Научная статья на тему 'ТАЛАБА-ҚИЗЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИ ВА УЛАРНИНГ ТИББИЙ МАДАНИЯТ АСОСЛАРИ'

ТАЛАБА-ҚИЗЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИ ВА УЛАРНИНГ ТИББИЙ МАДАНИЯТ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
212
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
СОғЛИқ / РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИК / СОғЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ / ТАЛАБА-қИЗЛАР / ГЕНИКОЛОГ / ПСИХО-ФИЗИОЛОГИК

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Танибердиев А.А.

Мақолада репродуктив саломатликни ўрганишнинг назарий жиҳатлари: концепциянинг моҳияти, репродуктив саломатликка салбий таъсир этувчи омиллар, талаба-ёшлар репродуктив саломатлигининг ҳозирги ҳолати, уни яхшилаш воситалари ва ижтимоий оқибатлари муҳокама қилинган.В статье рассматриваются теоретические аспекты репродуктивного здоровья: суть концепции, факторы, негативно влияющие на репродуктивное здоровье, текущее состояние репродуктивного здоровья студентов, способы его улучшения и социальные последствия.The article discusses the theoretical aspects of the study of reproductive health: the essence of the concept, the factors that negatively affect reproductive health, the current state of student reproductive health, the means to improve it and the social consequences.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАЛАБА-ҚИЗЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИ ВА УЛАРНИНГ ТИББИЙ МАДАНИЯТ АСОСЛАРИ»

 1У.Юкор и спорт махорати боскичи

I вазифалар махсус куч гайёргарлигини ошириш, максимал интен-сивлик асосида тезлик-куч кобилиятини ривожланти-риш, чидамлиликни ошириш

£ V услублар максимал интенсивлик, максимал куч, статодинамик даракатлар

с ^О воситалар ракиб билан машклар, штанга, махсус тренажёрлар билан машклар

£2 машгулот юкламасининг усули умумий жамланган

Ушбу боскичлар асосида усмир дзюдочи кизларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлигини режа-лаштириш педагогик жидатдан самарали дисобланади. Бу боскичлар ва уларнинг вазифалари, услублари, машгулог юкламасининг усуллари биринчидан, усмир дзюдочи кизларни гайёрлашда уларнинг техник-так-гик мадорати ва функционал долатини назорат ки-лиш усулларини юкори даражада такомиллаштириш имкониятини яратади; иккинчидан, усмир-дзюдочи кизларнинг укув-машгулот жараёнини бошкариш, укув

Проблемы физической культуры

жараёни сифатини ва ракобатбардош курашларнинг самарадорлигини оширишга имкон беради; учинчи-дан, усмир-дзюдочи кизларнинг куч салодиятидан фойдаланишга эътиборни каратган долда уларнинг ракобатбардош фаолият курсаткичларини ривожлан-тиришга сабаб булади.

Хулоса. Усмир дзюдочи кизларнинг жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш боскичлари асо-сида уларнинг укув-машгулотлар жараёнларидаги энг самарали ва натижадор услубларни аниклаш мумкин.

Адабиётлар:

1. Новиков А.А. Педагогические основы технико-тактического мастерства в спортивных единоборствах (на примере спортивной борьбы): Автореф. дисс. на соиск. уч. степ. докт. пед. наук. - М.:РИЦ МГИУ, 2000. 62 с.

2. Белов А.В. Начальное обучение дзюдоисток технике борьбы: Авто-реф.дис.канд.пед.наук. - Санкт-Петербург., 2000. 18 с.

3. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва усулияти. Дарслик. Т.: УзДЖТИ, 2005. 367 б.

УУД (УДК, UDC): 796:611

Муаллиф билан богланиш учун:

taniberdiev@Hst.ru

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент А.А. ТАНИБЕРДИЕВ1

1Гулистон давлат университета, Гулистон шадри, Узбекистан

ТАЛАБА-ЦИЗЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИ ВА УЛАРНИНГ ТИББИЙ МАДАНИЯТ АСОСЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье рассматриваются теоретические аспекты репродуктивного здоровья: суть концепции, факторы, негативно влияющие на репродуктивное здоровье, текущее состояние репродуктивного здоровья студентов, способы его улучшения и социальные последствия.

Ключивые слова: здоровье, репродуктивное здоровье, здоровый образ жизни, девушки-студентки, аборт, гинеколог, психо-физиологический.

Мацолада репродуктив саломатликни урганишнинг назарий жщатлари: концепциянинг моцияти, репродуктив саломатликка салбий таъсир этувчи омиллар, талаба-ёшлар репродуктив саломат-лигининг цозирги цолати, уни яхшилаш воситалари ва ижтимоий оцибатлари муцокама цилинган.

Калит сузлар: соглиц, репродуктив саломатлик, соглом турмуш тарзи, талаба-цизлар, аборт, гениколог, психо-физиологик.

The article discusses the theoretical aspects of the study of reproductive health: the essence of the concept, the factors that negatively affect reproductive health, the current state of student reproductive health, the means to improve it and the social consequences.

Key words: health, reproductive health, healthy lifestyle, students, abortion, gynecologist, psychophysiological.

CM О CM

00

ro та t

0 ü w

1

Мавзунинг долзарблиги. Адолининг репродуктив саломатлик долати мамлакатнинг ижтимоий-де-мографик ривожланишининг энг мудим таркибий кисми булиб, бу умуман жамиятнинг ривожланиш даражасини белгилайди. Узбекистан фукароларнинг репродуктив саломатлигини яхшилаш учун илмий тадкикотларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш, замонавий услублар ва технологияларни жорий этиш, репродуктив саломатликни саклаш содасида фукароларнинг, жумладан талабаларнинг тиббий билимларини ва тиббий маданиятини юксалтириш, уларнинг репродуктив саломатлигини саклаш сода-сидаги кадрларни тайёрлаш, фукаролар уз репродуктив дукукларини амалга ошириши учун уларга тиббий-ижтимоий, шунингдек психологик ёрдам курсатиш каби асосий йуналишлар Узбекистон

Республикасининг "Фукароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш тугрисида"ги Конунида (2019 йил 12 март, УРК-528-сон) белгилаб куйилган.

2020 йил январ-июндаги маълумотларга кура Узбекистонда 104,2 мингта никод кайд этилган бу-либ, шундан 16,0 мингга якини ажрим билан якун топганлигини курамиз. Бунинг асосий сабабларидан бири сифатида репродуктив маданиятнинг етишмас-лигини курсатишимиз мумкин. Согликни саклаш тизимидаги мавжуд бу йуналишда хизмат курсатиш сифати стандартларга тулик жавоб бермайди.

Тадкикотимиз максади. Олий таълимда тадсил олувчи талабаларнинг репродуктив саломатлик дакидаги билимларини аниклаш, тадлил этиш ва яхшилаш чораларини ишлаб чикишдан иборат.

Тадкикотлар шуни курсатадики, дозирда олий

Проблемы физической культуры

таълим муассасалари талаба-кизларининг аксарияти укишнинг дастлабки боскичидаёк оила куришни бошлайдилар. Бу холат уларга репродуктив соха-даги махсус билимларни бериш заруратини юзага келтиради.

Шу муносабат билан, репродуктив саломатлик сохасидаги устувор тадкикотлар буйича давлат да-стурлари яратиш заруриятини келтириб чикаради. Талаба-кизларнинг уз репродуктив саломатлигига булган муносабатини урганиш жиддий эътибор касб этади.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Гулистон давлат университетининг "Хотин-кизлар спорти-ни ривожлантириш", "Бошлангич таълим, спорт ва тарбиявий иши" ва "Жисмоний маданият" йуналишлари талаба-кизларининг репродуктив саломатликка муносабати ижтимоий тадкикотлар ёрдамида урганиб чикилди. Амалий тадкикот-ларнинг объекти этиб 18 ёшдан 26 ёшгача булган турмушга чиккан талаба-кизлар танлаб олинди. Тадкикотда талабалар укиш йуналишларига мувофик икки гурухга булинди: тажриба гу-рухида респондент сифатида иштирок этиш учун "Хотин-кизлар спортини ривожлантириш" ва "Жисмоний маданият" йуналишларида тахсил олаётган талаба-кизлар, назорат гурухда респондент сифатида иштирок этиш учун "Бошлангич таълим, спорт ва тарбиявий иши" йуналишида тахсил олаётган талаба-кизлардан ташкил топди. Анкета натижалари талабаларнинг умуман уз саломатликларига ижобий муносабати тугрисида хулоса килишимизга имкон берди.

Шундай килиб, "Репродуктив саломатлик хакида биласизми?" деган саволга респондентларнинг 89% "йук" ва "уртача" жавобларини беришди. Назорат гурухи респондентларининг аксарияти (85%) "ур-тача" ёки "йук"деб, тажриба гурухи талаба-кизлари хам худди шундай муносабатда булишди, аммо уларнинг сони бироз юкори 90%ни ташкил этди.

"Сиз мутахассис шифокорларга йилда неча марта ташриф буюрасиз?" деган саволга жавоблар куйидагича: тажриба гурухи вакилларининг 48% хеч булмаганда тиббий муассасаларга ташриф буюришади. Назорат гурухидан бундайлар атиги 27%ни ташкил этар экан. Бундан ташкари, иккин-чи гурухдаги респондентларнинг аксарияти (69%) "керак булганда" вариантини танладилар. Шундай килиб, тажриба гурухидаги респондентлар узлари-нинг соглиги хакида купрок кайгурадилар ва назорат гурухи респондентларига караганда тиббиёт вакил-лари томонидан купрок кузатилади.

Тажриба гурухида иштирок этишган талаба-киз-ларнинг "Сиз якинда кайси шифокорларга ташриф

буюрдингиз?" деган саволига: 48% "гинеколог", 14% - "гастроенеролог", 13% - "эндокринолог", 6% -"кардиолог" ва яна 50% жавоблар "бошка шифо-корлар" деб жавоб беришди. Ушбу натижалар шуни курсатадики, тажриба гурухдан суровномада ишти-рок этган вакиллар жинсий саломатликни химоя килиш билан бевосита боглик булган шифокорларга ташриф буюришган.

Худди шу саволга жавоб берган назорат гурухи вакиллари куйидаги жавобларни беришди: 24% -"гинеколог", 20% - "кардиолог", 14% - "аллергист", 11% - "гастроентеролог", 11% - "эндокринолог", ва 51% "бошка шифокорлар" жавобни афзал куришган. Ушбу курсаткичлар назорат гурухининг вакиллари тажриба гурухи иштирокчиларига караганда жинсий саломатлигини назорат килиш эхтимоли камрок эканлигидан далолат беради.

Респондентларга "Сиз саломатликнинг кайси турларини биласиз?" деган савол берилганда, тажриба гурухи иштирокчиларининг жавоблари куйидагича булди: 80% - "репродуктив",100% -"жисмоний", 97% - "аклий", 65% - "ижтимоий". Тажриба гурухида куйидаги натижаларга эришилди: 50% - "репродуктив", 100% - "аклий", 97% - "жисмоний", 30% - "ижтимоий".

Шундай килиб, суровномада иштирок этган респондентларнинг деярли барчаси жисмоний ва рухий саломатлик хакида билишлари натижалар-дан куриниб турибди. Лекин уларнинг орасида атиги 47% ва 28% "репродуктив" ва "ижтимоий" саломатлик жавобларини танлаганлар, бу куплаб талабаларнинг ушбу турлардаги саломатликдан хабардор эмаслигидан далолат беради.

Иккала гурух талабаларининг куплари "Сиз-нингча, репродуктив саломатлик ...?" деган саволга нотугри жавоб беришди. "Наслни купайтириш кобилияти" жавобини беришган тажриба ва назо-рат гурухларида мос равишда 75% ва 86% ташкил этди. Суровномада иштирок этган тажриба гурухи иштирокчиларидан 8% ва назорат гурухи респон-дентларидан 14% нотугри жавобни танладилар. Респондентлардан олинган жавоблар шуни (94%) курсатадики, катнашчиларнинг купчилиги репро-дуктив саломатликка хавф солувчи касалликлар жинсий йул билан юкадиган инфекциялар деб хисоблашар экан.

"Ота-онангиз сиз билан репродуктив саломатлик тугрисида сухбатлашадими?" деган саволга тажриба гурухида иштирок этган талаба-кизлар-нинг жавоблари куйидагилар: 56% - "ха", 39% - "йук" ва 6%: "узим биламан" жавобини танлаш-ган. Мос равишда назорат гурухи талаба-кизлари жавоблари куйидагича: 46% - "йук", 31% - "ха" ва

см о см

со

го га

0 ^

ю

1

с го

№3-2021 е-шаП: fan_sportga@uzdjtsu.uz 77

Жисмоний тарбия муаммолари

1 Fan - sportga • №3/2021 Проблемы физической культуры 23% "узим биламан" вариантини танладилар. Х,еч хулосаларга олиб келди. Инсоннинг репродуктив булмаганда бир марта ота-оналар билан репродук- саломатлиги нафакат жисмоний холатни, балки ха-тив саломатлик тугрисида сухбатлашган тажриба ётнинг молиявий ахволини, оилага муносабатини, гурухи вакилларининг сони назорат гурухи вакил- соглом болани дунёга келишини, жинсий саломат-ларидан деярли икки баравар куп булишига караб, ликни, никохдан утишга тайёргарлик имконияти тажриба гурухи талаба-кизларининг ота-оналари белгиловчи асосий воситани ва оилани режалашти-маълум даражада фарзандларининг жинсий тар- ришнинг барча жихатларидан хабардорликни уз бияси учун купрок масъул эканликларини англаш ичига олади. мумкин. Талабалар Узбекистан Республикаси ахоли-Тадкикот натижаларига кура, хар иккала сининг психологик ва ижтимоий ёрдамга мухтож гурухдаги талабаларнинг катта кисми (тажриба булган махсус ижтимоий-демографик гурухидир. гурухида 56%, назорат гурухида 43%)да ёшлар- Мамлакатимизда 449,2 минг.дан ошган талабаларнинг репродуктив саломатлик тугрисида хабар- нинг репродуктив саломатлигини шакллантириш, дорлиги етарли эмаслиги аникланди. Хулоса саклаш ва мустахкамлаш масалалари алохида ижти-килишимиз мумкинки, талабаларнинг аксарияти моий ахамиятга эга, чунки миллат саломатлиги ушбу репродуктив саломатлик муаммолари тугрисида гурух ахолисининг соглигига боглик. купрок ахборотга эга булишни хохлашларини Тадкикот натижаларига кура шуни айтиш тан олишди. мумкинки, аксарият талаба-кизлар репродуктив "Камконлик репродуктив касалликми?" деган саломатлиги тугрисида (10%) кам маълумотга саволга жавобларда нотугри маълумотлар мавжуд- эгадирлар. Иккала гурух хам узларининг сог-лиги курсатилган. Шундай килиб, тажриба гурух лигини ижобий бахолаган булишларига карамай вакилларининг 14% "ха" жавобини танлаган булса, (ТГ 89%, НГ 85%), бошка саволларга жавоблар назорат гурухида респондентларнинг 17% худди "Жисмоний маданият", "Хотин-кизлар спортини шундай вариантни танлаган. ривожлантириш" йуналишлари талабаларининг уз Тажриба гурухи талаба-кизларининг "Эрта саломатликлари учун эътиборли эканлигини кур-турмуш куришга кандай муносабатда буласиз?" сатди. Шундай килиб, бу йуналишда тахсил олув-мазмундаги саволига берилган жавобларни тахлил чи талаба-кизларнинг 69% шифокорлардан ёрдам килиб, жиддий тафовутларни ажратиб курсатиш сураб факат зарурат булганда мурожаат килишса, мумкин: респондентларнинг 58% "мутлако карши", 48% буни йилига камида бир марта, 19% эса хар 19% - "ижобий", 17% - "билмайман" ва 6% - "яхши". олти ойда бир марта курикдан утишади. Шуни хам Назорат гурухида респондент сифатида иштирок таъкидлаш керакки, "Жисмоний маданият", "Хо-этган талаба-кизлар берган жавобларнинг улуши тин-кизлар спортини ривожлантириш" йуналиши бир оз фарк килди: 37% - "ижобий", 34% - "мутлако талаба-кизлари купинча жинсий саломатликни карши", 23% - "билмайман" ва факат 6% "яхши" деб саклаш ва яхшилаш буйича шифокорларга му-жавоб беришган. рожаат килишади (тажриба гурухи 50%, назорат "Турмуш куриш учун энг маъкул ёш кайси?" гурухи атиги 25%). Бундан ташкари, биринчи гу-деган саволга жавобларда иккала гурух иштирокчи- рух вакиллари орасида гендер масалалари купрок лари саволга куйидагича жавоб беришган. Тажриба эътиборга олинади (тажриба гурухи 6%, назорат гурухи респондентларининг жавоблари: 47% "19-21 гурухи 33% бу мавзу умуман кутарилмайди деб ёш"ни, 44% "16-18 ёшни"ни, 6% "бошка ёшлар" жавоб беришди) ва куп ота-оналар репродуктив вариантни, 3% "15 ёшни"ни танлашган. Иккинчи саломатлик хакида фарзандлари билан сухбатлар гурухда куйидаги маълумотлар олинди: 57% - утказадилар (тажриба гурухида 56%, назорат "16-18 ёш", 26% - "19-21 ёшни", 14% "бошка ёш" гурухида 31%). вариантини танладилар ва факат 3% "15 ёш" жаво- Адабиётлар: бини беришди. 1. "фу^ароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш тyFри-"19-21 ёш"ни турмушга чикишнинг энг макбул сида" ги Узбекистан Республикасининг Конуни 2019 йил 12 март, ^ J J УРК-528-сон. ёши деб тасдикладилар. Иккинчи гурух талабалари 2. Акрамов Ж..А. "Болаларни спортга жалб ^илишда аёлларнинг узларининг карашларига содикликни намойиш этди- 2007"й ЖеГ^ ФШ Ва спортдаги урни. Илмий тезислар туплами. лар, "эрта турмушга умуман каршимас" жавобини 3. Холбекова У, Вилляева Н, Даурбаева Р. "Талабалар соFлом турмуш г ^лг то - " - г •• тарзини шакллантиришда жисмоний тарбия ва спортнинг ахамияти.". танлаб, 16-18 ёш ни турмуш ёши учун макбул ёш Республика илмий Амалий анжуман.16-17.12.2005 йил, 67бет. деб танладилар. 4. "Суратию сийрати гузал" // Тошкент ха^и^ати 2007 йил 21 январ. _ 5. "Хотин-^излар спорт байрами" // УзА 2007 йил 17 апрел. Талаба ёшларнинг репродуктив саломатлиги ва 6. Шакиржанова К.Т. "Спортни бош^ариш тизимида аёллар ролини унинг ижтимоий окибатларини урганиш куйидаги ошириш". "фан спортга" илмий назарий журнал. 2/2°°7. 17 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.