Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРДА ЎЗИНИ ЎЗИ РИВОЖЛАНТИРИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ'

ТАЛАБАЛАРДА ЎЗИНИ ЎЗИ РИВОЖЛАНТИРИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
41
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
ривожланиш / талаба / ижтимоий муҳит / таълим жараёни / технология / объект / муассаса / узлуксизлик / кластер

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қораев Самаридин Баракаевич

Мақолада талабаларнинг ўзини ўзи ривожлантириш муаммоси, талаба шахсининг эркин фикрлаши уларнинг фаоллиги ва мустақилллигини ривожлантириш жараёнининг педагогик шартлари тўғрисида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРДА ЎЗИНИ ЎЗИ РИВОЖЛАНТИРИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ»

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

ТАЛАБАЛАРДА УЗИНИ УЗИ РИВОЖЛАНТИРИШ КУНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ АЙРИМ ЖИ^АТЛАРИ ^ораев Самаридин Баракаевич

Тошкент иктисодиёт ва педагогика институти доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.7994838

Аннотация. Мацолада талабаларнинг узини узи ривожлантириш муаммоси, талаба шахсининг эркин фикрлаши уларнинг фаоллиги ва мустацилллигини ривожлантириш жараёнининг педагогик шартлари тугрисида фикр юритилган.

Калит сузлар: ривожланиш, талаба, ижтимоий мууит, таълим жараёни, технология, объект, муассаса, узлуксизлик, кластер.

Ривожланувчи таълим, талаба шахси имкониятини риожлантириш, унда тахлилий фикрлашни, узининг фаолияти натижаларини прогнозлаштириш, масалаларни ечиш йуллари ва методлари излаш стратегияси ишлаб чикиш куникмаларини шакллантириш воситаларидан фойдаланишнинг оптимал шарт-шароитларини аниклашга йуналтирилган психологик-педагогик ва методик ишланмалар замонавийлаштирилмокда. Талабаларнинг шахсини узини узи ривожлантириши олий таълим муассасалари таълим жараёнида устуворлик касб этмокда.

Талабаларнинг узини узи ривожлантириши муаммосига эътибор кучайиши шахснинг эркин, узига хос фикрлашини ривожлантиришда мухим ахамиятга эга эканлигини тушиниш, фаоллик, ташаббускорлик, мустакиллик, узини узи ривожлантиришга тайёргарлик сифатларига куйилаётган талабларнинг юкорилиги билан белгиланади.

Талабаларнинг узини узи ривожлантиришини педагогик куллаб-кувватлашнинг натижавийлигининг бевосита курсаткичи шартлидир: талабанинг узи мезон сифатида намоён булади, педагогик фаолият инсоннинг ривожланиши майдонида кечиккан натижага эга булади. Шунинг учун педагогик куллаб-кувватлаш икки хил натижага эга булади: алохида олинган вазиятлар доираларида ота-она, ижтимоий мухит таъсиридаги тарбия натижаси, узини узи ривожлантиришга катилган укув жараёнининг таълими натижаси.

Олий таълим муассасалари талабаларининг укув-билиш фаолияти (унинг турли куринишларида) узини узи ривожлантириш жараёнига имкон берувчи фаолиятнинг асосий турлари хисобланади. Бунда педагогик куллаб-кувватлаш махсус ташкил этилган таълим жараёни субъектларининг ривожланиш муаммосини ечиш учун амалга оширилган педагогик фаолият ва турли хаётий вазиятларда талабаларга энг макбул карорлар кабул килиш имконини берадиган шарт-шаротлар сифатида каралади.

Талабаларнинг нафакат уз аклий имкониятларини намоён этиши, маънавий эхтиёжларини кондириши, балки кадриятий-мотивацион ва фаолиятий-амалий жихатдан узлигини ифодалаши хам долзарб ва мухим хисобланади.

Талаба шахсининг ривожланиши хакида суз юрита туриб, у билан ягона таълим мухитида ривожланиб борадиган педагог позициясининг мухим ахамиятга эга эканини алохида таъкидлаб утиш керак. Талаба шахсининг ривожланишини педагогик куллаб-кувватлаш юзага келиши мумкин четлашишлар ва кийинчиликлардан огох этишни назарда тутади. Бу ерда ёрдам ва куллаб-кувватлашдан педагогик жараёнда иштирок

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

этаётган барча бугинлар (кластер субъектлари) узини узи мувофиклаштириш ва узини узи ривожлантириш механизмини ишга тушириш тамойили амалга оширилади.

Гап шундаки, педагогик куллаб-кувватлаш шахс фаоллигининг ахдмиятини пасайтирмайди, балки шахснинг узини узи тушиниши ва узини узи ривожлантириш учун шарт-шароит яратиш имкониятини беради ва ёрдам курсатиш хдмда куллаб-кувватлашни х,ам истисно этмайди.

Укув фанлари доирасидаги укув-педагогик узаро таъсирни талаба шахси ривожланишини педагогик куллаб-кувватлашнинг мух,им йуналиши деб х,исоблаш мумкин (талабалар билан биргаликда ташкил этилган илмий-тадкикот ва таълим-тарбия ишлари хдмда аник педагогик ёрдам ва педагогик куллаб-кувватлаш асосида).

Талаба шахси ривожланишини педагогик куллаб-кувватлашнинг умумлаштирилган асосий тушунчалари куйидагилар х,исобланади. Шахс билиш ва ижодий фоаллик субъекти сифатида шаклланмайди, бошиданок билиш ва ижодий фоаллик субъекти х,исобланади, олий таълим муассасасаларида махсус ташкил этилган таълим жараёнининг таъсиригача булган даврларда талабада шаклланган индивидуаллик, ички уйгунлик, узига ишонч, узини узи бах,олаш, узига хосликнинг устуворлиги х,ам худди ана шундан келиб чикади.

Таълим жараёнин лойихдлаш шахснинг индивидуал фаолиятга, хдётий фаолиятнинг барча аспектларини узгартиришга интилишини фаоллаштириш имкониятини назарда тутади.Унинг амалга оширилишда х,ар бир иштирокчининг субъектив тажрибасини аниклаштирилади ва укув ва ижодий фаолиятнинг шаклланган усуллари кайд этилади.

Педагог ва талабанинг фаолият тажрибасини алмашишга йуналтирилган хдмкорлиги иштирокчиларнинг махсус ташкил этилган хдмкорликдаги фаолияти асосида амалга оширилади. Талабалар шахсининг ривожланиши таълим жараёни натижаси х,исобланади.

Шундай килиб, узини узи ривожлантиришни педагогик куллаб-кувватлашнинг асосий максади унга ташкаридан эксперт бах,о беришни ташкил этиш эмас, балки талабанинг уз муаммоларини англаб етишини тезлаштиришдан иборат. Талабанинг узини узи билиш, узини узи камол топтириш, узини узи фаоллаштириш жараёни факат педагогик куллаб-кувватланаётган талабанинг х,ох,иш-итагига боглик.

Айтиш мумкинки, педагогик куллаб-кувватлаш, бу, биринчидан, куллаб-кувватлаш ва ёрдамнинг яхлит ва комплекс тизими; иккинчидан, у интегратив технология булиб, унинг асосини шахснинг ривожланиш ва узини узи ривожлантириш имкониятларини тиклаш ва вазифаларини самаради бажара олиши учун шарт-шароитлар яратишдир; учинчидан, педагогик куллаб-кувватловчи ва ёрдамга мух,тож шахс уртасида узига хос алох,ида муносабатлар жараёни.

Педагогик куллаб-кувватлашни амалга ошириш куйидаги шарт-шароитларини ифодалаш максадга мувофик: ташкили-педагогик, мазмуний, технологик.

Бизнинг назаримизда, талабаларнинг узини узи ривжлантиришини укув фаолияти оркали ва айни жараённи педагогик куллаб-кувватлаш фаоллаштириш мумкин. Гар шундаки, узини узи ривожлантиришни гояси таълим олувчиларнинг миясига уз-узидан "куйилиб" колмайди, айни жараён талабанинг уз устида шахсий ишлаши натижасида ишга туширилади. Бундан ташкари, педагогнинг касб мах,орати - олий таълим муассасаси

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun

ишида ута зарур шартдир. Бунда шуни хисообга олиш керакки, таълим жараёни - бу ижодий жараён, онгли равишда ташкил этилган, шахснинг муносабатлари тизиминп лойихаланадиган ва мунтазам амалга ошириладиган жараёндир.

М.А.Щукина узининг тадкикотларида "узини узи ривожлантириш" тушунчасининг мустакил онтологик макомини таъкидлаб утиб, унинг узгаришларнинг ижобий йуналганлиги, узини узи ривожлантиришнинг максадга йуналганлик характери, узгаришларнинг субъектив характери (ривожланиш актида объект ва субъектнинг

кушилиши), англаганлик, бевоситалик каби узига хос хусусиятларини курсатиб утади.

Муаллифнинг эътирофича, "узини узи ривожлантириш узини узи онгли равишда узгартириш"да намоён булади, "айнан узини узи ривожлантириш жараёнида инсон уз "Мени"нинг ва хаётий йулининг ижодкори сифатида максимал даражада намоён булади».

Бунда муаллиф икки тушунча - "узини узи ривожлантириш" ва "ривожланиш субъекти" уртасидаги богликликни аниклайди, унинг таъкидлашича, узини узи ривожлантиришнинг бундай талкинига кура, инсон ривожланиш субъектга айлангани сари узини узи ривожлантириш имконига эга була бошлайди. Бу холда ташки воситалар ёрдамида ривожланишдан узини узи ривожлантириш утиш содир булади ва буонгли равишда мустакил узини узи ривожлантириш жараёни хисобланади.

Педагогик таълим кластери шароитида талабаларнинг узини узи ривожлантиришлари учун, энг аввало, сифатли таълим хизматини амалга ошириш керак. Агар автомобиль кластерининг асосий махсулоти автомобиль булса, кимё кластерида -кимёвий ишлаб чикариш махсулоти, таълим кластерида - асосий махсулот - бу таълим хизматидир. Гап шундаки, таълим кластери нафакат таълим хизматларини яратишга, балки бозор конъюктурасининг доимий узгарувчи шароитда ракобатлашишга кодир шахсни укитиш ва тарбиялашга йуналтирилади.

Бунда таълим муассасаларининг ташкилотлар ва турли тармок корхоналари, ишлаб чикариш ва бошкаришда янги технологияларни харакат келтиришга каратилган фаолият йуналишлари билан, шунингдек инновацион фаолият учун кадрлар тайёрлаш хамда уларнинг малакасини ошириш максадида узаро таъсирни фаоллаштириш мухим хисобланади.

Олий таълим муассасасалари талабаларида "узини узи ривожлантириш компетенцияси"ни шакллантириш тушунчаси мазмунини тахлил этиш учун тадкикотнинг биринчи мавзусида "узини узи ривожлантириш" тушунчасига ёндаш булган "узини узи узгартириш" (шахснинг маънавий-ахлокий ва фаолиятий-амалий жихатдан узини узи бойитиш ва имкониятларини ошириш, узгарувчан шарт-шароитларда уз имкониятларини самарали намоён этиши учун узини тайёрлаши ва узининг ижтимоий вазифасини мустакил амалга ошириши) ва "компетенция" (узаро боглик билимла, куникмала, малакала, турли даражадаги масалаларни муваффакиятли ечиш имконини берувчи муайян предмет ва жараёнлар билан боглик фаолият усуллари) тушунчаларни тахлил этиш лозим.

REFERENCES

1. Бабанский О.Е. Проблемное обучение: обоснование и реализация. // Наука и школа.- Москва, 2000. - №1 - С.19-25.

2. Закинов Э.И. Педагогические основы организации самостоятельной работы учащихся 6 - 8 классов: Дис. ... канд. пед. наук - Т.: 2001. - 155 с.

RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-

PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2G23-yil 2-iyun

3. Щyкина М.А. Мотивация саморазвития личности/ Создание мотивирyющеи? образовательнои? среды / под ред. Е.Э. Кригер. Орехово-Зуево, 2019. С. 123-134.

4. Нишонова З. Мyстакил фикр ривожланганлигининг психологик мезонлари // Халк таълими. - Тошкет, 2001.- №1.- Б. 38 - 40.

5. Турдиев Н.Ш., Асадов Ю.М., Акбарова С.Н., Темиров Д.Ш. Умумий Урта таълим тизимида талабаларнинг компетенцияларини шакллантиришга йyналтирилган таълим технологиялари. Т.НДори Ниёзий номидаги Узбекистон педагогика фанлари илмий -тадкикот института, Т.: 2015.-160 б.

6. Якиманская, И.С. Компетентностный подход в образовании: проблемы и пути модернизации/ С.С. Чернова. - Новосибирск: СИБПРИНТ, 2013.- 159с.

7. Филатова, Л.О. Компетентностный подход к построению содержания обучения как фактор развития преемственности школьного и вузовского образования/ Л.О. Филатова //Дополнительное образование. - 2005. - №7.- С. 9-11.

8. Юнусова Ш. Талабаларнинг мустакил Укув фаолиятини шакллантириш // Халк таълими. - Тошкент, 1997. - №5. - Б. 53 - 55.

9. Malikova, D. (2020). Deposit base of Uzbekistan commercial banks. World Scientific News, (143), 115-126.

10. Malikova, D. (2020). Consulting services market of Uzbekistan. World Scientific News, (145), 168-179.

11. Malikova, D. (2023). METHODOLOGY FOR EFFECTIVE ASSESSMENT OF THE LEVEL OF ECONOMIC SECURITY OF BANKS. Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects, 96-98.

12. Malikova, D., & Ziyadullayeva, M. (2023). INFLATION: THEORETICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF PRICE CHANGES IN UZBEKISTAN. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 11(2), 204-207.

13. Malikova, D., & Abduganieva, F. (2023). The Role of Consulting in the Modern Economy. Global Scientific Review, 12, 1-4.

14. Malikova, D., & Rakhmonov, N. (2023). MONETARY AGGREGATES AND THEIR IMPORTANCE IN THE ECONOMY.

15. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). Analysis of the Current State of Deposit Operations of Commercial Banks of Uzbekistan. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(2), 28-31.

16. Malikova, D., & Ochilova, I. (2023). THE IMPORTANCE OF DOMESTIC BANKS'PRECIOUS METALS ACCOUNTING OPERATIONS. International journal of advanced research in education, technology and management, 2(2).

17. Маликова, Д. (2021). UMUM TA'LIM MAKTABLARIDA KITOBXONLIK STRATEGIYASINI QO 'LLASH: Malikova Dilrabo Mahmudovna, O 'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti tayanch doktoranti. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал, (7), 299305.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.