Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ'

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
310
51
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
IRLS / TIMSS / PISA ва TALIS каби халқаро баҳолаш тадқиқотлари / ўқиш саводхонлиги / математик саводхонлик / табиий-илмий саводхонлик / таълим сифати / таълим сифатини бошқариш. / международные оценочные исследования / такие как IRLS / TIMSS / PISA и TALIS / читательская грамотность / математическая грамотность / научная грамотность / качество образования / управление качеством образования.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Косимова Зарина Алижон Қизи

Ушбу мақолада PIRLS, TIMSS, PISA ва TALIS каби халқаро баҳолаш тадқиқотларида юқори натижаларни кўрсатган мамлакатларнинг таълим сифатини баҳолаш тизими ўрганилган. Тадқиқот объекти сифатида Сингапур, Финляндия, Хитой Халқ Республикаси ва Гонконг келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН В УПРАВЛЕНИИ СИСТЕМОЙ ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ

В данной статье рассматривается система оценки качества образования стран, показавших высокие результаты в международных оценочных исследованиях, таких как PIRLS, TIMSS, PISA и TALIS. В качестве объектов исследования указаны Сингапур, Финляндия, Китайская Народная Республика и Гонконг.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ ТИЗИМИНИ БОШҚАРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ»

Косимова Зарина Алижон к,изи,

Узбекистан Республикаси Вазирлар Мах,камаси х,узуридаги Таълим сифатини назорат килиш давлат инспекцияси х,узуридаги Таълим сифатини бах,олаш буйича халкаро тадкикотларни амалга ошириш миллий маркази бош мутахассиси, Узбекистон Республикаси Президенти х,узуридаги Давлат бошкаруви академияси мустакил изланувчиси

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БАЩАШ ТИЗИМИНИ БОШКАРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

УУК: 37.01

КОСИМОВА З.А. ТАЪЛИМ СИФАТИНИ БАЦОЛАШ ТИЗИМИНИ БОШЦАРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МАМЛАКАТЛАР ТАЖРИБАСИ

Ушбу маколада PIRLS, TIMSS, PISA ва TALIS каби халкаро бах,олаш тадкикотларида юкори натижаларни курсатган мамлакатларнинг таълим сифатини бах,олаш тизими урганилган. Тадкикот объекти сифатида Сингапур, Финляндия, Хитой Халк Республикаси ва Гонконг келти-рилган.

Таянч суз ва тушунчалар: IRLS, TIMSS, PISA ва TALIS каби халкаро бах,олаш тадкикотлари, укиш саводхонлиги, математик саводхонлик, табиий-илмий саводхонлик, таълим сифати, таъ-лим сифатини бошкариш.

КОСИМОВА З.А. ОПЫТ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН В УПРАВЛЕНИИ СИСТЕМОЙ ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ

В данной статье рассматривается система оценки качества образования стран, показавших высокие результаты в международных оценочных исследованиях, таких как PIRLS, TIMSS, PISA и TALIS. В качестве объектов исследования указаны Сингапур, Финляндия, Китайская Народная Республика и Гонконг.

Ключевые слова и понятия: международные оценочные исследования, такие как IRLS, TIMSS, PISA и TALIS, читательская грамотность, математическая грамотность, научная грамотность, качество образования, управление качеством образования.

KOSIMOVA Z.A. EXPERIENCE OF FOREIGN COUNTRIES IN THE MANAGEMENT OF EDUCATION QUALITY ASSESSMENT SYSTEM

This article examines the education quality assessment system of countries that have shown high results in international assessment studies such as PIRLS, TIMSS, PISA and TALIS. Singapore, Finland, the People's Republic of China and Hong Kong are listed as research objects.

Key words and concepts: international assessment research such as IRLS, TIMSS, PISA and TALIS, reading literacy, mathematical literacy, science literacy, education quality, education quality management.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

Кириш.

БМТ нинг Таълим даражаси индексида 2020 йил маълумотларига кура Узбекистон 189 мамлакат орасида 71 уринни эгаллади1. Бу албатта, мамлакатимизда сунгги йил-ларда таълим тизимида олиб борилаётган ислох,отларнинг, узлуксиз таълимнинг йулга куйилганлиги ва ах,олининг 99,9 фоизининг мактаб таълимига жалб этилганлигининг нати-жасидир. Аммо замонавий ривожланган мам-лакатларда болаларнинг мактабга жалб эти-лишининг ва саводхонлигининг узи етарли эмас. Уларда таълимнинг сифати бошланFич 4-синф укувчиларининг матнни ук,иш ва тушуниш даражаси, укувчиларнинг математика ва табиий йуналишдаги фанлардан узлаштириш даражаси, укувчиларнинг укиш, математика ва табиий йуналишдаги фанлар-дан саводхонлик даражаси, рах,бар ва педагог кадрларнинг умумий урта таълим муасса-саларида укитиш ва таълим олиш мух,итини х,амда укитувчиларнинг иш шароитлари билан белгиланади. Бошкача килиб айтганда, PIRLS, TIMSS, PISA ва TALIS каби халкаро бах,олаш тадкикотлари ушбу давлатларда таълим сифа-тини аниклаб беради.

PISA-2018 бах,олаш рейтингининг "Укиш саводхонлиги", "Математик саводхонлик" ва "Табиий-илмий саводхонлик" курсаткичлари буйича Хитой Халк Респу-бликаси биринчи уринни эгаллаган. Кейинги уринларда Сингапур, Макао ва Гонконгнинг курсаткичлари кайд этилган (1-жадвал).

TIMSS-2015 бах,олаш курсаткичларида 4 ва 8 синфларнинг математика ва табиий фанлардан натижалари буйича Сингапур энг яхши курсаткични кайд этган. Жанубий Корея, Япония, Гонконг ва Тайваньда х,ам бошка мамлакатларга нисбатан юкори курсаткичлар кайд этилган. TIMSSнинг 2003, 2007, 2011 йил курсаткичларида худди шу мамлакат-лар юкори позицияларни курсатган. Бундай юкори курсаткичларнинг йиллар давомида сакланиб колиши таълим сифатини бошкариш тизими самарадорлигига х,ам боFлик. Бу икрор х,ар бир мамлакат мисолида урганилса, яна х,ам ишончли булади (2-жадвал).

1 http://hdr.undp.org/

Мавзунинг урганилганлик даражаси.

Технологиянинг таълим киёфасини кандай узгартириши барчамизга маълум. Нафакат таълим олиш услуби узгарди, балки укувчиларни укитиш усуллари х,ам ривож-ланди. Илгари таълим купрок монолог тар-зида амалга оширилган булса, аммо х,озирги вактда укитувчилар укувчиларни синфларда икки томонлама маълумот окимини саклашга ундайдилар. Бирлашган Миллатлар Ташки-лоти глобал микёсда куплаб муаммоларни келтирди, улар х,ал этилмаса, таълим тизимида жиддий окибатларга олиб келиши мум-кин. Бундай муаммолардан бири уз сох,асини пухта эгаллаган рах,барлар ва тажрибали мутахассисларга эх,тиёж ортиб бораётганли-гидир. Укувчилар уртасида етакчилик ва таъ-сир килиш кобилиятини раFбатлантириш учун укитиш амалиётининг такомиллаштирил-ган усулини куллаш зарур булади. Техноло-гиялар асрида ахборотни дунёнинг истал-ган нуктасидан олиш мумкин. Сифатли таъ-лимни таъминлаш укувчининг шахсиятини шакллантириш учун катта саъй-х,аракатларни талаб килса-да, лекин янги технологиялар пайдо булиши билан уларда муассасадан онлайн дарслар олишлари, ва бепул онлайн кутубхоналардан фойдаланишлари мумкин2. Уз-узидан келиб чикадики, ижодкорликнинг ривожланиши ва маълумотларни олиш дара-жасининг ошиши таълим сифатининг орти-шига олиб келади. Ривожланган мамлакат-ларда таълим сифатини оширишга турли ёнда-шувларнинг пайдо булиши натижасида таълим сифатини бах,олаш ва бу оркали сифатли таълим тизими буйича ракобатбардошликни таъминлаш тизими шаклланади.

Таълим сифатини бах,олаш - мезонлар, курсаткичлар ва бошкалардан фойдаланган х,олда турли ёндашувлар, тартиблар асосида амалга ошириладиган мураккаб, куп киррали жараён. Таълим сифати таълим тизимининг узига хос хусусияти сифатида аникланиши мумкин, у амалда эришилган таълим натижалари ва таълим жараёнини тартибга солиш талабларига, ижтимоий ва шахсий талаблар-нинг шартларига мувофиклик даражасини акс эттиради. Таълим сифати укув адабиётла-

2 Team Leverage Edu//What is Quality Education?// November 10, 2021// https://leverageedu.com/blog/ quality-education

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

v_y

1-wagBa.n. PISA-2018 6yMMMa 6upMHMM 10 Ta MaM.naKaT.nap peMTMHru1

T.p. ykimw caBogxoHnMrM MaTeMaTMK caBogxoHnMK Ta6uMM-MnMMM caBogxoHniK

1 XXP XXP XXP

2 CiMHranyp CMHranyp CiHranyp

3 MaKao MaKao MaKao

4 roHKoHr roHKoHr Эcтoнмa

5 Эcтoнмa TaMBaH flnoHia

6 KaHaga AnoHiua ^MHnaHflia

7 ^MHnflHflMfl XaHy6wM Kopea XaHy6utf Kopea

8 MpnaHflMfl Эcтoнмa KaHaga

9 XaHy6wM Kopea HiMflepnaHfliua roHKoHr

10 nonbma nonbma TaMBaHb

MaTeMaTMKa 6yMi4a MaTeMaTMKa 6yMi4a Ta6iMM 4>aHnap 6yMi4a Ta6iMM ^aHnap 6yMi4a

T.p. 4-CMH^ yKyB4Mnapu-HMHr 8-CMH^ yKyB4MnapiHMHr 4-CMH^ yKyB4MnapiHMHr 8-CMH^ yKyB4inapMHMHr

HaTMxanapu HaTMxanapu HaTMxanapu HaTMxanapu

1 CiHranyp CiHranyp CiHranyp CiHranyp

2 roHKoHr XaHy6uM Kopea XaHy6uM Kopea flnoHia

3 XaHy6uM Kopea TaMBaHb flnoHia TaMBaHb

4 AnoHiua roHKoHr Poccua XaHy6utf Kopea

5 TaMBaHb flnoHia roHKoHr CnoBeHia

6 UuMonuM MpnaHgua Poccua TaMBaHb roHKoHr

7 Poccua K,o3ofmctoh ^MHnaHflia Poccua

8 HopBerua KaHaga Ko3ofmctoh Ah rn ua

9 MpnaHgua MpnaHgua nonbma Ko3ofmctoh

10 AHrnua AKU akw MpnaHgua

2-wagBa.n. TIMSS-2015 6ytfuMa MaM.aKaT.nap peMTMHru2

piMHiMHr cu^aTi/i Ba cTaHgapTnapra xaBo6 6epiM-wuflaH, yKUTyBm/iHUHr 6i/rnuM Ba Taxpu6acura4a 6ynraH tm3immhm y3uga aKC эттмpa,цм.

ym6y 6yMi/ma H.A. 3aumeHKo «TatniMM xiM3MaT-napiM OM^aTMHMHr aKKyMynaTopnapu" pyMxaTiura KytfuAan/rnapHM KupuTagu:

• pecypcnap cu^aTM - Kagpnap, KMTo6nap, Monua, KaniMTan pecypcnapiM, yKyB 6a3aciM, ax6o-pot;

• MyaccacanapHiMHr cu^aTU - pacMi/m Ba HopacMUM Komanap - MaKTa6garu yKyB xapa-eHM, o6pyciM, MaKOMu;

• TamKU Myx,uiT cu^aTM - xyflyg ax,onu, экo-noma;

• ^aonuaT HaTMxaciM cu^aTi: aroHa gaBnaT mmtmx,ohm, aккpe,цмтaцмa KypcaTKi/mnapu, MaKTa6 y^yH TaH^OBHUHr MaBxygnum;

1 Schleicher Andreas. PISA 2018: Insights and Interpretations (aHrn.). OECD (6 geKa6pa 2019). flaTa o6pa-^eHua: 15 aHBapa 2022.

2 TIMSS-2015: Pe3ynbTaTbi yua^uxca 4-x KnaccoB, TIMSS-2015: Pe3ynbTaTb yua^uxca 8-x KnaccoB// https://

ru.wikipedia.org/wiki/TIMSS

• mxtimmomm KanuTanHMHr cu^aTu: oTa-oHanap Ba 6onanap - MaKTa6 KoHTUHreHTUHU Tam-Kun этyв4U ounanap cu^aTu;

• xycycuM UHBecTopnapHUHr MaBxygnuru3.

• TatnuM xapaeHUHU TawKi/m этum KypcaTKM^napura yKyB mapouTnapu, imhcoh canox,uaTM (onuM MatnyMoTnu yKUTyBm/rnapHUHr ynymu, WKopu Tou^agaru yKUTyBm/rnapHUHr ynymu, 30 emra^a 6ynraH yKUTyBm/rnapHUHr ynymu, Ha^aKaxypnapHUHr ynymu, npo^eccop-yKUTyB^unap TapKu6u, yKyB fOKnaManapu 6yMi/ma yKUTyB^unapHMHr TaKcuMnaHumu, 6omKapyB MatnyMoTura эгa 6ynraH pax,6apnapHMHr ynymu), cofnuKHM caKnam (1 Ba 2-cofnoMnamTupum rypyx,napu Tana6anapu ynymu, 100 yKyBmura TyFpu KenaguraH xapox.aT.nap cohim, mcomk oBKaT 6unaH TatMUHnaHraH Tana6anap ynymu) , cmh$-gaH TamKapu umnap (cnopT ce^uanapura xan6 KunuHraH yKyB^unap ynymu, uxoguM xaMoa-napra xan6 этunгaн yKyBmrnap ynymu) Ka6unap Kupagu.

3 http://hdr.undp.org/

3AMOHABMM TAMMM / COBPEMEHHOE OBPA3OBAHME 2022, 1 (110)

Та^лил ва натижалар.

Таълим сифатини бахолаш дастурларида юкори курсаткичларни курсатган мамлакат-ларда таълим сифатини бошкариш тизимини урганадиган булсак, хар бирида узига хос ёнда-шув ва тизим борлигини курамиз. Жумладан:

Сингапур.

Сингапур таълим тизимига келсак, купинча унга нисбатан «муъжиза» атамаси кулланилади. Дархакикат, бор-йуFи 45 йил ичида бирорта хам халкка эга булмаган кашшок давлатда дунёдаги энг муваффакиятли таълим тизимла-ридан бирини яратиши хайратланарли. Сунгги ун йил ичида Сингапурлик мактаб укувчилари PIRLS, TIMSS, PISA халкаро тадкикотлари буйича биринчи уринларни мустахкам эгаллаб келмокда. Унинг бундай муваффакиятли тажри-баси куйидагича асосланади.

Сингапур - Иккинчи жахон урушидан кейин дунё харитасида пайдо булган жуда ёш давлат. 1960-йилларга кадар Буюк Британиянинг кичик куп миллатли мустамлакасида умумий таълим тизими мавжуд эмас эди. Хукумат инглиз мактабларини асосан мустамлакачилар бола-лари учун олиб борди, асосий этник гурухлар - хитойлар, хиндлар ва малайлар - инглиз тилини билмас ва олий таълим олиш имкония-тига хам эга эмас эди. Мустакилликка эришгач, кашшоклик ва ишсизликка карамай, хукумат инсон капиталига сармоя киритишга карор килди. У «интеллектуал модернизация» ва ягона миллат шаклланишига урFу берди.

Биринчи боскичдаёк янги мактаблар очилди, миллий дарсликлар ишлаб чикилди ва жорий килинди, техник таълим тизими яратилди. Шу билан бирга, хозирда Сингапур мактаби-нинг мухим афзаллиги сифатида каралаётган икки тиллилик тизими жорий этилди. Она тили (асосан хитой тили) билан бир каторда инглиз тилини хам урганиш жорий этилди. Натижада, хозирда барча сингапурликлар инглиз ва хитой тилларини яхши билишади, бу эса узларини Европа ва Осиё цивилизацияси уртасида воси-тачи сифатида хис килиш имконини беради.

Сингапур Таълим вазирлиги икки тилли-ликдан ташкари, укувчининг хар томонлама ривожланишига эътибор каратиш, укитиш сифатига ва ахборот-коммуникация технологи-яларини синфга киритишни уз таълим тизими-нинг асосий кучли томонлари сифатида кайд этади.

Мутахассислар бир овоздан укитувчиларни танлаш ва тайёрлаш тизимини Сингапур муваффакиятининг энг мухим сабаби сифатида кайд этишади. Шахар-давлат барча укитувчилар тайёрлашни битта университетда

- Миллий таълим институтида туплаган, унга кириш жуда кийин. Сингапур Таълим вазирлиги укитувчиларнинг ишлашга юкори мотива-циясини таъминлашга, укитувчилик мартабаси-нинг бошкалардан ажралиб турадиган узига хос имиджини яратишга катта эътибор беради.

Талабанинг хар томонлама ривожланиши нафакат фанларни хар томонлама укитишни, балки мусика, санъат ва спорт буйича синф-дан ташкари ишларни хам назарда тутади. Кунгиллилик мактаб хаётининг ажралмас кисмидир. Укувчиларда тез узгарувчан дунёда хаёт учун зарур булган фазилатлар ижодкорлик, ишонч, рахм-шафкат ва катъиятлилик ривож-ланди1.

Хитой Халц Республикаси.

Хозирги боскичда Хитойнинг урта ва олий таълимни ислох килиш буйича страте-гик режаси 2002 йилда Хитой Коммунистик пар-тиясининг 16-съездида тасдикланган 2020 йил-гача мамлакатда кичик фаровонликжамиятини куриш режалари оркали амалга оширилди. 2020 йилга келиб ушбу мезонлар куйидаги истикболларни назарда тутади: тулик урта мактаб даражасида таълимни кенгайтириш; талаба-лар сонини 32 миллион кишига етказиш; мам-лакат ахолисининг 30% дан ор^ини таълим билан камраб олиш. Шу билан бирга миллат-нинг мафкуравий, ахлокий, илмий-маданий хусусиятларини такомиллаштириш зарурати хам белгилаб берилди2.

"Хитой Халк Республикасининг 2010-2020 йилларга мулжалланган таълимни ислох килиш ва ривожлантириш буйича узок муд-датли дастури"да уз аксини топган 2020-йил-гача булган даврга мулжалланган Хитой давлат таълим сиёсатининг асосий йуналишлари куйидагилардан иборат:

1 Почему в Сингапуре лучшая в мире система образования? // https://orensau.ru/ru/obuchenie/pochjemu-v-singapurje-luchshaja-v-mirje-sistjema-obrazovanija

2 Ли Сюй. Эволюция принципа справедливости и его реализация в государственной образовательной политике Китая: дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02 / Ли Сюй.

- М., 2015. - 188 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

• самарали давлат таълим тизимини яра-тиш;

• таълим олишнинг тенг ва шаффофли-гини таъминлаш;

• халк таълимининг юкори сифатини таъминлаш;

• таълимдаги минтакавий фаркларни камайтириш;

• мехнат мигрантларининг фарзандлари-нинг таълим олишда тенг хукуклилиги тамойи-лини амалга ошириш;

• тегишли шарт-шароитларни таъминлаш ва ногиронлар учун конуний таълим хукукини амалга ошириш муаммосини тyFри хал килиш1.

Таъкидлаш жоизки, Хитой Давлат олий ва урта таълим тизимида якин келажакдаги мухим вазифалар каторида куйидагилар белги-ланган:

- кишлок ахолисига мажбурий таълим тамойилини тулик кенгайтириш;

- арзон ва сифатли касб-хунар таълимининг баркарор ривожланиши;

- олий таълим сифатини, биринчи навбатда, академиялар, университетлар ва олий укув юртлари хамда фундаментал ва амалий илмий билимларнинг энг мухим йуналишлари ва тармоклари мавкеини мустахкамлаш оркали тизимли равишда ошириш2.

Хитойда мажбурий таълим биринчи боскичнинг бошланFич ва урта таълим боскичларини уз ичига олган дастлабки туккиз йиллик таълимни уз ичига олади. Укув жара-ёнига кириб, олти ёшли болалар 6 йил даво-мида бошланFич таълим дастурини тугата-дилар. Хитойда биринчи боскич урта таълим муддати 3 йил. Туккиз йиллик мажбурий таълимни амалга ошириш максадида 1986-йилда "Хитой Халк Республикасининг мажбурий таълим тyFрисида"ги конуни кабул килинди, бу эса бир канча эътиборга молик муваффакиятларга олиб келди. Шундай килиб, хозирги кунга кадар Хитойнинг 1500 га якин округида туккиз йиллик мажбурий таълим жорий килинган

1 Новикова Л.А., Ушакова Л.К. Особенности среднего и высшего образования в Китае // ИСОМ. 2017. №5-1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-srednego-i-vysshego-obrazovaniya-v-kitae (дата обращения: 16.01.2022).

2 Гулева М.А. Экономические проблемы современной системы образования в КНР: дис.канд. экон. наук: 08.00.14 / Гулева Мария Александровна. - М., 2015. -172 с.

булиб, у мамлакат ахолисининг 45-50 фои-зини камраб олади. Умумтаълим мактаблари укитувчилари сонида хам ижобий усиш тен-денцияси кузатилмокда, бу 2000-йил бошидан буён 12% га ошди. Шу билан бирга, укувчилар сони ва урта таълим муассасалари сонининг кискариши давом этмокда3.

Хитойда урта таълимнинг энг кескин муам-моларидан бири кишлок жойларида таълим инфратузилмасини яхшилаш доирасида уни ислох килишдир. Шу муносабат билан "Кишлок бошланFич ва урта таълим мактабла-рида замонавий масофавий таълим лойихаси" кабул килиниб, Хитойнинг деярли барча провинция худудларини камраб олган масофавий таълим муассасалари тармоFи ташкил этилди. Ушбу бошкарув лойихасининг максади кишлок ахолиси учун сифатли таълим хизматлари ва ресурсларидан фойдаланишни таъминлаш-дан иборат. 2001 йилда Хитой Халк Республи-каси Таълим вазирлиги бошланFич ва урта таълим муассасаларини ахборотлаштириш бош-ланганини эълон килди. 2003 йил сентябрь ойида "Республиканинг марказий ва Fарбий худудларидаги кишлок бошланFич ва урта мактабларини модернизация килиш" режаси жорий этилди. Умуман олганда, ушбу инфрату-зилма муаммосини хал килишда Хитой давлат-маъмурий элитасининг саъй-харакатларини ижобий таъкидлаш керак. Хитойнинг норматив-хукукий ва эмпирик асосларини тахлил килиш якин келажакда ушбу масалаларнинг муваффакиятли хал этилишига умид килиш имконини беради4.

Хитойда урта таълимни укитишнинг мазмуни ва усулларини унинг етакчи жахон талабларига мувофиклигини таъминлаш учун ислох килиш 20-асрнинг 1980-йиллари урталарида бошлан-ган.

Хитой таълим моделини янгилашнинг бошланFич нуктаси "Таълим тузилмасини ислох килиш туFрисида" ва "Хитойда мажбурий таълим туFрисида"ги конунлар билан бошланган.

Хитой таълим тизимининг мониторинг дастурларини жорий иерархик моделдан

3 Штурба В.А., Васильев С.С. Образование

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

как социально- культурный феномен // Историческая и социально-образовательная мысль. - 2009. - № 1. - С. 6-18

4 Су Цзюнъянъ, Сяо Су. Основные формы и тенденции развития системы инспектирования и оценки школ в Китае // Педагогика. - 2011. - № 1. - С. 94-103.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

ривожланишни бахолаш моделига такомил-лаштириш мухим масаладир1. Хитой Таълим вазирлиги томонидан БошланFич таълим сифа-тини мониторинг килиш буйича ихтисослашти-рилган марказ ташкил этилган. Воситачи идо-ралар ва жамоатчилик назорати ташкилот-лари фаолиятини такомиллаштириш билан бир каторда Хитойнинг Таълим сифатини мониторинг килиш ва бахолаш миллий кумитаси хам фаолият олиб боради. Бу йуналишда куйидаги салмокли ишлар амалга оширилди:

• таълим сифати, талабалар окими, ресурсларни таксимлаш ва битирувчилар банд-лигини мониторинг килиш ва тахлил килиш тизимини оптималлаштириш;

• таълим буйича миллий ва минтакавий маълумотлар базаларини яратиш (Хитойнинг электрон таълим ресурсларининг миллий маълумотлар базаси барча турдаги ва даражадаги таълим муассасалари туFрисидаги маълумот-ларни уз ичига олади).

Гонконг.

Узининг асосий параметрлари буйича Гонконг таълим тизими Британия таълим жара-ёнининг нусхаси хисобланади. Бу 150 йил-дан ортик вакт давомида Гонконг Буюк Брита-ниянинг мустамлакаси булганлиги ва метро-полиянинг таъсири нафакат бу ерда инглиз тилини оммалаштиришда, балки уни утказиш шакли ва усулларида хам намоён булганлиги билан изохланади. Шубхасиз, худуднинг 10 йилдан ортик Хитой юрисдикцияси остида булиши махаллий таълим тизимининг айрим жихатларига узига хос тузатишлар киритди ва бу жараён давом этмокда, аммо унинг уму-мий шакли ва характери узгаришсиз колмокда. Гонконгдаги таълим дунёдаги энг яхшиларидан бири хисобланади, аммо бундай юкори дара-жага эришиш осон эмас. Махаллий болалар боFчалари ва мактабларида ракобат ва мукам-малликка интилиш рухи хукм суради. Энг нуфузли университетлар ва энг жозибали ком-паниялардаги уринлар факат мактаб ёки синф-нинг таълим рейтингида юкори уринларни эгаллаган талабаларга тегишли булиши мумкин. Бир марта ахмокона ёмон бахо олиш омад-сиз талаба учун жуда катта салбий окибатларга олиб келиши мумкин. Хисоб-китобларга кура,

1 https://leverageedu.com/blog/finland-education-system/

Гонконг биринчи синф укувчилари хар куни 3-4 соат уй вазифасини бажаришлари керак ва йилдан-йилга укув юки ортиб боради.

Худуддаги урта мактаб укувчиларининг деярли ярми мактабдан ташкари репетитор-лик курсларида хам катнашади ёки Интернет оркали интерактив тарзда укийди. Гонконг таълим тизимини бахолаш жараёнида укувчиларнинг асосий билимни мактабда эмас, репетиторлик курсларида олиши мумкин-лиги куплаб мухокамаларга сабаб булди. Мам-лакатда бундай холнинг юзага келиши мехнат бозоридаги ракобатнинг катталиги ва хорижий етакчи олий таълим муассасаларида укишни истаётганлар сонининг ортиб бориши билан хам изохланди.

Финляндия.

Финляндия, шубхасиз, укиш учун энг яхши мамлакатлардан бири. Мамлакат таълим тизимининг юкорилигини курсатувчи айрим далил-лар:

- Финляндия дунёдаги саводхонлик дара-жаси юкори 8-давлатдир;

- мамлакатлар буйича таълим рейтингида Финляндия 2021-йилда 3-уринда жами 1.631К баллга эга;

- Финляндия урта мактабни тугатиш дара-жаси буйича энг юкори уринга эга;

- Жахон Иктисодий Форумининг Глобал ракобатбардош тадкикоти Финляндияни дунёдаги энг ривожланган таълимга эга мамлакат деб топди.

Энди Финляндия таълим тизими хар доим хам шундай булмаган. Агар утмишга кайтадиган булсак, бу деярли 50 йил олдин Финляндия хукумати таълим тизимини урганиб чикди ва хеч бир давлатда кулланилмаган ислохотларни амалга оширди. Ушанда бошланFич таълимнинг асосий боскичидан олий таълим даражасигача булган бутун тузилма кайта ишлаб чикилди, у талабаларни боскичма-боскич хаётий куникмалар билан тарбиялаш шиори билан кайта яратилди.

Финляндия дунёдаги энг яхши таълим тизи-мига эга эканлигининг 10 та асосий сабаби2:

Финляндия фукаролари, шунингдек, Европа Иттифоки давлатларидан келганлар учун бепул таълим олиш имконияти (бошланFичдан олий

2 https://bigthink.com/the-present/finland-education-system-criticisms/

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

таълимгача), чунки таълим хамма учун тенг хукук хисобланади.

Мукаммалликка нисбатан тенгликни таъ-кидлашни максад килган яхлит таълим ва укув мухитини жорий этиш.

Стандартлаштирилган тест тизими йук, чунки талабалар укитувчи томонидан яратилган бахолаш тизими билан индивидуал бахоланади. Шунингдек, умумий тараккиёт Таълим вазир-лиги томонидан турли хил мактабларнинг наму-навий гурухлари томонидан харитада тузилади.

Финляндиялик болалар узларининг академик саёхатларини каттарок ёшда бошлайди-лар, яъни факат етти ёшга тулганларида улар мактабда укишни бошлайдилар ва ундан олдин урганиш эркин булади.

«Укитувчилар учун юкори талаблар», яъни факат магистр даражасига эга булганлар (ихти-сослаштирилган педагогик мактаблардан) укитувчилик лавозимларини танлашлари мум-кин ва хаттоки хар бир укитувчига уларнинг ютукларини кузатиб бориш учун индивидуал директор ажратилади.

Академик таълим муассасалари уртасидаги хар кандай ракобатни, балки хамкорликни олиб ташлаш оркали Академик тараккиётнинг сунъий параметрларидан озод килиш одатий холга айланди.

Коллежда таълим олишни режалаштира-ётганлар унинг альтернативаси булган касбий таълим мактаблари, университет таълими ёки укув машFулотлари буладими, профессионал вариантлардан бирини танлаши мумкин.

Укувчиларда жамоавий ишлаш, хамкорлик ва жамоавий рух куникмаларини сингди-риш оркали мактабларда ракобатдан кура хамкорликни ривожлантиришга каратилган.

Мухим асосларга эътибор Финляндия дунё-даги энг яхши таълим тизимига эга эканли-гининг мухим сабабидир, чунки укувчиларга энг яхши пойдевор ва асосларни уз тезлигида куриш учун вакт хамда имкониятлар такдим этилади.

Финляндия таълим тизимида бор-йyFи 9 йил-лик мажбурий таълим мавжуд ва шундан сунг талабалар академик ва мартаба нуктаи назари-дан улар учун энг яхшисини топишга ундайди. 2000-йилда Халкаро укувчиларни бахолаш дастури (PISA) таълим даражаси буйича узининг биринчи сурови натижаларини эълон килди. Иктисодий Хамкорлик ва Тараккиёт Ташкилоти

томонидан бошкариладиган уч йилда бир марта утказиладиган бахолаш бутун дунё буйлаб 15 ёшли усмирларнинг куникма ва билимларини синовдан утказди.

Уша йили Финляндия математика хамда табиий фанлар буйича юкори балл ва укиш буйича биринчи уринни эгаллаган холда энг яхши натижага эришди. Кейинги йилларда вазият узгариб кетди ва Финляндиянинг рейтинги пасая бошлади. 2006 ва 2012 йиллар оралиFида унинг фан, укиш ва математика буйича баллари кескин пасайган: мос равишда 18, 23 ва 29 балл. PISA 2015 курсаткичлари яна пасайди; шу билан бирга, бошка энг яхши курсаткичлар нисбатан баркарор булиб колди.

Финляндиянинг метеорик кутарилиши, албатта, бирон бир сабабга эга эди. Купчилик буни мактаб автономияси ва укувчилар бош-чилигидаги таълимга баFишланган ислох,отлар деб, ба^олади1. Шуни таъкидлаш лозимки, мактаб укитувчиларининг х,афталик иш соати уртача 19 соат булиб, улар ойига 3900 евро ва ундан купрокни ташкил этади. Дунёда укитувчиларнинг энг йирик маош олувчи рейтинг буйича Финляндия 10-уринни эгаллайди2.

Бозор ислох,отини урганиш буйича таълим марказининг тадкикот директори Габриел Хел-лер Шалгреннинг фикрича, бу фикрда аник далиллар йук. Унинг сузларига кура, Финляндиянинг дастлабки муваффакиятлари юкоридаги сиёсатлар илдиз отишидан анча олдин, 1970 ва 1980-йилларда жорий этилган таълим стан-дартлари натижасида юзага келган3.

Тайвань.

Тайваньдаги таълим тизими Таълим вазирлиги томонидан назорат килинади ва бошкарилади. Тизим дунёда энг юкори тест балларига эга булган укувчилар тайёрланади4. Собик президент Ма Йинг-Жоу 2011 йил январь ойида хукумат 2014 йилгача ун икки йиллик

1 Зарплаты учителей в разных странах мира // Электронный ресурс. https://visasam.ru/emigration/rabota/ zarplata-uchiteley-v-mire.html Дата обращения: 03.01.2022

2 https://visasam.ru/emigration/rabota/zarplata-uchiteley-v-mire.html

3 Система образования Финляндии терпит неудачу. Стоит ли нам смотреть в Азию?// https://ru.gov-civ-guarda.pt/finland-s-education-system-is-failing

4 TIMSS Math 2003, TIMSS Science 2003//https://isc. bc.edu/PDF/t03_download/T03_M_Chap1.pdf

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

Max6yputf TatnuiM AacrypMHM 6ocKUNMa-6ocKUM aManra omupum 6omnaHumuHM э"мoн km-AH1.

2015-Mi/m,ga TaMBaHnuiK Tana6anap 15 emnu MaKTa6 yK,yB4u^apuHMHr y^yB ^aonuflTumu 6yTyH gyHe 6ytfna6 Xa-Kapo Tana6anapHU 6axonam gacTypu (PISA) TOMOHugaH cuhob-,aH yTKa3umraHuiAeK, MaTeMaTUKa, Ta6uaTmyHoc--uk Ba caBOflxoH-nuiK 6ytfuma flyHeflaru энг axmu HaTuxanapgaH 6upura эpмm,цм. TaMBaHb yKum caBOflxoH-num, MaTeMaTUKa Ba ^aHnap 6ytfuma 0ЭC1Ц(0ECD eKu MXTT)Hurnr ypTa^a 6annu 523,7 6annra эгa 6ynraH MaMnaKaTnapgaH 6upu 6ynu6, flyHeflaru энг WKopu MatnyMOTnu ummu Kymura эгa2. AMangaru KOHyH ^aKaT TyKKu3 Mun--uk TatnuMHM 6enrunaraH 6ynca-ga, ypTa MaK-Ta6 yKyB^unapuHMHr 95 $ou3u WKopu Kac6-XyHap MaKTa6u, caBgo MaKTa6u, kunuk Konnex eKu yHMBepcuTeTfla yKumHU gaBOM эттмpa,цм3.

TaMBaHbga Кoн^yцuMнuнг TatnuiM napagur-Macura aMan Kunu6, OTa-OHanap axmu TatnuM onum ycTyBop Ba3u^a Ba ynapHurnr ^ap3aHflnapu XaeTMflam MyxuiM MaKcag ge6 xuco6naMflunap4. KynruHa oTa-oHanap y3 ^ap3aHflnapuflaH yMug-Bop 6ynumaflu, yKyB WTyK-apu 6unaH ^axpnaHU-magu Ba $ap3aHAnapMHM yHUBepcuTeTfla yKUTum y^yH Kap3 onum Ka6u KaTTa Kyp6oHnuKnapra x,aM 6opumaflu.

fOKopu TecT HaTuxanapu Ba onuM yKyB ropT-napura Kupum gapaxacu Ty^aMnu TafiBaHbHumr TatnuM TU3UMU ukthcoaum puBoxnaHum gapa-xara Tatcup KypcaTgu. 25 emgaH 64 emra^a 6ynraH TaMBaHnuKnapHuHr 45 $ou3u 6aKanaBp eKu yHgaH fOKopu gapaxara эгa. Ammo, TatnuM tuBumu эcna6 Konumra xaflflaH TamKapu эtтu6op 6epraHu Ba yKyBmurnapra xaflflaH TamKapu aKa-AeMMK 6ocum yTKa3raHu y^yH TaHKUfl KunuHraH. Hy^y3nu um ypMH.napMHMHr Top AMana3oHM Ba ynapHu KugupaeTraH yHuiBepcuiTeT 6uTupyB-mnapM coHMHMHr Kynnuru Ty^aMnu em Kag-pnapHuHr aKcapu^Tu y3napu KyTraH MaomnapgaH aH^a nacTpofuga umnamra Max6yp 6y-MoKfla.

1 Talk of the day -- Taiwan's education to enter new era». Focus Taiwan News Channel. 2011 -01 -02. Retrieved 2011 -01-02.

2 «Chinese Taipei Student performance (PISA 2015)». OECD. Retrieved 19 August 2019.

3 Sechiyama, Kaku (2013). Patriarchy in East Asia: A Comparative Sociology of Gender. Brill Publishers. p. 254. ISBN 978-9004230606.

4 Prudence Chou, Chuing (2014). «Dragon Gate: Competitive Examinations and Their Consequences». OpenEdition.

Тайвань хукумати куплаб ишсиз университет битирувчилари талабларини куллаб-кувватлаш учун етарли иш уринларини ярата олмагани сабабли иктисодга путур етказаёт-гани учун танкид килинди.

Хулоса ва таклифлар.

Тахлиллардан куриниб турибдики, Сингапур, Хитой, Тайвань ва Гонконг Финляндияни енгиб утиб, айникса, математика ва табиий фанлар дунёдаги етакчиларга айланди. Айтиб утиш керакки, Финляндияда укитувчилар таъ-лим сифатини оширувчи асосий омил сифа-тида каралиб, уларнинг билим ва тажриба-сига юкори талаб куйилиши билан бирга, дав-лат томонидан кадрланади ва уларга талабга лойик холда яхши маош туланади. Аммо таъ-лим тизими буйича Европа мамлакатлари Осиё мамлакатларидан урнак олиши керак булган жихатлар мавжуд:

Осиёдаги талабалар таълимни эрта бош-лашади ва улар купрок уз устида ишлайди. Уларда таълим 6 ёшдан бошланади. Оддий килиб айтганда, талабалар куникма ва билим-ларни ривожлантиришга канчалик куп вакт ажратса, улар иккаласини хам шунчалик куп узлаштирадилар.

Финляндиянинг таълим тизими укувчиинг истеъдоди ва махоратига мос равишда мос-лашади; Шаркий Осиё мамлакатларида укувчилардан универсал стандартга жавоб бериш учун ишлаши талаб килинади.

Шаркий Осиё тизимлари

ракобатбардошликни раFбатлантиради

ва таълим стратегияларини мукаммалликка йуналтиради. Финляндия маданиятида бун-дай очик ракобат ижтимоий жихатдан камрок кабул килинади. Финляндия таълим тизими мехнат жамоасида хам, укувчилар орасида хамкорликда бир жамоа булиб ишлашни раFбатлантиради.

Финляндия урганишни кизикарли ва ижо-дий килишга интилади, аммо билимларнинг талабалар ёдида колишига катта ахамият берилмайди. Хитой ва Тайваньда эса билим-ларни ёд олишга алохида ахамият берилади.

Аммо ХХР таълим тизимини бошка мамла-катлар билан солиштирганда купрок камчи-ликлари намоён булади. Жумладан, мамла-катнинг чекка худудларида яшовчи ахолининг таълим тизимига тулик жалб этилмаган-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

лиги, таълим сифатини бошкариш тизими-нинг тулаконли шаклланмаганлиги. Гонконг ва Тайвань континентал Хитойнинг бир кисми булса-да, улар хакида аксинча фикр бил-дириш мумкин. Ушбу худудларнинг Европа ва Япония билан иктисодий алокаларининг ривожланганлиги, уларда таълим тизимининг ракобатбардош булишида мухим ахамият касб

этди. Шу сабабдан хам, сифатли таълим тизими ривожланди.

Сингапур ва Финляндия таълим тизими бир-бирига ухшаш булиб, хар иккаласида хам укитувчиларни тайёрлашга алохида ахамият беришади. Укитувчиларни тайёрлайдиган уни-верситетлар кириш баллари юкори булган университетлар хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. http://hdr.undp.org/

2. Schleicher Andreas. PISA 2018: Insights and Interpretations (англ.). OECD (6 декабря 2019). Дата обращения: 15 января 2022.

3. TIMSS-2015: Результаты учащихся 4-х классов, TIMSS-2015: Результаты учащихся 8-х классов// https://ru.wikipedia.org/wiki/TIMSS

4. Team Leverage Edu//What is Quality Education?// November 10, 2021// https:// leverageedu.com/blog/quality-education

5. Почему в Сингапуре лучшая в мире система образования? // https://orensau.ru/ ru/obuchenie/pochjemu-v-singapurje-luchshaja-v-mirje-sistjema-obrazovanija

6. Ли Сюй. Эволюция принципа справедливости и его реализация в государственной образовательной политике Китая: дис. ... канд. полит. наук: 23.00.02 / Ли Сюй. - М., 2015. - 188 с.

7. Новикова Л.А., Ушакова Л.К. Особенности среднего и высшего образования в Китае // ИСОМ. 2017. №5-1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-srednego-i-vysshego-obrazovaniya-v-kitae (дата обращения: 16.01.2022).

8. Гулева М.А. Экономические проблемы современной системы образования в КНР: дис.канд. экон. наук: 08.00.14 / Гулева Мария Александровна. - М., 2015. - 172 с.

9. Штурба В.А., Васильев С.С. Образование как социально- культурный феномен // Историческая и социально-образовательная мысль. - 2009. - № 1. - С. 6-18.

10. Су Цзюнъянъ, Сяо Су. Основные формы и тенденции развития системы инспектирования и оценки школ в Китае // Педагогика. - 2011. - № 1. - С. 94-103.

11. https://leverageedu.com/blog/finland-education-system/

12. https://bigthink.com/the-present/finland-education-system-criticisms/

13. Зарплаты учителей в разных странах мира//03.01.2022

14. Источник: https://visasam.ru/emigration/rabota/zarplata-uchiteley-v-mire.html

15. Система образования Финляндии терпит неудачу. Стоит ли нам смотреть в Азию?// https://ru.gov-civ-guarda.pt/finland-s-education-system-is-failing

16. TIMSS Math 2003, TIMSS Science 2003//https://isc.bc.edu/PDF/t03_download/ T03_M_Chap1.pdf

17. Talk of the day -- Taiwan's education to enter new era». Focus Taiwan News Channel. 2011-01-02. Retrieved 2011-01-02.

18. «Chinese Taipei Student performance (PISA 2015)». OECD. Retrieved 19 August 2019.

19. Sechiyama, Kaku (2013). Patriarchy in East Asia: A Comparative Sociology of Gender. Brill Publishers. p. 254. ISBN 978-9004230606.

20. Prudence Chou, Chuing (2014). «Dragon Gate: Competitive Examinations and Their Consequences». OpenEdition.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 1 (110)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.