Научная статья на тему 'ИНСОННИНГ САЛОМАТЛИККА МУНОСАБАТИ БИЛАН УНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ДИНАМИК ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИК МУАММОЛАРИ'

ИНСОННИНГ САЛОМАТЛИККА МУНОСАБАТИ БИЛАН УНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ДИНАМИК ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИК МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
196
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
саломатликка муносабат / индивидуал-динамик хусусиятлар / корреляцион боғланиш. / отношение к здоровью / индивидуально-динамические особенности / корреляционная связь.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Исакова Муаззам Тулкиновна

Мақолада инсоннинг саломатликка муносабати билан уни индивидуал-динамик хусусиятларининг ўзаро боғлиқлигини муаллиф томонидан олиб борилган эмпирик ўрганиш натижалари келтирилган. Шунингдек муаллиф томонидан ўтказилган илмий тадқиқот натижалари асосида муаммога боғлиқ хулоса ва амалий таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ВЗАИМОСВЯЗИ ОТНОШЕНИЯ ЧЕЛОВЕКА К ЗДОРОВЬЮ С ЕГО ИНДИВИДУАЛЬНО-ДИНАМИЧЕСКИМИ ОСОБЕННОСТЯМИ

В статье приводятся результаты эмпирического исследования, проведённого автором по изучению взаимосвязи между отношением человека к здоровью и его индивидуально-динамическими особенностями. Вместе с тем, приведены выводы и практические рекомендации, сформулированные автором на основе результатов проведённого исследования.

Текст научной работы на тему «ИНСОННИНГ САЛОМАТЛИККА МУНОСАБАТИ БИЛАН УНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ДИНАМИК ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИК МУАММОЛАРИ»

Исакова Муаззам Тулкиновна,

ФарFона давлат университети докторанти

ИНСОННИНГ САЛОМАТЛИККА МУНОСАБАТИ БИЛАН УНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ДИНАМИК ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ УЗАРО БОГЛИ^ЛИГИ МУАММОЛАРИ

УУК: 159.9.072

ИСАКОВА М.Т. ИНСОННИНГ САЛОМАТЛИККА МУНОСАБАТИ БИЛАН УНИНГ ИНДИВИДУАЛ-ДИНАМИК ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ УЗАРО БО^ЛИ^ЛИК МУАММОЛАРИ

Маколада инсоннинг саломатликка муносабати билан уни индивидуал-динамик хусусиятлари-нинг узаро боFликлигини муаллиф томонидан олиб борилган эмпирик урганиш натижалари келти-рилган. Шунингдек муаллиф томонидан утказилган илмий тадкикот натижалари асосида муаммога боFлик хулоса ва амалий таклифлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: саломатликка муносабат, индивидуал-динамик хусусиятлар, корреля-цион боFланиш.

ИСАКОВА М.Т. ПРОБЛЕМЫ ВЗАИМОСВЯЗИ ОТНОШЕНИЯ ЧЕЛОВЕКА К ЗДОРОВЬЮ С ЕГО ИНДИВИДУАЛЬНО-ДИНАМИЧЕСКИМИ ОСОБЕННОСТЯМИ

В статье приводятся результаты эмпирического исследования, проведённого автором по изучению взаимосвязи между отношением человека к здоровью и его индивидуально-динамическими особенностями. Вместе с тем, приведены выводы и практические рекомендации, сформулированные автором на основе результатов проведённого исследования.

Ключевые слова и понятия: отношение к здоровью, индивидуально-динамические особенности, корреляционная связь.

ISAKOVA M.T. PROBLEMS OF THE RELATIONSHIP OF A PERSON S ATTITUDE TO HEALTH WITH ITS INDIVIDUAL AND DYNAMIC FEATURES

The article presents the results of an empirical study conducted by the author to study the relationship between a person's attitude to health. At the same time, the conclusions and practical recommendations formulated by the author on the basis of the results of the study are presented.

Key words and concepts: attitude to health, individual-dynamic features, correlation.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

Кириш.

Мавзунинг долзарблиги ва зарурати.

Бутун ер шари узра уз хавфини курсатишга улгурган пандемия (COVID-19) муаммоси хар бир шахснинг тиббий маданиятини, рухий баркарорлигини, соFлом хаёт хакидаги тасаввур-ларини, ижтимоий муносабатлардаги хамкорлик, хамфикрлик даражасини такозо этмокда. Хар бир шахсдаги аввало рух,ий саросимага, туш-кунликка берилмаслик, яшашга булган иштиёкни сундирмаслик, хотиржамлик билан соFликни тиклашга киришиш, соFлом кадриятларини йукотмаслик, аввало, хар кандай касалликни енгиш учун асос була олишини бугун бутун дунё мутахассислари таъкидламокдалар. Бу эса сало-матликни урганишга оид билимларни янгича ёндашувлар, карашлар билан бойитишни такозо этади.

Маълумки, сунгги йилларда соFликни саклаш тизимининг энг устувор йуналишларидан бири хисобланган ахоли саломатлигини мустахкамлаш ва соFлом оилани шакллантириш борасида дав-латимиз томонидан катор карорлар чикарилди. Айникса, 2009 йилда Узбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 13 апрелдаги «Она ва бола саломатлигини мухофаза килиш, соFлом авлодни шакллантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-1096-сон хамда 2009 йил 1 июлдаги «2009-2013 йилларда ахолининг репродуктив саломатлигини мустахкамлаш, соFлом бола туFилиши, жисмоний ва маънавий баркамол авлодни вояга етказиш борасидаги ишларни янада кучайтириш ва самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари дастури туFрисида»ги ПК.-1144-сон карорлари кабул килиниб, жой-ларда аник манзилли ва малакали тадбирлар амалга оширилди.

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Шахс рух,ий саломатлигига шахслараро муно-сабатларнинг таъсири муаммоси инсониятнинг энг долзарб муаммолари сирасига кириб, илмий жамоатчилик эътиборида булиб келмокда. Даст-лаб бу мавзуда психоаналитик тушунчалар нуктаи назаридан, турли хил рухий касалликлар генези-сидаги маданий меъёрлар ва тадкикотларнинг роли куриб чикилган - З.Фрейд. Маданиятла-раро тахлил оркали соFлик ва касалликларнинг муайян жамоаларнинг маданий узига хослигига

боFликлиги исботланган (Н.М. Лебедева, А.Б. Холмогорова, Н.Г. Гараян).

Ислом файласуфлари Ал Кинди, Али ибн Сах,л Раббон ат-Табарий, Абу Зайд ал-Балхий, Абу Бакр Мухаммад ибн Зикриё ар-Розий, Абу Наср Мухаммад ибн Ал-Фаробий, Абу Али ал-Хусайн ибн Абдуллох ибн Сино, Абу Хамид Мухаммад ал-Fаззолий1, Махмуд Замахшарий, Жалолиддин Румий, Алишер Навоийлар томонидан депрессия ва рухий саломатликнинг боFликлиги, инсон жамиятдан узилган холатда мукаммалликка эриша олмаслиги, куркув ва хавотирланиш, Fазаб ва агрессия, махзунлик, депрессия ва носоFлом фикр танани таназзулга етаклашини, шунингдек, жисмоний ва психик касалликларни таккослаб, уларнинг узаро таъсири психосоматик касалли-кларга олиб келиши мумкинлиги хакида асосли фикрлар келтирилган.

Эрих Фроммнинг йирик илмий иши - "Инсон деструктивлиги анатомияси" китобида2 "Уйинлар назарияси" ва "трансакцион тахлил"нинг асос-чиси Э. Берн3 уз карашларида узаро муносабат-ларда намоён буладиган психологик манипуляция унсурларини ёритган.

А.Маслоу инсоният ривожланишининг узок йуналишларини тушунишнинг мухимлигини таъ-кидлайди. "Психик меъёр" тушунчасини таъ-рифлаш ва белгилашга каратилган узига хос, юкори профессионал уринишларни тахлил килиб, А.Маслоу уларни бепушт деб танкид килади. А.Маслоу меъёр деб, атаган янги кон-цепцияга кура, хар бир киши, умумий хусуси-ятларга кушимча равишда, узига хос булган асосий хусусиятга эга. У хулк-атвор эгаларини, инсон табиатини ташки таъсирлар томонидан белгиланадиган ибтидоий хусусияти хакидаги карашларини катъиян рад этади. У рухий саломатликнинг асосий таркибий кисми бу узини намоён килиш истаги, индивидуал потенциал-

1 Mostafa Araj Khodaei, Ahmad Ali Noorbala, Zahra Parsian, Somaiyeh Taheri Targhi, Fatemeh Emadi, Fatemeh Alijaniha, Mohsen Naseri and 6 Arman Zargaran. Avicenna (980-1032CE):The Pioneer in Treatment of Depression.// https://www.researchgate.net/publication/322772465. Transylvanian Review: Vol XXV, No.17,May 2017

2 Фромм Э. Анатомия человеческой деструктивности. -М.: Республика, 1994. - 447 с.

1 Берн Э. Игры, в которые играют люди. Люди, в которые играют в игры (Психология человеческих взаимоотношений). - М.: Прогресс, 1992. - 400 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

ларни руёбга чик,аришни мак,садга мувофик, эканлигини курсатиб утади.

Т.Н.Таранова, Э.М.Ахмедова, Д.Т.Асланова-ларнинг илмий ишларида шахс психологик саломатлигининг замирида педагогик фао-лият асосий омил сифатида тадк,ик, килинса1, Д.Шарипова, А.Мусурманова, М.Таирова, О.Р.Жамолдиновалар2 нинг изланишларида соFлик1ни сак,лаш технологиялари воситасида ^лом турмуш тарзини шакллантириш зарурати билан боFл и к муаммолар тадк,ик, этилади.

К.Сегрин шахслараро муносабатларнинг бузилиши ва безовталаниши турли хил рухий муаммоларга олиб келиши мумкинлигини к,айд этади. У муносабат ва унинг сохалари уртасидаги мураккаб психологик алок,аларни урганиб, уз хиссиётларини йукотиш ёки муно-сабатларда уз урнини йук,отиш туЙFусини пайдо булиши купинча шахсда шизофрения, депрессия, ёлFизлик, алкоголизм ва овк,атланишнинг бузилиши каби муаммоларни организмда юзага келиши мумкинлигини тадк,ик, этди3.

Узбекистонлик файласуф, социолог, психолог ва педагог олимлар хам мазкур муаммо юзасидан изланишлар олиб боришган. Жум-ладан, В.Каримова4 илмий изланишларида хотин-к,изларлар муаммоларининг ижтимоий-психологик масалалари, оила ва саломатлик, саломатликнинг ижтимоий-психологик омил-ларини аник,лаш, уларнинг методологик асосла-рини тахлил килиш, шахс тарак,к,иётига салбий таъсир курсатувчи омилларни курсатиш хамда саломатликни асраш хар бир шахснинг индивидуал ривожланиш даражасини белгиловчи омил-лардан бири эканлигини тадк,ик, к,илиш зарурли-гини таъкидланади.

З. Ибодуллаев5 илмий изланишларида асаб тизими ва унинг бузилишига оид турли касал-

2 Сборник научных трудов по материалам III Всероссийской научно-практической конференции «Психологическое здоровье личности: теория и практика» 20 -21 октября. Ставрополь. 2016. 201 -207 с.

3 Шарипова Д.Д., Мусурманова А., Таирова М. Формирование здорового образа жизни. - Т.: УзГИФК, 2005. 180 с.

4 Segrin, C (1998). Disrupted interpersonal relationships and mental hyealth problems./https://psycnet.apa.org/ record/1998-08064-011

5 Каримова В.М. Саломатлик психологияси: ёхуд соFлом булиш учун рухиятни бошкариш сирлари. Т., 2005.-70 б.

6 Ибодуллаев З. Асаб ва рух,ият. Т.,2013.-303 б.

ликларнинг келиб чик,иши, тиббий-психологик холатлар ва уларни даволашнинг психотера-певтик усуллари, шахснинг индивидуал психологик хусусиятларининг узига хос рухий-тиббий жихатлари, рухиятнинг психолингви-стик жихатлари, стресс, депрессия борасида ва неврознинг касаллик эмас, балки нотуFри таш-кил этилган турмуш тарзи натижаси эканлиги, шунингдек, тиббиётда психологик билимларни куллашнинг тарихий-маданий жихатлари психологик тадк,ик, этилган.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Инсон рухий саломатлигининг шахслараро муноса-батларга боFлик1лиги ва унга таъсир этувчи ижтимоий-психологик омилларни аник,лаш, шахс рухий саломатлигини таъминлашга к,аратилган ижтимоий-профилактик чора-тадбирлар тизи-мини яратиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш.

Тадцицот объекти. Тадк,ик,от объектини ФарFона вилоятининг ФарFона, МарFилон, Кувасой шахарлари, Олтиарик,, Тошлок,, Куштепа, ФарFона, Кува, Ёзёвон, Риштон, Бувайда туман-ларида истик,омат к,илаётган 1553 нафар респон-дентлар, хамда турли ёшдаги 192 нафар оила жуфтликлари, турли ижтимоий мавк,ега эга булган 1040 нафар к,ишлок, ва шахар худудларида яшовчи махалла фук,аролари ташкил этди. Даво-мий тадк,ик,отда 1-гурух учун 232 нафар, 2-гурух учун 89 нафар респондентлар иштирок этди.

Тадцицотнинг предмети. Инсоннинг рухий саломатлигига таъсир этувчи омиллар ва уларнинг ижтимоий-психологик хусусиятларини урганиш тадк,ик,от предмети хисобланади.

Мак,ола мавзуи буйича цулланилган усул-лар. Инсон рухий саломатлигини таъминлани-шини урганиш мак,садида Р.А.Березовскаянинг "Саломатликка муносабат" суровномаси фой-даланилди. Шунингдек, олинган натижалар-нинг статистик ишончлилик даражаси Стьюдент-нинг t-мукаррарлик мезони билан тасдик,ланди, тегишли курсаткичларнинг алок,адорлик даража-лари Пирсоннинг корреляция формуласи орк,али урганилди.

Мавзу буйича тадцицотнинг илмий янги-лиги инсоннинг уз саломатлигига булган муноса-батининг шахс индивидуал-динамик хусусиятларини ифодаловчи етакчи ижтимоий-психологик омиллар, яъни когнитив, эмоционал, хулк,-атвор,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

1-жадвал. Респондентларнинг индивидуал-динамик хусусиятлари буйича умумий натижалари

Сохалар Шкалалар N Х а t

психомотор соха Эрглик (МЭР) 232 31,05 5,25 90,057***

Пластиклик (МП) 232 31,31 5,22 91,246***

Тезлик (МТ) 232 32,33 5,49 89,657***

Эмоционаллик (МЭ) 232 30,15 4,87 94,186***

интеллект сохаси Эрглик (МЭР) 232 28,56 4,26 102,089***

Пластиклик (МП) 232 27,89 6,36 66,740**

Тезлик (МТ) 232 31,02 6,31 74,859***

Эмоционаллик (МЭ) 232 30,02 5,24 87,147***

коммуника-тив соха Эрглик (МЭР) 231 31,38 4,82 98,936***

Пластиклик (МП) 232 25,41 6,43 60,145***

Тезлик (МТ) 232 27,35 6,53 63,794***

Эмоционаллик (МЭ) 232 25,05 6,64 57,391***

Изох: *** р<0,01;

МЭР - моторика сохасидаги эрглик; МП - моторика сохасидаги пластиклик; МТ - моторика сохасидаги тезлик; МЭ - мторика сохасидаги эмоционаллик.

мотивацион-кадрият даражалари, психомотор, интеллект, коммуникатив сохаларда тадкик этилган ва уларнинг ёш, худуд, оилавий турмуш стажи ва жинс хусусиятларига кура, таъсирининг фаркланиш жихатлари аникланганлигидан ибо-рат.

Асосий к,исм.

Инсоннинг саломатликка муносабати билан индивидуал-динамик хусусиятларининг узаро боFликлигини эмпирик урганиш натижалари.

Мазкур тадкикот вазифасини амалга оши-ришда Р.А.Березовскаянинг "Саломатликка муно-сабат" суровномасидан фойдаланилди1. Мето-диканинг асосий курсаткичлари "Саломатликка муносабат суровномаси" шкалалари уртасидаги узаро корреляция тахлил натижаларида мужас-самлашган. Шундай булса-да, респондентларнинг "Индивидуалликнинг расмий-динамик хусусиятлари суровномаси" буйича курсаткичларининг умумий тафсилотини келтириб утиш лозим топ-дик.

Суровноманинг бахолаш шкалалари учта сохадаги, яъни психомотор, интеллект ва коммуникатив сохадаги эрглик (Эрг), пластикликлик (П), тезлик ва эмоционалликдан иборат. Биз куйидаги -жадвалда ушбу сохаларнинг шкалалари буйича

1 Березовская Р.А. Опросник «Отношение к здоровью» [Электронный ресурс] / Р. А. Березовская // Файловый архив для студентов «Stydfiles». - Режим доступа: http:// www.studfiles.ru

эмпирик курсаткичларини умумий холати билан чекланамиз.

Шкалаларнинг умумий уртача курсаткичлари Стьюдентнинг бир танланмали r-мезони буйича амалга оширилди (1-жадвал).

Респондентларнинг индивидуал-динамик хусусиятларини акс эттирувчи бахолаш шка-лаларининг уртача арифметик кийматлари суровноманинг меъёрий курсаткичлари буйича уртача даражали курсаткичлари диапазонидан урин олган (26-34 балл). Бу эса респондентларнинг психомотор, интеллект ва коммуникатив сохаларига хос куйидаги куринишга эга булди.

Демак:

- мускул тонуси меъёрда, одатдаги харакат фаоллигига эга, жисмоний зурик,ишларга уртача интилувчан, мускулларининг иш кобилияти уртача; бир жисмоний мехнатдан иккинчисига утувчан, хар хил мехнат мухитига ва хар хил кул мехнатига уртача даражада мойил;

- мотор-харакат операцияларни бажариш тезлиги уртача; кул мехнати бажаришга нисба-тан омадсизликликларга уртача сезгир, ишни режалаштириш ва унинг реал амалга оширилиши уртасида номувофиклик мавжуд;

- жисмоний мехнатдаги омадсизликларда эмоционал кечинмалари одатдаги интенсив-ликда;

- интеллектуал имкониятлари уртача, ак,лий зурик,ишларни талаб этувчи фаолиятга нисбатан интилишлари уртача;

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

2-жадвал. Шахслар индивидуал динамик хусусиятлари билан саломатликка к,адрият сифатида муносабат (умумий х,олат)

Сохалар Шкалалар Когнитив Эмоционал Хулкий Мотивацион-к,адриятли

психомотор соха Эрглик (МЭР) 0,029 -0,101 -0,051 -0,003

Пластиклик (МП) 0,197** 0,030 0,117 0,019

Тезлик (МТ) 0,018 0,008 -0,052 0,081

Эмоционаллик (МЭ) -0,134* -0,004 -0,103 -0,092

интеллект сохаси Эрглик (МЭР) 0,111 0,059 0,085 0,016

Пластиклик (МП) -0,065 0,009 -0,109 0,004

Тезлик (МП) -0,095 -0,026 -0,220** -0,057

Эмоционаллик (МЭ) 0,041 -0,006 0,000 -0,024

коммуника-тив соха Эрглик (МЭР) 0,081 0,131* -0,041 0,037

Пластиклик (МП) -0,071 -0,011 -0,153* -0,014

Тезлик (МТ) -0,078 0,037 -0,156* -0,051

Эмоционаллик (МЭ) 0,004 0,150* -0,066 0,113

Изох: * р<0,05; ** р<0,01;

МЭР - моторика сохасидаги эрглик;

МП - моторика сохасидаги пластиклик;

МТ - моторика сохасидаги тезлик;

МЭ - мторика сохасидаги эмоционаллик.

- тафаккурнинг эгилувчанлиги меъёрда, хар хил интеллектуал фаолият шаклларига интилиши уртача;

- ак,лий фаолиятда интеллектуал операци-яларни бажариш тезлиги уртача;

- аклий зурикишларни талаб этувчи ишдаги омадсиз холатларда эмоционал кечинмалари-нинг ифодаланиши урта даражада;

- мулокотга булган эхтиёжи, муносабатлари доираси, янги танишлар орттиришга интилиши, мулокотмандлик даражаси хам урта даража;

- мулокотга тайёрлиги меъёрда, янги социал алокаларга интилиши уртача тоифали инсон;

- нуткининг ифодаланиш тезлиги одатдаги холатда, фикрларни меъёрда ифодалайди.

Мулокотдаги омадсизликларни уртача эмоционал кечинмаларда бошдан утказади. Шахсла-раро муносабатларга сезгирлиги типик инсон-ларга хос, кувончини уртача ифодалайди ва социал алокаларда узига ишончи уртача. Бу тав-сифлар респондентларнинг умумий хусусиятлари тафсилоти хисобланади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Психомотор сохаси, интеллект сохаси ва коммуникатив сохаси билан узаро уЙFунликда ривожланмокда дея оламиз. Биз индивидуал-динамик хусусиятлар билан уларнинг саломатликка муносабати уртасидаги боFликликларни урганишга эътибор каратамиз. Бу эса тадкикотимизнинг максад ва вазифаларига

дахлдор масаладир. Ушбу вазифани бажаришда тадк,ик,отда фойдаланилган хар иккала суровнома шкалалари уртасидаги корреляцион тахлилини амалга оширдик (2-жадвал).

Дастлаб респондентларнинг индивидуал-динамик хусусиятлари билан саломатликка муно-сабатларини бахолаш шкалалари орасидаги корреляцион тахлилнинг умумий курсаткичлари устида тухтадик. Умумий натижаларга кура респондентларнинг индивидуал-динамик хусу-сиятларини бахоловчи психомотор хусусиятлари билан саломатликка муносабатининг "пластиклик (МП)" шкаласи билан ижобий корреляция хосил килди (г=0,197; р<0,01). Уларнинг фаол-лиги, хар хил жисмоний мехнат билан машFул булишлари, силлик харакатларни амалга оши-ришлари саломатлик туFрисидаги фикр-мулохаза ва карашларини усишига хизмат килади дейиш мумкин.

Аммо уларнинг психомотор сохасидаги эмоционаллик эса мотор харакатларни режалаш-тириш ва уни реал амалга ошириш натижалари уртасида к,уйи сезгирлик, хотиржамлик, жисмоний мехнатни бажариш вактидаги узига ишонч хотиржамликка мойил, ишнинг бажарилмай колганлиги ёки ёмон бажарилганлигига нисба-тан хавотирланиш йук,. Бундан куринадики, сало-матлигидан хавотирланмайдиган ёки унга нисба-тан бефарклик хос шахсларда саломатлик хак,ида

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

укиб, урганиш ва маълумотга эга булиш истаги пайдо булмас экан (г=-0,134; р<0,05).

Уз навбатида респондентларнинг интеллект сохасидаги тезлик шкаласида аклий жараён-лари тезлиги паст интеллектуал фаолият билан боFлик операцияларни суст бажаришлик инсон-нинг хатти-харакати ва харакатларининг соFлом турмуш тарзи талабларига мувофиклиги дара-жасини пасайишига олиб келар экан (г=-0,220; р<0,01).

Респондентларнинг натижасига кура комму-никатив сохада эргликнинг усиши - мулокотга булган эхтиёжи юкори, танишлари доираси кенг, муносабатга осон киришадиган, етакчиликка мойиллик хос шахсларда саломатликлари бора-сида хавотирланиш ва эътибор (г=0,131; р<0,05) ва эмоционалликни усиб бориши - мулокотдаги омадсизликларни отриниб кабул килиши, социал муносабатлар вактида доимо хавотирланишни бошдан кечириши саломатликка нисбатан хавотирнинг оптимал даражаси, саломатлик холатидан бахраманд булиш кобилиятини шак-лланишига туртки берар экан (г=0,150; р<0,05).

Респондентларнинг коммуникатив сохасидаги пластикда янги социал муносабатларга кири-шишга тайёрлиги паст даражада, ижтимоий муносабатларда харакатларини хотиржам уйлаб амалга оширади, муносабат услублари бир хил булган инсонларда хамда тезликда нуткининг кечиши паст, фикрларни секин ифодалаши ва нуткида тормозланиш устувор булганда инсон-нинг хатти-харакати ва харакатларининг соFлом турмуш тарзи талабларига мувофиклиги даражаси (г=-0,153; р<0,05; г=-0,156; р<0,05) ни пасайишига олиб келар экан.

Хулосалар.

1. Хозирги глобаллашув жараёни ва пандемия шароитида инсон рухий саломатлиги дол-зарб муаммолардан бирига айланиб бораётган бир пайтда кишиларда рухий баркарорликни таъминлаш борасида хаётий кадриятлар ва йуналишларни таркиб топтиришга алохида эътибор каратилиши мак,садга мувофик, хисобланади.

2. Турли ёш боскичидагиларда индивидуал-динамик хусусиятлар билан саломатликка муно-сабати уртасида корреляция тахлили натижала-рининг курсатишича, улар орасида учта корреляция коэффициентлари аник,ланди. Бунга кура, турли ёшдаги респондентларнинг психомотор

сохасини эмоционаллик шкаласида ишнинг режа-лаштирилган ва амалдаги натижалари уртасидаги мувофикликни таъминлаш вактида юкори эмо-ционал кечинмалар, жисмоний мехнат натижа-ларидан доимо коникавермаслик окибатида инсоннинг соFлигини саклаш сохасидаги онги ёки малака даражаси, асосий хавф омиллари ва хавфга к,арши билиш, фаол ва узок, умр куришда саломатликнинг ролини тушунмасликка (г=-0,396; р<0,05) ва саломатликка нисбатан хавотирла-нишнинг ортиб кетиши, саломатлик холатидан бахраманд булмасликка сабаб булаётганлиги кузатилади (г=-0,438; р<0,05).

Тавсиялар.

1. Рухий саломатликни таъминлаш омиллари сифатида кундалик мулок,от, муомала хамда у билан боFл и к келиб чикиши мумкин булган муаммолар ва уларнинг ечимлари, шахсий муносабат, алок,аларнинг мураккаблиги, чалкашлиги, инсон идрокига дахлдор стереотиплар ва субъ-ектив фикр, дунёкарашнинг мулокотга таъсири масалалари доимий равишда ота-оналар, педа-гоглар, тегишли масъул ва мутасадди шахслар диккат-эътибори марказида булиши максадга мувофик хисобланади.

2. Етарли дам олиш, яхши хиссий ва рухий ^ликка эга булиш учун танага Fамхурлик к,илиш мухимдир. Киши узини яхши хис килиши учун узлигини ва уз танасини хурмат килиши шарт. Яхши ва сифатли овкатланиш зарур.

3. Жисмоний машк,лар стрессни енгиллаш-тиришга ва кайфиятни кутаришга ёрдам беради. Машк,лар стресс, ташвиш ва депрессияга к,арши кучли доридир. Кундалик ишлар таркибига жисмоний фаолиятни киритиш учун энг кичик имко-ниятларни топиш зарур. К,уёш нурида тобланиш, пархез, жисмоний машклар, узига ишонч, дам олиш фойдадан холи эмаслигини унутмаслик шарт.

4. Рухий ва хиссий саломатлигини яхшилаш, сак,лаб колиш ва рухий ва хиссий саломатлигини мустахкамлаш, инсон уз эхтиёжларига ва хис-туЙFуларига эътиборини каратиши жуда мухим. Стресс ва салбий хис-туЙFулар йиFилиб колишига йул куймаслик зарур. Агар инсон узига яхшигина Fамхурлик килса, баъзан хаёт солиши мумкин булган кийинчиликларни енгиш осонрок, булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

с 48 ОИЛА ПСИХОЛОГИЯСИ / ПСИХОЛОГИЯ СЕМЬИ N у

Адабиётлар руйхати:

1. Березовская Р.А., Опросник «Отношение к здоровью» [Электронный ресурс] / Р. А. Березовская // Файловый архив для студентов «Stydfiles». - Режим доступа: http:// www.studfiles.ru

2. Берн Э. Игры, в которые играют люди. Люди, в которые играют в игры (Психология человеческих взаимоотношений). - М.: "Прогресс", 1992. - 400 с.

3. Ибодуллаев З. Асаб ва рух,ият. - Т.: 2013. - 303 б.

4. Каримова В.М. Саломатлик психологияси: ёхуд соFлом булиш учун рухиятни бошкариш сирлари. - Т.: 2005.-70 б.

5. Русалов В.М. Опросник формально-динамических свойств индивидуальности человека (ОФДСИ). - М.: ИП РАН, 2004. — 136 с.

6. Сборник научных трудов по материалам III Всероссийской научно-практической конференции «Психологическое здоровье личности: теория и практика» 20 -21 октября. Ставрополь. 2016. 201-207 с.

7. Фромм Э. Анатомия человеческой деструктивности. - М.: "Республика", 1994. -447 с.

8. Шарипова Д.Д., Мусурманова А., Таирова М. Формирование здорового образа жизни. - Т.: УзГИФК, 2005. 180 с.

9. Segrin, C (1998). Disrupted interpersonal relationships and mental hyealth problems./ https://psycnet.apa.0rg/rec0rd/l 998-08064-011

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 7 (104)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.