Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
126
42
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
олий таълим / рақобат / сифат.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эргашходжаева Шахноза Джасуровна, Нишонов Дилшод Шамшиддинович

Жаҳонда олий таълим муассасалари ўртасидаги рақобат кураши ва TOP рейтинглар юритилиши олий таълим муассасалари рақобатбардошлигини оширишнинг маркетинг стратегияларидан самарали фойдаланиш бўйича изланишлар олиб бориш муҳим аҳамият касб этади. «2021 йилда олий ўқув юртларида таҳсил олаётган талабалар сони 250,7 млн.нафарни ташкил этган бўлса, 2025 йилга бориб, 262 млн.нафарга, 2030 йилда эса 414 млн. нафар, 2040 йилга эса 594 млн.нафарга етиши кутилмоқда». Бу эса олий таълимда таълим хизмати сифати ва рақобатбардошлигини оширишга алоҳида эътибор қаратиш ҳамда таълим жараёнини халқаро талабларга мослаштириш, олий таълим рақобатбардошлигини оширишда маркетинг стратегияларидан фойдаланишга оид илмий тадқиқотлар олиб боришни тақозо этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Эргашходжаева Шахноза Джасуровна, Нишонов Дилшод Шамшиддинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА РАҚОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ТАЪЛИМ СИФАТИ ВА РАЦОБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ 1Эргашходжаева Шахноза Джасуровна, 2Нишонов Дилшод Шамшиддинович

!ТДИУ "Маркетинг" кафедраси мудири, иктисодиёт фанлари доктори, профессор,

тел.+998930092121

2ТДИУ, "Маркетинг" кафедраси доценти в.б., иктисодиёт фанлари буйича фалсафа фанлари

доктори (Phd)^. +998903847744 https://doi.org/10.5281/zenodo.8039872

Аннотация. Жа^онда олий таълим муассасалари уртасидаги рацобат кураши ва TOP рейтинглар юритилиши олий таълим муассасалари рацобатбардошлигини оширишнинг маркетинг стратегияларидан самарали фойдаланиш буйича изланишлар олиб бориш му^им а^амият касб этади. «2021 йилда олий уцув юртларида та^сил олаётган талабалар сони 250,7 млн.нафарни ташкил этган булса, 2025 йилга бориб, 262 млн.нафарга, 2030 йилда эса 414 млн. нафар, 2040 йилга эса 594 млн.нафарга-етиши кутилмоцда». Бу эса олий таълимда таълим хизмати сифати ва рацобатбардошлигини оширишга алощда эътибор царатиш %амда таълим жараёнини халцаро талабларга мослаштириш, олий таълим рацобатбардошлигини оширишда маркетинг стратегияларидан фойдаланишга оид илмий тадцицотлар олиб боришни тацозо этади.

Калит сузлар: олий таълим, рацобат, сифат.

Узбекистонда эамонавий билим ва куникмаларга эга, илгор фан-техника ютукларини эгаллаган кадрларни тайёрлашда «Таълим тугрисида»ги конун ва Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси асосида ташкил этилган узлуксиз таълим тизими яратилган. Мамлакатни баркарор ривожлантиришда «кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш, инсон капиталини мех,нат бозори талабларига мослаштириш, олий таълим билан камров даражасини ошириш, халкаро стандартлар асосида юкори малакали, креатив ва тизимли фикрлайдиган, мустакил карор кабул кила оладиган кадрлар тайёрлаш, уларнинг интеллектуал кобилиятларини намоён этиши ва маънавий баркамол шахс сифатида шаклланиши учун зарур шарт-шароит яратиш, сохдда соглом ракобат мух,итини шакллантириш, унинг жозибадорлигини ошириш, жах,он микёсидаги ракобатбардошлигини таъминлаш» олий таълимни ривожлантиришнинг стратегик вазифалари х,исобланади.

Мазкур вазифаларга эришишда, таълим сифатини янада ошириш, таълим жараёнини халкаро талабларга мослаштириш, укув ишларини бозор эх,тиёжидан келиб чикиб ташкил этиш, олий таълим муассасалари брендини шакллантириш, олий таълим ракобатбардошлигини оширишнинг маркетинг стратегияларини ишлаб чикиш ва улардан самарали фойдаланишда илмий тадкикотлар куламини кенгайтириш максадга мувофик.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси тугрисида", 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги фармонлари, 2019 йил 11 июлдаги П^-4391-сон «Олий ва урта махсус таълим тизимига бошкарувнинг янги принципларини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида»ги, 2018 йил 5 июндаги П^-3775-сон «Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва

уларнинг мамлакатда амалга оширилаётган кенг камровли ислохотларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар т^рисида»ги карорларида белгиланган вазифаларни амалга оширишда муайян даражада хизмат килади.

Сунгги йилларда мамлакатимизда олиб борилаётган ислохотлар натижасида олий таълим тизимида куплаб ишлар амалга оширилмокда. Асосий эътибор талаба-ёшларнинг таълим олиши учун кенг имконият ва зарур шароит яратишга каратилди. Натижада, утган 7 йил мобайнида олий укув юртлари сони 77 тадан 210 тага етди, уларга кабул 3,5 бараварга ортди.

Ёшларни олий таълим билан камров даражаси 9 фоиздан 39 фоизга оширилди.

Олий таълим муассасаларидаги укув жараёни тулик кредит-модуль тизимига утказилди. Айнан мана кредит-модуль тизимида бир канча муаммолар келиб чикмокда. Бакалавриат ва магистратура мутахассисликларида иктисодий фанларни укитишда фанларнинг такрорланиши, бахолаш тизимидаги шаффофлик, фан силлабусларини тайёрланиши, уларни урганиш натижалари, укув адабиётларини тайёрлашдаги муаммолар, профессор-укитувчиларнинг укув юкламасининг юкорилиги, БМИ ва МД ларни тайёрлашдаги муаммолар ва хоказолар шулар жумласидандир.

Х,аммамизга маълумки, республикамизда 41 та олий таълим муассасаларга академик ва молиявий мустакиллик берилиб, молиявий баркарорликни таъминлаш, моддий-техника базани мустахкамлаш, контракт асосидаги кабул параметрларини белгилашда мустакил хал этиш имконияти яратилди. Х,ар бир олий таълим муассасаси томонидан укув режалар ва укув дастурларини мустакил ишлаб чикилиши ва тасдикланиши тартиби жорий этилди.

Янги стандартлар ва малака талаблари асосида кредит-модуль тизимига мос равишда 625 та бакалавриат таълим йуналиши ва 634 та магистратура мутахассислиги буйича укув режалар хамда 4,7 мингдан зиёд укув дастурлар ишлаб чикилди ва тасдикланди. Мутахассисликка алокаси булмаган фанлар сони 2 баробарга кискартирилди.

Республика олий таълим муассасаларига талабаликка кабул килишда кизлар учун алохида давлат грантлари асосидаги кабул курсаткичи ажратилди. 2021 йилдан эса эхтиёжманд оилалар фарзанди булган хотин-кизлар учун давлат гранти 2 бараварга оширилди.

Мамлакатда тайёрланаётган мутахассисларга реал иктисодиёт тармоклари ва сохаларидаги мавжуд талабга алохида эътибор каратган холда таълим ракобатбардошлигини оширишга йуналтирилган замонавий маркетинг концепцияси ва принципларидан фойдаланиш мухим ахдмиятга эга.

Замонавий инновацион иктисодиётга маркетинг фаолиятининг бутунлай янги концепцияси - узаро муносабатларга асосланган маркетинг концепцияси хос булиб, унга кура корхона (ёки муассаса) уз фаолияти давомида мах,сулотлар (хизматлар) ва маркетинг усулларини узлуксиз такомиллаштириб бориши керак.

Узбекистонда туб узгаришлар стратегияси, нафакат ма^аллий кадриятлар, тажриба ва анъаналар, балки илFор хориж тажрибасидан фойдаланишга асосланган. Узбекистон миллий таълим тизимини ислох, килиш жараёнида хорижий мамлакатлар таълим модели, аввало, Осиё таълим моделининг элементлари муваффакиятли кулланилаётган бошка мамлакатлар ютукларини хисобга олиш ва улардан ижодий фойдаланишга интилмокда.

YANGILANAYOTGAN O'ZBEKISTON TARAQQIYOTIDA IQTISODIY FANLARNI

O' QITISHNING DOLZARB MASALALARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI _16-iyun, 2023- yil_

£

XXI асрнинг сунгги декадасида олий таълим муассасалари глобал макондаги узгарувчан мухитнинг янги талабларига, жамиятдаги ижтимоий миссиясининг самарали ижросини таъминлаш буйича янги эхтиёжлар хамда фан, технология ва инновациялар (СТИ) шиддатли ривожланиши шароитида етакчиликни кулга киритиш учун мавжуд салохият ва ресурсларини оптимал мобилизациялаш, фаолиятнининг ривожланиш стратегиясини урта ва узок муддатга кайта куриб чикишни такозо этмокда.

Тадкикотлар тасдикламокдаки, ривожланган олий таълим муассасалари тажрибасига мувофик стратегик бошкарув тизимининг вектори «6i модели» га асосланган максадлар тизими таълим ва илмий тадкикотлар бозорида университетлар ракобатбардошлигининг бош омили хисобланади (1-расм). Таълим хизматлари бозорида университетлар етакчилигини кулга киритиш, ракобат позициясини мустахкамлашга йуналтирилган стратегик маркетинг бошкаруви тизимининг «6i модели» (internationalization, innovation, interdisciplinary, inclusion, impact, intersectoral) инклюзив таълим ва интернационаллашув омилларини киритиш оркали «интернационаллашув; фанлараро узаро богликлик; секторлараро узаро богликлик; инновация; узаро таъсирчанлик; инклюзивлик каби узаро таъсирчан 6 асосий максад элементларини мужассамлаштирувчи «Университет 3.0» модели форматидаги ривожланиш тенденциясини мужассамлаштиради».

1-расм. Узаро таъсирчан 6 асосий максад элементларини мужассамлаштирувчи стратегик бошкарув тизимининг иерархияси

Мазкур «6i» модели университетлар таълим хизматларининг миллий ва глобал ракобатбардошлигида фаол позициясини эгаллаш имкониятини яратувчи омиллар арсеналини мужассамлаштиради. Бу модель юкоридан пастга ва пастдан юкорига кайта алока каналларига таянади, бу эса университетда унинг долзарблиги ва фойдаланишни максимал даражада ошириш учун мослашувчан куллаб-кувватловчи тузилма ва механизмларни яратиш имконини беради.

Бу моделга асосланган холда университет фаолиятини ривожлантириш стратегияси хамкорлик учта харакат принципи (секторлараро узаро богликлик, инновациялар, узаро таъсирчанлик) билан интернационаллашув, туташ фанлараро узаро богликлик ва университет ижтимоий миссиясини ифодаловчи инклюзивлик каби 3 асосий хамкорлик принципи комбинациясини мужассамлаштиради. Демак, университетни стратегик

ривожлантиришнинг ушбу принциплари олий таълим муассасасини нафакат миллий, балки глобал масштабдаги ракобатбардошлигини уйгунлаштириш имкониятини яратади.

Олий таълим ташкилотлари уртасида соглом ракобат мух,итини яратиш, таълим сифатини янада юкори боскичга олиб чикиш ва уларнинг халкаро рейтингларга киришига х,ар томонлама кумаклашиш максадида сунгги йилларда олий таълим муассасаларининг миллий рейтинги эълон килиб борилмокда.

Халкаро тажрибага кура, дунёдаги нуфузли университетлар фаолиятининг асосий бош мезони академик нуфузи, илмий тадкикот фаолиятининг натижадорлиги ва кадрлар сифатидир. Бу курсаткичлар профессор-укитувчиларнинг юкори импакт-факторли журналларда маколалар чоп этиш, иктибослик курсаткичларининг ошиши, инвестицион жозибадорликни ошириш, хорижий таълим ва илм-фан технологияларини жалб этиш, таълим-фан-ишлаб чикаришнинг узаро манфаатли хдмкорлигини йулга куйиш оркали амалга оширилади.

Бизнинг фикримизча, олий таълим муассасасининг илмий салох,ияти ва профессионал таълим берувчилар орасида ракобатни янада ошириш максадида юкори малакали мутахассислар ва профессор-укитувчиларни жалб этишда олий таълим муассасаларида ташкил этилган бюджетдан ташкари ривожлантириш жамгармаси маблагларидан таълим муассасаларининг профессор-укитувчилари хдмда хорижий мутахассислари учун самарадорлик мезонларига (КР1) кура рагбатлантириш микдорини мустакил белгилаш таклиф этилмокда.

Бу эса олий таълим муассасаларида укув режада шакллантирилган фан ва курслардан энг малакали мутахассислар ва профессор-укитувчилар хдмда хорижда бу фан ва курслар буйича укув машгулотлари олиб борадиган малакали укитувчиларни жалб килиш имкониятини оширади.

Мамлакатимиз олий таълим тизимида бугунги кунда таълим сифатини оширишга тускинлик килаётган бир катор тизимли муаммолар сакланиб колмокда:

укув жараёни мазмунан (малака талаблари, укув режа, фан дастурлари) талабаларда амалий куникмаларни шакллантиришга ва узгарувчан мех,нат бозори талабларига тулик мослашмаган;

укув-услубий жараённинг ахборот таъминотини янги маълумот ва билимлар билан тулдириб бориш етарли даражада эмас;

профессор-укитувчиларнинг касбий ва амалий куникмаларини ошириб боришнинг замонавий усуллари жорий этишда сусткашликка йул куйилмокда;

давлат олий таълим муассасаларидаги профессор-укитувчилар учун ажратилаётган укув юкламаси хджмини куплиги (хорижий ва нодавлат олий таълим муассасаларига нисбатан) уларнинг уз устида ишлаши ва илмий-тадкикот ишлари билан шугулланиш имкониятини кескин кискартирмокда;

магистратура боскичида бир укитувчига тугри келадиган талабалар сони нисбатини бакалавриат боскичидаги билан бир хил тарзда белгиланиши х,исобига таълим сифатини талаб даражасида таъминлаш имкониятини чекламокда;

таълим сифатини таъминлаш буйича турли ёндашув ва карашлар олий таълимда сифатни таъминлаш борасида турли талкинларни юзага келтирмокда ва турли талабларни куйилишига сабаб булмокда;

олий таълим муассасалари томонидан таълим сифатини таъминлаш нуктаи назаридан профессор-укитувчилар фаолиятини мониторинги етарли даражада олиб борилмаяпти;

олий таълим муассасалари ихтиёридаги маблагларни таълим сифатини таъминлаш учун йуналтириш етарли даражада эмас ёки аксарият холатларда жуда хам кам микдорда сакланиб колмокда.

Уйлаймизки, олий таълим муассасаларида таълим сифати ва самарадорлигини ошириш учун юкорида курсатилган муааммолар ечимини топишга, профессор-укитувчиларнинг касбий ва амалий куникмаларини ривожлантиришга каратилган малака оширишнинг мукобил шаклларини илгор хорижий тажриба асосида ташкил этишга алохида эътибор каратади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон "20222026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг Тараккиёт стратегияси тугрисида" Фармони.

3. https://monitor.icef.com/2018/10/study-projects-dramatic-growth-global-higher-education-2040.

4. Antonia Caro-Gonzalez The "6i research model": evolution of an innovative institutional sti 1 policy framework at the university of Deusto // Fteval journal for Research and Technology Policy Evaluation/ JULY 2019, Vol. 48, pp. 105-113.

5. Каро-Гонсалес А., Феррейра-Лопес Л. Университеты в переходный период: модель «6i» для стратегического управления. // Экономические и социальные перемены: факты, тенденции, прогноз. 2020. Т. 13. № 1. - С. 217-230. DOI: 10.15838/esc.2020.1.67.13

6. Узбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги маълумотлари. 2023.

7. Нишонов Д.Ш. Олий таълим ракобатбардошлигини оширишнинг маркетинг стратегияси. Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Т-: 2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.