мини тaъминлaшгa xизмaт килувчи oмиллapдaн

ЗAMOHABИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE OБPAЗOBAHИE ZOZO, Z (87)

бири саналади. Шу боис талабаларнинг касбий-педагогик фаолиятини моделлаштириш, унинг мохияти ва шартлари хусусида маълумотларга эга булиш талаб этилади.

Булажак мутахассисларни тайёрлаш жара-ёни мураккаб хусусиятга эга булиб, бу жара-ёнда максаднинг аник белгиланиши, мута-хассис моделининг таркибий асосларини аниклаштириш мухим ахамиятга эга.

Юкорида келтирилган фаолият асослари маълум мутахассис учунгина эмас, балки барча мутахассисликлар вакиллари учун хам зарур булган компетентликни уз ичига олади. Маса-лан, билим олишга мойиллик, ташкилотчилик, жамоани бошкара олиш, ижтимоий фаолиятни ташкил этишга тайёрлик. Мутахассис моделининг иккинчи ва учинчи таркибий асослари хисобланадиган фаолият турлари маълум касб учун куйилувчи аник талаблар даражасини бел-гилайди.

Булажак мутахассислар аввало таълим мазмунини лойихалаштириш билан боFлик куйидаги махоратлар тизимини эгаллаб олиши керак: укитиш максадларини (таълимий, тарби-явий ва ривожлантириш) конструктив тасвир-лаш; таълим олувчиларда маълум касб фаоли-яти буйича билим, куникмаларнинг шаклланган-лик даражасини акс эттирувчи курсаткичларни аниклаш; ушбу курсаткичларнинг акс этишига имкон берувчи чизмалар, схемалар, лойихалар, техник-технологик хамда ташкилий-иктисодий машклар ва таълим методлари, шаклини туFри танлаш; уларнинг кетма-кетлигини аниклаш; таълим олувчилар томонидан назарий ва амалий билим ва куникмаларнинг шакллан-тирилиши ва хоказолар борасидаги зарур маълумотларга эга булишни таъминловчи курсаткичларни аниклаш.

Касбий компетентликни шаклланиш жара-ёнида булажак мутахассисларнинг индивидуал хусусиятларини урганиш, компетенция-ларни узлаштириш жараёнини ташкил этиш хамда унинг натижаларини бахолаш мухимдир. Укув фаолиятининг зарур тарбиявий натижа-сини аниклашга хизмат килувчи компетенци-ялар алохида тизимни ташкил этади. Маъна-вий дунёкараш ва унинг мохияти хамда умумий маданиятлилик даражасига куйилувчи тала-бларни хам уз ичига олади.

Тузилиши нуктаи назаридан мутахассис модели уни узгартириш ва тузатиш имконини берувчи, фаолият самарадорлигига таъсир курсатувчи ва осон ташхис килинадиган тар-

кибий кисмларни уз ичига олиши зарур. Икки кисмли тузилмага эга булган мутахассис модели энг куп таркалган модель хисобланади.

Мутахассис модели - бу ишлаб чикариш сохасида юзага келадиган муаммоли вази-ятларни муваффакиятли хал этилишини таъминловчи, маълум сифатларни таърифловчи хамда касб эгасининг мустакил билим олиши ва узини ривожлантиришини акс эттирувчи андоза хисобланади.

Мутахассис моделини яратишда касбий фао-лиятнинг маълум тури учун мувофик келадиган шахсий сифатлар туплами тартибга солинади. Мутахассис моделининг турларидан бири мала-кавий тавсифнома хисобланади. Унинг мазму-нида куйидаги холатлар акс этади: турли лаво-зим ва турли иш жойлари учун хос булган касбий фаолият турлари, вазифа ва мажбуриятлар, шахсий сифатлар, билим ва куникмалар. Бундай моделлар кадрларни танлаш ва жой-жойига куйиш, уларни аттестациядан утказиш, шунинг-дек мутахассисларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш дастурларини тузишда мухим ахамият касб этади.

Мутахассис моделига кура педагогик-психологик, касбий хамда ихтисослик фан-ларни укитишда таълим мазмуни, шакли, метод, восита ва технологияларини самарали кулланиши оркали касбий компетентли мута-хассиснинг касбийпедагогик тайёргарлиги таъ-минланади.

Компетентли ёндашув асосидаги модулли таълим, муаммоли таълим технология-лари, кейсстади методи ва педагогик, техник-технологик муаммоли вазиятли топшириклар булажак мутахассисларни тайёрлашда касбий, ихтисослик, педагогик-психологик туркуми фан-лари ва касбий фаолият уЙFунлигини таъмин-лаб, касбий компетентли мутахассис тайёргар-лигини юкори сифат даражасига кутаради.

Булажак мутахассисларнинг касбий компе-тентлигини шаклланиши муайян индивидуал ва шахсий сифатларнинг узаро боFликлиги ва шахснинг ижтимоий-маданий фаоллик даражасига боFлик булади. Ушбу сифатлар мотива-цион, ташкилотчилик, мустакиллик, кобилият, хиссий-иродавий, предметли фаолиятли, креа-тивлик, уз-узини бошкара олиш лаёкати каби-лардан таркиб топади.

Касбий компетентли мутахассининг фаолиятли моделида таълим мазмуни уч даражада: таянч компетентлик (укув режасидаги барча блок фанлари учун); умумкасбий компетентлик

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 2 (87)

(ук,ув режасидаги педагогик-психологик хамда умуммух,андислик фанлари туплами учун); мах-сус компетентлик (укув режасидаги касбий ва ихтисослик фанлари учун) шаклида келтирил-ган.

Хулоса. Шундай килиб, таянч компетентлик олий педагогик таълимнинг х,ар бир боскичи учун таълим блоклари ва укув фанлари дара-жасида аникланади. Таянч компетентлик тарти-бини белгилашда касбий педагогик таълимнинг асосий максадларига мувофик ижтимоий ва шахсий тажрибанинг мох,ияти, ижтимоий жами-ятда касбий фаолиятни ташкил этиш жараёнида х,аётий куникмаларни эгаллашга имкон берувчи асосий турлар мух,им ах,амият касб этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Касбий компетентлик сифатларига эга мута-хассисни шакллантириш модели - таълим ва ишлаб чикариш жараёнида юзага келади-ган педагогик х,амда техник-технологик муам-моли вазиятларни муваффакиятли х,ал этили-шини таъминловчи, мотивацион хислатлар, интеллектуал салох,ият, х,иссий-иродавий сифат-лар, предметли-фаолиятли куникмалар х,амда уз-узини бошкара олиш сифатларини таъриф-ловчи, ташкилотчилик кобилиятига эга х,амда креатив фикрловчи, касб эгасининг мустакил билим олиши ва узини ривожлантиришини акс эттирувчи андоза х,исобланади.

Аудиториядаги таълим, малакавий амалиёт-лар х,амда мустакил таълим жараёнида билим, куникма ва малакалар, фаолият тажрибасини узлаштириш х,амда шахсий, касбий ва индивидуал сифатларга эга булишлик битирувчилар-

нинг таянч, умумкасбий ва махсус компетентли-кларининг шаклланишини таъминлайди.

Булажак мутахассисда касбий

компетентликни шакллантиришнинг максади касбий ва шахсий ривожланиш жараёнида таълим олувчининг уз-узини англаш, бахрлаш ва бошкариш каби таркибий кисмларни ривожлантириш х,амда таълим муассасаларида ишлашга тайёрлаш х,исоблансада, шу билан биргаликда уларнинг умумкасбий ва ихтисослик фанлари асосларини урганиш вазифалари куйидагилардан иборат булиши керак:

- булажак мутахассиснинг касбий фаолиятида педагогик, умумкасбий ва ихтисосликка оид билимларни узлаштиришга нисбатан ижобий муносабатда булишга эри-шиш;

- педагогик ва ишлаб чикариш жара-ёнларига хос булган муаммоли вазиятларда масалаларни ажратиб олиш х,амда уларни х,ал килиш усули сифатида педагогик ва техник-технологик тафаккурни ривожлантириш;

- булажак мутахассиснинг касбий фаолиятида индивидуал таълим методини куллай олиш, укув-педагогик ва ишлаб чикариш х,аракатларининг репродуктив х,амда ижодий усулларини шакллантириш;

- касбий фаолиятида мух,им касбий-педагогик сифатларини, яъни х,амдардлик, болаларни севиш ва бошкаларни ривожлантириш, касбий ва шахсий уз-узини ривожлантириш эх,тиёжини юзага келтириш.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш Концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/4545884

2. Йулдошев Ж.F, Усмонов С.А., Педагогик технология асослари. - Т.: "Укитувчи", 2004. 44-б.

3. Маркова А.К. Психология профессионализма. - М.: "Знание",1996. - 308 с.

4. Муслимов Н. ва бошкалар. Касб таълими укитувчиларининг касбий компетентли-гини шакллантириш технологияси. - Тошкент: «Фан ва технологиялар», 2013. 8 б.

5. Рахимов З.Т. Педагогик компетентлик таълим жараёни ривожланишининг мух,им омили сифатида. / "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал - 2019 й. № 7(80). 4-б.

6. Фрумин И.Д. Компетентностный подход как естественный этап обновления содержания образования. - Красноярск: 2003. - 33-57 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.