CC BY
5
ТКБ 8Т2
Саидов Исмоил Холма^мадович, докторант (Phd)-u ихтисоси адабиётшиносии кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ «ДДХ ба номи акад.Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд) Саидов Исмоил Холмахмадович, докторант (Phd)-кафедры таджикской классической литературы ГОУ "ХГУ имени акад.Б. Гафурова"(Таджикистан, Худжанд) Saidov Ismoil Kholmakhmadovich, Doctoral student(Phd) - Department of Tajik classical literature of the SEI "KhSU named after аcad.B. Gafurov "(Tajikistan, Khujand), E-mail;uchzaphgu@mail.ru
Вожа^ои калиди: Косими Анвор, Куллиёт, газал, цасида, тахаллус, гурезгоу, байти тахаллус, гунанокии тахаллус
Мацола ба баррасии тахаллус ва истифодаи гунауои он дар газалиёти орифу шоири царни XIV-XV - Цосим Анвор (757/1356-837/1433) бахшида шудааст. Дар муцаддима ташаккули таърихии тахаллус дар батни навъуои шеъри, назарияи мууаццицон доир ба инкишофу такомули он, инчунин доир ба тахаллус, интихоб он, тарзи истифода, гунаноки, мавцеи тахаллус, дарацаи истифодаи он дар газалиёти шоирони пешин барраси шудааст. Муаллиф, уангоми навиштани мацола, асосан усулцои муцоиса ва эусонияро пеш гирифта, дар асоси он мавзуи мазкурро тауциц намудааст. Муаллиф, цойгоуу гунаноки ва дарацаи истифодаи тахаллусро дар газалиёти шоир барраси карда, таъкид намудааст, ки шоир тахаллуси худро дар газалиёташ ба ду гуна - Косим ва Косими истифода кардааст.Тибци тащиц маълум гардид, ки 99,5 сади газалцои шоир бо зикри тахаллус навишта шудаанд. Натица цосил мегардад, ки шоир дар эцоди газал композитсияи ин навъи шеърро комилан риоя намуда, дар баъзе мавридцо ибтикороте дар истифодаи тахаллусзоуир намудааст.
Ключевые слова: Касим Анвор, "Куллият", газель, касида, псевдоним, гурезгох(переход от одной части касиды -насиб к другой её части-мадх), бейт тахаллус, вариация псевдонима
Статья посвящена рассмотрению псевдонима и его варианта употребления в газелях поэта XIV-XV вв. Касыма Анвора (757/1356-837/1433).Во введении рассмотрено историческое становление псевдонима в поэтических жанрах, взгляды исследователей, связанные с его развитием и совершенствованием, а также обсуждаются его выборе, способе употребления, варьировании, месте псевдонима, степени его употребления в газелях ранних поэтов. Автор при написании статьи в основном использовал сравнительно-статистический метод и исследовал данную тему на его основе. Автор рассмотрел место, причину и степень использования псевдонимов в газелях поэта и подчеркнул, что поэт использовал в своих газелях два типа псевдонимов - Касым и Касими. По результатам исследования установлено, что 99,5% газелей поэта написаны поэтическим именом(тахаллус). Сделаеться вывод, что Касым Анвор полностью следовал композиции этого типа классической персидско-таджикской поэзии при создании газели, а в ряде случаев проявлял новаторство в использовании псевдонимов.
Key words: Qasim Anvor, "Qulliyat", ghazal, qasida, pseudonym, gurezgoh (transition from one part of the qasida - nasib to another part of it - madh), beit tahallus, variation of the pseudonym
The article is devoted to the consideration of the pseudonym and its use in the gazelles of the poet of the XIV-XV centuries. Qasim Anvor (757/1356-837/1433). The introduction considers the historical formation of a pseudonym in poetic genres, the views of researchers related to its development and improvement, and also discusses its choice, method of use, variation, place of a pseudonym, the degree of its use in the ghazals of early poets. When writing the article, the author mainly used the comparative statistical method and researched this topic based on it. The author examined the place, reason and extent of the use of pseudonyms in the poet's ghazals and emphasized that the poet used two types of pseudonyms in his ghazals - Qasim and Qasimi. According to the results of the study, it was found that 99.5% of the poet's gazels were written with a alias (tahallus). It is concluded that Qasim Anvor fully followed the composition of this type of classical Persian-Tajik poetry when creating a ghazal, and in some cases showed innovation in the use of alias.
DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-138-142
ТАХАЛЛУС ВА ГУНАНОКИИ ОН ДАР ГАЗАЛИЁТИ ЦОСИМИ АНВОР
ПСЕВДОНИМ И ЕГО ВАРИАЦИИ В ГАЗЕЛЯХКАСИМА АНВОРА
PSEUDONYM AND ITS VARIATIONS IN THE GAZELS OF QASIM ANVOR
Fазал яке аз кадимтарин аксоми шеъри гиной бyда, дар назми форсии точикй чойгохи вижа д орад. Пайдоиш, ташаккyл ва такомyли шакливy мухтавоии газалро аз миёни донишмандон Шиблии нуъмонй, Евгений Эдуардович Бертелс, Парвиз Нотили Хонларй, Зайнулобидини Мyътаман, Абдулганй Мирзоев, Марина Лвовна Рейснер, Сируси Шамисо, Дориюши Сабур, Шафеии Кадканй, Аълоxон Афсахзод ва Бадриддин Максудзода муфассалу хамачониба омyxтаанд. Бинобар ин муаллифи навиштаи х,озир ба дарозо кашидани сyxанy бахс намуданро дар ин бора чандон зарур нашуморида, ба баёни асли матлаб мепардозад
Таxаллyс нисбат ба дигар навъхои шеърй асосан дар касида ва газал фаровон истифода шудааст. Хдр чанд истифодаи таxаллyсро дар дигар навъх,ои шеърй чун маснавй мухд;;ик;и точик Ш.Точибоев [8,c.43] чуноне, ки ин пажухдшгар таъкид менамояд ба мушохдда гирифтааст, аммо он аз аносири лозимаи маснавй нест: "Овардани таxаллyс дар анчоми баъзе фаслу ибобх,ои мавнавих,ои Низомй ва Амир Хусрав ба мушохида расад, хдм, на;ли му;аррари он ;онунияти жанри мазкур бурун аст" [9,с.76]Бинобар ин, байни мухаккикон бахсхои тезутунд низ ба вукуъ пайваста, онхо ба ду гурух чудо шудаанд. Гурухи аввал асли пайдоиши газалро аз насиб ё тагаззули касидаи мадхй медонанд, ки баъдан инкишоф ёфтаву чун жанри адабии алохида шиноxта шудааст. Ин андешаро бори аввал Шиблии Нуъмонй иброз намуда, сипас Ризозода Шафак, Забехуллох Сафо ва Евгений Эдуардович Бертелс тарафдорй кардаанд. Гурухи дигар ашъори ошиконае, ки дар карни Х вучуд дошт ва вобаста ба мавзуи аслии газал, яъне ишк падид омада буд, ташаккулёфта ва сипас хамчун газали истилохй такмилшуда медонанд. Ба ин гурух Абдулганй Мирзоев, Шарифчон Хусейнзода, Расул Ходизода, Холик Мирзозода ва Иосиф Самуэлович Брагинский доxил мешаванд. Мухаккикон зимни собит соxтани андешахояшон яке аз мехвархои асосиро «^x^^yo» ё «байти таxаллyс» медонанд. Аз ин ру, таxаллyс ва чойи истифодаи он боис шудааст, ки шоxисаи жанрии касида ва газалро тамйиз намоянд. Сируси Шамисо дар китоби «Сайри газал дар шеъри форсй» чунин меорад: «Таxаллyс дар касида дар васати шеър, байни ду баxш - васфу мадх карор дорад. Вакте баxши мадх аз байн рафт, байти таxаллyс поён шуд. Мунтахо, таxаллyс дар касида «исм бурдан аз мамдух» аст ва дар газал «овардани исми шоир» [13, с.54].
Чунонки зикр шуд, таxаллyс исме аст, ки шоирон дар шеъри xyд меоваранд ва он исм бар муаллиф далолат мекунад. Вожаи таxаллyс арабй буда дар байни арабхо ба маънои «овардани номи шоир дар шеър» истифода намешавад [12, с.3]. Ин вожа дар ^уръони Карим сураи «Юсуф», ояти 80 омада ба маънии «рахо шудан» ва ё «ноумед шудан», аст.
Дар «Лугатнома»-и Дехxyдо хам зайли «таxаллyс - xолй шудан, xолй шудан аз чизе, xолй шудан ва фориг шудан, ба xилват нишастан ба танхой, таъриф барои чизе, гузоштан чизеро, тарк кардани чизе, барои xештан xилват гирифтан» - ро дорад [3, с.6529]. Дар «Фархангномаи адаби форсй» бошад, чунин омадааст: «Таxаллyс дар лугат ба маънии рахой чустан аст ва дар истилохи бадеъ «хусни таxаллyс» он аст, ки шоир устодона ва бо хифзи муносибати маъной аз насиб ё ташбиби касида ба мадх гарояд ва барои ин манзур голибан аз ташбех ва истиора бахра мегирад... Хусни таxаллyс бештар дар касида маъмул аст, аммо шуарои садаи хафтуми хичрй (сездахи мелодй.-С.И) ва пас аз он, ин шеваро дар газал низ ба кор бурдаанд. Хусни таxаллyсро «хусни маxлас» ва «хусни xyрyч» низ гуфтаанд [11, с.528].
Хамчунин, байте, ки дар он таxаллyс омада бошад, он аз дигар байтхо бояд фарк кунад: «Ва яке аз чумлаи балогат он аст, ки таxаллyс некутар будй ва чунон бояд, ки шоир такаллуф кунад ва байти маетас некутар ва кавитар гуяд» [5, с.215].
Бино ба тадкики Шафеии Кадканй ва Абдулганй Мирзоев наxyстин корбарии огохонаи таxаллyс дар шеъри форсй дар шеъри Рудакии Самаркандист. Ин санад аз карни шашум (дувоздахи мелодй.-С.И.) ба баъд охиста-охиста чойгохи xyдро дар колабхои шеъри форсй пайдо кард, то ин ки дар карни хафтум (сездахи мелодй.-С.И.) ба баъд тасбит шуд» [12, с.3]. Аммо, «аввалин шоире, ки ба таври чадид дар газал таxаллyсро ба кор мебарад, Саной будааст, ки худуд 44 дарсади газалиёти y таxаллyс дорад» [7, с.2].
Мураттибони «Куллиёт»-и Низоми Ганчавй чунин зикр менамоянд: «Маълум аст, ки Низомй на хама вакт мактаъро бо таxаллyс ба оxир мерасонад. Баъзе газалхои y, ки хачман аз 3 то 9 байтро дарбар мегиранд, бе зикри таxаллyс омадаанд, чунки зикри хатмии таxаллyс, дар давраи Низомй хануз ба хукми анъанаи катъй надаромада буд. Бар замми ин, дар замони Низомй газалхое буданд, ки дар онхо таxаллyси шоир пеш аз байти мактаъ оварда шудаанд. Ин ходиса аз он шаходат медихад, ки дар асри XII — XIII таxаллyсро дар мактаи газал овардан низ хануз хатмй набудааст» [2, с.21-22].
Лозим ба зикр аст, ки ^осими Анвор низ аз зумраи он нафаронест, ки дар гуфтани газал аз устодони ин мактаб сабак гирифта ва дар ин чода ба пайравй бар эшон каламфарсой кардааст. У аксари газалхояшро бо таxаллyс чамъбаст кардааст.
Бино ба таъкиди сохиби «Райхонат-ул-адаб» ^осим Анвор таxаллyси xyдро бар асари xидмат ва риёзати зиёд дар назди устод ва муршиди xyд, сохиб гаштааст: «Дар усули тарику сайру сулук дасти иродат ба Султон Садруддин Мусо ибни ^ŒMx Садруддин Саидисхоки Ардабилй - чадди салотини Сафавия дода ва дар xидмати он пири равшанзамир риёзоти бисёре кашида ва хам аз тарафи y ба «^осими Анвор» каринифттаор гардид...» [4, с.399]. Забехуллох Сафо бошад, чунин меорад: «Таxаллyси y дар ашъораш «^осим» ва «^осимй» аст. Гуё «^осимй» нисбаи уст ба чаддаш Абилкосим ва «^осим» шояд татисори он бошад, аз лакаби «^осим-ул-анвор» [6, с.253].
Истифодаи тарзу чойи таxаллyс, агар аз як тараф аз шоир хунари xyб талаб кунад, аз тарафи дигар вобаста ба такозои вазну радиф мебошад. ^осим дар ин рох огохона ва мохирона таxаллyсашро истифода менамояд, то равониву таъсирнокй дар газал нигох дошта шавад ва ба таъбири дигар дар хусну ифодаи газал xалал ворид нашавад.
Дар асоси 682 газали дар «Куллиёт»[1]-и шоир маълум гардид, ки гунаи таxаллyси «Kocum» аз хама бештар истифода шудааст. Шоир дар 328 газали xyд ин шаклро истифода намудааст, ки 48 дарсади газали шоирро ташкил медихад. Хамчунин, истифодаи гунаи «Kocumü» - ро мо дар 239 газали шоир мушохида кардем.
Бояд гуфт, ки дар газалиёти ^осим, байтхои таxаллyсдошта бо изофаи сифат ба таxаллyси шоир низ фаровон мушохида гардид, ки хамеша ошик ба xyд сифат мебандад. Дар мисоли Kocumu бечора (15 маротиба), Kocumu мискин (14 маротиба), Kocumu бедил (9 маротиба), Kocumu сухтадил (3 маротиба), Kocumu гадо (2 маротиба) ва ба гунахои Kocumu хаста, сацанцадил, дилхаста, хаста, дилреш, некупайванд, дарвеш, саргардон, %ицронзада, дилфигор, %айронам (1 маротибагй) истифода шудааст. Агар дар умум омор гирем, бар таxаллyси шоир бо илова шудани сифат дар байти таxаллyс 53 газал ба поён расидааст.
Дар баробари он ки дар замони ^осим яке аз вижагихои газал истифодаи таxаллyс дар он будааст, 3 газали шоир бидуни таxаллyс омадааст, ки дар «Куллиёт»-и шоир тахти ракамхои 41 [1, с.23]/ 71 [1, с.37]/ 401 [1, с.187-188] зикр ёфта, газалхои мазкур бо матлаи зер огоз меёбанд:
Бода арзон шуду зух^од харобану ябоб, Соцй, аз цоми булурин, ту цонро дарёб [1, с.23]. Зи дарди ишц, агар цон гарици ба^ри балост, %азор шукр, ки дил дар мацоми сабру ризост [1, с.37]. Бар канори тоси гардун зад %илол ангушт душ, Ошицонро муждаи айёми ид омад ба гуш [ 1, с.187-188].
Хунари шоирии ^осим дар он дарч мегардад, ки y гохе таxаллyси xyдро дар як байт ду маротиба низ истифода карда аст. Ин намуди истифодаи таxаллyс дар газалиёти ^осим се маротиба ба чашм расид, ки дар газали шумораи 99 [1, с. 50] омадааст:
Назаре аз ту агар бар дили Косим ояд, Косими сухта %ам нозиру %ам манзур аст [ 1, с.50].
Дар газали шумораи 506 [1, с.241] бошад дар харду мисраъ ба гунаи Kocumü омадааст: Зи Косими назари лутфи хеш боз магир, Ки Косими зи ту дорад %аёти цовидон [ 1, с.241 ].
Шоир, хатто, дар як мисраъ тавонистааст ду гунаи таxаллyсро истифода намояд ва ин холро дар газали шумораи 600 [1, с.286] мушохида карда метавонем, ки аввал ба гунаи Kocumü ва сонй Kocum омадааст:
Ба цони Косими, к-аз нури Косим. Надорад х,ец %осил чашми аъмо [ 1, с.286].
Добили зикр аст, ки ^осими Анвор дар 6 газал ба таxаллyси xyд номашро низ изофа намудааст. Ин тарзи истифодаро дар газалиёти аксар шоирон камтар мушохида кардан мумкин аст. Дар зикри ин масъала бо нишон додани раками газал ва сахифаи он иктифо кардем, ки бозгуи ин андешахо мебошанд 1 [1, с.3]/ 13 [1, с.9-10]/ 19 [1, с.12]/ 167 [1, с.81]/ 460 [1, с.215-216]/ 484 [1, с.223-227].
Лозим ба зикр аст, ки истифодаи таxаллyс дар байти мактаъ ва аз як маротиба зиёди онро дар газал ба нудрат мушохида намудан мумкин аст, аммо бо вучуди ин дар газалиёти ^осим ба гунаи нодири истифодаи таxаллyс дар газал рубару шудем, ки бозгуи хунари xyбй шоир дар ин чода ба шумор меравад.
Дар баробари гунанокии истифодаи тaхaллyс дар газалиёти шоир, зикри ин нyктa низ савоб менамояд, ки дар сурудахои шоир тахаллус дар бархе аз газалхо як байт пеш аз байти мактаъ низ меояд. Ин нишондод чандон зиёд нест ва аз 682 газали шоир хамагй ду газал чунин тарзи истифодаи тахаллусро дорад. Мисол:
Дар ин будам, ки K,oсuмрo чи шуд ^on? Ku гум гаштасту нoпайдoст имруз. Xumo6 oмад, ки: «Он %айрoнu мискин, Миёни ба%р гарци мoст имруз» [ 1, с. 183].
Faзaли дуюм тах,ти шумораи 516 [1, с.246] чойгир аст, ки дар он байти тахаллус ду байт ;абл аз байти мактаъ омадааст:
Гуфт K,oсим, биё, итн даркаш, Kœ надoнад забoнu ин мургoн. Сир магу, к-а^ма^н фарoвoнанд, Ku надoнанд %уццату бур^н. Ду - се рузи дигар та%аммул кун, Ku надoрад %адиси мo noëн [ 1, с.246].
Барои боз хам бехтар дарк кардани истифодаи тахаллус ва гунахои он дар газалиёти ^осими Анврр ба чадвали№1 назар андохтан мумкин аст.___
№ Гунахри тахаллус, мав^еи байти тахаллус ва тахаллус бо изофаи сифат Дарачаи истифода Басомад
1 ^осим 328 маротиба 48,09%
2 ^осимй 239 маротиба 35,04%
3 ^осимиро 41 маротиба б%
4 ^осими бечора 15 маротиба 2,2%
5 ^осими мискин 14 маротиба 2%
б ^осими бедил 9 маротиба 1,3%
l ^осими Анвор 6 маротиба 0,88%
8 ^осимиву 5 маротиба 0,13%
9 Истифодаи ду маротибаи тахаллус 3 газал 0,44%
10 ^осими сухтадил 3 маротиба 0,44%
11 ^осими гадо 2 маротиба 0,29%
12 ^осимро 1маротиба 0,14%
13 ^осимии хаста 1маротиба 0,14%
14 ^осими сацанцадил, дилхаста, хаста, дилреш, некупайванд, дарвеш, саргардон, %ицронзада, дилфигор ва %айронам 1 маротиба (хангоми хисоб 10 газал дар назар дошт шудааст, то натичаи умумй хосил шавад) Дар алохидаги 0,14% дар умум 1,47%
15 Ду газале, ки тахаллсус дар байти охир нест. Ба гунаи ^осимро ва ^осим истифода шудааст. 2 маротиба 0,29%
1б Faзaлхое, ки тахаллус доранд 679 газал 99,5б%
11 Faзaлхое, ки тахаллус надоранд 3 газал 0,44%
18 Дар мачмуъ 682 газал 100%
Цадвали 1. Дарацаи uстuфoдаu тахаллус ва гунаx^ou oн дар газалтти сими Aнвoр
Дар охир метавон ба чунин натича расид, ки ^осими Анвор аз зумраи шоироне буда, ки дар газалсарой дасти тавоно доштааст. Дар баробари риояи мавзуву мухтавои газал, конуниятхои дигари ин навъи шеърро низ риоят намудааст. Шоир дар ин рох хунари хуб нишон дода, дар аксари газалхояш тахаллусро овардааст. Х^олатх,ое ба мушохида расиданд, ки шоир хдтто, дар як газал тахаллусашро ба такрор истифода намояд. Изофаи сифат ба тахаллус яке аз вижагихои дигари хунарии шоир махсуб мешавад. Дар баробари он дар баъзе аз газалхояш байти тахаллус ба чашм намерасад. Истифодаи чандкаратаи тахаллус дар як мисраъ, инчунин ду маротиба омадани тахаллуси шоир бозгуйи хунари шоирии ^осим ба шумор меравад. Танхо, дар ду газал, дар яке як байт пеш аз байти мактаъ ва дар дигаре ду байт пеш аз байти мактаъ омадани байти тахаллус моро ба чунин натича мерасонад, ки шоир композитсияи газалро дар тамоми газалиёташ риоя кардааст ва танхо дар ду газали зикргардида дар пайравй ба кудамо амал кардааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Анвор, ^осим. Куллиёт. Бо тасхеху мукобала ва мукаддимаи Саид Нафисй. - Техрон: Саной, 1337/1958. - 417 с.
2. Ганчавй, Низомй. Куллиёт. Иборат аз панч чилд. Ч,.4. Икболнома, Махзан-ул-асрор, Девони ашъор. Мураттибони матн Бахроми Сирус ва Ч,обулко Додалишоев. - Душанбе: Ирфон, 1984. - 480 с.
3. Деххудо, Алиакбар. Лугатнома. Иборат аз 15 чилд. Ч,.5. Зери назари Мухаммад Муин, Саййид Чдъфари Шахидй. - Техрон: Сипехр, 1377/1998. - 7999 с.
4. Мударрис, Мухаммад Алй. Райхонат-ул-адаб. Ч,.3-4, - Техрон: Интишороти Хайём. 1374/1995. - 501 с.
5. Мусулмониён, Рахим. Назарияти адабиёт. - Душанбе: Маориф, 1990. - 338 с.
6. Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон (аз авоили ;арни хаштум то поёни карни нухуми хичрй). Ч,.4. - Техрон: Фирдавсй, 1364/1985. - 607 с.
7. Сафрй, Чдхонгир; Муртазавй, Саййид Чдлолиддин, Махдй, Макора Обид. Баррасии тахаллус дар шеъри Саъдй//Пажухиши адабй. №40. 1392/2013. - С.89-108.
8. Точибоев, Ш. F. Тааммуле дар "Сух,батнома"- и Имоди Фа;ех,и Кирмонй / Ш. F. Точибоев // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. - 2009. - № 1(17). - С. 38-47.
9. Таджибоев, Ш. Г. О поэмах(месневи) Хусайни Хирави / Ш. Г. Таджибоев // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. - 2014. - № 4(41). - С. 72-79.
10.Таджибоев, Ш. Г. Некоторые замечания о малых месневи Касыма Анвора / Ш. Г. Таджибоев // Ученые записки Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова. Серия гуманитарно-общественных наук. - 2015. - № 3(44). - С. 97-101.
11.Фархангномаи адаби форсй, Ч,.2. - Техрон: Интишорот, 1381/2002. - 1537 с.
12.Худоёр, Иброхим, Обид, Яхё Абдуссалох. Тахаллус дар шеъри форсй ва арабй. //Фунуни адабй (илмй - пажухишй). Соли чахорум шумораи 1 (паёпай 2) бахору тобистон соли 1391/2012. -С. 61-78.
13.Шамисо, Сирус. Сайри газал дар шеъри форсй (аз огоз то имруз). - Техрон: Ромин, 1370/1991. - 216 с.
REFERENCES:
1. Qasim, Anwar.Collection of works.Correction, Introduction and preparation of the text by Said Nafisi /Q.Anwar .-Tehran,1337.- 417 p.
2. Ganjavi, Nizami .Collection of works. It consists of five volumes.V. 4: Iqbalnama, Makhzan-ul-asror. Collection of poems. The compilers of the text Bahromi Sirus va Jobulqo Dodalishoev. -Dushanbe: Irfon, 1984. - 480 p.
3. Dehkhodo, Aliakbar. Dictionary. It 15 volumes. Vol. 5. Under the supervision of Muhammad Muin, Sayyid Ja'far Shahidi. - Tehran: Sipehr, 1377/1998. - 7999 p.
4. Mudarris, Muhammad Ali. Rayhanat-ul-adab. J. 3-4, - Tehran: Khayyam Publications. 1374/1995. - 501 p.
5. Musulmoniyon, Rahim. Theory of literature. - Dushanbe: Education, 1990. - 338 p.
6. Safo, Zabehullah. The history of literature in Iran (from the beginning of the 8-th century to the end of the 9th century of Hijri) Vol. 4. - Tehran: Firdawsi, 1364/1985. - 607 p.
7. Safari, Jahangir; Murtazavi, Sayyid Jalaluddin, Mahdi, Makora Obid. Review of pseudonym in Saadi's poetry. Journal of literary research. Year 10, number 40, summer 1392/2013. - P.89-108.
8. Tojiboev, Sh.G Cogitations on the mesnevi of Imodi Fakehi Kirmoni's "Suhbatnomа" /Sh.G.Tojiboev//Scientific Notes. Series of Humanities and Social Sciences. . - 2009. - № 1(17). - P. 38-47.
9. Tojiboev, Sh.G. About The Poems(Mesnevis) Of Husayni Hiravi/Sh.G.Tojiboev//Scientific Notes. Series of Humanities and Social Sciences.- 2014. - № 4(41). - P. 72-79.
10.Tojiboev, Sh.G. Some notes about short masnawi of Qasim Anwar /Sh.G.Tojiboev//Scientific Notes.Series of Humanities and Social Sciences.- 2015. - № 3(44). - P. 97-101.
11.Dictionary of Persian literature, Vol. 2. - Tehran: Publications, 1381/2002. - 1537 p.
12.Khudoyar, Ibrahim, Obid, Yahya Abdussalah. Alias in Persian and Arabic poetry. // Literary work (scientific - research). Fourth year, number 1 (2 in a row) spring and summer 1391/2012. - P. 61-78.
13.Shamiso Sirus. Gazel evolution in Persian Poetry(from the beginning to today). - Tehran: Romin, 1991. - 216p.
