Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШДА ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШДА ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
75
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
талаба-ёшлар / репродуктив / репродуктив маданият / олий таълим / талабалик / соғлом турмуш тарзи. / учащаяся молодёжь / репродуктивная культура / высшее образование / обучение / здоровый образ жизни.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Кенжабоева Нигора Мамаюсуфовна

Ушбу мақолада ёшларнинг репродуктив маданиятини тарбиялаш борасидаги давлат сиёсати, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришнинг амалиётдаги аҳволи, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришнинг илмий-педагогик шартшароитлари, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантириш жараёнини ташкил этиш ва уни ўтказиш методикаси ҳақида маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ РЕПРОДУКТИВНОЙ КУЛЬТУРЫ МОЛОДЁЖИ ПРИ ВНЕДРЕНИИ ИННОВАЦИЙ В ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

В данной статье даны сведения о государственной политике по воспитанию репродуктивной культуры, практическом состоянии развития репродуктивной культуры учащейся молодёжи, научно – педагогических условиях развития репродуктивной культуры у учащейся молодёжи, организации процесса развития репродуктивной культуры учащейся молодёжи и методике его осуществления.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШДА ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

Кенжабоева Нигора Мамаюсуфовна,

Сурхондарё вилоят халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази "Мактабгача, бошланFич ва махсус таълим методикалари" кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

ОЛИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШДА ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

УДК: 378

КЕНЖАБОЕВА Н.М. ОЛИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШДА ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Ушбу маколада ёшларнинг репродуктив маданиятини тарбиялаш борасидаги давлат сиё-сати, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришнинг амалиётдаги ах,воли, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришнинг илмий-педагогик шарт-шароитлари, талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантириш жараёнини ташкил этиш ва уни утказиш методикаси х,акида маълумотлар берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: талаба-ёшлар, репродуктив, репродуктив маданият, олий таълим, талабалик, соFлом турмуш тарзи.

КЕНЖАБОЕВА Н.М. РАЗВИТИЕ РЕПРОДУКТИВНОЙ КУЛЬТУРЫ МОЛОДЁЖИ ПРИ ВНЕДРЕНИИ ИННОВАЦИЙ В ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

В данной статье даны сведения о государственной политике по воспитанию репродуктивной культуры, практическом состоянии развития репродуктивной культуры учащейся молодёжи, научно - педагогических условиях развития репродуктивной культуры у учащейся молодёжи, организации процесса развития репродуктивной культуры учащейся молодёжи и методике его осуществления.

Ключевые слова и понятия: учащаяся молодёжь, репродуктивная культура, высшее образование, обучение, здоровый образ жизни.

KENJABOEVA N.M. THE DEVELOPMENT OF THE REPRODUCTIVE CULTURE OF STUDENTS IN THE IMPLEMENTATION OF INNOVATIONS IN HIGHER EDUCATION

In the article are presented scientific analysis the issues of youth' reproductive culture education in the state policy, the practical state of students' reproductive culture development, scientific and pedagogical conditions for the development of the reproductive culture of students, information about the organization and conduct of the development of the reproductive culture of students.

Key words and concepts: students, reproductive, reproductive culture, higher education, healthy lifestyle.

Кириш. Жахонда ёшларнинг репродук-тив маданиятини шакллантиришнинг тиббий-биологик, ижтимоий-демографик, педагогик-психологик мазмуни, шакл ва методларини ривожлантиришга каратилган тадкикотлар олиб борилмокда. АК,Ш Халкаро ривожла-ниш агентлиги (USAID), Копира Халкаро анжу-мани (АРХА)1, ЮНИСЕФ, UNFPA каби халкаро ташкилотларнинг фаолият йуналишлари репродуктив маданиятни ривожлантириш-нинг самарали механизмларини урганишга каратилган. Талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришда репродуктив саломатлик, демографик муътадиллик, гендер ёндашув асосида мустакил оилавий хаётга тайёрлаш каби масалалар долзарб ахамият касб этмокда.

Мамлакатимизда, оилада, узлуксиз таъ-лим тизимининг барча боскичларида соFлом турмуш тарзини карор топтириш, болалар ва усмирлар репродуктив саломатлиги сама-радорлигини мустахкамлаш, жамоатчилик-нинг тиббий-педагогик маданиятини оши-риш, ахоли уртасида соFлом турмуш маданиятини кенг тарFиб килишга каратилган тизимли ишлар амалга оширилмокда.

Мавзунинг долзарблиги. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев: "Жисмонан соFлом, рухан ва аклан ривожлан-ган, мустакил фикрлайдиган, Ватанга содик, катъий хаётий нуктаи назарга эга ёшларни тарбиялаш, ёш авлоднинг ижодий ва интеллектуал салохиятини куллаб-кувватлаш ва руёбга чикариш, болалар ва ёшлар уртасида соFлом турмуш тарзини шакллантириш асосий вазифаларимиздан бири" дея мазкур сохадаги ишларнинг долзарблиги хусусида тухталиб утган2.

Ушбу илмий макола Узбекистон Респу-бликасининг 2019 йил 11 мартдаги "Фукароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш туFрисида"ги УРК,-528-сон Конуни, Узбекистон Республикаси Президентининг

11 Узбекистон Республикасида хотин-кизларнинг ахволи туFрисидаги маъруза. Муаллифлар гурухи: Fуломова Д., Саидова Г., Кобулова Д., Норбоева Т ва бошкалар. UNOPS лойихаси асосида нашр килинган. - Т.: 1999. - 96 б.

2 Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижа-ноб халкимиз билан курамиз. - Т.: "Узбекистон", 2017. -488 б.

2017 йил 7 февралдаги "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожланти-ришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар стратегияси" ПФ-4947-сонли фар-мони, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 20 октябрдаги "2030 йилгача булган даврда баркарор ривож-ланиш сохасидаги миллий максад ва вази-фаларни амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги 841-сон карори, шунингдек, мазкур фаолиятга тааллукли бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифа-ларни амалга оширишга муайян даражада хизмат килади.

Максад. Талабаларнинг соFлом турмуш тарзи бу - булажак укитувчиларни касбий-педагогик маданиятини шакллантиришнинг асосидир. Талаба-ёшларнинг соFлом турмуш тарзи биринчи навбатда хусусий соFлом турмуш тарзига асосланган яъни соFликни саклаш сохасида шахсий билим-ларга эга булиш, соFлом турмуш тарзига инти-лиш ва инсонни узи кундалик фаолиятида уз соFлигини асрашга интилишидир3.

Биз мазкур йуналишларнинг мазмун доирасини ёритар эканмиз, унда миллий кадриятлар, анъаналар, хусусан, олий таълим имкониятларига асосий эътиборни каратдик. Ушбу муаммо юзасидан файласуф олимлар томонидан ёшларда репродуктив маданиятни такомиллаштиришнинг мазмун ва мохиятини изохладик.

Мавзу буйича илмий изланишлар-нинг к,иск,ача та^лили. О.Мусурмонова ёшларни хаётга тайёрлаш масалалари хусусида суз юритар экан, асосий эътибор ёшларнинг репродуктив саводхонлик даража-сига каратилади деб хисоблайди, хамда мазкур йуналишда, яъни оилавий хаётга тай-ёрлашнинг педагогик аспектлари, фарзанд куриш ва тарбиялаш маданияти, «эр-хотин», «она-бола» муносабатлари ва мулокотлари тизими, бу жараёнда миллий, умуминсоний кадриятлардан фойдаланиш хакида фикр бил-дирган4.

3 Шарипова Д.Д. и др. Методическое пособие для учителей по урокам здоровья. ЮНИСЕФ. 2006. - 256 с

4 Мусурмонова О. Оила маънавияти - миллий Fурур. (Укув кулланма). - Т.: "Укитувчи", 1999. - 200 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

Д.Шарипова уз илмий изланишларида маз-кур йуналишга х,ам алох,ида эътибор бериб, шахсий гигиена асосларини менсимайдиган, нормал мех,нат килиш, дам олиш, ухлаш режи-мига амал килмайдиган, бадан териси тозали-гига, кийим бошга, чиниктирувчи жисмоний тадбирларга ах,амият бермайдиган, зарарли одатларга ружу куйган кишининг саломатли-гини саклаб булмаслигини, таъкидлаб утади1.

Д.Холиковнинг илмий изланишларида жинсий тарбия, узбек оилаларида жинсий тарбияни амалга оширишнинг этнопедаго-гик хусусиятлари тадкикот объекти сифатида урганилган. Д.Холиков "Жинсий тарбиягина оилани, одамзодни саклаб кола олади" дея уз фикрларини изох,лайди2.

С.Турсуновнинг илмий изланишларида урта махсус, касб-х,унар таълими муассаса-ларида «соFломлаштириш мактаби» педа-гогик тизими оркали таълимга валеологик ёндашувни ривожлантириш, соFлом авлодни камол топтириш х,амда соFломликни таъмин-ловчи педагогик тизимнинг узига хос хусусиятлари, конуниятлари, тамойиллари ва унинг ривожланиш даражасини бах,олаш мезонла-рини аниклаган3.

Талабалик - бу узига хос мутахассис-лик гурух,и булиб, доимо бир ритмда мех,нат килиши, аклий мех,нат тури билан интенсив шуFулланиши билан х,аммадан фарк килади. Шунингдек, олий таълим жараёнига мос-лашиш, имтих,онлар давридаги катта юкла-ниш ва х,иссий зурикиш, турли психологик ва физиологик стресслар уларнинг асаб ва юрак тизимига сезиларли таъсир курсатади. Бу эса талаба-ёшлар уртасидаги турли асаб, юрак кон томир касалликларининг келиб чикишига, стресслардан холи булиш максадида зарарли одатларга берилишига олиб келади.

Талаба-ёшларнинг соFлом турмуш тарзига яна куйидаги омиллар уз таъсирини курсатади яъни: юриш-туриш, уз соFлигига муносабати,

1 Шарипов А.Д., Шарипова Д., Таирова М. Концептуальные основы формирования здорового образа жизни учащихся. Образование через всю жизнь. - Санкт-Петербург: 2007. - 160 с.

2 Холиков Д.Р. Оила баркарорлигини таъминлашнинг педагогик асослари (узбек оиласи мисолида): пед. фан. док. ... дисс. автореф. - Т.: 2012. - 44 б.

3 Кенжабоева Н.М. Талаба ёшларда репородуктив

маданиятни шакллантириш. Методик кулланма. -Т.:

Мумтоз суз, 2011. -120 б.

соFлигини саклаш ва мустах,камлаши, тиббий ёрдамга уз вактида мурожаат килиши ва тиббий курикларга онгли ёндашуви, профилактик тадбирларни утказиб турилиши кабилардир.

Илмий адабиётлар тах,лилига кура, талаба-ёшларнинг соFлом турмуш тарзини йулга куйиш билан боFлик муаммолар охирги йилларда янада купрок долзарблигини акс эттирмокда. Чунки, талаба-ёшларнинг соFлигини тах,лил килиш ва статистик маълу-мотларга кура талабаларда соFлик мадания-тининг аста-секин пасайиши кузатилмокда. Бунга сабаб соFликни саклаш, соFлом турмуш тарзига оид билим ва унга муносиб дунёкарашга эга булмасликдир4.

Талаба-ёшларнинг соFлиги олий укув юртида укиб юрган кезларида яхшилан-майди аксинча ёмонлашуви кузга ташланар экан. Масалан, Б.Г.Акчурин5 иккинчи курсгача булган талаба-ёшлар уртасида касалланиш 23% ни ташкил этса, туртинчи курсгача булган талабаларда бу курсаткич 43% га ошишини исботлаган.

Республикамизда мустакилликнинг даст-лабки йилларданок ёшлардаги соFлом турмуш тарзини карор топтириш, уларни мустакил оилавий х,аётга тайёрлаш, репродуктив сало-матлигини мустах,камлаш, ёшлар уртасида гиёх,вандлик ва ОИТС га карши курашиш муаммоларига булган эътибор ривожлана борди. Шунингдек, мазкур сох,аларда ёшларда зарурий билим, куникма ва малакаларни шакллантириш максадида олий таълимнинг барча боскичларида соFлом турмуш тарзини шакллантириш махсус дастурлар оркали укитилиши йулга куйилди.

Талаба-ёшларнинг репродуктив мадани-ятини ривожлантиришга оид укув услубий мажмуалар бу сох,адаги зарурий ва билим, куникмаларини эгаллашда асосий восита х,исобланади.

Шу боис, бугунги кунда булажак бошланFич синф укитувчиларини кундалик ^аётда турли ижтимоий муаммоларни х,ал этиш, соFлом турмуш тарзи борасида туFри карор кабул килишлари учун уларга ёрдам берадиган бир

4 Шарипов А.Д., Шарипова Д., Таирова М. Концептуальные основы формирования ЗОЖ учащихся. Образования через всю жизнь. Санк-Петербург.: 2007. - 160 с.

5 Акчурин Б.Г. Духовная и телесная организация человека. - Уфа: Изд-во "Башкир", ун-та, 2001. - 257 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

катор услубий кулланмалар, дастурлар яратил-ган. Жумладан, О.Тураеванинг "Оила этикаси ва психологияси" (1991), О.Мусурмонованинг "Оила маънавияти - миллий Fурур" (1999), F.Шоумаровнинг "1001 саволга психолог-нинг 1001 жавоби" (2000), "Оила психологияси" (2000), М.Иномованинг "Оилада бола-ларнинг маънавий ахлокий тарбияси" (1999), Д.Шарипова ва В.А.Токареванинг "Чекмас-дан ёшлик гаштини сур", Д.Шарипованинг "Саломатлик - барчанинг ва хар бир киши-нинг иши", "Миллат соFлиги уз кулимизда" ва бошка шу каби адабиётлар таълим муас-сасалари педагог-психологлари, булажак бошланFич синф укитувчилари, ота-оналар учун хам кимматли маълумотлар манбаигина булиб колмасдан, укув тарбия жараёнини самарали ташкил этишда хам мухим омил булиб хизмат килади1. Лекин, адабиётлар мазмунида айнан репродуктив маданиятини ривожлантиришга йуналтирилган маълумот-ларнинг етарлича ёритилмаганлиги, хусусан ёш даврлари сифатида талабалик даври хусу-сиятларидан келиб чикиб репродуктив саломатлик ва репродуктив маданиятини ривожлантиришга эътиборнинг етарли эмаслиги кузга ташланади.

Мазкур йуналишда нафакат талаба-ёшларга, балким, ота-оналарга хам манба булувчи, укув услубий кулланмаларини яра-тиш хар бир педагог-психолог олимлар олдига долзарб вазифаларни куяди дея уз муносабатларини билдиришган2.

Шунингдек умумкасбий фанлар сифатида укитиладиган "Ёш даврлари психологияси", "Ижтимоий педагогика", "Ижтимоий психология" фанларининг мазмунида талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривож-лантириш муаммоси аник мавзулар сифатида тулик акс этмаган3.

Репродуктив саломатликнинг ижтимоий, психологик, физиологик жихатлари ва ёшларда репродуктив маданиятини ривож-лантириш шарт-шароитлари хусусида "Оила

1 Кенжабоева Н.М. Ёшларга соFлом оила куриш мада-нияти хакида. Рисола. - Т.: Шарк, 2009. - 40 б.

2 Мусурмонова О. Оила маънавияти - миллий Fурур. (Укув кулланма). - Т.: Укитувчи, 1999. - 200 б.

3 Кенжабоева Н.М. Талаба ёшларда репородуктив

маданиятни шакллантириш. Методик кулланма. -Т.: Мумтоз суз, 2011. -120 б.

психологияси" укув боскичида бериладиган маълумотлар бизни анча кониктирди, аммо мазкур фанни мутахассислик фани педагогика психология мутахассислиги сифатида укитилиши эътиборга олинса, бу ахборотлар-нинг таркалиши тор доирада эканлиги маъ-лум булади.

Д.К.Нажмутдинова талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантириш-нинг амалиётдаги ахволини урганиши бу сохада куйидаги камчиликлар мавжудлигини курсатади4:

1. Таълим муассасаларида талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришга каратилган кулай мухит ва педа-гогик шарт-шароитнинг йуклиги.

2. Талаба-ёшларнинг репродуктив мада-ниятининг назарий ва амалий масалалари буйича ахборотлар, билим ва куникмалар тизимининг етарли эмаслиги.

3. Олий таълим муассасасидаги тиббий-биологик, педагогик-психологик фанларни укитиш мазмунида репродуктив маданиятини ривожлантиришга йуналтирилган мавзулар-нинг етарлича ёритилмаганлиги.

4. Талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришга каратилган ауди-ториядан ташкари тадбирлар куламининг тор-лиги.

5. Айнан талабалик давридаги ёшлар учун репродуктив саломатлик, соFлом тур-муш тарзи ва репродуктив маданият бора-сида маълумотлар берувчи методик банкнинг етишмаслиги.

6. Олий таълим муассасасидаги педаго-глар жамоаси томонидан талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантириш жараёнининг тула назоратга олинмаслиги.

Асосий кисм.

Бизнинг кузатиш ва тахлилларимиз жараё-нида олий таълим муассасалари укув режаси-дан урин олган тиббий-биологик, педагогик-психологик фанлардан "Ёш физиологияси ва гигиенаси", "Валеология асослари", "Ижтимоий педагогика", "Оила психологияси", "Ижтимоий психология", "Оила педагогикаси" каби касбий ва мутахассислик фанларининг

4 Нажмутдинова Д.К., Хасанова Д.А. Репродуктив соFликни саклаш омиллари. Укув кулланма. -Т.: 2001. -216 б.

ук,ув дастурлари билан хам якиндан танишиб чикдик.

Умумкасбий фанлар блокидан урин олган "Ёш физиологияси ва гигиенаси" фани учун жами 42 соат ажратилган булиб, унда 20 соатни маъруза, 22 соатни лаборатория машFулотлари ташкил этади Бу фан 1-боскич давомида укитилиб, улар талаба-ёшлар орга-низимининг физиологик усиши ва гигиеник ривожланишидаги узига хосликлари билан якиндан таништиришга мулжалланган. Аммо, фан учун ишлаб чикилган укув, ишчи дастур-ларини тахлил этганимизда, репродуктив маданиятини ривожлантириш йуналишдаги мавзулар кузга ташланмади.

Талаба-ёшларга соFлом турмуш тарзи ва унинг таркибий кисмлари хакида билим, куникма ва малакаларни шакллантирувчи "Валеология асослари" фанини урганишга талабаларда кизикиш кучли. Бакалавриат йуналишининг барча мутахассисликларида "Валеология асослари" фани 2-боскичда жами 30 соатли укув юкламаси (14 соат маъруза, 16 соат семинар) асосида укитилади Фан дастури билан танишганимизда унинг таркибидан инсон саломатлиги, соFлом турмуш тарзини ва уни ташкил килувчи таркибий кисмлари хакида маълумот берувчи катор мавзулар урин олганлигига гувох булдик. Аммо репродуктив маданиятини ривожлантиришга йуналтирилган мавзулар факат "Репродуктив саломатлик ва касаллик" (4 соат: 2 соат маъруза, 2 соат семинар) мавзуси билан чеклан-ганлигининг гувохи булдик.

Биз юкорида келтирилган камчиликлар юзасидан педагогик-психологик манбаларни ургандик, адабиётларни тахлил этдик, "Валеология асослари", "Ёш физиологияси ва гигиена" фанларининг укув дастурлари мазмунини ургандик, мазкур фанлардан машFулотлар кузатдик ва талабаларнинг ушбу муаммо буйича мавжуд билим ва куникмалари тре-нинглар, сухбат хамда суровномалар асосида мониторинг килинди.

Мазкур боскичда соFлом турмуш тарзи ва репродуктив маданиятни такомиллаштириш инсон хаётида нечоFлик мухим ахамият касб этишини инобатга олиб, булажак бошланFич синф укитувчиларининг бу борадаги фикр-мулохазаларини ва билимдонлик даража-

сини аниклаш максадида уларга анкета-суровномалари тавсия этилди.

Суровномага Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети, Термиз дав-лат университети ва Жиззах педагогика инсти-тутининг педагогика ва психология факуль-тети (бошланFич таълим услубиёти йуналиши) биринчи ва туртинчи боскич талабаларидан 362 нафар респондент жалб этилди. Анкета суровномаси 30 та саволдан иборат булиб, унда соFлом турмуш тарзи, жинсий тарбия, никох ва оилавий хаётга тайёрланиш, фарзанд куриш ва уни тарбиялаш йуналишлари буйича суровлар акс этган.

Суровнома таркибидан жой олган даст-лабки "СоFлом турмуш тарзи" тушунчасини кандай изохлайсиз? Деган саволга иштирок-чиларнинг 37 фоизи "СоFлом турмуш тарзи бу - яхши яшаш, дам олиш, соFлом булиш" дея жавоб берган булса, 23,4 фоиз талабалар, мазкур тушунчани соFлом булиш, зарарли одатларга берилмаслик (ичиш, чекиш) дея изохлашди, 21 фоиз иштирокчиларда соFлом турмуш тарзи - спорт билан доимий шуFулланиш, 10 фоиз талабалар учун кун тар-тибига риоя этиш, баъзиларида (9 фоиз) оила-нинг тинч-тотув булиши билан тавсифланади.

"Сиз доимо уз соFлигингиз хакида KаЙFурасизми?" деган саволга 22,5 фоиз талаба "йук", 16 фоиз - "хар доим хам эмас", 17,5 фоиз - "баъзида" ва 44 фоиз иштирокчи "ха" дея жавоб беришди.

"Репродуктив маданият деганда нимани тушунасиз?" деган саволга респондент-лар томонидан берилган жавоблар бизни кониктирмади. Чунки, суровномада ишти-рок этаётган биринчи боскич талабаларининг 80 фоиз, учинчи боскич талабаларининг 73,4 фоизи репродуктив маданият тушунчасининг мазмунини туFри изохлай олмади.

"Сизнингча ота-онанинг саломатлиги фар-зандларига таъсир курсатадими?" деган саволга респондентларнинг 90 фоизи ха, дея жавоб беришди, аммо "СоFлом фарзанд куриш учун ким купрок масъул; аёлми ёки эркак?" деган мурожаатимизга талабаларнинг 37 фоиз аёл киши масъул (асосан йигит-ларнинг жавобларида), 38,4 фоиз хар икка-ласи, 24,5 фоиз эркаклар масъул дея жавоб кайтаришган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

Келтирилган маълумотлар шуни курсатадики, репродуктив маданият бораси-даги билимларнинг узлаштирилиши йигит-ларга нисбатан кизларда юкорирок эканлиги кузга ташланади.

Бугунги кунда, оилавий хаёт ва жин-сий муносабатларда аёлларнинг етакчилик килаётганлиги табиий хол. Аммо узбек оила-сида оилавий муносабатлар, оилани режа-лаштириш, фарзанд куриш борасидаги хал килувчи карорлар эркаклар томонидан кабул килиниши эътиборга олинса, йигитларнинг репродуктив маданият ва соFлом турмуш тарзи хусусидаги билимлардан тулаконли хабардор эмаслиги муаммоли холатдир.

Олинган маълумотлардан куриниб туриб-дики, талаба-ёшлар соFлом турмуш тарзи, репродуктив маданият борасида етарлича тасаввурга эга эмаслар. Бизнинг фикри-мизча, келтирилган маълумотларга асосла-ниб, талаба-ёшларнинг репродуктив мадани-ятини ривожлантиришга каратилган куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш максадга мувофикдир:

- олий таълим муассасасида маънавий-рухий мухитни соFломлаштириш, моддий-техник шароитни мустахкамлаш асосида уз соFлигига эътиборли, масъулиятли шахсни тарбиялаш;

- худудий ва миллий-ижтимоий олим-ларнинг талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантириш жараёнига таъ-сирини хисобга олиш;

- репродуктив маданиятининг шаклла-нишда нафакат ёшларнинг, балки ота-оналар ва укитувчиларнинг хам бу сохадаги савод-хонлиги мухим ахамият касб этишини назарда тутиш;

- репродуктив маданиятини ривож-лантиришнинг зарурий шарт-шароитлари, мазмун-мохияти хакида маълумот берувчи услубий кулланмалар ва брошюраларни яра-тиш;

- умумкасбий фанлар блокидаги тиббий-биологик ва педагогик-психологик фанлар-нинг мазмунида репродуктив саломатлик ва соFлом турмуш маданияти масалаларини кенг ёритиш;

- талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришнинг мавжуд тизи-

мини кайта ривожлантириш ва амалга оши-риш.

Хулоса.

Ёшларни мустакил оилавий хаётга тайёр-лаб бориш, уларда оила-никох муносабатла-рига хурмат, репродуктив маданиятни тако-миллаштириш бугунги кунда хал этилиши лозим булган долзарб масалалардан. Чунки, ёшларда соFлом турмуш тарзи, дунёкараши, ижтимоий фаоллигини таъминлашга йуналтирилган билим, куникма ва малакалар мажмуасини шакллантирмасдан туриб, маъ-навий баркамол шахсни, малакали мутахас-сисни тарбиялаб булмайди.

Биз олиб борган тажриба ишлари даво-мида муаммонинг мазкур жихатига эътибор каратдик ва бугунги кунда -талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятини ривожлантиришда куйидаги хулосаларга келдик.

1. Талаба-ёшларнинг репродуктив маданиятни такомиллаштиришда талаба-ёшларнинг таълими ва тарбиясига оид хукукий меъёрий хужжатлар мазмун -мохияти, педагогика, психология сохаларида олFа сурилган илмий-назарий Fоялар методо-логик асос булиб хизмат килади.

2. Булажак бошланFич синф укитувчиларининг репродуктив маданиятини такомиллаштириш юзасидан замонавий педа-гогик технологиялар, интерфаол методлар хамда ахборот-коммуникация технологияла-ридан унумли фойдаланиш максадга мувофик.

3. Олий таълим муассасаларида укитиладиган ижтимоий-гуманитар ва ихти-сослик фанлари, махсус курслар оркали булажак бошланFич синф укитувчиларининг репродуктив маданиятини такомиллаштириш-нинг педагогик жараёнини лойихалаштириш, алгоритмлаш, ахборот-коммуникатив технологиялар, интерфаол методлардан сама-рали фойдаланиш уларда репродуктив маданият буйича назарий билим, амалий куникма ва малакаларни тарбиялашдаги имкониятлари аникланди.

4. Таълим жараёни ва аудиториядан ташкари олиб бориладиган машFулотлар мазмунида соFлом турмуш тарзи, репродуктив маданият, жинсий тарбия масалаларининг кенгрок (номутахассислик йуналишларида хам) ёритилиши ва бунда укув-тарбия фао-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 9 (94)

лиятини ташкил этишнинг ноанъанавий шакл, метод ва воситаларидан фойдаланиш оркали амалга ошириш мух,им роль уйнайди.

Агар ёшлар узининг соFлигини, сифатли билим олишини, ривожланиб усишини, улар-нинг соFлигига зарар келтирувчи зарарли одатлардан х,оли, маънавий усишини х,имоя кила олмас экан, у шахс саломатлигини мух,офаза кила олмайди.

Вах,оланки, таълим тизими шахс саломатлигини мустах,камловчи ва шакллантирувчи мух,им буFинлардан саналади. Шу нуктаи назардан Караганда олий таълим муассаса-лари талабаларининг билим ва х,аракатлари айнан шу максад учун йуналтирилиши, аввало, уларни шу сох,ада зарурий билим, амалий куникмалар билан куроллантириш лозимлигини курсатади.

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан курамиз. - Т.: "Узбекистон", 2017. - 488 б.

2. Узбекистон Республикасида хотин-кизларнинг ах,воли туFрисидаги маъруза. Муаллифлар гурух,и: Fуломова Д., Саидова Г., Кобулова Д., Норбоева Т ва бошкалр. UNOPS лойих,аси асосида нашр килинган. - Т.: 1999. - 96 б. Акчурин Б.Г. Духовная и телесная организация человека. - Уфа: Изд-во "Башкир", ун-та, 2001. -257 с

3. Кенжабоева Н.М. Ёшларга соFлом оила куриш маданияти х,акида. Рисола. - Т.: "Шарк", 2009. - 40 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Кенжабоева Н.М. Талаба ёшларда репородуктив маданиятни шакллантириш. Методик кулланма. - Т.: "Мумтоз суз", 2011. - 120 б.

5. Холиков Д.Р. Оила баркарорлигини таъминлашнинг педагогик асослари (узбек оиласи мисолида): пед. фан. док. ... дисс. автореф. - Т.: 2012. - 44 б.

6. Шарипов А.Д., Шарипова Д., Таирова М. Концептуальные основы формирования здорового образа жизни учащихся. Образование через всю жизнь. - Санкт-Петербург: 2007. - 160 с.

7. Шарипова Д.Д. и др. Методическое пособие для учителей по урокам здоровья. -ЮНИСЕФ. 2006. - 256 с.

8. Мусурмонова О. Оила маънавияти - миллий Fурур. (Укув кулланма). - Т.: "Укитувчи", 1999. - 200 б.

9. Нажмутдинова Д.К., Хасанова Д.А. Репродуктив соFликни саклаш омиллари. Укув кулланма. - Т.: 2001. - 216 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.