Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАРДА БЎШ ВАҚТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ТАЛАБАЛАРДА БЎШ ВАҚТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

332
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бўш вақт / турмуш тарзи / стратегия / муваффақият стратегияси / ривожланиш стратегияси / маънавий эҳтиѐж / тайм-менежмент / самарали вақтни бошқариш усуллари.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Нилуфар Жўраевна Назарова, Миршод Нўъмонович Ҳасанов

Вақт кишилар учун қадриятдир. Ҳамма ҳам вақтнинг қудратини тўлиқ англай олмайди. Бу таркибга кирувчиларнинг асосийси ѐшлар ҳисобланади. Мақолада мамлакатимизда ѐшларга яратилган имкониятлар, уларнинг ҳаѐт стратегиясини шакллантиришда бўш вақтнинг ўрни таҳлили келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАРДА БЎШ ВАҚТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КЎНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ТАЛАБАЛАРДА БУШ ВАЦТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КУНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

Нилуфар Жураевна Назарова

Тошкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

Миршод Нуъмонович Х,асанов

Тошкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Вакт кишилар учун кадриятдир. Х,амма хам вактнинг кудратини тулик англай олмайди. Бу таркибга кирувчиларнинг асосийси ёшлар хисобланади. Маколада мамлакатимизда ёшларга яратилган имкониятлар, уларнинг хаёт стратегиясини шакллантиришда буш вактнинг урни тахлили келтирилган.

Калит сузлар: буш вакт, турмуш тарзи, стратегия, муваффакият стратегияси, ривожланиш стратегияси, маънавий эхтиёж, тайм-менежмент, самарали вактни бошкариш усуллари.

КИРИШ

XXI аср глобал узгариш, динамизм ва тезлашув билан ажралиб туради. Технологиялар, таълим ва даромаднинг узгариши инсоннинг турмуш тарзига, шунингдек вактдан фойдаланишга таъсир килади. Бугунги глобаллашув даврида хар бир ёшнинг буш вактини окилона уюштириши катта ахамиятга эга. Зеро, буш вактни окилона уюштириш талабаларнинг маданий савияси ва дунёкараши усишининг, ахлокий ва эстетик тарбиялашнинг мухим шартларидар биридир. Чунки буш вакт талабаларнинг усиб бораётган маънавий эхтиёжларини кондиришга хизмат килади.

Жамиятимиз тараккиёти натижасида ёшларнинг буш вактидан самарали фойдаланиши мураккаблашиб бормокда. Бу эса талаба ёшларни аклий ривожлантиришни, касб, билим ва малакаларини оширишни, маънавий эхтиёжларини кондириб боришни такозо этади. Бу муаммоларни хал килиш эса буш вактдан самарали фойдаланишни ташкил этиш билан боглик

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Буш (ёки дам олиш) вакт - бу шахс, гурух ёки умуман жамият ижтимоий вактининг бир кисми булиб, у инсоннинг жисмоний ва маънавий саломатлигини саклаш, тиклаш ва ривожлантириш, унинг интеллектуал яхшиланиши учун ишлатилади. Бу вакт

June, 2022

752

алока ва севимли машгулотларга булган эхтиёжни кондириш, уй ва маиший муаммоларни хал килиш, очик хавода юриш ва х.к. Мутахассис Л.А.Акимова дам олишнинг куйидаги вазифаларини курсатиб беради: ижтимоий-маърифий; ривожланиш; кунгил очиш; компенсацион; маданият ва ижодкорлик; ижтимоий йуналтирилган; согликни тиклаш, яъни кайта тайёрланиш ва тайёрлаш (психофизик кучларни тулдириш, инсоннинг соглиги ва ижодий салохиятини тиклаш) [1].

"Буш вакт" - ёшларнинг укишдан ташкари вактининг бир кисми. Ижтимоий хаётда талаба ёшларнинг умумий вактини икки кисмга - укиш вакти ва укишдан ташкари вактга булиш мумкин. Укишдан ташкари вактда баъзи талабаларнинг кино, театрларга жуфт-жуфт булиб киришлари, хиёбонларда бесамар юришлари, куча-куйларда сигареталар чекиб юришларини куриб, умрнинг зое кетаёганлигини англамаётганлигини курсак, баъзи талабалар эса пул топиш максадида хусусий ташкилотлар, кафе, ресторан, бозорларда иш фаолиятини олиб бораётганлигини куриш мумкин. Иккала холатда хам талабанинг асосий максади укишдан колиб кетишини кузатиш мумкин. Америка ёзувчиси Джеймс Купер, шунингдек, бекорчилик дам олиш эмас, балки вактни йукотиш деган гояни илгари суради. [2]

Мамлакатимизда ёшларга жуда куплаб шароит ва имкониятлар яратилган булиб, асосий масала ундан унумли фойдаланиш куникмаларини шакллантириш долзарб ахамият касб этмокда. Шу сабабли Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг 2019 йил 19 мартда Ёшларга эътиборни кучайтириш, ёш авлодни маданият, санъат, жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш, уларда ахборот технологияларидан тугри фойдаланиш куникмасини шакллантириш, ёшлар уртасида китобхонликни таргиб килиш, хотин-кизлар бандлигини таъминлаш масалаларига багишланган видеоселектор йигилишида ижтимоий, маънавий-маърифий сохалардаги ишлари янги тизим асосида йулга куйиш буйича 5 та мухим ташаббусни илгари суриб, 3 апрелда ушбу ташаббусни амалиётга жорий этиш масалалари буйича йигилиш утказилиб, хар бир ташаббус буйича чора-тадбирлар дастурлари лойихалари ишлаб чикилди.[3] Худудларда 5 та мухим ташаббус буйича кенг куламли ишлар амалга оширилиб, айникса китобхонлик буйича курик танловларнинг утказилиши (Олий урин учун автомобиль мукофоти ва колган уринларга пул мукофоти хамда китоблар совгаси) ва оммавий ахборот воситаларида ёритиб борилиши натижасида ёшларнинг китобни укишга булган кизикиши

ортаётганилигини куриш мумкин.

June, 2022

EyryHru KyHga MaMgaKaraMro Kega^aru SygraH emgapHuHr xyKyKufi Ba h^thmohh xHMoacHHH TatMuHgam, ygapra y3 uHTugum Ba KoSuguaTgapuHu pyeSra HuKapum, ^aMuaT Ba gaBgaT puBo^ura MyHocuS xucca Kymumgapu yHyH aparagraH hmkohh^t - ropraMroga aMagra omupugaeTraH emgapra oug gaBgaT cuecaTHHHHr acocufi ycTyBop MaKcaggapugaH Sup cu^arnga, xyKyMaraMro TOMOHugaH Emgap uttu^oku ^aoguarara goup ^aMu 40 Ta KOHyH Ba KOHyHOCTu xy^^aTu KaSyg KuguHgu Ba emgap Macagagapu SugaH SorguK 70 ra aKuH Metepufi-xyKyKufi xy^^aTra KymuMHa Ba ysrapTupumgap ^p^ugg^u, 6y эca emgap Ba ygap SugaH SorguK Macagagap aHru SocKuHra KyTapugraHguruHu KypcamoKga. ^yMgagaH, MaMgaKaraMro emgapuHu KyggaS-KyBBaraam, xap Sup coxagaru caMapagu ^aoguara, MTyKgapu Ba uKTugopgapuHu MyHocuS Saxogam Ba parSamaHTupuS Sopum Ma;caguga "Mapg yrgoH" gaBgaT MyKo^ora xaMga "Kena^aK SyHegKopu" Megagu Tatcuc этнggн. YsSeKucTOH emgap uttu^oku TamKug KuguHraH caHa - 30 uroHb MaMgaKaraMroga "Emgap KyHu" cu^arnga SegrugaHgu. Ey, y3 HaBSaraga, Terumgu gaBgaT Ty3ugMagapu Ba ^aMoaTHuguK эtтнSopннн aHa Sup Sop emgap SugaH SorguK Macagagapra Kaparamra, raggaru Basu^anapHu SegrugaS ogumra xu3MaT Kuggu.

Y3SeKucToH PecnySguKacuHuHr "Emgapra oug gaBgaT cuecaTH TyFpHCHga"rH ^OHyHHHHHr 5-Moggacuga [4]: "emgapHuHr xyKyKgapu, эpкннgнкgapн Ba KoHyHufi MaH^aaraapuHu TatMuHgam; emgapHuHr xaeTu Ba corguruHu caKgam; emgapHuHr MatHaBufi, uHTeggeKTyag, ^ucmohuh Ba axgoKufi ^MxaTgaH KaMog Tonumura KyMaKgamum; emgap yHyH ohuk Ba cu^arau TatguMHu TatMuHgam; emgapHu umra ^ofigamrapum Ba ygapHuHr SaHgguru yHyH mapT-mapouTgap aparnm; emgapHu BaTaHnapBapguK, ^yKapoguK Tyfirycu, SarpuKeHrguK, KoHyHgapra, Muggufi Ba yMyMuHcoHufi KagpuaTgapra xypMaT pyxuga, 3apapgu Tatcupgap Ba oKuMgapra Kapmu Typa ogaguraH, xaeTra SygraH KaTtufi umoHH Ba Kapamgapra эгa KuguS TapSuagam, ... emgapga corgoM TypMym Tap3ura uHTugumHu maKggaHTupum, myHuHrgeK emgapHuHr Sym BaKTgapuHu Ma3MyHgu TamKug этнm Ba emgap cnopTuHu oMMaBufi puBo^gaHTupum ynyH mapT-mapouTgap apaTum; em ougagapHu MatHaBufi Ba Moggufi ^uxaTgaH KyggaS-KyBBaTgam, ygap ynyH MyHocuS yfi-®;ofi Ba н^тнмoнfi-мaнmнfi mapouTgapHu apaTum Syfiuna KoMngeKc Hopa-TagSupgap tusumuhu aMagra omupum" Ba SomKa my cuHrapu emgapra oug gaBgaT cuecaTuHuHr acocufi fiyHagumgapu cu^aTuga SegrugaHraH. KypuHuS TypuSguKu, cyHrru yH fiugguKga emgap Ba ygap SugaH SorguK Macagagap aHru SocKuHra KyTapugraHguruHu

KysaramuMro MyMKuH.

June, 2022

Academic Research in Educational Sciences Volume 3 | Issue 6 | 2022 ISSN: 2181-1385_Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Хусусан бу борада Президент Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида: "Мамлакатимиздаги туб узгаришлар, ёшларга оид давлат сиёсатини янада ривожлантиришни кун тартибига куймокда. Ёшлар билан ишлаш самарадорлигини бахолаш буйича ягона курсаткичлар ишлаб чикиш, ёшлар сиёсатини бахолаш миллий индексини жорий этиш керак.

Узбекистон Ёшлар иттифоки "Узбекистон ёшлари - 2025" концепциясини ишлаб чикиши, унда маънавий ва жисмоний баркамол авлодни вояга етказишнинг амалий чора-тадбирлари белгиланиши зарур [5]"лиги курсатилди. Демак, ёшлар билан боглик масала хар качонгига нисбатан янада долзарблашди. Айникса, Узбекистон Республикаси Президентининг «2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида»ги фармонида ёшларнинг «Олий таълим билан камров даражасини 50 фоизга етказиш ва таълим сифатини ошириш» 46-максад сифатида, «Эл-юрт умиди» жамгармаси оркали эркин ва ижодий фикрлайдиган ёшларни нуфузли хорижий олийгохларга укишга юбориш куламини 2 бараварга ошириш, бунда ёшларнинг 50 фоизини техник, аник фанлар ва IT сохаларига укитиш" 50-максад «Ёшларга оид давлат сиёсатини такомиллаштириш» эса 70-максади [6] эътиборга молик. Бугунги кунда ушбу фонд оркали хорижий таълим дастурлари кесимида номзодлар сони йилдан-йилга купайиб бормокда.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Х,ар кандай инсон учун бир сутка 24 соатдан иборат, лекин хар ким хам етарлича бахтли омадли эмас. Кимлардир муваффакиятли, кимлардир эса муваффакиятсиз, кимларнингдир хаёт сифати юкори кимларнидир хаёти сифатсиз, кимлардир хар кунги 24 соатлик вакт капиталидан фойдаланиб хаётда истаган нарсасига эришади, кимлардир эса вакт ресурсларини бекорга сарф этиб окибатда хеч нимасиз колади. Тошкент давлат транспорт университети талабалари уртасида утказилган суров натижаларини тахлил килсак (2021 йил), талабалар асосан куп вактларини ижтимоий тармокларда утказишларини кайд этганлар. Ижтимоий тармокларда хар бир талаба учун кунига уртача 7 соат вакт кетиши, укув фаолияти учун бироз камрок вакт талаб килаётгани ва унга талабалар кунига 5,5 соат вакт сарфлашини айтиб утдилар. Талабалар турар жойларида яшайдиган купгина талабалар кунига 1,5 соат китоб укиш учун вакт ажратиши маълум булди. Гигиеник муолажалар учун уртача талабаларнинг кунига уртача атиги 15-30 дакикани ташкил этади. Замонавий кизларнинг

June, 2022

755

аксарияти узларини тартибга келтириш учун куп вакт сарфлашади. Уртача хар бир киз бунга хар куни тахминан 1 соат сарфлайди.

Куплаб талабалар ухлашни яхши курадилар, хар бир талаба учун ухлаш учун кунига уртача 11 соат керак булади. Афсуски, хамма талабалар спорт билан шугулланишни кайд этишмади. Замонавий талаба хафтасига атиги 3 соат спорт билан шугулланади. Ихтиёрий харакатларда хафтада уч соатдан кам (уртача 2,5 соат) ва ундан хам кам катнашадилар.

Маълумки, талаба ёшлар хаёти ва турмушида илмий китоблар, газета ва бадиий адабиёт кенг урин олган. Бу воситалар билан чекланиб колган талаба ёшларнинг билим доиралари пасайиб бормокда. Купгина ёшлар телевизор, интернет ва турли хар хил кинолар билан бандлар. Бу эса ёшларни буш вактдан самарали фойдалана олмаётганлигидан далолат беради.

Маълумки, ёшлар хаёт стратегиясини шакллантириш масаласи бу мураккаб ва куп киррали жараён хисобланади. Ёшлар хаёт стретегияси деганда, бу уларнинг орзу ва интилишлари, максад ва кизикишларини амалга ошириш учун олдиндан хаётини режалаштириш, максад ва орзуларга эришиш йулида катъий курашиш усул ва йулларини танлаш ва ишлаб чикиш, шунингдек тузилган режа асосида харакатлар кетма-кетлигини амалга оширилишини хисобга олсак, бу борада социологлар, психологлар, иктисодчилар 1-5, 10 йиллик режалар тузиш ва боскичма-боскич амалга ошириш максадга мувофиклигини курсатишган [7,9,10,11,12]. Шунингдек, хозирги кунда тайм менежмент - вактни бошкариш санъатидан фойдаланган холда хаётда аник максадларни куйиш, режалар тузиш, тайм менежментнинг самарали усулларидан фойдаланган холда муваффакиятли, хаётдан ва узидан коникишни ургатувчи курслар ташкил килинмокда. Лекин, Блогер Майо Ошин узининг Medium'даги устунчасида нима учун тайм-менежмент вактни бефойда сарфлаш эканини тушунтириб берди. Самаралирок ишлаш учун кувватни акл билан йуналтириш кераклигини тушунтирди [8].

ХУЛОСА

Юкоридагиларни хисобга олган холда муваффакиятли, бахтли, хаётдан коникккан инсон булиш учун хар кандай инсон тайм-менежментдан бохабар булиши, самарали вактни бошкариш усулларидан фойдаланиши максадга мувофик.

Хулоса килиб айтганда, талабалар узини узи ривожлантириш максадида:

- кундалик вактни режали таксимлаши;

June, 2022

756

- спорт ва китоб укишга вакт сарфлаши;

- Smart-максадлар, ярим соат назарияси, Эйзенхауэр жадвали, Кун давомида миянинг иш унумдорлигини ошириш;

- узини бошкара олиш кобилиятини шакллантириш;

- ижтимоий назорат, бунда педагог укитувчилар масъул булмоги, балки ёшларнинг буш вактидан самарали фойдаланишлари учун ота-оналарнинг таъсир доирасини ва масъулиятини хам кучайтириш, назорат килиши лозим, деб уйлаймиз.

Зеро, халкимизда бугунги ишни эртага куйма деган накл асосида иш олиб бориш ва вактни тугри таксимотига эътибор каратиш мухимдир.

REFERENCES

1. Соотношение понятий "досуг" и "свободное время". https://studopedia.ru/17 10906 sootnoshenie-ponyatiy-dosug-i-svobodnoe-vremya.html

2. Соколов Э. В. Свободное время и культура досуга - М., 2011.

3. Бешта ташаббус буйича дастурлар ёшлар ва хотин-кизлар манфаатларига хизмат килади. Халк сузи газетаси. 2019 йил 4 апрельь, №65 (7295).

4. Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги УР^-406-сонли "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги Конуни. - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 37-сон, 426-модда; 2017 й., 24-сон, 487-модда; Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.07.2018 й., 03/18/486/1559-сон.

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 -2020

6. Узбекистон Республикаси Президентининг "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПФ-60-сонли фармони. 2022 йил 28 январь. Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 29.01.2022 й., 06/22/60/0082-сон.

7. Назарова, Н. Ж. (2022). ЁШЛАРДАГИ РАВДБАТБАРДОШЛИК СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ДАМКОРЛИК. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 570-575.

8. Тайм-менежмент - вактни бефойда сарфлаш (ми?) https: //kun. uz/77292240

9. Abdusalamovna, A. S. ., & Juraevna, N. N. . (2022). A Strong Family as a Determining Development of Society. International Journal of Development and Public Policy, 2(6), 31-36. Retrieved from http://openaccessj ournals.eu/index.php/ij dpp/article/view/1423

June, 2022

757

10. Juraevna, N. N. (2020). Universal Factors In Provision Of Youth Life Strategy. International Journal for Social Studies, 6(1), 157-163.

11. Sabirovna, A. N. ., & Juraevna, N. N. . (2022). Important Aspects of the System of Social Work for Young People in Uzbekistan. International Journal of Development and Public Policy, 2(6), 37-41. Retrieved from http : //openaccessj ournals.eu/index.php/ij dpp/article/view/1424

12. Xabiba Kaxxarovna Abduraxmanova, Zulxumor Olimjonovna Nalibayeva, & Nilufar Jo'Rayevna Nazarova (2022). IJTIMOIY TARAQQIYOTGA ERISHISHDA TA'LIM MAZMUNINI TAKOMILLASHTIRISH. Academic research in educational sciences, 3 (5), 1364-1370.

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.