Научная статья на тему 'Таълим муассасаси раҳбарининг касбий ривожланиши'

Таълим муассасаси раҳбарининг касбий ривожланиши Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
651
131
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим муассасаси / раҳбар / касбий ривожланиш / модель / адаптация / шаклланиш / стагнация / фаолият / масъуллик / муносабат / омил / мезон / кўрсаткич / тузулма / бошқарув / бошқарув технологияси / услубий асос / educational institution / manager / professional development / model / adaptation / forming / stagnation / activity / responsibility / relation / factor / criteria / managing / managing technology / methodic basis.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Темиров Д. Ш.

Мақолада таълим муассасаси раҳбарининг касбий ривожланиши, раҳбарнинг шахсий ва касбий ривожланишига таъсир ўтказувчи омиллар, раҳбарнинг касбий-шахсий ривожланиш динамикасининг босқичлари, касбий ривожланиш истиқболлари бевосита унинг шахсий-типологик тавсифи ва маънавий дунёсига боғлиқлиги, касбий англанганлик даражаси, педагогик жамоа билан муносабати ҳамда таълим муассасаси раҳбари фаолиятининг мезонлари ва кўрсаткичлари ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROFESSIONAL DEVELOPING OF THE EDUCATIONAL ORGANIZATION’S MANAGER

The article is devoted to the issues of professional developing of the educational institutions manager. There are determined factors influencing to their personal and professional development. As well there are discussed stages of dynamic development of the process. Personal development of the managers, typology and connections of his spirituality, level with the professional competence, relations between manager and pedagogic staff, and the criteria of the manager activities are also given.

Текст научной работы на тему «Таълим муассасаси раҳбарининг касбий ривожланиши»

Темиров Д.Ш.,

Т.Н.Кори Ниёзий номидаги

Узбекистон педагогика фанлари илмий тадкикот

институти катта илмий ходим-изланувчиси

ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РА^БАРИНИНГ КАСБИИ РИВОЖЛАНИШИ

ТЕМИРОВ Д.Ш. ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ РАЦБАРИНИНГ КАСБИЙ РИВОЖЛАНИШИ

Маколада таълим муассасаси рах,барининг касбий ривожланиши, рах,барнинг шахсий ва кас-бий ривожланишига таъсир утказувчи омиллар, рах,барнинг касбий-шахсий ривожланиш дина-микасининг боскичлари, касбий ривожланиш истикболлари бевосита унинг шахсий-типологик тавсифи ва маънавий дунёсига боFликлиги, касбий англанганлик даражаси, педагогик жамоа би-лан муносабати х,амда таълим муассасаси рах,бари фаолиятининг мезонлари ва курсаткичлари х,акида фикр юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим муассасаси, рах,бар, касбий ривожланиш, модель, адаптация, шаклланиш, стагнация, фаолият, масъуллик, муносабат, омил, мезон, курсаткич, тузулма, бошкарув, бошкарув технологияси, услубий асос.

ТЕМИРОВ Д.Ш. ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ РУКОВОДИТЕЛЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО УЧРЕЖДЕНИЯ

В статье освещены вопросы профессионального развития руководителя образовательного учреждения, определены факторы, влияющие на личностное и профессиональное развитие, динамика и этапы процесса развития. В статье отражена связь личностно-типологических характеристик с духовным миром личности, раскрыто значение профессионального уровня руководителя для деятельности педагогического коллектива, изложены критерии и показатели эффективности деятельности руководителя образовательного учреждения.

Ключевые слова и понятия: образовательное учреждение, руководитель, профессиональное развитие, модель, адаптация, формирование, стагнация, деятельность, ответственный, отношение, фактор, критерий, показатель, структура, управление, технология управления, методологическая основа.

TEMIROV D.SH. PROFESSIONAL DEVELOPING OF THE EDUCATIONAL ORGANIZATION'S MANAGER

The article is devoted to the issues of professional developing of the educational institutions manager. There are determined factors influencing to their personal and professional development. As well there are discussed stages of dynamic development of the process. Personal development of the managers, typology and connections of his spirituality, level with the professional competence, relations between manager and pedagogic staff, and the criteria of the manager activities are also given.

Keywords: educational institution, manager, professional development, model, adaptation, forming, stagnation, activity, responsibility, relation, factor, criteria, managing, managing technology, methodic basis.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

«%ар цайси инсон учун эл-юрт ишончи ва цурмат-эътибо-рига сазовор булишдан, энг муцими, ана шу ишончга цар то-монлама муносиб булиб, уни амалий ишлар билан оцлашдан ортиц бахт йуц...»1. Таълим муассасалари рацбарлари ва пе-дагогик жамоалари юртимиз келажаги булмиш ёшларнинг таълим ва тарбияси ишониб топширилган ана шундай шахслардандир.

Биз куйида ана шундай юксак ишонч топширилган шахс, яъни таълим муассасаси рах,барининг касбий ривожланишига таъсир утказувчи омиллари ва боскичлари х,акида фикр юритамиз.

Адабиётлар тах,лилининг курсатишича, бошкарув назариясида янги йуналиш х,исоб-ланган бошкарув психологияси - рах,бар ва ходимлар уртасидаги муносабатлар масала-лари, яъни инсоний муносабатлар мадания-тини урганади. Мазкур муносабатларнинг узига хослиги ва тарбиявий муносабатларнинг ах,амияти, педагогик ходимларнинг индивидуал психологик хусусиятлари х,амда уларнинг шахсий ва касбий ривожланиш-ларига уз таъсирини курсатувчи омиллар-нинг мох,ияти, шунингдек, жамоадаги узаро таъсир жараёнининг йуналишини инобатга олиш бошкарув фаолиятини ташкил этишда мух,им х,исобланади2.

Таникли олим С.Л.Рубинштейннинг тад-кикот ишлари педагогик фаолиятнинг икки моделини - адаптив феъл-атвори ва касбий-шахсий ривожланиш моделини куриш учун методологик асос булди3.

Хар иккала модель х,ам таълим муассасаси рах,бари фаолиятини тах,лил килишда кулланиши мумкин. Зеро, педагог, бирин-чи навбатда, педагогик касб сох,иби х,исоб-ланади.

Таълим муассасаси рах,барининг адаптив феъл-атвор моделида мутахассиснинг узини касбий англаганлик даражасининг узига хос хусусияти вазиятларнинг х,ар хиллиги туфай-

1 Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015. -214-б.

2 ТурFунов С.Т. Умумий урта таълим муассасалари ди-ректорлари бошкарув фаолиятининг назарий асослари. / Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2007. -116-б.

3 Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. - М., 1973. -С. 29-30.

ли рах,бардан уз фаолиятини бошкалар фао-лияти билан мувофиклаштиришда юкори даражали малака ва муайян касбий компетенция талаб этади.

Таълим муассасасининг адаптив феъл-атвор моделида ижтимоий талабларни ба-жариш, юкори ташкилотларнинг топши-рикларини кутиш, маълум меъёрларга амал килиш шакли, фаолиятда ташки мух,итга буйсуниш тенденцияси устуворлик касб этади. Айни пайтда рах,бар уз фаолиятида, ва-зиятларни х,ал этишда, одатда, алгоритмла-ри оркали туплаган ва стереотипга айланиб колган тажрибаси, кучни тежаш тамойилига амал килади.

Касбий-шахсий ривожланиш моделига мансуб рах,бар шахсиятида х,ар куни бажа-риб келаётган ишлардан четга чикиш, яъни узининг касбий фаолиятини кенгрок микёсда, умумлашган тарзда куриш малакасига эгали-ги билан тавсифланади. Бошкарувга бундай ёндашув унга узининг бугуни ва истикболини конструкциялаш, уз фаолиятидаги кийинчи-ликлар, зиддиятларни ич-ичидан х,ис килиши, англаш ва узининг кадриятли йуналишлари нуктаи назаридан бах,олаш, истикболда ривожланиш учун узига хос раFбат, уз чеклов-лари ва кийинчиликларни енгиб утиш имко-нини беради.

Рах,бар томонидан уз имкониятлари, шахсий ва касбий ривожланиш истикболларини англаш уни доимий тарзда изланиш, ижод-корлик, танлаш имконияти тарзида кабул килинадиган тажрибалар утказишга ундай-ди. Бу вазиятда касбий ривожланишнинг х,ал килувчи элементи сифатида танлов утказиш имконияти ва зарурати, демакки, бир то-мондан узининг эркинлигини х,ис килиш, иккинчи томондан, таълим муассасасида содир булаётган ва содир буладиган барча вокеликларга масъуллик эътироф этилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Качонки рах,бар узи рах,барлик килаётган таълим муассасасида содир булаётган барча ишларга масъуллигини ва бу жараёнда шах-сий иштироки лозимлигини англаса, ташки салбий таъсирларга фаол тарзда карши ту-риш, профессионал фаолиятни режалашти-риш ва уни амалга ошириш максадларини куйиш, бу максадни бажариш йулида лозим булган вазиятларда узини узгартира олса, профессионал ривожланиш х,акида фикр билдириш мумкин. Бу модель, фикримизча, бир катор сабабларга кура замонавий рах,бар фаолиятида самаралирок х,исобланади. Уни муваффакиятли жорий этиш учун баъзи х,олларда одатий булганлардан узгачарок максад ва вазифаларни мустакил куя ола-диган, уни амалга ошириш учун уз манфаат-ларидан кечадиган кучли, акли расо, мосла-шувчан шахс булиш талаб этилади. Шунинг учун таълим муассасаси рах,барининг шахсий ва касбий ривожланишига таъсир утказувчи барча омиллар унинг рах,бар сифатидаги ижодий имкониятларини кенгайтиради.

Куп йиллик тажрибалар шуни курсатадики, таълим муассасаси рах,барининг феъл-атвори, хатти-х,аракатига купрок ташки омиллар таъсир курсатади. Шундан хулоса чикариш мум-кинки, таълим муассасаси рах,барининг фаолиятида бир томондан бошкарув фаолияти талаблари, иккинчи томондан унинг шахсий имкониятлари, фаолият ва мулокотнинг, шу-нингдек, педагогик тажрибанинг узига хос услуби уртасидаги карама-каршиликлар диккат марказида булади.

Бу х,олатда рах,барнинг касбий-шахсий ривожланиш динамикаси уч боскич, яъни адаптация, шаклланиш ва стагнация боскич-ларидан иборат булади.

Профессионал адаптация боскичида жа-мият, педагогик жамоанинг усиб бораётган эх,тиёжлари шахснинг касбий тавсифи, би-лим ва малакаларига мос тушмайди. Профессионал жамоага мослашиш учун ёш рах,бар узгалар тажрибасини узлаштиради, унга мослашади.

Профессионал шаклланиш боскичида рах,барнинг узи томонидан ишлаб чикилган фаолиятнинг индивидуал услуби, мулокот тарзи, касбга оид билим ва шахсий тажриба-

лари юкори ташкилотлар талабларига мослашиш зарурияти билан зиддиятли вазиятда булади.

Касбий стагнация боскичида таълим муассасаси рах,бари узининг индивидуал иктидори ва имкониятларини профессионал мух,ит талабларига мослаштиради х,амда олдинги тажрибалар ва универсализмга асосланиб фаолият курсатади. Бундай х,олатда рах,барнинг касбий фаоллиги ва унинг усишида пасайиш кузатилади, янгиликларни кабул кила олмас-лик аломатлари пайдо булади.

Онгида узига нисбатан педагогларнинг муносабатлари х,акидаги тасаввурлар булма-ган рах,бар факат узига ва уз максадларига мулжал олиши эх,тимоли юкори булади. Шу муносабат билан Ю.Н.Кулюткиннинг бу бо-радаги мулох,азалари диккатга сазовор-дир. У педагогларни таълимий жараёнда узининг хатти-х,аракати, фаолиятини лойи-х,алаштиришда нафакат таълим олувчилар-нинг хусусиятлари, балки таълим олувчи-ларнинг нуктаи назаридан уз фаолиятини бах,олашни мулжал килиши лозим. Айтиб утилганлар тулиFича рах,бар билан педагог-лар муносабатига х,ам тааллуклидир1.

Таълим муассасаси рах,барининг про-фессионаллик нуктаи назаридан узини узи англаши унга нисбатан педагоглар, таълим олувчилар ва уларнинг ота-оналарининг муносабатларида намоён булади. Айнан шу рах,барнинг касбий-шахсий ривожланиш манбаи х,исобланади.

Ички зиддиятни рах,барнинг касбий-шахсий ривожланишини х,аракатлантирувчи кучи сифатида кучайтириш учун фаол амалий х,аракат талаб этилади. Л.М.Митинанинг таъ-кидлашича, х,озирда рах,барнинг маънавий-амалий тажрибаси ва узини узи тарбиялаши анъанавий тарзда психологик билимларни чукурлаштириш, бойитишни талаб этади2.

Айни пайтда узини англаш даражаси юкори булган рах,бар касбий фаолиятнинг кундалик тартиб доираларидан ташкарига чикиши ва фаолиятни ижодий мух,ит тарзи-

1 Кулюткин Ю.Н. Творческое мышление в профессиональной деятельности учителя. // «Вопросы психологии», 1986, № 2.

2 Митина Л.М. Психология труда и профессионального развития учителя. - М.: «Академия», 2004. -С. 64.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

да ташкил этиш учун лозим булган шароитни ярата олиш салох,иятига эга булади.

Таълим муассасаси рах,барида касбий си-фатларнинг шаклланиш жараёни чекиниш ёки илдамлаш имкониятлари уртасида дои-мий танлов утказишни такозо этади. Бу зид-диятларни х,ал этиш икки омилга боFлик1. Бир томондан рах,барнинг уз имкониятларини амалга ошириш асосида унинг юкори дара-жадаги узини узи англаши ётади. Бу шуни анг-латадики, унинг онгида шаклланганлар унинг шахсиятидаги ички зиддиятлар билан унинг касбий узини узи англаши даражаси компо-нентлари уртасида карама-каршиликларга манба булади. Охир-окибат бу омил англан-ган жараён оркали рах,барнинг касбий ри-вожланишига манба вазифасини утайди. Ик-кинчи томондан, рах,бар имкониятларининг долзарблашуви билан боFлик эх,тиёж туфай-ли юзага келадиган тусикларни енгиб утишга имкон беради. А.Маслоунинг х,акли равишда таъкидлашича, инсон бир вактнинг узида у ким ва у нимага интилади тарзида мавжуд-дир1.

Шундай килиб, рах,барнинг ички фаол-лиги унинг узини узи ривожлантириш, узи-нинг ички дунёсини узини намоён этиш йуналишида фаоллаштириш механизми тарзида намоён булса, узгалар тажрибаси, фао-лиятдаги тажриба ва универсализм, фао-лиятнинг мезонлари ва курсаткичларига асосланиш каби асосий касбий ривожланиш йуналишлари мавжудлиги келиб чикади.

Юкоридагилардан аён буладики, таълим муассасаси рах,барининг кулай тарзда касбий-шахсий ривожланиш истикболлари бевосита унинг шахсий-типологик тавсифи ва маънавий дунёсига боFлик.

Куйида биз рах,барнинг касбий ривожланиш йуналишидан бири - фаолият мезонлари ва курсаткичларига тухталиб утамиз.

Таълим муассасаси рах,бари фаолиятини бах,олашнинг амалий кийинчилиги шундан иборатки, бу мех,натни дифференцияция-лаш, бир томондан бошкарув субъекти, ик-кинчи томондан эса педагог сифатида би-роз мураккаб кечади. Шунинг учун бах,олаш,

1 Maslow A. Toward a psychology of Being. - New York: Van Nostrand, 1968. -P. 240.

фикримизча, нафакат умумий тарзда, балки алох,ида, айрим х,олатлар даражасида амалга оширилиши лозим.

Бу сох,адаги махсус адабиётларда таълим муассасаси рах,барининг касбий ривожла-нишга таъсир этувчи мезонларни шакллан-тириш, унинг самарадорлиги ва оптималлиги буйича турлича ёндашувлар мавжуд2.

Айни пайтда таълим муассасаси рах,бари фаолияти, унинг профессионал мах,сулдор-лигига нисбатан кулланиладиган мезонларни ишлаб чикишнинг илмий ва амалий асослари узининг мантикий ечимини топган эмас. Шунинг учун курсаткичларни туркумлаштириш-нинг асосий мезонларига асосланиш ва бун-дан ташкари, мезонлар ва курсаткичларни шакллантиришнинг амалдаги методикалари-ни куллаш максадга мувофикдир.

В.Г.Зазикиннинг мутахассис фаолиятини бах,олаш мезони сифатида унинг алох,ида х,олатлардаги самарадорлиги, тез х,аракат килиши, фаолиятнинг аниклиги, ишончли-лиги ва баркарорлигига асосланиш х,акидаги карашлари муайян кизикиш уЙFотади3.

Мезон объект тараккиётидаги узгаришлар мох,иятини ифодалайди ва узида аник бир курсаткичда намоён килади х,амда бу мох,иятнинг кулами, тулаконлилигини англа-тади. Бу мезон объектив, чунки у аникланган мох,иятни англатади ва уни шакллантириш таълим муассасаси рах,барининг фаолияти натижаларининг тах,лили асосида амалга оширилади.

Бирок мезонларни тадкик этиш уз мурак-кабликларига эга. Биринчидан, буюм (воке-лик, жараён, натижа)нинг мох,иятини англа-тувчи ички мазмунидан ташкари олдимизда иккинчи даражали ах,амият касб этувчи тасо-дифий элементлар, муносабатлар х,ам юзага келади. Бундай х,олатлар асосий мох,ият сифатида хато кабул килиниши мумкин. Иккин-чидан, тадкик этилаётган буюм (вокелик, жараён, натижа) шакли х,ар доим х,ам узининг х,акикий мох,иятини акс эттирмагани учун мезонлар, натижаларнинг объективлиги-

2 Зимняя И.А. Педагогическая психология. - М.: «Логос», 2000. -С. 384.

3 Зазыкин В.Г. Деятельность специалистов в особых условиях: психолого-акмеологические основы. Депонир. рук. №275-94. - НИИВО.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

ни аниклашда хатоликларга йул куйилиши мумкин. Шу сабабли куйидаги савол юзага келади: мезонларнинг хакикийлигига ишонч хосил килиш учун ходисаларни кайси дара-жагача урганиш керак?

Хакикатан хам, таълим муассасаси рах,-барининг касбий фаолияти мохиятини аниклашнинг узи «умумий мезон» сифатида кабул килиниши мумкин булган мезондир.

Буюм (вокелик, жараён, натижа)ни тадкик килишнинг мантикий давомида унинг маз-мунидаги хар бирини, бир томондан яхлит структуранинг бир кисми сифатида, бошка томондан, алохида буюм сифатида куриб чикиш лозим булган алохида элементлар аникланди. Охиргиси, уз навбатида, узининг структура ва мазмун элементларига эга. Шунинг учун улар мохиятни англашнинг юкорирок мезони сифатида кабул килиниши мумкин.

Шундай килиб, таълим муассасаси рах-бари касбий фаолияти мезонларининг ие-рархик структураси юзага келади. Демак, мезон - бахолаш воситаси, бирок унинг узи бахо була олмайди. Мезонларнинг функционал роли буюм (вокелик, жараён, нати-жа)нинг мохиятини аниклашда ёки аксинча, аникланмаслигидан иборат.

Шуни эътиборга олиш лозимки, таълим муассасаси рахбарининг бошкарув фаолияти са-марадорлиги мезонлари ва курсаткичларини танлаши бир канча омилларга боFлик. Бу омиллар тизимида мезонларга куйиладиган талабларни очиб берувчи холатлар долзарб хисобланади. Шулар орасида юкори ишонч-лилик, объектив ва субъектив бахоларнинг адекватлиги, аниклик, интегративлик алохида ажратиб курсатилади1.

Яна бир мухим жихат шундан иборатки, улар бевосита рахбар фаолиятини бошкарув субъекти сифатидаги максади, вазифалари, мазмуни ва ташкилий жихатларига асосла-нади.

Таълим муассасаси рахбарининг бошкарув фаолияти самарадорлиги курсаткичларига

1 Деркач А.А., Зазыкин В.Г. Акмеология. - СПб.: «Питер», 2003. -С. 256.

таянган холда уларни куйидагича таснифлаш мумкин, деб хисоблаймиз.

Умумийлик даражасига кура, умумлаш-тирилган курсаткичларни киритиш зарура-ти куйидаги омиллар билан алокадорликда булади: муайян харакатларни амалга ошириш воситасида хар бири алохида курсаткичлар билан бахоланадиган карорлар кабул килиш шартлилиги; шароитлар вариантларини тахлил килиш воситасида сифатни бахолаш зарурати; турли нуктаи назарларга ён-дашган холда карорларни бахолашнинг боскичлилиги.

Максадга эришиш даражасига кура, си-фат курсаткичлари максадга эришилганлик ёки эришилмаганлик фактини тавсифлайди. Сон курсаткичлари эса максадга эришилган-ликни ифода этувчи улчов (сон ёки фаолият) буйича хисобланади.

Ахамиятлилик даражасига кура, таълим муассасаси рахбари фаолиятини бахолашда устувор курсаткичларга асосланиш талаб этилади. Бу шуни англатадики, бир канча курсаткичлар элементлари уларнинг мухим-лигига караб тартибланади.

Таъкидлаш жоизки, бошкарув фаолияти самарадорлиги курсаткичлари ва мезонлари хам объектив, хам субъектив табиат-га эга хамда бу фаолиятни бахолашда амал килинадиган танлов уларнинг хусусиятлари-дан келиб чикади.

Мезонлар ва курсаткичларнинг объектив-лилиги шундан иборатки, профессионализм ва фаолиятнинг бир катор курсаткичлари бевосита улчаш, бахолаш имконини бера-ди ва улар объектив омиллар ва шароитлар харакатини узида намоён этади. Субъектив-лик эса, асосан, рахбарнинг уз профессона-лизмини узи томонидан бахоланиши билан бOFЛ и к.

Таълим муассасаси рахбарининг бошкарув фаолияти самарадорлиги курсаткичлари мезонларини танлашга турли омиллар таъ-сир утказади. Бизнинг вазиятимизда мухим умумий омиллар сифатида куйидагиларни курсатиш мумкин: мотивациянинг юкори да-ражаси, рахбарнинг узгача натижаларга эри-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

шиш эх,тиёжлари, касбий-шахсий стандарт-лар, узини узи ривожлантириш ва бошкалар. Узига хос алох,ида омиллар педагогик жамоа фаолиятини ташкил этиш максади ва хусуси-ятларига кура аникланади.

Рах,бар фаолиятининг имкониятлари ва йуналишини тавсифловчи бир катор омиллар орасида, бизнингча, рах,барнинг ёши ва жин-си, психодинамик ва когнитив компонент-лари релевант (узаро боFлик) х,исобланади. Айнан улар тадкик этилаётган феноменнинг аник мезонлари сифатида кабул килинади.

Таълим муассасаси рах,бари шахс сифатида х,ар хил ижтимоий алокалар тизимида фаоли-ят курсатади. Шунинг учун х,ам унинг фикр-мулох,азалари, муносабатлари муайян ижтимоий умумийлик сифатлари йиFиндисини ифодалайди.

Рах,барнинг шахс сифатидаги ижодий им-кониятларида куйидаги компонентларни релевант х,исоблаш мумкин: касбий ривожла-ниш ва маънавий юксалишга интилиш, янги билимларни эгаллашга нисбатан баркарор эх,тиёж, барча янгиликларга нисбатан идрок-ли, укувлилиги ва уларни таълим амалиётига жорий этиш кобилияти, тафаккурнинг ори-гиналлиги, ностандарт вазиятларни тузиш ва лойих,алаш кобилияти.

Таълим муассасаси рах,бари фаолият субъекти сифатида фаолиятнинг х,ар хил тур-ларида бошкарув тизимининг х,ам субъекти сифатида, х,ам педагог сифатида узини на-моён килади. Шу боис рах,барнинг жамоа-ни бошкариш ва ташкилотчилик кобилияти, мулокот маданияти, билими, феъл-атвори алох,ида ах,амият касб этади. Бу х,олатда рах,бар узининг функционал вазифасига кура фаолиятнинг шароитлари ва талабларига жа-вобгар шахс х,исобланади.

Таълим муассасаси рах,бари фаолият субъекти сифатида намоён булар экан, касбий-педагогик ва бошкарув жабх,асида тегишли билимлар, малакалар ва куникмаларга эга булиши лозим.

Шундай килиб, мезон сифатида натижа-вий-ма^сулдор х,амда муайян услубдаги бошкарув инструментарийлари кабул килинади. Курсаткичлар сифатида эса куйидагилар кабул килинади: амалий фаолият натижалари, индивидуал фаолиятнинг муваффакиятлили-ги, бошкарув услуби.

Таълим муассасаси рах,барларининг фао-лияти, уларнинг реал шахсий тавсифлари фаолиятнинг аник шартлари билан алокадор-ликда урганилади.

Таълим муассасаси рах,барининг профес-сионаллик даражаси намоён буладиган бошкарув ва педагогик фаолият жараёни бизнинг тадкикотимиз доирасида технология сифатида кабул килинди.

Бошкарув технологиясини танлашда х,о-зирги бошкарув тизимида шаклланган мето-дологик ёндашувга асосланилади, яъни: ти-зимлилик, оптималлаштирилган, фаолиятли, мотивацион, ситуатив (яъни вазиятга алока-дор тарзда), рефлексив. Бу методларнинг кулланилиши таълимий муносабатларнинг х,ар бир иштирокчиси томонидан максадлар куйиш ва унга эришишга хизмат килувчи таълим муассасаси тизимининг х,ар бир компо-ненти фаолиятини юкори даражада англан-ганлигини таъминлайди.

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, юкорида айтилганидек, таълим муассасаси рах,барининг касбий ривожланиш йуналиш-ларидан бири ^исобланган курсаткичлар асосида ривожланиш мух,им а^амият касб этади. Таълим муассасаси рах,бари фаолияти, унинг профессионал мах,сулдорлигига нисбатан кулланиладиган мезонларни ишлаб чикиш ва илмий асослаш х,амда курсаткич-ларни типологиялаштиришнинг асосий мезонлари ва унинг классификациясини конди-радиган анъанавий ёндашувларга асосланиш ва бундан ташкари, мезонлар ва курсаткич-ларни шакллантиришнинг амалдаги методи-каларини куллаш максадга мувофикдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Она юртимиз бахту икболи ва буюк келажаги йулида хизмат килиш - энг олий саодатдир. - Т.: «Узбекистон», 2015.

2. TypFyHOB С.Т. Умумий урта таълим муассасалари директорлари бошкарув фаолия-тининг назарий асослари. / Педагогика фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. - Т., 2007.

3. Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. - М., 1973.

4. Кулюткин Ю.Н. Творческое мышление в профессиональной деятельности учителя. // «Вопросы психологии», 1986, № 2.

5. Митина Л.М. Психология труда и профессионального развития учителя. - М.: «Академия», 2004.

6. Maslow A. Toward a psychology of Being. - New York: Van Nostrand, 1968.

7. Зимняя И.А. Педагогическая психология. - М.: «Логос», 2000.

8. Зазыкин В.Г. Деятельность специалистов в особых условиях: психолого-акмеоло-гические основы. Депонир. рук. № 275-94. - НИИВО.

9. Деркач А.А., Зазыкин В.Г. Акмеология. - СПб.: «Питер», 2003.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.