Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРДА ЭМОЦИОНАЛ БИЛИМДОНЛИКНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ТАЛАБАЛАРДА ЭМОЦИОНАЛ БИЛИМДОНЛИКНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
27
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
эмоция / эмоционал интеллект / эмоционал билимдонлик / диний таълим / эътиқод / эмоции / эмоциональный интеллект / эмоциональное осознание / религиозное образование / вера

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Улмасова Дилдорахон Хикмат Қизи

Илмий мақоланинг мақсади диний таълимда таҳсил олувчи талабалар эмоционал интеллектининг ўзига хос жиҳатларини тадқиқ қилишдан иборат эди. Илмий тадқиқотни ўтказиш учун назорат ҳамда эксперимент гуруҳлари ажратиб олинди. Тадқиқотда 31 респондент иштирок этди. Улардан ЎзХИАси 15таси исломшунослик, диншунослик йўналишининг талабалари эксперимент гуруҳга, 17таси ЎзМУнинг хорижий филология йўналиши талабалари бўлиб, назорат гуруҳига мансубдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ИНТЕЛЛЕКТА СТУДЕНТОВ

Цель научной статьи состояла в том, чтобы исследовать особенности эмоционального интеллекта студентов, обучающихся в религиозном образовании. Для проведения научного исследования были разделены контрольная и экспериментальная группы. В исследовании приняли участие 31 респондентов. 15 из них студенты направления исламоведения, религиоведения Международной исламской академии Узбекистана, 17 студенты направления иностранной филологии Национального университета Узбекистана.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРДА ЭМОЦИОНАЛ БИЛИМДОНЛИКНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Улмасова Дилдорахон Хикмат к,изи,

Узбекистан халк,аро ислом академияси "Дин психологияси ва педагогика" кафедраси таянч докторанти

ТАЛАБАЛАРДА ЭМОЦИОНАЛ БИЛИМДОНЛИКНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

УУК: 378

УЛМАСОВА Д.Х-Ц. ТАЛАБАЛАРДА ЭМОЦИОНАЛ БИЛИМДОНЛИКНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Илмий маколанинг максади диний таълимда тах,сил олувчи талабалар эмоционал интеллек-тининг узига хос жих,атларини тадкик килишдан иборат эди. Илмий тадкикотни утказиш учун назорат х,амда эксперимент гурух,лари ажратиб олинди. Тадкикотда 31 респондент иштирок этди. Улардан УзХИАси 15таси исломшунослик, диншунослик йуналишининг талабалари эксперимент гурух,га, 17таси УзМУнинг хорижий филология йуналиши талабалари булиб, назорат гурух,ига мансубдир. Тадкикотда Н.Холнинг "Эмоционал интеллектни диагностика килиш" методикасининг "Эмоционал билимдонлик" х,амда "Эмоцияларни бошкариш" шкалалари ажратиб олиниб, эксперимент ва назорат гурух,лари натижалари статистик тах,лил методлари асосида таккосланди. "Эмоцияларини бошкариш" шкаласи буйича энг респондентларнинг курсатган энг юкори натижаси 13ни энг паст натижа -11ни ташкил этди. Н.Холнинг Эмоционал интеллектни улчовчи методикасининг "Эмоционал билимдонлик" шкаласи (S=0,004; p<0,05); "Эмоцияларни бошкариш" шкаласи эса (S=0,003; p<0,05) натижани кайд этди. Бу диний таълимда тах,сил олувчи талабаларнинг эмоционал билимдонлиги х,амда эмоцияларни бошкариш лаёкати юкорирок деган гипотеза уз тасдиFини топди. Шахсда эмоционал интеллектнинг компонентлари булмиш эмоцияларни тушуниш ва бошкара олиш лаёкатининг ривожлани-шида унда диний билимларнинг мавжудлиги х,ам уз таъсирини курсатар экан. Боиси диний кадриятлар шахсда кечиримлилик, салбий х,иссиётларни бошкара олиш лаёкатларини шаклла-нишига кумак беради.

Таянч суз ва тушунчалар: эмоция, эмоционал интеллект, эмоционал билимдонлик, диний таълим, эътикод.

УЛМАСОВА Д.Х-К. СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ИНТЕЛЛЕКТА СТУДЕНТОВ

Цель научной статьи состояла в том, чтобы исследовать особенности эмоционального интеллекта студентов, обучающихся в религиозном образовании. Для проведения научного исследования были разделены контрольная и экспериментальная группы. В исследовании приняли участие 31 респондентов. 15 из них - студенты направления исламоведения, религиоведения Международной исламской академии Узбекистана, 17 - студенты направления иностранной филологии Национального университета Узбекистана. Самый высокий результат, показанный большинством респондентов по шкале «Управление эмоциями», составил 13, а самый низкий результат - 11. По методике измерения эмоционального интеллекта Н.Холла зафиксирован следующий результат: шкала "Эмоциональная осведомленность" (S=0,004; p<0,05); шкала "Управление эмоциями"^=0,003; p<0,05). Подтверждена гипотеза о том, что студенты, обучающиеся в религиозном образовании, обладают более высоким эмоциональным интеллектом и способностью контролировать эмоции. Таким образом, наличие религиоз-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

ных знаний также влияет на развитие способности понимать и контролировать эмоции, которые являются компонентами эмоционального интеллекта. Потому что религиозные ценности помогают в формировании личности умения прощать и управлять негативными эмоциями.

Ключевые слова и понятия: эмоции, эмоциональный интеллект, эмоциональное осознание, религиозное образование, вера.

УЛМАСОВА Д.Х-К. СПЕЦИФИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ИНТЕЛЛЕКТА СТУДЕНТОВ

The purpose of the scientific article is to research the specific aspects of emotional intelligence of students studying in religious education. Control and experimental groups were separated to conduct scientific research. «Emotional knowledge» scale of N.Khall method of measuring emotional intelligence (S=0.004; p<0.05); The «Management of emotions» scale recorded the result (S=0.003; p<0.05). The hypothesis that students which studying in religious education have higher emotional intelligence and ability to control emotions has been confirmed. It can be concluded that in the development of the ability of understanding and controling emotions, which are the components of emotional intelligence, religious knowledge also has an effect on him. Because religious values help to manage negative emotions of person.

Key words and concepts: emotion, emotional intelligence, emotional awareness, religious education, faith.

Кириш.

Эмоционал интеллект феномени психо-логияда сунгги 25 йил ичида энг куп тадк,ик, к,илинайтган феноменлардан бирига айланиб улгурди. Энди олимлар томонидан эмоционал интеллектнинг тузилиши, компонентлари х,амда ривожланишига оид тадк,ик,отлар утказила бошланди. D.Goleman эмоционал интеллек-тга шахс узи х,амда узгаларнинг эмоцияларини туFри х,амда самарали усулда бошк,ара олиш к,обилиятидир дея таъриф берган1.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги.

Шахс эмоцияларини туFри бошк,ара олишига к,айси омиллар таъсир к,илиши борасида к,атор илмий изланишлар олиб борилган. А.Пашина2, C.Gotfries3, B.Roos, P.Salovey, D.Caruso4 эмоционал интеллект ривожланишига таъсир к,илувчи ижтимоий омиллар к,аторига дин омилини киритади. биз х,ам ушбу фикрга кушиламиз.

1 Goleman, D. Emotional intelligence / D. Goleman. - N.Y.: Bantam Books, 1995.

2 Пашина, А.Х. Художественный и мыслительный типы личности: особенности эмоциональной сферы / А.Х. Пашина // Психол. журнал. - 1994. - Т. 15, № 3. - С. 89 -98, 185.

3 Gottfries, C.G. Man's emotional capability - an unexplored and unexploited possibility / C.G. Gottfries, B.E. Roos // Med. Hypotheses. - 1994. - 43, № 5. - P. 347 - 355.

4 Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional

intelligence. Imagination, Cognition, and Personality, 9,

185-211

Сабаби эмоционал маданият баъзи аспект-лари мух,ит, ижтимоий муносабатлар таъси-рида узлаштирилади х,амда шахс кадриятлари шаклланишида мух,им ах,амият касб этади. Хусу-сан, У.Джеймс диндорликни шахс учун кушимча х,аётий тажриба сифатида талкин этади. Кийин вазиятларда, мух,им карорлар кабул килиш пайтларида диндорлик шахс хулк-атворига уз таъсирини курсатишини таъкидлайди5. Биз-нингча, диндорликнинг мана шу аспекти шахс эмоционал интеллектини даражасини курсатувчи мезон булиши мумкин. Яъни дин-дор шахс бирор карор кабул килишида эмоцияларини бошкариш, вокеликка позитив муноса-батда була олишга кумак беради.

Муаммонинг цуйилиши.

Б.Скиннер фикрича, диндорлик шахсда узини назорат килиш малакасини ошишишга кумак беради х,амда хулк-атворини шаклла-нишига кумак беради деган фикрни илгари суради. Психологлар Silbermon6 ва Emmons7 уз тадкикотларида дин шахснинг эмоционал

5 James, W. (1988a). Lowell lectures on «The brain and the mind.» In Manuscript lectures (F. Burkhardt, Ed.; pp. 16-43). Cambridge, MA: Harvard University Press. (Original lectures delivered 1878)

6 Silberman, I. (2005). Religion as a meaning system: Implications for the new millennium. Journal of Social Issues, 61(4), 641-663.

7 Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns: Motivation and spirituality in personality. New York: Guilford Press.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

f ч.

1-расм. Тад^и^отда иштирок этган респондентларнинг ёш курсаткичи.

баркарорлигига ижобий таъсир курсатишини таъкидлайди. Шахсдаги диний эътикод унинг эмоцияларини бошкариш кобилиятини ривож-лантиради деган хулосани беришган. Watts1, ва Vishkin тадкикотлари тадкикотлар оркали дин шахс эмоцияларини англаши, узини назо-рат килиш куникмаларини шакллантиришини тасдиклашди. Шунга мувофик, тадкикотимизда диний таълим олувчи талабаларнинг эмоци-онал билимдонлиги х,амда уз эмоцияларини бошкара олиш кобилиятлари бошка ОТМда тах,сил оладиган талабаларникидан юкорирок деган гипотезани илмий тадкик этишни режа-лаштирилган.

Тадцицот мацсади.

Диний таълим муассасаларида тах,сил оладиган талабаларнинг эмоционал интеллекти-нинг узига хос хусусиятини урганишдан ибо-рат.

Тадкикотда УзХИАси исломшунослик, дин-шунослик йуналишининг 2-3 курс х,амда УзМУнинг хорижий филология йуналишининг 2-курс талабалари иштирок этади.

Тадцицот методлари.

Тадкикотда Н.Холнинг "Эмоционал интеллект даражасини бах,оловчи" методикасидаги "Эмоционал билимдонлик" х,амда "Уз эмоцияларини бошкариш" шкалалари ажратиб оли-ниб, тажриба х,амда назорат гурух,ларининг курсатган натижалари узаро таккосланади.

Тадкикотимизда УзХИАда Исломшунослик йуналишида х,амда УзМУда немис филоло-

1 Watts, F. N. (1996). Psychological and religious perspectives on emotion. International Journal for the Psychology of Religion, 6, 71-87.

гиясида тах,сил олувчи ёши 19-27 оралиFида булган 32 нафар талаба катнашди. К,уйидаги диаграммаларда (1-чи ва 2-чи расмлар) тадкикотимизда катнашган респондентларнинг ёш х,амда жинс курсаткичи уз аксини топган.

Тадкикотимиз иштирокчиларнинг 9 нафари эркак, 23 нафари аёллардир. Фоиз нисбатида оладиган булсак, 28,1% эркак, 71,9 % аёллардир.

Респондентларга Н.Холнинг "Эмоционал интеллектни бах,оловчи" методикаси такдим этилади. Ушбу методика психодиагностик методикалардан бири булиб, шахснинг эмоционал интеллект даражасини аниклашга хиз-мат килиб унинг 5 компонентини уз ичига олувчи 5 шкаладан иборат. Методика 30 мулох,азадан иборат булиб, респондентлар узларига мос келадиган жавобларни белги-лашлари лозим. Бизнинг тажрибамизга мето-диканинг "Эмоционал билимдонлик" х,амда "Уз эмоцияларини бошкариш" шкалаларидаги респондентларнинг белгилаган (1,2, 3,4,7,8, 10,17, 18, 19, 25, 30 сонли) жавоблари ажра-тиб олинди.

Хар бир респондентга методика саволно-маси х,амда жавоблар вараFи такдим этилиб, улар табиатига суровномадаги мулох,азалар канчалик мос келишига караб, жавоблардан бирини белгилашлари суралди.

Асосий натижалар.

Тадкикотда иштирок этган тажриба х,амда назорат гурух,ининг сон курсаткичлари куйидаги 1-жадвалда акс эттирилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

1-жадвал. Тажриба гурух,ларнинг сон курсаткичлари

Гурухлар Респондентлар сони Фоизи

Экспериментал гурух 15 46,9

Назорат гурухи 17 53,1

Жами: 32 100,0

2-жадвал. "Эмоционал билимдонлик" шкаласида гуру^ натижаларининг уртача к,иймати

Гурухлар Уртача к,иймат

Экспериментал гурух 9,1

Назорат гурухи 3,7

3-жадвал. "Эмоцияларни бошкариш" шкаласида гуру^ курсатган натижаларнинг уртача ^иймати

Гурухлар Уртача к,иймат

Экспериментал гурух 7,4

Назорат гурухи -0,7

Тажриба натижалари та^лили.

Тадкикот натижалари SPSS-14 дастури Стьюдент мезони асосида хисобланди. Унга кура иккала гурухдаги респондентларнинг хам уртача ёши 22 ёшни ташкил этди.

Куйидаги 2-жадвалда иккала гурухнинг Н.Холнинг Эмоционал интеллект тести-даги "Эмоционал билимдонлик" шкаласида курсатган натижаларининг уртача киймати акс этган:

"Эмоционал билимдонлик" шкаласи буйича энг юкори натижа 14-ни, энг паст натижа 7-ни ташкил этди.

Юкоридаги "Эмоцияларни бошкариш" шкаласида гурух курсатган натижаларнинг уртача киймати акс этган жадвалдаги нати-жалардан куриниб турибдики, эксперимент хамда назорат гурухларининг курсатган уртача кийматлари орасида сезиларли тафо-вут мавжуд. Яъни диний таълим муассасала-рида тахсил олувчи талабаларда уз эмоцияла-

рини бошкариш малакаси яхширок шакллан-ган булар экан (3-жадвал).

Эмоционал билимдонлик хамда эмоцияларни бошкариш шкалалари буйича респондентларнинг курсатган натижалари солиш-тирма жадвали натижаларни кенгрок тахлил этиш имкониятини беради. Хусусан, "Эмоци-яларини бошкариш" шкаласи буйича респондентларнинг курсатган энг юкори натижаси 13-ни, энг паст натижа 11-ни ташкил этди (4-жадвал).

Н.Холнинг Эмоционал интеллектни улчовчи методикасининг "Эмоционал билимдонлик" шкаласи ^=0,004; р<0,05); "Эмоцияларни бошкариш" шкаласи эса ^=0,003; р<0,05) натижани кайд этди. Бу диний таъ-лимда тахсил олувчи талабаларнинг эмоционал билимдонлиги хамда эмоцияларни бошкариш лаёкати юкорирок деган гипотеза узини окламокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

4-жадвал. Эмоционал билимдонлик х,амда эмоцияларни бошк,ариш шкалалари буйича респондентларнинг

курсатган натижалари солиштирма жадвали

Т.р. Шкалалар Уртача к,иймат Стандарт 0Fиш Ишончллик даражаси

1 Эмоционал билимдонлик

- Экспериментал гурух 9,1 3,64 0,004

- Назорат гурухи 3,7 5,72

2 Эмоцияларни бошк,ариш

- Экспериментал гурух 7,4 5,76 0,003

- Назорат гурухи -7 5,08

Хулоса.

Биринчидан, шахсда эмоционал интеллек-тнинг компоненти булмиш эмоцияларни тушу-ниш ва бошкара олиш лаёкатининг ривожла-нишида ундаги диний билимларнинг мавжуд-лиги хам уз таъсирини курсатар экан.

Иккинчидан, шахсдаги эмоцияларни бошкариш малакасининг юкори булишида дин омилининг роли хам мавжуд экан.

Юкоридаги хулосадан келиб чик,к,ан холда куйидаги амалий таклиф бериш мумкин:

Эмоционал компетентликни оилада болага диний кадриятларни таништириш оркали ривожлантириш лозим. Хусусан, ислом динига оид мукаддас манбаларда кечиримлилик, сал

бий хиссиётларни бошкара олиш лаёкатлари эмпатия (узгалар миссий холатини тушуна олиш), сабр каби фазилатларни шаклланти-ришга буюрилади. Оилада шу каби диний кадриятларни шакллантириш оркали шахсда ёшликдан эмоционал билимдонлик даражаси кутарилиши мумкин.

Илмий тадкикотимизда иштирок этган аёл-лар хамда эркаклар сони орасидаги катта тафо-вут, респондентларнинг микдорининг нисба-тан камлиги ушбу илмий изланишнинг камчи-лиги булди дея эътироф этиш мумкин. Кейинги илмий тадкикотларда мана шу жихатларга эътибор каратишга интиламиз.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Андреева И.Н. Эмоциональный интеллект как феномен современной психологии. -Новополоцк: ПГУ, 2011. 388 с.

2. Карпов, А.В. Проблема эмоционального интеллекта в парадигме современного метаконитивизма / А.В. Карпов, А.С. Петровская // Вестн. интегративной психологии. -2006. - Вып. 4. - С. 42 - 47.

3. Пашина, А.Х. Художественный и мыслительный типы личности: особенности эмоциональной сферы / А.Х. Пашина // Психол. журнал. - 1994. - Т. 15, № 3. - С. 89 - 98, 185.

4. Шадриков, В.Д. Введение в психологию: эмоции и чувства / В.Д. Шадриков. - М.: Логос, 2002. - 156 с.

5. Gottfries, C.G. Man's emotional capability - an unexplored andunexploited possibility / C.G. Gottfries, B.E. Roos // Med. Hypotheses. - 1994. - 43, № 5. - P. 347 - 355.

6. Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition, and Personality, 9, 185-211

7. James, W. (1988a). Lowell lectures on «The brain and the mind.» In Manuscript lectures (F. Burkhardt, Ed.; pp. 16-43). Cambridge, MA: Harvard University Press. (Original lectures delivered 1878).

8. Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition, and Personality, 9, 185-211

9. Silberman, I. (2005). Religion as a meaning system: Implications for the new millennium. Journal of Social Issues, 61(4), 641-663.

10. Emmons, R. A. (1999). The psychology of ultimate concerns: Motivation and spirituality in personality. New York: Guilford Press.

11. Watts, F. N. (1996). Psychological and religious perspectives on emotion. International Journal for the Psychology of Religion, 6, 71 -87.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 11 (120)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.