Научная статья на тему 'Талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишларга инновацион ёндашув'

Талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишларга инновацион ёндашув Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
203
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарбия жараёни / миллий удумлар / талаба / ижтимоий муҳит / тарбия технологиялари / олий таълим / суҳбат методи / образовательный процесс / национальные традиции / студент / социальная среда / образовательные технологии / высшее образование / метод беседы (диалога)

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Акрамова Ҳафиза Самадовна

Олий таълим муасассаларида тарбия жараёнида талабанинг фақат онгигина эмас, балки ҳис-туйғуларини ҳам ўстириб бориш, унда жамиятнинг шахсга қўядиган ахлоқий талабларига мувофиқ келадиган хулқий малака ва одатларни ҳосил қилиш лозим. Мақолада талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишларга инновацион ёндашув бўйича тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД К ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЕ СО СТУДЕНТАМИ

В высших учебных учреждениях необходимо развивать не только сознание студентов в процессе обучения, но и развивать их эмоции, навыки и привычки, которые соответствуют этическим требованиям общества. В статье даны предложения по инновационному подходу к воспитательной работе со студентами.

Текст научной работы на тему «Талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишларга инновацион ёндашув»

Акрамова ^афиза Самадовна,

А.К,одирий номидаги Жиззах давлат педагогика институтининг «Педагогика» факультети тадк,ик,отчиси

ТАЛАБАЛАР БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

АКРАМОВА Х.С. ТАЛАБАЛАР БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ

Олий таълим муасассаларида тарбия жараёнида талабанинг фак,ат онгигина эмас, балки x1ис-туЙFуларини х,ам устириб бориш, унда жамиятнинг шахсга куядиган ахлокий талабларига мувофик келадиган хулкий малака ва одатларни х,осил килиш лозим. Маколада талабалар билан олиб бориладиган тарбиявий ишларга инновацион ёндашув буйича тавсиялар берил-ган.

Таянч суз ва тушунчалар: тарбия жараёни, миллий удумлар, талаба, ижтимоий мух,ит, тарбия технологиялари, олий таълим, сух,бат методи.

АКРАМОВА Х.С. ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД К ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЕ СО СТУДЕНТАМИ

В высших учебных учреждениях необходимо развивать не только сознание студентов в процессе обучения, но и развивать их эмоции, навыки и привычки, которые соответствуют этическим требованиям общества. В статье даны предложения по инновационному подходу к воспитательной работе со студентами.

Ключевые слова и понятия: образовательный процесс, национальные традиции, студент, социальная среда, образовательные технологии, высшее образование, метод беседы (диалога).

AKRAMOVA H.S. INNOVATIVE APROACH TO EDUCATION BREADING WORK WITH STUDENTS

In higher education institutions it is necessary to develop not only the consciousness of students in the learning process, but also to develop their emotions, skills and habits that meet the ethical requirements of society. The article presents proposals for an innovative approach to breading work with students.

Keywords: educational process, national traditions, student, social environment, educational technologies, higher education, method of conversation (dialogue).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

г

Ч.

23 _j

Тарбия - х,ар бир шахсда муайян жисмоний, рууий, ахлоций, маънавий сифатларни шакллантиришга царатилган амалий педагогик жараён булиб, инсоннинг жамиятда яшашини таъ-минлаш учун зарур булган ацлий-жисмоний, бадиий-эстетик ва ахлоций-маънавий хусусиятларни таркиб топтиришга йуналтирилган чора-тадбирлардир.

Турли замон ва маконда ижтимоий тарбия мох,ияти турлича булиб, унинг мазмуни ижтимоий максадлардан келиб чикиб асосланади. Тарбия Fояси турлича ифодаланган булса-да, аммо йуналтирувчанлик хусусияти х,амда объектига кура якдилликни ифода этади. Тарбия хусусида таникли узбек педагоги Абдулла Авлоний шундай дейди: «Ал-х,осил, тарбия бизлар учун ё х,аёт, ё мамот, ё нажот - ё фало-кат, ё саодат - ё фалокат масаласидур»1. Ушбу фикрлардан англаниладики, шахс тарбияси хусусий иш эмас, балки ижтимоий, миллий ишдир. Зеро, х,ар бир халкнинг тараккий этиши, давлатларнинг кудратли булиши авлод-лар тарбиясига куп жих,атдан боFлик.

Узбекистон Республикасининг «Ёшларга оид давлат сиёсати туFрисида»ги Конунининг 2-боб, 10-моддаси - «Таълимни давлат томо-нидан бошкариш органларининг ва таълим муассасаларининг ёшларга оид давлат сиёсати сох,асидаги ваколатлари»да куйидаги бандлар2 белгилаб куйилган:

- таълим муассасаларида ёшларнинг буш вактини мазмунли утказишни таъминлаш максадида спорт секциялари, фан, техника тугараклари ва ижодий тугараклар, клублар ташкил этади;

- ёшларнинг х,укукий онги хукукий мада-ниятини юксалтириш, шунингдек уларни маънавий-ахлокий жих,атдан тарбиялашга доир фаолиятида иштирок этади.

Шу нуктаи назардан келиб чикиб, тарбия жараёни барча таълим турларида узвий равишда амалга оширилаётган жараён булиб, олий таълим муасассаларида тарбия жараё-нида талабанинг онгигина эмас, балки х,ис-туЙFуларини х,ам устириб бориш, унда жами-

1 Авлоний Абдулла. Туркий гулистон ёхуд ахлок,. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2004. -7-б.

2 Узбекистон Республикасининг «Ёшларга оид давлат

сиёсати туFрисида»ги Конуни. Расмий нашр. - Т.: «Адо-лат», 2016. -9-б.

ятнинг шахсга куядиган ахлокий талабларига мувофик келадиган хулкий малака ва одатла-рини х,осил килиш лозим. Бунга эришиш учун талабанинг онги, х,иссиёти ва иродасига таъ-сир этиб борилади. Агар буларнинг бирортаси эътибордан четда колса, максадга эришиш кийинлашади. Тарбия жараёнига укитувчи рах,барлик килади. У талабалар фаолиятини белгилайди, уларнинг ижтимоий жараёнда иштирок этишлари учун шарт-шароит яра-тади.

Тарбияни самарали йулга куйиш учун унинг х,аракатлантирувчи кучи, тарбия жараёнининг манбаини яхши билиш ва х,исобга олиш мух,имдир. Бу тарбия жараёнидаги ички ва ташки карама-каршиликлардан иборат.

Тарбия жараёнида унинг максади, шакл ва методлари, шахснинг узини-узи тарбиялаш ва кайта тарбиялаш жих,атлари мух,им урин тутади.

Тарбия мазмуни ижтимоий тузум буюрт-маси асосида белгиланиб, унинг амалга ошиши учун маълум шарт-шароитларнинг мавжудлиги талаб этилади. Ушбу Fоялар яхлит тарзда 1-чизмадаги каби акс этади3.

Хар кандай ижтимоий жамиятда ёш авлод тарбияси муайян максад асосида ташкил этилади. Тарбия максади ижтимоий жамият тараккиёти, унинг ривожланиш йуналиши, ижтимоий муносабатлар мазмунидан келиб чикиб белгиланади. Бугунги кунда Узбекистон Республикасида ташкил этилаётган тарбия-нинг асосий максади комил шахсни тарбиялаб вояга етказишдан иборат.

Айни вактда ёшларни тарбиялаб вояга етказиш жараёнида куйидаги вазифаларни х,ал этиш мух,им ах,амият касб этмокда:

а) ёшларни ижтимоий х,аётга тайёрлаш, уларда кенг дунёкарашни таркиб топтириш, уз шахсий турмушига максадли ёндашув, режа ва амал бирлиги х,иссини уЙFотиш;

3 Хужаев Н. ва бошкалар. Педагогика асослари. - Т.: «Навруз», 2003. -83-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

1-чизма. Тарбия жараёнининг умумий мох,ияти.

б) талабалаpни миллий ва умуминшний Kадpиятлаp мoхиятидан orox этиш, чук^ билим ва тафаккуpга эга ёшлаpни таpбиялаш, улаpнинг oнгини бoйитиш;

в) умумин^ний аxлoк мeъёpлаpи фдамий-лик, камтаpлик, yзаpo ёpдам, мeхp-мухаббат, муpувват, адoлатни ёклаш, инcoнпаpваpлик, аxлoкcизликка ниcбатан нафpат ва хoказo-лаp)нинг мoхиятини англаш, талабалаpда муo-мала oдoби, юкcак маданиятни каpop ™пти-pишга эpишиш;

г) талабалаpда хукукий ва аxлoкий мeъёp-лаpга хуpмат pуx1ида ёндашиш хи^и ва фукаpoлик туЙFуcи, ижтимoий буpчга магьул-ликни каpop тoптиpиш;

д) табиатни мухoфаза килиш, экoлoгик мувoзанатни юзага кeлтиpиш бopаcидаги маcъулиятни таpкиб тoптиpиш;

ж) ватанпаpваpлик ва байналминаллик туЙFуcини шакллантиpиш, узга миллат ва xалклаpни хуpмат килиш, улаpнинг хукук ва буpчлаpини кам^тмаелик туЙFуcини каpop тoптиpиш;

з) мустакил давлат - Узбeкиcтoн Рecпубли-ка^нинг ички ва ташки cиёcатига тyFpи ва xoлиcoна бахo бepишга Уpганиш;

и) инcoнни oлий кадpият ^фатида кадpлаш, унинг шаъни, op-нoмуcи, кадp-киммати, х,укук ва буpчлаpини х^мат килишга Уpгатиш ва бoшкалаp.

Tаpбия маънавий манбалаp ва хoзиpги замoн талаблаpи ва эхтиёжлаpини назаpда тутган хoлда, укитувчининг талаба билан аник биp макcадга каpатилган yзаpo амалий фаoлиятида туpли таpбия мeтoдлаpдан фoй-даланишни назаpда тутади. Бугунги кунда

таpбия мeтoдлаpини куйидаги гуpухлаpга ажpатиш мумкин1:

1. Суз opкали ифoдалаш мeтoди - cyз opкали фи^ни баён этиш, маcлахат бepиш, йyналтиpиш, cухбат, хикoя, маъpуза.

2. Кypгазмалилик мeтoди - кинoфильмлаp, таcвиpий ^нъат, бадиий cанъат ва адабиёт.

3. Амалий, намуна уcули - таpбия маълу-мoтлаpини амалий мeхнат xаpакатлаpи opкали бepиш, ypнак кypcатиш, намуна ва ибpатдан фoйдаланиш.

4. РаFбатлантиpиш ва жазoлаш - талаба-лаpни яxши бажаpилган иш учун pаFбатлан-тиpиш. РаFбатлантиpиш маънавий ва мoддий кypинишлаpда булиши мумкин. Жазoлаш мeтoди хам кам ишлатилишига каpамаcдан узининг маълум таъcиp кучига эга. Жазoлашга танбeх бepиш, каттик oгoхлантиpиш, уялти-pиш кабилаp киpади.

Шунинг учун таpбия укиш фаoлияти билан канча куп бoFланcа, унинг мазмунида таpбия-вий тoмoн канча кучли бул^, таpбия билан таълим биpлиги баpча чopалаp билан хал килинcа, у хoлда муваффакиятга эpишиш шунча ocoнлашади. Tаpбиявий ишлаp тизими Koтиб ^лмаган мазмунан ва шаклан мунта-зам янгиланиб туpиши ва бу таpбия жамoа-нинг эхтиёжи cифатида вужудга ^лиши лoзим. Биз уз амалий тажpибамиздан кeлиб чикиб, талабалаp yзлаpида куйидаги мeзoн-лаpни yзлаштиpган булиши лoзим, дeган тав-cиялаpни бepиб утамиз. Бу мeзoнлаp Э.Foзиeв-

1 Шoдмoнoва Ш., Хoшимoва М., Файзуллаeва Н. Tаpбия-вий ишлаp уолубияти. Укув кулланма. - Т.: ТДИУ, 2007. -175-б.

ЗAМOНAВИЙ TAЪЛИМ / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИЕ 2018, 4

г

Ч.

25 _>

1-жадвал. Сух,бат, бах,снинг технологик харитаси.

Иш боскичи ва мазмуни Фаолият:

Ук,итувчи Талаба

1-боск.ич. Тайёрлов Сухбат мавзуси, максади, вазифаси ва натижасини аниклайди; кургазма куролларни танлайди; ташкил килиш ва олиб боришни пухта уйлаб чикади; савол бериш тартиби. Кайси асосий холатлар буйича умумлаштириш, хулоса килиш кераклигини аниклайди.

2-боскич. Сухбатга кириш Кискача маълумот тарзида укув сухбатининг мавзуси, вазифасини эълон килади, ушбу мавзу буйича эгаллаган билим ва махорат хакида эслатади.

3-боск.ич. Сухбат Сухбат давомида талабаларнинг алохида мулохазаларини умумлаштиради, куйилган вазифаларга мос равишда уларни тулдиради. Барча талабалар саволларини диккат билан тинглайдилар, жавобларни уйлайдилар, уртокларининг сухбатда фаол катнашишларига эришишга харакат килади. ТуFри жавобларни маъкуллайди, нотуFри ёки тулик булмаганларни шархлайди, аниклайди. НотуFри жавоб берган талабага уз хатосини узи топишни таклиф этади. Саволларни диккат билан тинглайдилар, жавобларни уйлайдилар, уртокларининг жавобларини тахлил киладилар, уз мулохазаларини айтадилар.

4-боскич. Хулоса Усуллардан бирини танлаб, сухбат натижасини умумлаштиради: - узи якун ясайди; - фаоллиги билан ажралган талабадан сухбат натижаларини умумлаштириш ва маълумот беришни сурайди.

5-боскич. Якун ясаш. Тахлил килиш. Бахолаш Якун ясайди. Талабалар томонидан амалга оширилган фаолиятни тахлил килади ва бахолайди. Уз-узини бахолашни амалга оширишлари мумкин.

нинг педагогик-психологик укув кулланмаси-дан фойдаланган холда ишлаб чикилди1.

Талабаларнинг ижтимоий етуклик мезон-лари куйидагилардан иборат:

• камолотга интилиш;

• узгалар шахсига хурмат;

• ижтимоий муносабатларга масъулиятли-лик;

• сабр-токатлилик;

• ижтимоий муносабатда лаёкатлилик;

• маънавий-ахлокий поклик.

Талабаларнинг миллий тарбияланганлик

мезонлари:

• миллий тарбия тарихидан хабардорлик;

• педагогик мулокот асосларини билиш-лик;

• тарбияда шахсий намуна курсатиш;

• ахлокий ва нафосат тамойилларига риоя килиш;

• кенг дунёкарашга эга булиш;

• хаётий ва касбий максадларнинг уЙFун-лиги.

Талабаларнинг ижтимиоий-психологик хусу-сиятларни белгиловчи мезонлари:

1 Fозиев Э.F. Педагогик психология. - Т.: «Ношир», 2014. -243-б.

• узининг имкониятларини туFри бахолаш ва коррекция килиш;

• уз кучига ишонч;

• ижтимоий-психологик мослашув;

• узгалар имкониятларини туFри бахолаш;

• ижтимоий муносабатларни бошкариш.

Юкорида келтириб утилган мезонларни

талабалар онгида шакллантиришни тарбия-лашнинг инновацион ёндашув асосида амалга оширишимиз максадга мувофик булади.

Инновация янгидан киритилган тушунча-лар, тартиб-коидалар, технологиялар ва янги-ликлар маъносини англатса2, тарбия жараё-нига инновацион ёндашув деганда, янги тар-тиб коида, талабларни киритиш ва тизимли амалга ошириш тушунилади.

Сухбат, бах,с - укитиш ва укишнинг диа-логик, савол-жавоб усули. Бу усулнинг асо-сий максади - мотивация килиш, яъни аник максадни кузда тутадиган ва мохирона куйилган саволлар ёрдамида талабаларни уз билимларини берилган мавзу буйича эсга олиш ва баён этиш, укитувчи рахбарлигида бошка талабалар билан мухокама килишга

2 Джураев Р.Х. ва бошк. Педагогик атамалар луFати. -Т.: «Фан», 2008. -48-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

ундайди. Сух,бат олиб бориш методикаси 1-жадвалдаги технологик харитада курса-тилган (харита муаллиф томонидан намуна сифатида такдим этилган.)

Тарбия жараёнининг мох,ияти, конуният-лари х,амда узига хос жих,атлари хусусидаги мавжуд назарий ва амалий Fоялар, педагогик билимларга таянган х,олда тарбия технология-сининг таркибий кисмлари куйидагича белги-ланади1:

1) тарбия жараёнининг умумий лойих,аси;

2) тарбияни ташкил этишга булган ижти-моий эх,тиёж (раFбат);

3) тарбия максади;

4) тарбия мазмуни (шакл, метод, усул ва техник воситалар);

5) укитувчи (тарбиячи) фаолияти;

6) укувчи (тарбияланувчи) фаолияти;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7) тарбия самараси (натижа).

Холбуки, баркамол шахсни шакллантириш муаммосининг ижтимоий зарурият сифатида эътироф этилаётганлигини назарда тутадиган булсак, тарбия жараёнини ташкил этишга нис-батан янгича ёндашувни карор топтириш, мазкур жараённи технологиялаштиришга эри-шиш мух,им педагогик вазифалардан бири эканлигини янада чукуррок англаймиз.

Таълим жараёнидан фаркли равишда, тарбия жараёнини технологиялаштиришда мазкур жараённинг самарасини киска муддат оралиFида кура олиш имконияти йук. Тарбия жараёнининг узига хос хусусиятлари, талаба ва укитувчи уртасида юзага келиш эх,тимоли булган зиддиятлар тарбиявий жараённи технологиялаштиришга нисбатан ижодий ва масъулиятли ёндашиш зарурлигини такозо этади. Тарбия жараёнини технологиялаштиришда мазкур жараённи лойих,алаштириш х,амда унинг асосларини белгилаш мух,им ах,а-миятга эга. Тарбия жараёнини лойих,алаш куйидаги боскичларда кечади:

1 Толипов У., Усмонбоева М. Педагогик технологиялар-нинг татбикий асослари. - Т.: «Фан», 2006. -237-б.

Тарбия жараёнини лойих,алаш боскич-лари2:

1) тарбиявий тадбир мавзусига доир мате-риалларни йиFиш;

2) тарбиявий тадбир максади ва вазифала-рини белгилаш;

3) тарбиявий тадбирнинг мазмунини ишлаб чикиш;

4) тарбиявий тадбир шакли, методлари ва воситаларини танлаш;

5) тарбиявий тадбирни ташкил этиш ва утказиш (давомийлиги) вактини белгилаш;

6) тарбиявий тадбир сценарийсини ишлаб чикиш;

7) талабалар фаолиятини назорат килиш, уларнинг фаоллик даражаларини норасмий (талабаларни бу х,акида хабардор килмасдан) бах,олаш;

8) лойих,ани амалий фаолиятда куллаш;

9) тарбиявий тадбирни ташкил этиш жараёни;

10) тарбиявий тадбирнинг утказилиш х,олати (самарали, самарасиз, муваффакиятли, муваффакиятсиз кечганлиги)ни мух,окама килиш ва якуний хулоса чикариш.

Бу жараёнда тарбиявий тадбирларнинг ташкил этилишига нисбатан технологик ёнда-шув мох,ияти талабалар мустакиллигини таъ-минлашда куйидаги омилларнинг мавжудли-гига эътиборни каратишни х,ам такозо этади:

• талабаларда тарбиявий тадбирларнинг утказилишига нисбатан ички эх,тиёж, кизикиш ва раFбатнинг мавжудлиги;

• талабаларнинг тарбиявий тадбирларни мустакил ташкил этиш борасида муайян таж-рибаларга эга эканликлари;

• тарбиявий тадбир Fоясининг талабалар ички эхдиёжларига мос келиши.

Олий таълим муассасаларида юкорида баён этилган омилларни инобатга олиш ва шу асосида тарбиявий тадбирларни ташкил этиш уларнинг муваффакиятли ташкил этилишини таъминлабгина колмай, балки талабаларда

2 Уша жойда, 239-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2018, 4

улаpнинг утказилишига ниcбатан ижoбий мунocабатни шакллантиpади, маънавий^-лoкий cифатлаpнинг таpбияланиши учун кулай шаpoитни хocил килади.

Tаpбиявий ишлаp тизимига иннoвациoн ёндашиш уз бeлгилаpига эга. Kуйидагилаpни xулocа килиш мумкин:

1. Tаpбиявий иш таpбиянинг умумий мак-cадига бyйcуниши ва айни пайтда аник вази-фага бoFланиши кepак.

2. Tаpбиянинг мазмуни, мeтoди, уcули, ташкилий шакл ва бoшкаpиш жаpаёнининг

яxлит хамда биp бутунлигини таъминлаш ва янгиликлаpни жopий этиш кepак.

3. Tаpбиядаги динамиклик - иcталган тизим уз утмиши, хoзиpги даpажаcи ва ^лажак иcтикбoллаpига эга булиши кepак.

4. Tаpбиянинг бoшкаpилиши - таpбиявий иш тизими таpбиячидан килинган ишнинг натижа^ни ypганиб бopиш, уз ишини тахлил килиш уcлубини эгаллаб бopишни талаб килади.

5. Tаpбиявий ишлаp атpoф-мухит ва давp pухи билан бoFланиб бopилиши шаpт.

Ддабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтoн Рecпубликаcининг «Ëшлаpга oид давлат ^ё^ти тyFpиcида»ги К^нуни. Раcмий нашp. - Т.: «Лдoлат», 2016.

2. Авлoний Абдулла. Tуpкий гулиcтoн ёxуд аxлoк. - Т.: «Узбeкиcтoн миллий энциклo-пeдияcи» давлат илмий нашиpёти, 2004.

3. Foзиeв Э.F. Пeдагoгик пcиxoлoгия. - Т.: «Hoшиp», 2014.

4. Джуpаeв Р.Х. ва бoшк. Пeдагoгик атамалаp луFати. - Т.: «Фан», 2008.

5. Toлипoв У., Уcмoнбoeва М. Пeдагoгик тexнoлoгиялаpнинг татбикий аcocлаpи. - Т.: «Фан», 2006.

6. Хyжаeв Н. ва бoшкалаp . Пeдагoгика аcocлаpи. - Т.: «HавpУз», 2003.

7. Шoдмoнoва Ш., Хoшимoва М., Файзуллаeва Н. Tаpбиявий ишлаp уcлубияти. Укув кулланма. - Т.: ТДИУ нашpиёти, 2007.

ЗAМOНAВИЙ TAЪЛИМ I COBPEMEHHOE OБPAЗOВAНИЕ 2018, 4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.