Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРКИБИНИ ЎЗГАРИБ БОРИШИНИНГ ДАСТЛАБКИ НАТИЖАЛАРИ'

ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРКИБИНИ ЎЗГАРИБ БОРИШИНИНГ ДАСТЛАБКИ НАТИЖАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
145
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим хизматлари / нодавлат таълим тизими / қабул параметрлари / таълим кредити / аёл ва қизларга имтиёзлар / тавсия асосида ўқишга қабул қилиш / кредит-модуль тизими / вазирлик ва идоралар / даромадлар ва харажатлар / образовательные услуги / негосударственная система образования / параметры приема / образовательный кредит / льготы женщинам / прием на учебу по рекомендациям / кредитно-модульная система / министерства и ведомства / доходы и расходы

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муминов Нозим Гаффарович

Мақолада Ўзбекистонда таълим хизматларини кўрсатишга эътиборни ошиши ва ушбу соҳадаги ислоҳотлар акс эттирилган. Хусусан, ёшларга оид давлат сиёсати, нодавлат таълим тизими, қабул параметрларини ошириш, ёшларни олий таълим билан қамровини ошириш, таълим кредити, аёл ва қизларга имтиёзлар, тавсия асосида ўқишга қабул қилиш, кредит-модуль тизими, ОТМларни тегишлилиги бўйича вазирлик ва идоралар тасарруфига бириктирилиши, Давлат олий таълим муассасаларининг даромадлари ва харажатлари масалалари чуқур таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕРВИЧНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ИЗМЕНЕНИЯ СОЦИАЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛУГ

В статье отражены тенденции повышения внимания на образовательные услуги в Узбекистане, а также реформы в данной сфере. В частности, тщательно изучены вопросы государственной политики молодежи, негосударственной системы образования, увеличение параметров приема, повышение охвата высшим образованием молодежи, образовательный кредит, льготы женщинам, прием на учебу по рекомендациям, кредитно-модульная система, прикрепление ВУЗов к министерствам и ведомствам, доходы и расходы государственных ВУЗов.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРКИБИНИ ЎЗГАРИБ БОРИШИНИНГ ДАСТЛАБКИ НАТИЖАЛАРИ»

Муминов Нозим Гаффарович,

ALFRAGANUS UNIVERSITY "Иктисодиёт ва молия" кафедраси профессори, иктисод фанлари номзоди, профессор

ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРКИБИНИ УЗГАРИБ БОРИШИНИНГ ДАСТЛАБКИ НАТИЖАЛАРИ

УДК: 338.465.4 DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_5_3

МУМИНОВ Н.Г. ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИНГ ИЖТИМОИЙ ТАРКИБИНИ УЗГАРИБ БОРИШИНИНГ ДАСТЛАБКИ НАТИЖАЛАРИ

Маколада Узбекистонда таълим хизматларини курсатишга эътиборни ошиши ва ушбу сохддаги ислох,отлар акс эттирилган. Хусусан, ёшларга оид давлат сиёсати, нодавлат таълим тизими, кабул параметрларини ошириш, ёшларни олий таълим билан камровини ошириш, таълим кредити, аёл ва кизларга имтиёзлар, тавсия асосида укишга кабул килиш, кредит-модуль тизими, ОТМларни тегишлилиги буйича вазирлик ва идоралар тасарруфига бириктирилиши, Давлат олий таълим муассасаларининг даромадлари ва харажатлари масалалари чукур тах,лил этилган.

Таянч иборалар ва сузлар: таълим хизматлари, нодавлат таълим тизими, кабул параметрлари, таълим кредити, аёл ва кизларга имтиёзлар, тавсия асосида укишга кабул килиш, кредит-модуль тизими, вазирлик ва идоралар, даромадлар ва харажатлар.

МУМИНОВ Н.Г. ПЕРВИЧНЫЕ РЕЗУЛЬТАТЫ ИЗМЕНЕНИЯ СОЦИАЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛУГ

В статье отражены тенденции повышения внимания на образовательные услуги в Узбекистане, а также реформы в данной сфере. В частности, тщательно изучены вопросы государственной политики молодежи, негосударственной системы образования, увеличение параметров приема, повышение охвата высшим образованием молодежи, образовательный кредит, льготы женщинам, прием на учебу по рекомендациям, кредитно-модульная система, прикрепление ВУЗов к министерствам и ведомствам, доходы и расходы государственных ВУЗов.

Ключевые слова: образовательные услуги, негосударственная система образования, параметры приема, образовательный кредит, льготы женщинам, прием на учебу по рекомендациям, кредитно-модульная система, министерства и ведомства, доходы и расходы.

MUMINOV N.G. PRIMARY RESULTS OF CHANGING THE SOCIAL STRUCTURE OF EDUCATIONAL SERVICES

The article reflects trends of increasing attention to educational services in Uzbekistan, as well the reforms in this area. In particular, the issues of the state policy of youth, the non-state education system, the increase in admission parameters, the increase in the coverage of higher education of young people, educational loans, benefits for women, admission to study on the recommendations, the credit-module system, the attachment of universities to ministries and departments, income and expenses of public universities.

Key words: educational services, non-state education system, admission parameters, educational loans, benefits for women, admission to study on recommendations, credit-module system, ministries and departments, income and expenses.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

Кириш. ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бош-лаб купгина мамлакатларнинг ижтимоий ишлаб чикариш таркибида сифат силжишлари юз бера бошлади. Ривожланган мамлакат-лардаги булаётган узгаришларнинг чукурлиги ва микёси ривожланишдаги постиндустриал боскичга утилаётганлиги туFрисида фикр-мулох,азалар килиш имконини берди.

ХХ аср охиридаги иктисодий вокеликлар хизматлар сох,асини устувор даражада ривож-ланаётганлигини кайд этди. Шунингдек, ах,оли бандлиги таркибида х,ам худди шундай узгаришлар содир булди1.

Хизматлар - инсонлар уртасидаги муноса-батдир, иктисодий субъектларнинг бевосита муносабатларининг номоддий фойдали сама-расидир2.

Хизматлар - бу фаолият туридаги иктисодий неъматдир, бу хатти-х,аракат (ёки хатти-х,аракатлар кетма-кетлиги) булиб, унинг максади - хизматлар объекти истеъмол фой-далилигини оширишдир, вазифаси эса - ушбу хизмат объектига таъсир курсатишдир3.

Тадцицот усуллари. Тадкикот жараёнида илмий абстракция, тах,лил ва синтез, илмий ва умумий тах,лил, киёслаш, узаро солиштирма тах,лил усулларидан кенг фойдаланилди.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Таълим хизматларини ташкил этилиши масалалари жуда куп олимлар томонидан тадкик этил-ган. Масалан, дунёнинг етакчи университетла-ридаги таълимни амалга ошириш жих,атлари Bowla, Jonathan Hughesb4, Cynthia Harter, Rebecca G. Chambers, Carlos J. Asarta5 тадкикот ишларида ёритиб утилгандир. Таълим

1 Фурин А.Г. Становление экономики услуг. http://www. rusnauka.com /13.DNI_2007/Economics/21335.doc.htm

2 А.Н. Король, С.А. Хлынов. Услуги: определение и классификация. Электронное научное издание «Ученые заметки ТОГУ» 2014, Том 5, № 4, С. 1323 - 1328

3 Софина Т.Н. Сфера услуг: Трансформации в рыночной экономике. СПб., 1999

4 Bowla and Jonathan Hughesb (2016) Fair access and fee setting in English universities: what do institutional statements suggest about university strategies in a stratified quasi-market? Studies in Higher Education, Vol. 41, No. 2, 269-287, http://dx.doi.org/10.1080/03075079.20 14.927846

5 Cynthia Harter, Rebecca G. Chambers, Carlos J. Asarta

(2021) Assessing Learning in College Economics: A Sixth

National Quinquennial Survey. Eastern Economic Journal

https://doi.org/10.1057/s41302-021-00205-8

билан технологик ривожланиш уртасидаги боFликlлик Phillip Brown, Ewart Кеер6лар тадкикотида урганилган. Олий таълимда масофали укитишни ташкил этиш хусусият-лари Вольчик В.В., Ширяев И.М.7 ва таълимни ташкил этишнинг минтакавий хусусиятлари Коршунов И.А., Гапонова О.С., Гапонова Н.С.8 лар томонидан батафсил урганилган. Универ-ситетларда иктисодий таълимни ташкил этиш Roland Happ, Olga Zlatkin-Troitschanskaia, Manuel Fórster9ларнинг илмий маколасида акс эттирилган.

Шу билан бирга, Узбекистон Олий таълими тизимида амалга оширилаётган ислохотлар, бу борадаги жах,он тажрибаси ва тизимда алохида ОТМларнинг фаолияти тах,лил килиш ишлари олдинги тадкикотларимизда бир неча бор амалга оширилган. Масалан, Узбекистонда иктисодий таълимни такомил-лаштириш масалалари алохида бир рисола10 сифатида урганиб чикилган. Иктисодиётда ракобатбардошлик мухити шаклланиб бориши жараёнида олий таълим тизими-даги чукур ислохотлар11, уни молиялаштириш12

6 PHILLIP BROWN AND EWART KEEP (2018) Rethinking the Race Between Education & Technology. ISSUES IN SCIENCE AND TECHNOLOGY. 31-39

7 Вольчик В. В., Ширяев И. М. Дистанционное высшее образование в условиях самоизоляции и проблема институциональных ловушек // Актуальные проблемы экономики и права. 2020. Т. 14, № 2. С. 235-248. DOI: http://dx.doi.org/10.21202/1993-047X.14.2020.2.235-248

8 Коршунов И. А., Гапонова О. С., Гапонова Н. С. Обучение и образование взрослых в контексте экономического развития регионов // Экономика региона. — 2019. — Т. 15, вып. 1. — С. 107-120. doi 10.17059/2019-1-9

9 Roland Happ, Olga Zlatkin-Troitschanskaia and Manuel Fórster. (2018) How prior economic education infuences beginning university students' knowledge of economics. Happ et al. Empirical Res Voc Ed Train. https://doi. org/10.1186/s40461-018-0066-7

10 Муминов Н.Г. Иктисодий таълимни такомиллашти-ришнинг замонавий йуналишлари. Монография. Т.: "Nur y'og'dusi", 2016.- 114 бет.

11 Muminov, N., Hoshimov, P., Kim, T., Zahirova, G., & Rakhmatov, K. (2020). Restructuring the system of higher education of Uzbekistan in the conditions of increasing the competitiveness of the economy. American Journal of Economics and Business Management, 3(1), 32-40. https:// doi.org/https://doi.org/10.31150/ajebm.v3i1.112.

12 Муминов Н.Г., Мирзохидова Ш.Г. Таълим сохасини молиявий маблаF билан таъминлаш тизимини такомил-лаштириш - жамиятни модернизациялашуви гарови. "Экономика и финансы" (Узбекистан), № 12 , 2010 г. 64-68 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

V____

1-жадвал. Иктисодий фаолият турлари буйича хизматлар тузилмаси1 (2022 йил)

Хизмат сохалари Улуши, % да

Савдо хизматлари 24,8

Транспорт 22,7

Молиявий хизматлар 22,5

Бошка хизматлар 17,7

Алока ва ахборотлаштириш хизматлари 6,4

Таълим сохасидаги хизматлар 4,3

Компьютерларни таъмирлаш хизматлари 1,6

ва олий таълим тизимини жах,он хужалигига интеграциялашиб2 бориши купчилик олим-лар билан олиб борилган тадкикотларда уз аксини топган. Узбекистонда университет таълимини пайдо булиши ва ривожла-ниши боскичлари3, хамда Узбекистон Мил-лий университетининг олий таълим тизими-даги урнини тахлили4 халкаро конференция ва монографияларда ёритиб берилган. Олий таълимда кредит-модуль тизимини жорий этилиши хусусиятлари5, хамда уни элемент-ларини Узбекистонда куллашнинг узига хос

1 Узбекистон Республикасида хизматлар сох,асининг ривожланиши. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. 2022 йил. Б.6.

2 Muminov N.G., Umidakhon R. INTERNATIONALIZATION OF HIGHER EDUCATION AS A FACTOR IN IMPROVING THE COMPETITIVENESS OF THE NATIONAL ECONOMY. Проблемы и пути трансформации национальных экономик: новые вызовы инвестиционно-инновационного прорыва. Тезисы докладов республиканской научно-практической электронной конференции. Ташкент, 2019. С. 97-100.

3 Nozim Muminov. RISE AND DEVELOPMENT OF UNIVERSITY EDUCATION IN UZBEKISTAN. Тезисы докладов международной научно-практической электронной конференции «НОВАЯ АРХИТЕКТУРА ПОСТРОЕНИЯ ЭКОНОМИКИ В ПОСТПАНДЕМИЙНОМ МИРЕ». Ташкент, 2021. С. 329-333. Nozim Muminov. RISE

AND DEVELOPMENT OF UNIVERSITY EDUCATION IN UZBEKISTAN. Тезисы докладов международной научно-практической электронной конференции «НОВАЯ АРХИТЕКТУРА ПОСТРОЕНИЯ ЭКОНОМИКИ В ПОСТПАНДЕМИЙНОМ МИРЕ». Ташкент, 2021. С. 329-333.

4 Муминов Н.Г., Захирова Г.М. НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ УЗБЕКИСТАНА - КОЛЫБЕЛЬ УНИВЕРСИТЕТСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ И АКАДЕМИЧЕСКОЙ НАУКИ В РЕГИОНЕ. В книге: Современные евразийские университеты: использование информационных технологий. монография. Сер. «Евразийские университеты XXI века» Москва, 2022. С. 290-304.

5 Муминов Н.Г. Узбекистонда масофали таълимни

ривожлантириш масалалари // Замонавий таълим. № 1, 2013 й. 12-14 б.; Муминов Н.Г. Европа мамлакатларида олий таълимнинг хусусиятлари ва таркиби // Замонавий таълим. № 1, 2015 й. 4-12 б.

жихатлари6 буйича тадкикотлар олиб борилган ва илмий маколалар сифатида эълон килинган.

Шунинг билан, мазкур сохада жорий амалга оширилаётган ислохотлар кенг куламда илмий жихатан тизимли тахлил килиниши, кечаётга жараёнларга умумлаш-ган бахо бериш, бунинг ижобий жихатларини ёритиш ва хали заиф тарафларини белгилаш мухим илмий ахамият касб этади.

Асосий тахлил ва натижалар. Узбекистонда охирги йилларда хизматлар сохасида амалга оширилаётган ислохотлар уз натижасини бериб, ЯИМда унинг улушини ошишига олиб келди. Иктисодий фаолият турлари буйича хизматлар тузилмаси хам тако-миллашиб бормокда (1-жадвал).

Иктисодий фаолият турлари буйича курсатилган бозор хизматлари таркибида савдо хизматлари энг катта улушни эгаллайди. 2022 йилда савдо хизматларининг улуши 24,8 % ни ташкил этди. Шу билан бирга, транспорт (22,7 %), молиявий хизматлар (22,5 %), алока ва ахборотлаштириш хизматлари (6,4%), шунингдек, таълим сохасидаги хизматларда (4,3 %) юкори курсаткичлар кайд этилди. Ком-пьютерларни таъмирлаш буйича хизматлар хажмининг бироз усиши кайд этилди, ушбу хизмат турининг улуши атиги 1,6 % ни ташкил этди.

2018-2022 йиллар мобайнида таълим хизматларининг хажми 5,4 трлн. сумдан 15,4 трлн. сумгача ошди (1-расм). Таъ-лим сохасидаги хизматлар хажми худудлар буйича таксимотини тахлили Тошкент шахри, Самарканд вилояти, ФарFона вилояти, Анди-жон вилояти, Бухоро вилоятларини энг катта улушга эга эканлигини курсатади (2-жадвал).

6 Муминов Н.Г. Узбекистонда масофали таълимни ривожлантириш масалалари // Замонавий таълим. № 1, 2013 й. 12-14 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

1-расм. Узбекистонда таълим хизматлари ^ажми1 (трлн. сумда).

2-жадвал. 2022 йилда таълим со^асидаги хизматлар ^ажмининг ^удудлар буйича та^симоти2, млрд. сум

Худудлар Хажми

K,оракалпоFистон Республикаси 677,6

Андижон вилояти 919,9

Бухоро вилояти 839,6

Жиззах вилояти 424,7

Кашкадарё вилояти 631,9

Навоий вилояти 348,2

Наманган вилояти 774,5

Самарканд вилояти 1 208,7

Сурхондарё вилояти 564,6

Сирдарё вилояти 216,3

Тошкент вилояти 710,1

ФарFOна вилояти 1 192,5

Хоразм вилояти 526,7

Тошкент шахри 6 360,4

Утказилган тадкикотлар натижалари асо-сида 15-20 йилдан сунг Узбекистон ноёб демографик дивидентни кулга киритиши мум-кинлиги кайд этилмокда. 2048 йилга бориб мамлакатда мехнатга лаёкатли ахоли сони тарихий пик даражасига етиши кутилмокда. Табиийки, уларнинг салмокли кисмини ёшлар ташкил килади. Хозир давлат олдидаги асосий вазифа демографик дивидентни кулдан бой бермаслик хамда ундан максимал равишда

1 Узбекистон Республикасида хизматлар сохасининг ривожланиши. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. 2022 йил. Б.21.

2 Узбекистон Республикасида хизматлар сохасининг ривожланиши. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. 2022 йил. Б.21.

фойдаланишдан иборат. Бошкача айтганда, хукумат инсон капиталига, яъни ёшлар-нинг сифатли таълим олишию интеллектуал салохиятини руёбга чикаришига катта хажмда инвестиция киритиши зарур. Бу келажакда нафакат иктисодиётни юксалтириш, балки ижтимоий вазиятни баркарорлаштириш -камбаFаллик ва салохиятли кадрлар мигра-циясини кискартириш, ишсизликни бартараф этиш, халкнинг турмуш даражасини ошириш имконини беради3.

3 Наргиза Умарова. Узбекистон ёшлари: муаммо ва истикболлар. https://review.uz/oz/post/ozbekiston-yoshlari-muammo-va-istiqbollar

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

22 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч____

3-жадвал. Олий таълим ташкилотларининг асосий кусаткичлари1 (ук,ув йили бошига)

Курсаткичлар 2000 / 2001 2009 / 2010 2011 / 2012 2014 / 2015 2018 / 2019 2020 / 2021 2022 / 2023

Олий таълим ташкилотлари сони, бирлик 61 63 65 68 98 127 191

шу жумладан, хорижий ОТМлари - 6 6 7 10 18 26

уларда талабалар, минг киши 183,5 286,2 253,0 261,3 360,2 571,5 1042,1

кундузги 141,9 271,9 252,7 261,0 313,0 441,9 622,6

кечки - - - - 1,2 11,5 37,7

сиртки 41,6 14,3 0,3 0,3 46,0 118,1 381,8

10 000 киши ахолига нисба-тан т^ри келадиган ОТМлари талабалари, киши 74 103 86 84 110 165 289

ОТМларга кабул килинган талабалар, минг киши 44,7 60,7 63,9 64,1 114,5 174,9 282,4

ОТМларни битирган мутахас-сислар, минг киши 31,6 71,8 86,3 67,6 70,3 83,9 102,4

Инсон капиталини ривожлантириш - бир кунлик иш эмас. Мазкур миссия комплекс ёндашув ва узок, муддатли чора-тадбирларни талаб килади. Бу борада тайёр ечимлар йук. Хар кайси мамлакат уз йули ва йуналишини мустакил тарзда белгилаб олмоFи даркор. Узбекистон учун ёшларга оид давлат сиё-сатини аник ракамлар ва илмий хулоса-лар асосида амалга ошириш энг макбул йул хисобланади.

Аксарият ёшлар мавжуд инфратузилма (таълимдаги мухит, моддий-техник таъминот, дарслик ва бошкалар)ни ижобий бахолаган. Уларнинг 94,7 фоизи педагоглар фаолияти, 91,1 фоизи укув муассасаларининг холатини коникарли, деб хисоблайди. Аммо ракамли технологиялардан фойдаланиш масаласида вазият кунгилдагидек эмас. Жумладан, кишлок ёшларининг 30,4 фоизи мактабида интернет йуклигини айтган. Шахарда бу курсаткич 22 фоиз атрофида. Укувчи ва талабалар купрок хорижий тилларни урганиш, касбий фаоли-ятда аскотадиган ишбилармонлик, етакчи-лик, киришимлик, ишга ижодий ёндашиш, стрессга чидамлилик, вактни туFри таксимлай олиш каби юмшок куникмаларни эгаллашни хохлайди.

Давлат хамда хусусий секторда муно-сиб иш топишига кузи етмагани боис, аксарият ёшлар шахсий бизнесини очишга кизикиш билдирмокда. Бирок бунга уларнинг укуви йук. На мактаб, на университетда,

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

кредит олиш тартиби, бозор конъюнктураси ёки мижозларни жалб килиш буйича амалий машFулотлар утилади.

Ёшларни олий таълим билан цамраб олиш сиёсати. Атокли маърифатпарвар олим Абдулла Авлонийнинг: «Тарбия биз учун ё хаёт - ё мамот, ё нажот - ё халокат, ё сао-дат - ё фалокат масаласидир», деган сузлари хозирги кунда таълим тизимида амалга оши-рилиши зарур булган ислохотларнинг асосий йуналишларини белгилаб беришга имкон беради. Узлуксиз таълимни такомиллаш-тириш, ёшларни х,ар томонлама баркамол инсонлар этиб тарбиялаш, юкори малакали педагог кадрлар тайёрлашни тубдан яхши-лашга алохида ахамият каратилмокда. Амалга оширилган ислохотлар натижасида мактаб-гача таълимга камров даражасини 62 фоизга, 6 ёшдаги болалар уртасида эса 77 фоизга етказишга эришилди. Янги турдаги таълим масканлари, хусусан, Президент мактаблари, ижод мактаблари, ихтисослашган мактаблар фаолияти йулга куйилди2.

Таълим сохасида янгича ёндашувлар фаол жорий этилмокда. Бу сох,ада жах,он тажриба-сини урганиб, янги тартиб-коидаларни, замонавий таълим усулларини жорий этилмокда. Таълим тизимининг турли даражаларида нодавлат таълим тизимини фаол куллаб-

2 Битирувчиларни олий таълим билан камраб олиш даражасини 50-60 фоизга етказиш мулжалланмокда. https://kun.uz/news/2021/08/31/bitiruvchilarni-oliy-talim-bilan-qamrab-olish-darajasini-50-60-foizga-yetkazish-moljallanmoqda-prezident

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

4-жадвал. Олий таълим ташкилотлари талабаларининг битирувчилари сони, х,удудлар кесимида1 (ук,ув йили

бошига, киши)

Худудлар 2009/2010 2011/2012 2014/2015 2016/2017 2018/2019 2020/2021 2022/2023

Узбекистон Республикаси 71791 86255 67643 64133 70325 83905 102381

КоракалпоFистон Республикаси 4648 4979 3752 3939 4484 5475 6545

Андижон вилояти 3865 4661 3425 4039 4791 4622 4963

Бухоро вилояти 3648 4385 3484 3376 3523 4784 6017

Жиззах вилояти 2108 2416 2183 2261 2872 3862 3822

К,ашк,адарё вилояти 2719 3935 2834 3111 3842 5193 5896

Навоий вилояти 2332 3530 2088 2097 2300 3107 3253

Наманган вилояти 3475 3969 2891 2734 3004 4113 5508

Самарканд вилояти 5329 6853 5708 5986 6869 7165 8962

Сурхондарё вилояти 1938 2058 1687 1705 1962 3329 3962

Сирдарё вилояти 915 1393 1006 983 1014 1632 1938

Тошкент вилояти 2769 3349 3111 1797 2710 4041 4049

ФарFона вилояти 5341 6500 4633 4657 4557 5833 8289

Хоразм вилояти 2445 2681 2038 1984 2229 3229 4046

Тошкент шахри 30259 35546 28803 25464 26168 27520 35131

кувватланиши уларнинг сонини ошишига ва тизимда уз урнини эгаллашига олиб келди.

Узбекистонда кабул параметрлари 2016 йилга нисбатан 2,5 баробарга усди. Шунга карамай, бу минтакадаги энг паст курсаткичлардан бири булиб колмокда (вахоланки, ахоли сони буйича Узбекистон биринчи уринда). Туркия ва Россияда камров курсаткичи 40-50 фоизга етган. Купгина ёшлар олий таълим олиш имкониятидан махрум булаётгани давлат томонидан жиддий эътибор каратилиши зарур булган фундамен-тал муаммо хисобланади. Тадкикотдан маъ-лум булишича, олий укув юртларига кираёт-ган шахарлик ёшлар кишлокдаги тенгдош-ларига караганда икки хисса куп. Олий таълим муассасалари талабалари орасида хотин-кизлар улуши 37 фоизга тенг. Даромади паст тоифага мансуб 25 - 30 ёшдагиларнинг атиги 3 фоизи олий маълумотли. Зотан, даромади юкори тоифадагиларда бу курсаткич 23 фоизни ташкил килмокда2.

Олий таълим ташкилотлари талабаларининг битирувчиларининг худудлар кесими-даги таксимоти 4-жадвалда акс эттирилган.

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

2 Наргиза Умарова. Узбекистон ёшлари: муаммо ва истикболлар. https://review.uz/oz/post/ozbekiston-yoshlari-muammo-va-istiqbollar

Укишни битиргач уйда утириб колаётган ёшлар орасида аёллар салмоFи анча юкори - 51 фоиз. 18 ёшдан кейин мазкур курсаткич янада ортиб, 74 фоизга етмокда. Бунинг саба-бини кизлар оила юмушлари хамда даромад топиш учун бошка жойга кучиб утиш имко-ниятининг чеклангани билан изохланади. Кишлок ёшлари шахарликларга караганда олий таълим муассасаларига камрок киради, шу боис, уларда тадбиркорликка кизикиш юкори. Ишлаётган респондентларнинг 35,7 фоизи хусусий секторда банд. Давлат идора-ларида фаолият курсатаётганлар хам тахми-нан шунча. Узбекистонда стартап лойихаларга асосан кишлок ёшлари кул урмокда. Аёллар асосан соFликни саклаш, таълим ва кайта ишлаш саноатида банд. Эркаклар орасида нисбатан оммалашган касблар курувчилик ва фермерлик хисобланади.

Ёшлар ишлашни хохлаган ва реал ишла-ётган сохалар уртасидаги тафовут жуда катта. 28,7 фоизи таълим, 26,3 фоизи илм-фан, 22,9 фоизи тиббиёт, 21,7 фоизи бизнес ва менежментга кизикишади. Амалда эса курилиш объектлари (14,4%), кайта ишлаш саноати (10,6%), дехкон ва фермер хужаликларида (9,8%) мехнат килмокда.

Мамлакат иктисодиётида таркибий узгаришлар руй бериши керак. Бусиз ёшлар сиёсатини самарали амалга ошириш кийин. Нега нукул Жануби-Шаркий Осиё мамлакат-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

ларини ибрат килиб курсатамиз. Сабаби уз вактида уларнинг иктисодиёти структуравий жихатдан узгарди. Яъни кишлок хужалигидан саноатга, хизмат курсатиш секторига утилди. Шу оркали ёшларнинг куплаб муаммолари Хал килинган.

Таълим кредити. Ёшларни олий таълим билан камровини ошириш максадида таълим кредити инструменти жорий этилди. Таълим кредитлари тижорат банклари томони-дан таълим ташкилотларида тулов-контракт асосида укишга кабул килинган Узбекистон Республикаси фукароси булган талабаларга берилади1.

Таълим кредитлари буйича маблаFлар таълим ташкилотларига тижорат банклари томонидан таълим кредити шартномасида курсатилган шартларда утказилади.

Таълим олишда аёл ва цизларга имти-ёзлар ва бюджет уринлари. Талаба кизлар учун куйидаги таълим имтиёзлари белгилан-ган2:

• магистратурада укиётган кизлар контракт пули тулик бюджетдан коплаб берилади (23 минг нафар кизларга 200 миллиард сум);

• хар йили 50 нафар кизлар нуфузли хорижий олийгохларга бакалавр ва 10 нафари магистратурага юборилади;

• хар бир вилоятда эхтиёжманд оила вакиллари, ота ёки онасини йукотган 150 нафар кизлар (жами 2,1 минг нафар) таълим контракти махаллий бюджетдан тулаб бери-лади;

• ёш фарзанди бор талаба-кизларга масофавий укишга шароит яратилади;

• докторантура йуналишида хотин-кизлар учун хар йили камида 300 тадан максадли квота ажратилади;

• хар йили хотин-кизлар талаба булишига квотанинг камида 50 фоизи аник фанлар, техника ва хукукшунослик йуналишлари учун максадли ажратилади;

1 Таълим кредити. https://advice.uz/uz/ document/1209?keyword= %D0%A2%D0%B0%D1%8A%D0 %ВВ<^0%В8<^0%ВС

2 Магистратурада бепул укиш ва имтиёзли кабул -Узбекистонда кизлар таълими учун кандай имкониятлар бор? https://mi.kun.uz/news/2022/03/05/magistraturada-

bepul-oqish-va-imtiyozN-qabul-ozbekistonda-qizlar-talimi-uchun-qanday-imkoniyatlar-bor

• олийгох, техникум ва коллежларда укиётган кизларга таълим контрактларини тулаш учун илк марта 7 йил муддатга фоизсиз кредит бериш жорий килинади.

Хотин-кизларни таълим олишида тизимли куллаб-кувватланиши буйича хукумат томонидан чора -тадбирлар ишлаб чикилган3:

• давлат ОТМларида магистратурада укиётган барча хотин-кизларнинг контракт туловлари коплаб берилади ва бунга хар йили камида 200 миллиард сум ажратилади;

• мутахассислиги буйича камида 5 йил мехнат стажига эга, лекин олий маълумотга эга булмаган 500 нафар хотин-кизлар хар йили Оила ва хотин-кизлар давлат кумитаси тавсияномаларига асосан давлат ОТМла-рига умумий квотадан ташкари алохида тест синовлари натижаларига мувофик контракт асосида укишга кабул килинади;

• давлат илмий ташкилотлари ёки ОТМ докторантурасига хотин-кизлар учун хар йили камида 300 тадан максадли квота ажратиб борилади.

Уцишга кириш имтиёзлари. 2021 йилда тавсияномалар асосида 2 минг нафар эхтиёжманд оилалар кизлари кушимча грант асосида талабаликка кабул килинди. 2020 йилги кабулда бундай хотин-кизлар учун 940 та грант урни ажратилганди.

Тавсиянома куйидаги тоифадаги хотин-кизларга берилади:

• кам таъминланган оилалардаги хотин-кизлар;

• туликсиз оилада тарбияланаётган, яъни отаси ёки онаси ёхуд уларнинг иккаласи хам вафот этган ижтимоий химояга мухтож кизлар;

• турмуш УртоFи вафот этган, вояга етма-ган фарзандини ёлFиз тарбиялаётган ижтимоий химояга мухтож аёллар;

• ногиронлиги булган фарзанди бор эхтиёжманд оилалардаги хотин-кизлар;

• икки ва ундан ортик фарзандларини тарбиялаётган, бошка кариндошларидан алохида (ижарада) яшаётган ижтимоий химояга мухтож ёлFиз аёллар киз фарзанд-лари;

3 «Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги Президент Фармони мазмун-мохияти. - https://customs.uz/uz/news/view/7764 ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

• ота-оналаридан бири ёки хар иккиси хам биринчи ёки иккинчи гурух ногирони булган эхтиёжманд оилалардаги хотин-кизлар.

2026 йилда хотин-кизлар учун ажратила-диган грантлар 6 мингга етказилиши режа килинган.

Фацат цизлар учун бериладиган имти-ёзлар. Умумий урта, урта махсус, касб-хунар таълими муассасаларининг Зулфия номи-даги давлат мукофоти совриндори булган укувчилари ОТМлар бакалавриатига, бакалавриат талабалари булган лауреатлар эса маги-стратурага тегишли йуналиш ва ихтисослик буйича синовларсиз кушимча давлат гранти асосида кабул килинади.

Зулфиячилар «Хамшира» курик-танлови Fолиблари давлат комиссияси карори билан тегишли ОТМлар мос йуналишига танловдан ташкари кириш имтихонисиз кушимча грант асосида кабул килинади.

Контрактни тулаб бериш. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2021 йил 17 сентябрдаги 585-сон карори билан ижтимоий эхтиёжманд оила вакиллари, етим ёки ота-онасининг карамоFидан махрум булган талаба хотин-кизларнинг олий таълим олишини моддий жихатдан куллаб-кувватлаш тартиби туFрисидаги низом тасдикланди. Унга кура, КоракалпоFистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари жорий йилги укув йилидан бошлаб хар йили уз худудларидан укишга кирган 25 нафардан хамда 2-4-курсларда укиётган 75 нафар (хар бир курсдан 25 нафардан), жами 100 нафар хотин-кизлар учун тулов-контракт суммасини турт укув йили якунланишига кадар тулаб бериши лозим.

Молиявий баркарор ОТМлар эса 50 нафар-гача талаба кизларни биринчи укув йилида бепул укитиши керак. Бунда талабгорлар-нинг кейинги укув йиллари учун таълим кре-дити расмийлаштирилади. Хокимликлар уз худудларидаги талабгорлар учун учинчи шахс кафиллигини беради хамда укишни тамом-лагандан сунг, уларни иш жойи билан таъ-минлайди. Бу имконият отаси ёки онаси ёхуд уларнинг иккаласи хам вафот этган мухтож кизлар ва бокувчиси йук эхтиёжманд ёлFиз аёлларга берилади.

Магистратура. Хотин-кизлар таълимига оид янгиликлардан бири 2021-22 укув йилидан бошлаб магистратурада укиётган кизлар контракт пуллари тулик бюджетдан коплаб берилиши булди. Бунинг учун 200 млрд.сум ажратилди.

Корхоналардан тавсия орцали уцишга (сиртци) цабул цилиш. Иктисодиёт тармокларида камида беш йил иш стажига эга булган фукароларни сиртки ва кечки таълим шаклига сухбат натижаларига кура табакалаштирилган тулов-контракт асосида укишга кабул килиш тартиби, шунингдек, тавсия этиш хукукига эга булган вазирлик, идора ва йирик хужалик бирлашмаларининг руйхати ишлаб чикилди1. Руйхатда кайд этилган вазирлик, идора ва йирик хужалик бирлашмалари 100 нафаргача ходимга тавсиянома бериши мумкинлиги белгиланди. Сухбат натижаларига кура сиртки ва кечки таълим шаклига укишга тавсия этилган, тавсияномага эга булган аби-туриентнинг укиши (сиртки таълим шакли учун 5 йил, кечки таълим шакли учун 4 йил) учун тулов-шартнома маблаFлари ишлаб тур-ган ташкилот (вазирлик ёки идора ёки йирик хужалик бирлашмаси) томонидан белгиланган муддатларда тулаб берилиши таъминланади.

Кредит-модуль тизимини жорий эти-лиши. Кредит тизимига утиш буйича хам куп масалалар кутарилмокда, уларни ечишда куйидаги ёндашув таклиф этилади2.

Бунда олдинги укув режаларни механик тарзда кредит тизимига айлантириш кутил-ган натижани бермайди. Фанларни кескин кискартириш лозим ва улар бир семестрда 4 тадан ошмаслиги керак. Бундан ташкари, мутахассислик фанларини купайтириб, чукуррок утишга мослаш зарур.

Талабаларга фанларни танлаш имкония-тини бериш хам туFри ёндашув. Кайси фанларни укиш ва кандай йуналишни танлашни узи хал килсин. Шунингдек, фанлар кайсидир профессорга мослаб эмас, талабалар хохиши асосида укитилиши максадга мувофик.

1 Беш йил стажга эга ходимларига ОТМга кириш учун тавсиянома берадиган ташкилотлар руйхати тасдикланди. https://asr.uz/54288/

2 Масадиков Ш.М. Узбекистонда олий таълимни ислох, килиш: муаммолар ва таклифлар. https://zamin. uz/jamiyat/77481-zbekistonda-olij-talimni-islo-ilish-muammolar-va-takliflar.html

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

Битирув малакавий ишини (БМИ) ёзиш хам танлов асосида булсин. Агар талаба уни ёзишни хохламаса, урнига 2 та бошка фан тан-лаб укийверсин. Борди-ю, у келажакда илмий иш килишни режалаштирса, БМИни танлаши мумкин.

Амалиёт масаласига келсак, уни ташкил этишга ОТМларимиз куп ресурс сарфлайди. Чет эл тажрибасидан келиб чикадиган булсак, амалиёт хам ихтиёрий булиши керак. ОТМлар улар билан овора булиб утирмасин. Агар талаба амалиёт килмокчи булса, мархамат, уни узи топиб, ёзги таътил даврида утасин.

Фан хусусиятидан келиб чикиб, машFулотларни маъруза ва семинар/ама-лий куринишларга булиб утказиш амалиётини кайта куриб чикиш лозим. Семинарда тала-бани хар дарс сурок килишдан кочиш керак. Мисол учун, Англияда амалий машFулотлар маърузанинг давоми сифатида утилади ва талабалар бахоланмайди, семестр давомида уларга 1-2 та ёзма топширик берилади хамда якуний имтихон утказилади. Шу усулда фан буйича талабанинг умумий бахоси чикади. Бундай ёндашув талабаларга мустакил фик-рлаш ва тахлил килиш кобилиятини ривож-лантириш имкониятини яратади, натижада яхши мутахассис етиштиришга эришилади.

Укитувчилар юкламаси хам кайта куриб чикилиб, 2-3 та фандан ошмаслиги керак. Шунда мутахассислик фанларини чукуррок ва сифатли ургатиш имконияти туFилади. Хозирда укитувчи юкламасини бажариш учун куп фанлардан машFулотлар утказишига туFри келади. Натижада унинг уз устида ишлаши, сифатли илмий иш олиб бориши, бирор-бир фан доирасида чукур билимга эга булган мутахассис сифатида шаклланиши чекланади.

Кредит тизимига утишда олий таълим сохасида кабул килинган барча норматив хукукий хужжатлар инвентаризация килиниб, ОУМТВ томонидан тегишли кушимча ва узгартиришлар ишлаб чикилиши лозим. Бу иш амалга оширилмаса, куп номувофикликлар келиб чикиши мумкин.

Мисол учун, кредит тизимига утилгач ОУМТВ томонидан тасдикланадиган наму-навий фан дастурлари тузиладими? Бундай шаклдаги фан дастурининг хозирги шаро-итда максади нимадан иборат? Чет элда фан дастури укитувчи томонидан мазкур фан

буйича чоп этилган дарслик мундарижасидан олиниб, талабаларга берилади. Бу борада чет элда махсус талаб ва боскичлар йук. Шунинг учун улар олий таълим бозорига мослашув-чан булиб, янги-янги йуналишлар ва курслар таклиф этишади.

Яна бир масала, аттестация ва аккредитация пайтида ОТМларда талабаларнинг дарс-ликлар билан таъминланганлиги суралади. Бундай мезон каердан олинган ва унинг кандай ахамияти бор? АКШда барча талабалар дарсликларни узлари сотиб олишади, университет эса онлайн ресурслардан бепул фой-даланиш имкониятини яратган. Улардан талабаларнинг дарслик билан таъминланганлик даражасини хеч ким талаб килмайди. Хозирда онлайн ресурслар ривожланган бир пайтда ушбу мезон мутлако ноурин, назаримда.

Кабул тести жараёнларини соддалашти-рилиши ва шаффофлигини таъминланиши. Хозирда ОТМлар укишга кирмокчи булган абитуриентларни тулик камраб олмаганлиги хеч кимга сир эмас. Куп ёшларимиз хорижий университетларга укишга кетяпти.

Мактабда битирув имтихонлари хамда ОТМга кабул имтихонларини ягона килиб утказиш буйича хам ишлар амалга оширилмокда. Бундай тизим куп давлатларда жорий этилган, жумладан, Буюк Британия, Россия ва х.к. Албатта, бу каби тизимни бизда жорий килишда маълум бир кийинчиликлар туFилиши табиий. Бугун ушбу масалани тулик тахлил этишни максад килмаганмиз1.

Агар юкорида таклиф этилган чоралар амалга оширилса, ОТМларнинг абитуриентларни камраб олиш имконияти янада ошади ва боскичма-боскич ОТМларга кабул квота-лари ошиб, барча абитуриентларни камраб олишга эришиш мумкин.

Чет эл тажрибаси буйича, укиш истагида булган шахс бирор-бир университет томонидан барибир кабул килинади. Талабалар укиш давомида сараланиб, университетни маълум бир кисмигина муваффакиятли тамомлаши мумкин. Биз хам шундай механизмни жорий этишимиз керак, шунда бизнинг ОТМлар

1 Масадиков Ш.М. Узбекистонда олий таълимни ислох, килиш: муаммолар ва таклифлар. https://zamin. uz/jamiyat/77481-zbekistonda-olij-talimni-islo-ilish-muammolar-va-takliflar.html

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

5-жадвал. Олий таълим ташкилотларида ук,итувчилар сони1 (у^ув йили бошида, киши)

Худудлар 1998 / 1999 2004 / 2005 2009 / 2010 2014 / 2015 2018 / 2019 2022 / 2023

Узбекистан Республикаси 17435 22690 23081 23532 26664 41693

K1оракlалпоFистон Республикаси 972 1089 1272 1446 1541 2382

Андижон вилояти 1219 1449 1423 1545 1825 2580

Бухоро 1026 1290 1198 1138 1485 2818

Жиззах вилояти 337 547 628 846 902 1536

Кашкадарё вилояти 566 732 864 984 1196 2031

Навоий вилояти 364 526 574 632 674 908

Наманган вилояти 630 1192 880 884 1013 2028

Самарканд вилояти 1796 2194 2490 2625 3323 4029

Сурхондарё вилояти 453 574 512 458 860 2307

Сирдарё вилояти 258 246 324 334 358 704

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тошкент вилояти 644 812 786 575 919 1766

ФарFона вилояти 1116 1374 1421 1536 1605 2433

Хоразм вилояти 499 569 632 682 915 1571

Тошкент шахри 7555 10096 10077 9847 10048 14600

битирувчилари хам сараланиб, малакали мутахассис булиб етишади.

Агар юкорида баён этилган таклифлар жорий этилса, бизнинг ОТМларда нафакат махаллий, балки хорижлик малакали мута-хассисларни хам жалб этиш, ишлаб тур-ган ходимларининг эса малакасини ошириш имконияти ортади.

Олий таълимдаги профессор-уцитувчиларнинг ойлик маошларини оши-рилиши, уларни рагбатлантириш меха-низмларини ишга тушурилиши. ОТМларни сони ортиб бориши билан уларни илмий-педагогик кадрлар билан таъминлаш маса-ласи хам долзарблигини йукотмокда эмас. 1998 йилдан 2022 йилгача ОТМлардаги профессор-укитувчилар сони 2,4 баро-барга ошди. Энг куп профессор укитувчилар Тошкент ш., Самарканд, Бухоро, Андижон, ФарFона вилоятларида фаолият юритишади (5-жадвал).

Нодавлат ОТМларини очилиши. Шу

уринда хозирда ташкил этилаётган хусусий ОТМларни масъулияти чекланган жамият (МЧЖ) шаклида ташкил этиш амалиёти олий таълим тизими хусусиятларига туFри кел-майди. Бунинг сабаби куйидагилардан ибо-рат 2 .

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

2 Масадиков Ш.М. Узбекистонда олий таълимни ислох килиш: муаммолар ва таклифлар. https://zamin. uz/jamiyat/77481-zbekistonda-olij-talimni-islo-ilish-muammolar-va-takliflar.html

МЧЖлар тижорат ташкилотлар турига киради. Уларнинг максади даромад олиш ва ташкил этган муассислар уртасида таксимлашдан иборат. ОТМ эса даромад топиб, булишиб оладиган даргох эмас.

Шу боис уларнинг ННТ шаклида тузи-лиши максадга мувофик. Чунки ННТ шакли-даги ОТМларнинг ишлаб топган пул маблаFлари фаолиятини ривожлантириш ва профессор-укитувчиларга маош тулаш ва бошка эхтиёжларга ишлатилади. Амалдаги конунчиликка кура, ННТлар хам тадбиркор-лик фаолияти билан шугулланиши мумкин, факат уларда олинган даромадни муассис-лар уртасида таксимлаш хукуки йук - бу эса ОТМнинг максадига туFри келади.

Шунингдек, хар бир хусусий ОТМ буйича алохида хукумат карори кабул килиниши, турли имтиёзлар бериб, фаолиятини йулга куйиш амалиёти хам яхши натижаларга олиб келмайди. Чунки олий таълим тизимида хам соFлом ракобат мухити булиши шарт. Юкорида таъкидланганидек, барча ОТМларнинг фаолият олиб бориши учун ягона хукукий асос - бир хил шароитлар яратилиши лозим.

Узбекистонда нодавлат олий таълим муас-сасалари очилиши буйича меъёрий-хукукий хужжат «Нодавлат олий таълим хизматлари курсатувчи юридик шахсларга куйиладиган талабларни тасдиклаш туFрисида»ги карордир. Унда нодавлат олий таълим хизматлари курсатувчи юридик шахсларга бир катор

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

V____

6-жадвал. Нодавлат олий таълим ташкилотлари сони1 у^ув йили бошига, бирлик

Худудлар* 2018/2019 2019/2020 2020/2021 2021/2022 2022/2023

Узбекистон Республикаси 1 4 5 17 42

Андижон вилояти - - - - 1

Бухоро вилояти - - - - 5

Жиззах вилояти - - - 1 1

К,ашк,адарё вилояти - - - - 3

Навоий вилояти - - - - 2

Наманган вилояти - - - - 1

Самарканд вилояти - - - - 1

Тошкент вилояти - - - - 1

ФарFона вилояти - 2 2 2 2

Хоразм вилояти - - - 1 2

Тошкент шахри 1 2 3 13 23

*- маълумот мавжуд худудлар курсатилган.

талаблар белгиланган. Улар куйидагилардан иборат2:

• Узбекистон Республикасининг таълим сохасидаги конун ва конуности хужжатларига риоя килиш;

• Нодавлат олий таълим муассасаси ва нодавлат олий таълим хизматлари курсатувчи юридик шахслар бошкаруви ва укув бино-ларидан эгалик хукукини тасдикловчи хужжатнинг мавжудлиги;

• ЁнFин хавфсизлиги ва санитария-эпидемиология назорати органларининг мавжуд бинолар ва хоналарнинг ёнFин хавфсизлиги талабларига ва санитария-гигиена нор-маларига мувофиклиги туFрисидаги хулоса-лари;

• Умумий укув аудиториялари (синфлар), укув-техник воситалар билан жихозланган укув хоналари, умумназарий ва умумтаълим фанлари буйича лаборатория хоналари, техник ва махсус лаборатория хоналари, компьютер заллари (синфлари), чет тили дарс-лари учун лингафон кабинетлари, алохида кабиналарга ажратилган фонозаллари, курс лойихаси ва малакавий битирув ишларини бажариш заллари, ахборот ресурс маркази (кутубхона), спорт заллари ва майдонлари, мажлислар заллари, ректорат, факультет, кафедра, укув ва ёрдамчи булимлар ва хоказо

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

2 Узбекистонда нодавлат олий таълим муассасалари очилиши кутилмокда. https://daryo.uz/k/2018/07/12/ ozbekistonda-nodavlat-oliy-talim-muassasalari-ochilishi-kutilmoqda

жойларнинг норматив-хукукий хужжатларда белгиланган талабларга мувофик булиши;

• Хизмат курсатиш ва турар жой майдонлари: овкатланиш жойлари (ошхона, буфет), тиббий хизмат курсатиш жойлари, талабалар турар жойларининг норматив-хукукий хужжатларда белгиланган талабларга мувофик булиши;

• Таълим дастурларини тулик амалга ошириш учун муассаса бинолари, аудитория, укув ва лаборатория хоналари хамда улар-нинг замонавий талабларга мос ахборот коммуникация технологиялари хамда укитишнинг техник воситалари ва анжомлари, лаборатория жихозлари билан тулик таъминланган-лиги;

• Ахборот-ресурс маркази фонди-нинг белгиланган меъёрлар буйича талабалар сонига мос равишда керакли укув, укув-услубий ва илмий адабиётлар билан таъ-минланганлиги. Бундан ташкари соха буйича илмий-оммабоп нашрлар ва норматив-хукукий хужжатлар тупламларига обуна булганлиги;

• Нодавлат олий таълим ташкилотлари профессор-укитувчиларининг илмий педа-гогик салохияти камида республика буйича олий таълим муассасаларидаги уртача курсаткичдан паст булмаслиги;

• Таълимнинг дунёвий характерда булиши.

Нодавлат олий таълим ташкилотлари сони ва уларда тахсил олаётган талабалар сони туFрисидаги маълумот 6- ва 7-жадвалларда акс эттирилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

7-жадвал. Нодавлат олий таълим ташкилотларида талабалар сони1 у^ув йили бошига, минг киши

Худудлар* 2018/2019 2019/2020 2020/2021 2021/2022

Узбекистон Республикаси 1,3 4,7 9,4 37,9

Жиззах вилояти 1,9

ФарFона вилояти 1,4 2,2 3,9

Хоразм вилояти 0,4

Тошкент шахри 1,3 3,3 7,2 31,7

*- маълумот мавжуд худудлар курсатилган

Нодавлат олий таълим ташкилотларининг ярми Тошкент шахрида жойлашганлиги билан уларда тахсил олаётган талабаларнинг 83,6% Тошкент шахридаги ОТМлар укишади.

Кушма дастурларни очилиши. Олий таъ-лимнинг меъёрий-услубий тизими халкаро стандартларга мувофик жорий этилади ва бунинг натижасида2:

• мамлакат олий таълим тизими жахон таълим маконига тулик интеграция килинади;

• халкаро академик ва илмий мобиллик хукукий асосга эга булиб, кескин кенгаяди;

• дипломлар, академик ва илмий дара-жалар «конвертацияси» учун кенг имконият-лар яратилади;

• таълим дастурларини халкаро микёсда уйтунлаштириш имкониятлари кенгаяди;

• мамлакат олий таълим муассасалари халкаро рейтингларда тенгма-тенг иштирок этиши имкониятлари янада ошади;

• таълим жараёнига хорижий мутахас-сисларни жалб килиш имкониятлари кенга-яди;

• халкаро академик ва илмий лойихаларни амалга ошириш кулами кенга-яди;

• кушма дастурлар асосида укитиш имкониятлари кенгаяди.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тутрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони халкаро тажрибалардан келиб чикиб, олий таълим-нинг ил-гор стандартларини жорий этиш, олий таълим муассасаларида укув жараё-

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

2 Кейинги йилларда Олий таълимда кушма дастурлар асосида укитиш имкониятлари кенгаяди. https://

darakchi.uz/index.php/uz/135378

нини боскичма-боскич кредит-модуль тизи-мига утказиш, ижтимоий соха ва иктисодиёт тармокларининг баркарор ривожланишига муносиб хисса кушадиган, мехнат бозорида уз урнини топа оладиган юкори малакали кад-рлар тайёрлашда мухим кадам булди.

Сунгги йилларда малакали ва замонавий билимга эга кадрлар тайёрлашда дунёнинг ривожланган давлатлари билан хамкорликни янада ривожлантириш, шу оркали юртимиз-даги олий таълим ва илмий тадкикот муассасалари профессор-укитувчилари, илмий ходимларининг хорижий университет-лар, илмий тадкикот муассасаларида илмий ва академик тажрибасини орттириши учун имконият яратиш ишларига алохида ахамият каратилмокда3.

Олий таълим ташкилотларининг хорижий хамкорлар билан ишлашда эътибор каратиши лозим булган жихатлар, жумла-дан, кушма диплом дастурлари, талабалар алмашуви, хамкорликда амалга оширилади-ган лойихаларнинг олий таълим ташкилотларининг нуфузини оширишда булган ахамияти каттадир.

Хорижий ОТМлар филиалларини очилиши. Шу уринда чет эл ОТМлари филиалларини ташкил этиш масаласига тухталсак. Халкаро хамкорлик яхши, бирок бизда мавжуд ОТМларимиз ривожига эътибор бериш ва миллий брендларни яратишга эришиш дар-кор. Хозирда ушбу филиалларда хам асосан

3 Маматуропова Ш. Олий таълимда кушма академик дастурлар ва талабалар халкаро алмашуви тажри-баси мухокама килинди. https://uza.uz/uz/posts/oliy-talimda-qoshma-akademik-dasturlar-va-talabalar-xalqaro-almashuvi-tazhribasi-muhokama-qilindi_539210

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

9-жадвал. ОТМларни вазирлик ва идораларга бириктирилганлиги тугрисида маълумот2

ч__

8-жадвал. ОТМларнинг турлари буйича таксимоти1

ОТМ турлари Сони

Университет 36

Институт 48

Академия 5

Консерватория 1

Филиал 24

Хорижий ОТМ ва унинг филиаллари 30

Нодавлат (хусусий) ОТМ 65

Вазирлик ва идоралар ОТМлар сони

Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги 63

Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги 1

Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги хузуридаги Ихтисослаштирилган таълим муассасалари агентлиги 1

Кишлок хужалиги вазирлиги 5

Кишлок хужалиги вазирлиги хузуридаги Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш кумитаси 3

СоFликни саклаш вазирлиги 12

Маданият ва туризм вазирлиги 10

Бадиий академия 1

Ракамли технологиялар вазирлиги 7

Адлия вазирлиги 1

Бош прокуратура 1

Транспорт вазирлиги 1

Ташки ишлар вазирлиги 1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ёшлар сиёсати ва спорт вазирлиги 4

ТоF-кон саноати ва геология вазирлиги 1

Дин ишлари буйича кумита 1

Иктисодиёт ва молия вазирлиги хузуридаги Солик кумитаси 1

узбекистонлик профессор-укитувчилар фао-лият олиб бормокда3.

Чет эллик мутахассислар келиб муаммо-ларни хал этиб беради деб кутиб утириш нотуFри, уларни уз билим ва мехнат оркали боскичма-боскич хал этишга харакат килиш керак. Агар махаллий ОТМлар ривожланса чет эллик профессорни ёллаб ишлатиш мум-кин.

Республикада фаолият юритаётган ОТМлар. Хозирда (20.02.2023-й. холатига кура) Узбекистонда 209 та олий таълим муас-

1 https://stat.edu.uz/Univer-list.php асосида муаллиф томонидан тузилган

2 Ушбу руйхатга харбий ва диний олий таълим муас-сасалари, жумладан, магистратура мутахассисликлари ташкил этилган ташкилотлар киритилмаган.

3 Масадиков Ш.М. Узбекистонда олий таълимни ислох килиш: муаммолар ва таклифлар. https://zamin. uz/jamiyat/77481-zbekistonda-olij-talimni-islo-ilish-muammolar-va-takliflar.html

сасаси мавжуд. ОТМларнинг турлари буйича таксимоти 8-жадвалда курсатилган.

Давлат олий таълим муассасалари тегиш-лилиги буйича вазирлик ва идоралар тасарру-фига бириктирилган. ОТМларни вазирлик ва идораларга бириктирилиши туFрисида маълумот 9-жадвалда келтирилган.

Табиийки ОТМларнинг асосий кисми Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигига бириктирилгандир. Шу билан бирга ОТМларнинг сезиларли даражадаги улуши куйидаги вазирликларга бириктирилганлигини кайд килишимиз керак: СоFликни саклаш вазир-лиги - 10,5%; Маданият ва туризм вазирлиги - 8,8%; Ракамли технологиялар вазирлиги -6,1%; Кишлок хужалиги вазирлиги - 4,4%.

Жадвалда вазирлик ва идораларга бириктирилган ОТМларни худудлар буйича ноте-кис таксимланганлиги яккол куринмокда. Куйидаги вазирлик ва идораларга бириктирилган ОТМ факат Тошкент шахрида жойлаш-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

г

V.

ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

5

э

X

(В ^

г

и ^

(В н (В

т

>5

ю а

(В *

X

а

X

и

^

а

5

5

а

ю

(В и

а

я а о ч

и а

м (В

ой ^

га и Ч

Я

•т тэ>1то_|_ см ^ т т т см см СП

•1/иа 1Л1еес1ох см т СП

•1/иа ено^еф ^ т со

•1/иа 1нэ>1тох см т

•1/иа эс^сЫэ см см

•1/иа ^е^нс^Лэ т ю

•1/иа Уне^е^е^ ел

•1/иа не_ше1Л1ен ю т СП

•1/иа ииоаец т

•1/иа эс^й'е'ите^ т о

•1/иа хеееих ^

•1/иа ос1охЛд т о ^

•1/иа ножи^ну т см о ^

иэеяи^дЛиээ^ но1эиюи1/е,>^о^ см см о

Худудлар Вазирлик ва идоралар Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Мактабгача ва мактаб таълими вазир-лиги Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги хузуридаги Ихтисослаштирилган таълим муассасалари агентлиги Кишлок хужалиги вазирлиги Кишлок хужалиги вазирлиги хузуридаги Ветеринария ва чорвачи-ликни ривожлантириш кумитаси СоFликни саклаш вазирлиги Маданият ва туризм вазирлиги Бадиий академия Ракамли технологиялар вазирлиги Адлия вазирлиги Бош прокуратура Транспорт вазирлиги Ташки ишлар вазирлиги Ёшлар сиёсати ва спорт вазирлиги ТоF-кон саноати ва геология вазирлиги Дин ишлари буйича кумита Иктисодиёт ва молия вазирлиги хузуридаги Солик кумитаси Нодавлат олий таълим муассасалари Хорижий олий таълим муассасалари ва уларнинг филиаллари Жами

3

I

о

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

32 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч____

11-жадвал. Олий таълим муассасаларининг талабалар тугрисида маълумот1

(2009/2010 укув (2014/2015 укув (2018/2019 укув (2022/2023 укув

Худудлар йил и) йили) йил и) йили)

ОТМ Тала- ОТМ Тала- ОТМ Тала- ОТМ Тала-

сони балар сони балар сони балар сони балар

Узбекистон Республикаси 63 286222 68 261332 98 360204 191 1042100

K1оракlалпоFистон Республикаси 2 17949 2 16396 6 22272 10 57503

вилоятлар:

Андижон 5 16122 4 16524 4 21718 10 58312

Бухоро 3 15377 3 13580 5 20895 11 57484

Жиззах 2 9181 2 10065 2 14732 5 36951

Кашкадарё 2 12541 2 12667 3 18391 9 57426

Навоий 2 10783 2 8469 2 11641 4 30294

Наманган 3 13462 3 11010 3 16742 6 52319

Самарканд 6 23922 6 25052 8 34930 15 84739

Сурхондарё 1 7389 1 6719 7 15070 7 50634

Сирдарё 1 4412 1 3791 1 6811 3 21524

Тошкент 2 12290 1 7350 5 14882 10 60399

ФарFона 3 20555 3 18208 7 27176 11 77722

Хоразм 1 8917 1 8333 3 13382 8 42770

Тошкент шахри 30 113322 37 103168 42 121562 82 354023

ган: Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги; Мактабгача ва мактаб таълими вазирлиги хузуридаги Ихтисослаштирилган таълим муас-сасалари агентлиги; Бадиий академия; Адлия Вазирлиги; Бош прокуратура; Транспорт вазирлиги; Ташки ишлар вазирлиги; ТоF-кон саноати ва геология вазирлиги; Дин ишлари буйича кумита; Иктисодиёт ва молия вазирлиги хузуридаги Солик кумитаси. Бу билан ушбу ОТМларда тайёрланадиган мутахассис-лар факатгина марказлаштирилган равишда Тошкент шахрида тайёрланиши керак ёки ушбу кадрларга худудларда эхтиёж йук деган хулосага келишимиз мумкин.

Давлат олий таълим муассасаларининг даромадлари ва харажатлари туFрисида маъ-лумотнинг тахлили шуни курсатадики, ушбу иккала курсаткич буйича биринчи бешта-ликка бир хил ОТМлар киради. Булар: Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий Уни-верситети; Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика университети; ФарFона Давлат университети; Урганч Давлат университети; Самарканд давлат университети (12-жадвалга каранг). Факатгина уларнинг шу кучли беш-таликда эгаллаган уринлари даромадлар ва харажатлар буйича фаркланади (бунда факат Узбекистон Миллий Университети мустас-

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

нодир. У иккала курсаткич буйича биринчи уринда).

Хулоса. XXI асрнинг урталарига келиб Узбекистонда мехнатга лаёкатли ахолининг салмокли кисмини ёшлар ташкил килиши прогнозлаштирилмокда. Шу сабабдан хукумат инсон капиталига, яъни ёшларнинг сифатли таълим олишию интеллектуал салохиятини руёбга чикаришига катта хажмда инвестиция киритиши зарур. Бу келажакда нафакат иктисодиётни юксалтириш, балки ижтимоий вазиятни баркарорлаштириш — камбаFаллик ва салохиятли кадрлар миграциясини кискартириш, ишсизликни бартараф этиш, халкнинг турмуш даражасини ошириш имко-нини беради.

Узбекистон учун ёшларга оид давлат сиё-сатини аник ракамлар ва илмий хулоса-лар асосида амалга ошириш энг макбул йул хисобланади.

Таълим сохасида янгича ёндашувлар фаол жорий этилмокда. Бу сохада жахон тажриба-сини урганиб, янги тартиб-коидаларни, замо-навий таълим усулларини жорий этилмокда. Таълим тизимининг турли даражаларида нодавлат таълим тизимини фаол куллаб-кувватланиши уларнинг сонини ошишига ва тизимда уз урнини эгаллашига олиб келди.

Узбекистонда кабул параметрлари 2016 йилга нисбатан 2,5 баробарга усди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

г

v.

12-жадвал. Давлат олий таълим муассасаларининг (2022 йил йиллик) даромадлари ва харажатлари тугрисида

маълумот1 (млн.сум)

№ Олий таълим муассасаси номи Жами даромадлар Жами харажатлар

1 Андижон давлат университети 249,479.40 254,273.10

2 Андижон машинасозлик институти 103,503.70 98,012.30

3 Андижон давлат университетининг Педагогика институти 64,573.70 43,667.60

4 Андижон иктисодиёт ва курилиш институти 23,058.70 21,431.70

5 Бухоро давлат Университети 295,619.30 258,534.10

6 Бухоро мухандислик технология институти 127,997.10 123,240.60

7 Бухоро давлат университетининг Педагогика институти 78,967.20 44,626.70

8 Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти Бухоро филиали 37,978.80 39,340.10

9 Тошкент давлат шаркшунослик университети 80,541.70 90,239.00

10 М.В.Ломоносов номидаги Москва давлат университетининг Тошкент шахридаги филиали 16,116.00 16,169.00

11 Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти 143,937.30 138,869.00

12 И.М.Губкин номидаги Россия давлат нефт ва газ университети 27,501.00 38,955.60

13 Д.И.Менделеев номидаги Россия кимё-технология университетининг Тошкент шахридаги филиали 7,942.10 8,049.40

14 Мирзо Улутбек номидаги Узбекистон Миллий Университети 434,641.30 404,127.30

15 Тошкент Давлат Техника Университети 271,311.00 274,497.40

16 "МЭИ" миллий тадкикот университети федерал давлат бюджети олий таълим муассасасининг Тошкент филиали 10,657.40 7,028.20

17 Узбекистон давлат жахон тиллари университети 290,835.70 280,811.50

18 Низомий номидаги Тошкент Давлат Педагогика университети 370,839.00 331,716.30

19 Тошкент Давлат Иктисодиёт Университети 299,809.50 193,582.80

20 Тошкент архитектура курилиш институти 83,913.50 89,560.60

21 Тошкент Кимё Технология институти 100,178.50 99,638.00

22 Тошкент молия институти 199,389.20 173,300.80

23 Узбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети 40,016.30 43,141.10

24 Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат узбек тили ва адабиёти университети 74,561.40 69,625.10

25 Тошкент Тукимачилик ва енгил саноат институти 79,645.70 76,950.10

26 «Мирзо Улутбек номидаги Узбекистон Миллий Университетининг» Жиззах филиали 33,172.50 29,441.30

27 Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти К,арши филиали 29,110.70 27,920.60

28 Карши Давлат Университетининг педагогика институти 82,032.80 42,445.20

29 Тошкент кимё-технология институти Шахрисабз филиали 22,057.30 20,526.10

30 Самарканд давлат университетининг Каттакуртон филиали 20,298.70 17,673.80

31 Тошкент давлат иктисодиёт университети Самарканд филиали 26,045.00 18,525.50

32 Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети Термиз филиали 48,800.30 51,787.90

33 Термиз давлат университетининг Педагогика институти 98,568.00 81,250.90

34 Денов тадбиркорлик ва педагогика институти 83,392.50 82,108.90

35 Тошкент кимё технология институти Янгиер филиали 23,208.70 21,529.40

36 «Milliy texnologik tadqiqotlar universiteti MISiS» ning Olmaliq shahridagi filiali 21,055.20 19,402.70

37 Ислом Каримов номидаги ТДТУ Олмалик филиали 47,284.30 40,523.80

38 Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти 209,621.30 172,189.00

39 АДТУ нинг Узбекистон Республикаси Тошкент вилояти филиали 12,313.70 11,621.30

40 Тошкент шахридаги Беларусь-Узбекистон кушма тармоклараро амалий техник квалификациялар институти 13,795.20 14,303.60

1 Муаллиф томонидан stat.uz маълумотлари асосида ишлаб чикилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

V____

12-жадвал. Давоми.

41 Тошкент давлат техника университети Кукон филиали 13,519.80 12,531.80

42 А.Кодирий номли Жиззах давлат педагогика институти 242,679.40 237,346.60

43 Жиззах Политехника институти 104,576.60 109,301.60

44 Карши Давлат Университети 276,823.40 305,195.00

45 Карши мухандислик-иктисодиёт институти 147,442.60 143,221.30

46 Навоий Давлат Педагогика Институти 198,328.60 155,110.20

47 Наманган давлат университети 294,736.30 227,056.10

48 Наманган мухандислик - технология институти 101,061.80 99,459.20

49 Наманган мухандислик курилиш институти 92,677.80 92,904.20

50 Самарканд Давлат Архитектура курилиш институти 87,847.20 97,493.40

51 Самарканд давлат университети 350,881.10 393,426.80

52 Самарканд давлат университетининг Узбекистон-Финляндия педагогика институти 77,038.90 48,429.10

53 Самарканд давлат чет тиллар институти 162,850.20 189,675.40

54 Самарканд иктисодиёт ва сервис институти 88,811.80 98,649.70

55 Термиз Давлат Университети 316,518.40 284,247.00

56 Гулистон Давлат Университети 197,431.80 143,451.80

57 Кукон Давлат педагогика институти 174,882.70 167,150.50

58 Фартона Давлат университети 367,688.10 346,717.40

59 Фартона политехника институти 167,498.90 182,834.10

60 Урганч Давлат университети 364,946.80 354,482.30

61 Ажиниёз номидаги Нукус Давлат педагогика институти 185,512.10 200,547.50

62 Бердак номидаги Коракалпок давлат университети 342,163.80 287,727.40

63 Жиззах шахридаги Козон Федерал университети филиали 21,120.40 16,651.50

64 Андижон давлат чет тиллари институти 30,601.60 17,759.80

65 Наманган давлат чет тиллари институти 6,349.70 3,600.40

66 Наманган давлат педагогика институти 23,918.90 5,044.20

67 Самарканд давлат университетининг Ургут филиали 5,700.30 1,738.30

68 Гулистон давлат педагогика институти 20,182.30 5,450.10

69 Урганч давлат педагогика институти 23,166.90 4,985.80

Жами 8,770,728.90 8,102,825.90

Шунга карамай, ушбу кабул параметрлари минтакадаги энг паст курсаткичлардан бири булиб колмокда.

Ёшларни олий таълим билан камровини ошириш максадида таълим кредити инстру-менти жорий этилди.

Таълим олишда аёл ва кизларга имтиёз-лар ва бюджет уринлари белгиланган. Хотин-кизларни таълим олишида тизимли куллаб-кувватланиши буйича хукумат томонидан чора -тадбирлар ишлаб чикилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони халкаро тажрибалардан келиб чикиб, олий таълим-нинг илFор стандартларини жорий этиш, олий таълим муассасаларида укув жараё-

нини боскичма-боскич кредит-модуль тизи-мига утказиш, ижтимоий соха ва иктисодиёт тармокларининг баркарор ривожланишига муносиб хисса кушадиган, мехнат бозорида уз урнини топа оладиган юкори малакали кад-рлар тайёрлашда мухим кадам булди.

Давлат олий таълим муассасаларини тегишлилиги буйича вазирлик ва идора-лар тасарруфига бириктирилиши тахлили ОТМларнинг асосий кисми Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигига бириктирилган-лигини курсатди.

Давлат олий таълим муассасаларининг даромадлари ва харажатлари туFрисида маъ-лумотнинг тахлили биринчи бешталикка бир хил ОТМлар киришини курсатди. Узбекистон Миллий Университети ушбу бешталикда етак-чилик килмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

с ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ 35 и

Адабиёт руйхати:

1. Фурин А.Г. Становление экономики услуг. http://www.rusnauka.com /13.DNI_2007/ Economics/21335.doc.htm

2. А.Н. Король, С.А. Хлынов. Услуги: определение и классификация. Электронное научное издание «Ученые заметки ТОГУ» 2014, Том 5, № 4, С. 1323 - 1328

3. Софина Т.Н. Сфера услуг: Трансформации в рыночной экономике. СПб., 1999

4. Bowla and Jonathan Hughesb (2016) Fair access and fee setting in English universities: what do institutional statements suggest about university strategies in a stratified quasimarket? Studies in Higher Education, Vol. 41, No. 2, 269-287, http://dx.doi.org/10.1080/03 075079.2014.927846

5. Cynthia Harter, Rebecca G. Chambers, Carlos J. Asarta (2021) Assessing Learning in College Economics: A Sixth National Quinquennial Survey. Eastern Economic Journal https://doi.org/10.1057/s41302-021-00205-8

6. PHILLIP BROWN AND EWART KEEP (2018) Rethinking the Race Between Education & Technology. ISSUES IN SCIENCE AND TECHNOLOGY. 31-39

7. Вольчик В. В., Ширяев И. М. Дистанционное высшее образование в условиях самоизоляции и проблема институциональных ловушек // Актуальные проблемы экономики и права. 2020. Т. 14, № 2. С. 235-248. DOI: http://dx.doi.org/10.21202/1993-047X.14.2020.2.235-248

8. Коршунов И. А., Гапонова О. С., Гапонова Н. С. Обучение и образование взрослых в контексте экономического развития регионов // Экономика региона. — 2019. — Т. 15, вып. 1. — С. 107-120. doi 10.17059/2019-1-9

9. Roland Happ, Olga Zlatkin-Troitschanskaia and Manuel Förster. (2018) How prior economic education infuences beginning university students' knowledge of economics. Happ et al. Empirical Res Voc Ed Train. https://doi.org/10.1186/s40461-018-0066-7

10. Муминов Н.Г. Иктисодий таълимни такомиллаштиришнинг замонавий йуналишлари. Монография. Т.: "Nur y'og'dusi", 2016.- 114 бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

11. Muminov, N., Hoshimov, P., Kim, T., Zahirova, G., & Rakhmatov, K. (2020). Restructuring the system of higher education of Uzbekistan in the conditions of increasing the competitiveness of the economy. American Journal of Economics and Business Management, 3(1), 32-40. https://doi.org/https://doi.org/10.31150/ajebm.v3i1.112.

12. Муминов Н.Г., Мирзохидова Ш.Г. Таълим сох,асини молиявий маблаF билан таъ-минлаш тизимини такомиллаштириш - жамиятни модернизациялашуви гарови. "Экономика и финансы" (Узбекистан), № 12 , 2010 г. 64-68 б.

13. Muminov N.G., Umidakhon R. INTERNATIONALIZATION OF HIGHER EDUCATION AS A FACTOR IN IMPROVING THE COMPETITIVENESS OF THE NATIONAL ECONOMY. Проблемы и пути трансформации национальных экономик: новые вызовы инвестиционно-инновационного прорыва. Тезисы докладов республиканской научно-практической электронной конференции. Ташкент, 2019. С. 97-100.

14. Nozim Muminov. RISE AND DEVELOPMENT OF UNIVERSITY EDUCATION IN UZBEKISTAN. Тезисы докладов международной научно-практической электронной конференции «НОВАЯ АРХИТЕКТУРА ПОСТРОЕНИЯ ЭКОНОМИКИ В ПОСТПАНДЕМИЙ-НОМ МИРЕ». Ташкент, 2021. С. 329-333.

15. Nozim Muminov. RISE AND DEVELOPMENT OF UNIVERSITY EDUCATION IN UZBEKISTAN. Тезисы докладов международной научно-практической электронной конференции «НОВАЯ АРХИТЕКТУРА ПОСТРОЕНИЯ ЭКОНОМИКИ В ПОСТПАНДЕМИЙ-НОМ МИРЕ». Ташкент, 2021. С. 329-333.

16. Муминов Н.Г., Захирова Г.М. НАЦИОНАЛЬНЫЙ УНИВЕРСИТЕТ УЗБЕКИСТАНА -КОЛЫБЕЛЬ УНИВЕРСИТЕТСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ И АКАДЕМИЧЕСКОЙ НАУКИ В РЕГИ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

ОНЕ. В книге: Современные евразийские университеты: использование информационных технологий. монография. Сер. «Евразийские университеты XXI века» Москва, 2022. С. 290-304.

17. Муминов Н.Г. Узбекистонда масофали таълимни ривожлантириш масалалари // Замонавий таълим. № 1, 2013 й. 12-14 б.; Муминов Н.Г. Европа мамлакатларида олий таълимнинг хусусиятлари ва таркиби // Замонавий таълим. № 1, 2015 й. 4-12 б.

18. Муминов Н.Г. Узбекистонда масофали таълимни ривожлантириш масалалари // Замонавий таълим. № 1, 2013 й. 12-14 б.

19. Узбекистон Республикасида хизматлар сохасининг ривожланиши. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. 2022 йил.

20. Наргиза Умарова. Узбекистон ёшлари: муаммо ва истикболлар. https://review.uz/ oz/post/ozbekiston-yoshlari-muammo-va-istiqbollar

21. Битирувчиларни олий таълим билан камраб олиш даражасини 50-60 фоизга етказиш мулжалланмокда. https://kun.uz/news/2021/08/31/bitiruvchilarni-oliy-talim-bilan-qamrab-olish-darajasini-50-60-foizga-yetkazish-moljallanmoqda-prezident

22. Таълим кредити. https://advice.uz/uz/document/1209?keyword= %D0%A2%D0%B0 % D1%8A% D0%BB% D0% B8%D0% BC

23. Магистратурада бепул укиш ва имтиёзли кабул - Узбекистонда кизлар таъ-лими учун кандай имкониятлар бор? https://rn.kun.uz/news/2022/03/05/magistraturada-bepul-oqish-va-imtiyozli-qabul-ozbekistonda-qizlar-talimi-uchun-qanday-imkoniyatlar-bor

24. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 7 мартдаги «Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-87-сон Фармони мазмун-мохияти. - https://customs.uz/ uz/news/view/7764

25. Беш йил стажга эга ходимларига ОТМга кириш учун тавсиянома берадиган таш-килотлар руйхати тасдикланди. https://asr.uz/54288/

26. Узбекистонда нодавлат олий таълим муассасалари очилиши кутилмокда. https://daryo.uz/k/2018/07/12/ozbekistonda-nodavlat-oliy-talim-muassasalari-ochilishi-kutilmoqda

27. Кейинги йилларда Олий таълимда кушма дастурлар асосида укитиш имконият-лари кенгаяди. https://darakchi.uz/ index. php/uz/ 135378

28. Маматуропова Ш. Олий таълимда кушма академик дастурлар ва талабалар халкаро алмашуви тажрибаси мухокама килинди. https://uza.uz/uz/posts/oliy-talimda-qoshma-akademik-dasturlar-va-talabalar-xalqaro-almashuvi-tazhribasi-muhokama-qilindi_539210

29. Масадиков Ш.М. Узбекистонда олий таълимни ислох, килиш: муаммо-лар ва таклифлар. https://zamin.uz/jamiyat/77481-zbekistonda-olij-talimni-islo-ilish-muammolar-va-takliflar.html

30. https://stat.edu.uz/Univer-list.php

31. https://stat.uz

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 5 (126)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.