Научная статья на тему 'ТАЛАБАЛАР КАСБИЙ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ ИННОВАЦИОН ҲАМКОРЛИК МУҲИТИДА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ'

ТАЛАБАЛАР КАСБИЙ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ ИННОВАЦИОН ҲАМКОРЛИК МУҲИТИДА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

251
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
интеллектуал мерос / замонавий маданият / мукаммал тайѐргарлик / педагогик-психологик билим / касбий қарор / касблар олами / концепциялар / касбий сифатлар / самараси паст / тренинг / касбий шаклланиш

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Mухайё Усманова, Мохинисо Одилова

Ушбу мақолада талабаларнинг касбий педагогик маданиятини шакллантиришнинг шакл ва усулларини инновацион хамкорлик асосида ривожлантириш орқали бўлажак мутахасисларни рақобатбардошлик хамда кутилмаган вазиятларда ўз қобилиятларини намоиш эта оладиган этиб тайѐрлашни ўз зиммасига олишни мақсад қилиб олинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБАЛАР КАСБИЙ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ ИННОВАЦИОН ҲАМКОРЛИК МУҲИТИДА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАКЛ ВА УСУЛЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

ТАЛАБАЛАР КАСБИЙ ПЕДАГОГИК МАДАНИЯТИНИ ИННОВАЦИОН ХДМКОРЛИК МУХДТИДА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ШАКЛ ВА

УСУЛЛАРИ

Мухайё Усманова

Гулистон давлат университети магистранти

Мохинисо Одилова

Гулистон давлат университети талабаси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада талабаларнинг касбий педагогик маданиятини шакллантиришнинг шакл ва усулларини инновацион хамкорлик асосида ривожлантириш оркали булажак мутахасисларни ракобатбардошлик хамда кутилмаган вазиятларда уз кобилиятларини намоиш эта оладиган этиб тайёрлашни уз зиммасига олишни максад килиб олинган.

Калит сузлар: интеллектуал мерос, замонавий маданият, мукаммал тайёргарлик, педагогик-психологик билим, касбий карор, касблар олами, концепциялар, касбий сифатлар, самараси паст, тренинг, касбий шаклланиш.

КИРИШ

Узбекистоннинг халкининг бой интеллектуал мероси ва умуминсоний кадриятлар асосида замонавий маданият, иктисодиёт, фан-техника ва технологиянинг янги ютуклари асосида мукаммал тайёргарликдан утган кадрларни тайёрлашнинг янги тизимини шакллантириш Узбекистон Республикаси тараккиётининг мухим шартларидан бири булиб колди. Айтиш мумкинки, баркамол инсоннинг шаклланиши унинг муносиб касб-корни эгаллаши жамият тараккиёти учун бахоли кудрати уз хиссасини кушиб яшаши ва шу оркали жамиятда узлигини намоён этиши яъни шахснинг камол топиши назарга олинган, жумладан ёшларни касбий шаклланиши жараёнининг дастлабки ва айни дамда ута мухим боскичи булажак касбни танлаш, яъни аник бир касбий карорга келишигача булган даврини уз ичига олади. Равшанки, ёшларнинг касб танлашга тайёргарлик даражаси, факатгина ёш хусусиятларига боглик эмас, у маълум ёшга келиб уз-узидан шаклланиб колмайди. Ёшларнинг касб танлашга педагогик-психологик билим, куникма, малакалар, шунингдек,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

жамиятнинг таъсири оркали тайёрлаш ва тарбиялаш лозим. Мазкур жараёнда шахсдан касбга доир билимларга эга булиш талаб килинади. Шунинг учун хам укувчиларни касблар оламига доир билимлар билан куроллантириш хамда амалий куникма ва малакаларни хосил килиш лозим. Бунинг учун касбларга доир кулланмалар, таркатма матераллар билан таъминлаш лозим. Шундагина касб танлаш жараёнида юзага келадиган турли кийинчилик, зиддият, тусикларни олдини олган холда укувчи-ёшларни онгли равишда касбга йуллаш имконига эга буламиз.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Педагогика, дидактика, тарбия назарияси, категория, таълим, билим, куникма, малака, маълумот, ривожланиш, «Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури», Кадрлар тайёрлаш милий модели. Кадрлар тайёрлаш милий моделининг таркибий кисмлари, «Портлаш эффекти», укитувчи, укувчи шахсига куйилаётган талаблар. "Касбий педагогика" жахон микёсида тан олинган энг илгор методлар ва йуналишлар билан бойиб бормокда. Бугунги кунда узининг кенг тадбикини кутиб ётган, фаннинг бошка сохалари билан боглик равишда ишлаб чикилган янги концепциялар ва назариялар ривожлантирилмокда.

Жахонда таълим ва илмий-тадкикот муассасаларида булажак укитувчиларининг касбий сифатларини ривожлантиришнинг дидактик параметрларини такомиллаштириш, педагогик имкониятларини кенгайтириш, фан, таълим ва ишлаб чикариш узвийлигини таъминлаш борасида илмий-тадкикотлар олиб борилмокда

Укитувчи, укувчиларга ижодкорлик мухитини яратиш оркали уз устида мустакил ишлай олиши, изланиши, мавжуд муаммоларни еча олишини кандай ташкиллаштирса булади? каби саволлар уз ечимини кутмокда. Педагогик фаолият чексиз, мураккаб, сермехнатдир. Укитувчи мехнатида узгармаган элементлар мавжуд эмас доимо билим сохаси ривожланади, яъни укитувчи укитадиган унинг асоси булган укувчилар контингенти узгаради, педагогик фани тулиб боради. Буларнинг барчаси мухим булган мазмунни, максадга мос келадиган укитишнинг шакл, усул ва укитиш воситаларини, укув жараёнида укувчилар билан хамкорликнинг самарали йулларини доимий равишда излаб топишни талаб этади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

Агар укувчиларда шаклланган билим, куникма ва малакалари сифатида ижобий силжишлар булмаса, услубий ишларнинг самараси паст хисобланади. Бу борада сусткашликка йул куйиш мумкин эмас. Шунинг учун услубий ишларнинг таъсирчанлиги куп жихатдан режалаштирилишига, режаларининг аниклигига, амалга оширилган ишларнинг хажмига ва бошка омилларга боглик. Шунингдек, укув юртларида услубий ишларни ташкил этиш ва бошкаришда ошкораликка эътиборни каратиш зарур булиб, бунда хар бир укитувчи мехнатининг натижаларини уз вактида холисона курсатиш, рагбатлантириш, танкид килишни меъёрида амалга ошириш максадга мувофик.

Тренинг Тренинглар урганилиши лозим булган назарий гоя ва фикрларни амалий иш хамда машклар давомида узлаштириш имкониятини беради ва катнашчилардаги узаро хамкорликни, самарали мулокот куникмасини шакллантиришга йуналтирилади. Х,ар кандай тренинг куйидаги боскичлардан ташкил топади:

1. Изюминка (жозиба - катнашчилар билан ишлашнинг узига хос ажойиб томони) катнашчиларнинг тренингга кдзикдшини уйготиш учун киска бахс бошлаш, саволлар бериш, катнашчилар фикрини чалгитувчи (провакацион) таъкидларни илгари суриш ёки кандайдир фаолият турини фараз килиш. Укув машгулоти катнашчиларининг дастлабки билимлари ва уларнинг хаётий тажрибаларини боглашга харакат килиш. Тренинг ахамияти нимадан иборат эканлиги сабабларини тушунтириш. Одатда тренинг катнашчилари биринчи машгулотда узини нокулай сезиши, Сизга нисбатан ишончсизлик холатлари кузатилади. Унутманг, Сизнинг хар бир харакатингиз ва эътиборингиз катнашчилар ишончини козонишигизга асос булади.

2. Катнашчилар учун натижаларни таъкидлаш. Катнашчиларга тренингдан кандай максад кутилаётганини аудиторияга тушунтиринг. Катнашчилар тренинг натижасида: «Бу тренингдан кейин нималарни билишим ва нималарни килишим лозим?» деган саволга жавоб беришлари керак.

3. Тренернинг хиссаси. Тренинг учун зарур дастлабки маълумотлар, зарур билимлар (матн, маъруза, хужжатлар, укиш) ва бирор фаолият турини утказиш учун фан мазмунини намойиш килиш.

4. Интерфаол стратегия - тренингнинг юрагидир. Интерфаол услубиётда фойдаланадиган иш тартибини кискача баён килиш. Интерфаол услуб-бу жамоавий мухокамани ташкил этиш, фикрларни эркин айтиш, мухокама, тахлил ва фаолиятни бахолашдир. Умуман тренингдаги фаолиятнинг ушбу

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

турида катнашишнинг барча кадамларини чизиб чикиш. Гурухда ишлаш учун аник ва киска тушунтиришлар олиб бориш. Катнашчилар тушунганлик даражасини мунтазам назорат килиб бориш. Тренингни якунлашга вакт етиши учун, унинг хар бир кисмини диккат билан ташкил килиш. Бу ерда тренингни утказиш учун мулжалланган саволлар мухим ахамиятга эгалигини эътибордан четда колдирмаслик. Тренер машкларни катнашчилар томонидан бажариш жараёнида топширикларни тугри бажаришини кузатиб бориши лозим.

5. Дебрифинг (хулоса) бахолаш. Катнашчилар узлари ёд олган ва узлаштирган билим(йуналиш)лари буйича хулоса киладилар, узлаштирган маълумотлар ва малакаларни бошка холатларда, талабалар билан ишлашда куллашни мухокама киладилар.

Бу - тренингни бахолаш кисмидан иборат булиб, бунда «Катнашчилар

нимани ургандилар?» саволига жавоб олинади. Тренинг давомида катнашчилар

урганган ёки курсатган билимлари натижалар билан мос келишини

текширилади. Тренинглар анъанавий укув машгулотларидан куйидаги

жихатлари билан фаркланади: »бунда таълим олувчилар ёки иштирокчилар

гурухи ёши ва билим жихатдан бир хил булмайди; »тренинг жараёнининг

асосий максади иштирокчиларни узаро мулокотга чорлаш ва фаоллаштиришдан

иборат этиб белгиланади; »укитиш ва тарбиялашнинг шакл, метод ва

воситалари тренинг максадидан келиб чикиб танланади ва

индивидуаллаштирилади. ОЯхши тренинг хар доим тренер ва катнашчиларнинг

узаро хамкорликдаги харакатларига асосланади. Тренингни утказиш техникаси

Катнашчилар билан новербал (сузсиз, мимика, пантомимика, караш ва хоказо)

алока урнатиш: —i Гапираётганингизда хар бир тингловчини куз остингизда

тутинг. Хдммага бир хил эътибор беринг, Сиз гурухдаги баъзи одамларга

хайрихох булиб колманг. — Хонада гурухнинг диккатини бузмасдан харакат

килинг (тез-тез ва максадсиз юришлардан кочинг, шунингдек, гурухга узингиз

куринмайдиган жойдан туриб гапиринг). — Катнашчиларнинг бош

кимирлатиши, таббассуми ва хатти харакатлари ниманидир айтмокчи

эканлилигига хохиши борлигига эътибор беринг. — Гурух каршисида туринг.

Укиш ва тренинг бошланганда утирманг (хотиржам, шу билан бирга максадли

ва катъий булинг). Вербал (нуткий) алока урнатиш: » Саволларни шундай

тузингки, катнашчилар гапирсин. Бунда Сизга очик саволлар ёрдам беради:

«Сиз бу хакда нима дейсиз?», «Нимага?», «Кандай? «Агар? ва хоказо. Агар

тингловчи «Х,а», «Йук» деб жавоб берса, «Нега шундай гапиряпсиз?» деб

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1031 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

суранг. • Уз овозингиз охангига эътибор беринг. Айникса, катнашчилар ичида педагогик маълумоти булмаган кишилар булса, у холда аста-секин ва аник гапиринг. • Катнашчиларни узингиздан купрок гапиришга унданг. Узингиз ва катнашчиларнинг сузга чикиш вактларини хисобга олиб боринг. • Хдмма саволларга факат узингиз жавоб берманг. Катнашчилар бирбирининг саволларига жавоб бериши мумкинлигини унутманг. Бу Сизнинг захирангизни купайтиради. «Кимдир бу саволга жавоб бера оладими?» деб суранг. • Катнашчиларнинг фикрини уз сузингиз билан такрорлаб, бир оз узгартириб ифода килинг. Бу Сизга гапирувчини тушунишингизни етарли даражада назорат килишга имконият беради ва мухокама саволларини тушунишни кучайтиради. • Бахс умумлаштирилган натижалари мохиятини хар бир иштирокчи тугри тушунганига ва тугри йуналишда кетаётганлигига амин булинг. Бу карамакаршиликларни куриш ва хулоса чикариш учун кулай фурсатдир. • Шахсий тажрибангиз мазкур бахсга мос келса, катнашчилар фикрларини мустахкамланг. «Бу менга утган йилги вокеани эслатади» -дейишингиз мумкин. Тренингларни самарали амалга оширишда укитиш методларининг танланишига катта ахамият берилади. I. Амалий уйинлар. Дастлаб "уйин" тушунчасининг мохиятини англаб олиш талаб этилади. Замонавий шароитда таълим амалиётида амалий-инновацион характерга эга уйинлардан самарали фойдаланилмокда. Таълим амалиётида кулланиладиган амалий уйинлар уз-узидан дидактик хусусият касб этади, шу сабабли улар куп холатларда "дидактик уйинлар" деб юритилади. Кишилик тарихий тараккиётининг барча даврларида хам уйин субъект фаолиятининг энг биринчи ва мухим тури сифатида тан олинган. Бинобарин, шахс фаолиятининг мухим турлари - мехнат, укиш билан бирга уйин хам унинг шаклланланиши ва ривожланишида мухим ахамият касб этади. Уйинлар воситасида катта авлод томонидан тупланган хаётий тажриба, узлаштирилган билим, турмуш тарзи ва ижтимоий муносабат асослари, маданий кадриятлар ёш авлодга изчил узатиб келинган. Уйин шахснинг тарбиялаш, ривожлантириш, унга таълим бериш хусусиятларига эга. Мавжуд хусусиятлари туфайли уйинлар кадим-кадимдан халк педагогикасининг мухим асосларидан бири булиб келмокда. Бевосита уйинлар болаларда идрок, сезги, хотира, тафаккур, нуткни ривожлантиришга ёрдам бериш оркали уларни маънавий-ахлокий, аклий, жисмоний ва эстетик жихатдан тарбиялашга хизмат килади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022

ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-1028-1033

ХУЛОСА

Шулардан келиб чиккан холда укитувчи укув жараёнида тарбиячи сифатида умумий ва касбий маданияти юзасидан эгаллаши лозим булган асосий талабларга жавоб бериш керак, яъни: —I маънавий-ахлокий маданиятни эгаллаш, миллий гурур ва маънавий гояларга эгалик ва уларни кундалик хаёт билан мувофиклаштириш, буш вактдан унумли фойдаланишнинг ижтимоий ахамиятга молик йулларини амалга оширишга интилиш; — кадриятларимизни эгаллаши. ^адимий маданиятни билишга интилиш; — иктисодиёт ва бозор муносабатлари маданиятини эгаллаш. Замонавий иктисодиёт ва тадбиркорлик фаолиятлари юзасидан билим ва куникмаларга эга булиш; — сиёсий маданиятни эгаллаш. Шахсий хукук ва эркинликларни химоя килишни таъминлайдиган давлат тузилмалари ва касаба уюшмалари функцияларини билиш, сиёсий партиялар, харакатлар, ёшлар ташкилоти дастур ва харакатлари буйича бахолайдиган фикрларага эга булиш бошкарувида иштирок этишда тайёрланиш хамда мазкур масалага фукаролик бурчи билан ёндашиш; — экологик маданиятни эгаллаши. Тарбиячи фаолиятида Таълим тарбияни узвий боглаш,маънавий-маърифий тадбирларни тайёрлаш ва утказиш Мутахассисликка хос маънавий маърифий ва маданий фазилатларни талабаларда шакллантириш Талабаларга авлод-аждодларга,оила, ва оила аъзоларига, худудига, Ватанига мехр хавас уйготиш. — шахслараро мулокот ва хулк-атвор маданиятини англаш. Бошкалар билан олиб бориладиган келишувлар, сухбатлар, бахслар ва хар хил вазият ва имкониятлар шароитида утказишни турли шакл ва усулларидан фойдаланишга эга булишдек педагогик хусусиятларга эга булиш шартлиги келтирилади. Бу эса талабалар касбий педагогик маданиятини инновацион хамкорлик мухитида ривожлантиришга жуда катта туртки беради деган умиддамиз.

REFERENCES

1. Мирзиёнв Ш.М. Буюк келажагимизни мард ваолижаноб халкимиз билан биргаликда курамиз. Узбекистан 2017 й.

2. Киров Ю. А., Мухин В. А., Савельев Ю. А., Киров В. А., Кирова Ю. З. Технология и технические средства для обеспечения экологической и технической безопасности на животноводческих комплексах (теория и расчет). Кинель, 2018.156 с.

3. Urazova M.B. Bo'lajak kasbiy ta'lim pedagogini loyihalash faoliyatiga tayyorlash texnologiyasini takomfflashtirish: Ped. fan. dokt. ... diss. - T.: 2015. -260 b.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 1033 www.ares.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.