CC BY
3
ТДУ 82
DOI:10.51844-2077-4990-2022-2-72-78
МАВК.ЕИ КОФИЯ Ма^мудзода Обидцони Бекназар, номзади ДАР ГАЗАЛИЁТИНАЗИРИИ илмуои филология, сармуаллими кафедраи НИШОПУРЙ назария ва таърихи адабиети Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй(Тоцикистон, Душанбе) РАСПОЛОЖЕНИЕ Махмудзаде Обиджони Бекназар, кандидат РИФМЫ В ГАЗЕЛЯХ НАЗИРИИ филологических наук, старший
НИШОПУРИ преподаватель кафедры теории и истории литературы Таджикского государственного педагогического университета им. С.Айни, (Таджикистан, Душанбе) THE POSITION Mahmudzoda Obidjoni Beknazar, candidate of OF RHYME IN NAZIR philological sciences, lecturer of the department NISHOPUR^S GHAZALS of theory and history of literature under the
Tajik State Pedagogical University named after S. Aini (Tajikistan, Dushanbe), E-mail: мirobid-26@mail.ru Вожа^ои калидй: Назири, адабиёти форсизабони %инд, газал, цофия, цофияи мураддаф, цофияи мутлац, цофияи даруни, такрори цофия, маънисози, цофиясанц
Дар мацола мавцеи цофия дар газалиёти Назирии Нишопури мавриди тауциц царор гирифтааст. Муаллиф дар цараёни омузиши масоили назарии цофия ва цойгоуи он дар шеър муцаррар намудааст, ки адабиётшиносон цофияро яке аз рукнуои аслии шеъри суннати донистаанд. Дар цараёни баррасщои нахуст ба цойгоуи цофия дар заминаи истицбол аз шеваи суханварони пешин таваццуу зоуир гардида, дар асоси он маълум гардидааст, ки Назири уарчанд дар цараёни пайрави аз газалиёти шоирони гузашта мууимтарин усули кори онуоро дар цофиясози идома медиуад, вале ба назар мерасад, ки баробари ин тозакориуое низ дар цофиясози ба вуцуд меоварад. %амзамон, бо истифодаи вожауои дигар, такрори цофия ва тауаввули маъноии ощо уамчун яке аз вижагщои мууими сабки уинди, инчунин мазмунсозиуои шоирона, ба кушишу талошуои навоваронаи шоир таъкид мекунанд. Аз барраси ва тауцици мавзуъ муаллиф ба натицае расидааст, ки Назири баробари истифодаи навъуои мухталифи цофия кушидааст, ки тацрибауои уунарие дар эцоди цофияуо тавассути ба кор гирифтани калимауое, ки камтар дар мацоми ин рукни шеър царор гирифтаанд, анцом диуад, ки дар умум уунари шоирии суханварро шаруу тафсир мекунанд.
Ключевые слова: Назири, индийско-персидская литература, газель, рифма, абсолютная рифма, внутренняя рифма, повторение рифмы, стихотворец, смыслотворчество
В статье рассматривается расположение рифмы в газелях Назирии Нишапури. Автором в процессе изучения теоретических вопросов рифмы и ее места в поэзии установлено, что рифма, по мнению многих литературоведов, является одним из основных столпов традиционной поэзии. С учетом первых дискуссий предыдущих мастеров слова о соотношении стиля рифмовки и её позиции, было выявлено, что Назири, хотя и следует основным приемам рифмовки газелей поэтов прошлого, продолжает совершенствовать поэтическую рифму. В то же время, воспользовавшись другими словами, повторяющимися рифмами и их осмылением, автор определяет важную черту индийского стиля, поэтическую окраску, акцентируя внимание на новаторские усилия и стремления самого поэта. На основе анализа и изучения темы исследования автор делает вывод, что Назири при использовании различных типов рифмы больше старался работать над созданием нового типа рифмовки и экспериментировать с ее структурой, вводя другие, менее распространенные выражения и слова в данном типе поэзии, в результате которых проявляются красноречивость и мастерство поэта.
Key words: Nazir, Indian Persian literature, ghazal, rhyme, absolute rhyme, inner rhyme, repetition of rhyme, semantics, rhyme checking
The article dwells on the position of rhyme in Nazir Nishopur^s ghazals. In the course of the study the author canvasses theoretical issues beset with rhyme and its place in poetry the fact that rhyme being recognized as one of the main pillars of traditional poetry by literary scholars. While considering the first discussions particular attention is paid to the place of rhyme in the context of imitating to the style of the previous speakers based on which it is clear that Nazir while following the past poetsл ghazals continues
the most important method of their work in rhyme creation. The relevant refinement leads to the former as well. At the same time, the use of other words, repetition of rhymes and their semantic evolution as one of the important peculiarities of the Indian style, as well as poetic content. From the consideration and research of the subject, the author of the article comes to the conclusion that Nazir alongside with the use of different types of rhyme made an endeavor to conduct experiment with the creation of rhymes by using words that are less in the position of this pillar of poetry, which in general makes the poefs speech. comment.
Баррасй ва тахкики кофия хдмчун унсури мухими шеър дар адабиётшиносии точик аз нимаи аввали карни бистум огоз ёфта, то имруз бо усулхои мухталиф давом дорад. Китобхои арзишманди Бахром Сирус бо номи «Кофия дар назми точик» (1955), «Арузи тоники» (1963) ва «Назарияи нави к;офиябандй дар назми точик» (1972) ба хукми сарчашмахои нодири тахкик ва омузиши кофия дар шеъри точикй то кунун мавриди бахрабардорй карор доранд. Хдмчунин фасли сеюми китоби «Санъати сухан»-и Туракул Зехнй, ки «^офия» ном дорад, низ дар шинохт ва чойгохи кофия дар шеър аз ахамияти мухиме бархурдор мебошад. Хдрчанд бахши мазкур бори аввал ба китоби «Санъати сухан», ки соли 1992 хдмрох, шуд, вале маълум аст, ки он хдмчун як тадкикоти мухим солхои пеш ба калам омада, дорои ахамияти мухим дар шинохти чойгохи кофия дар шеър ба шумор меравад.
Дар навбати аввал бояд таъкид намуд, ки дар андешахои назарии гузаштагони мо кофия яке аз рукнхои аслии шеър дониста мешавад ва хатто шеърро каломи мухайял, манзум ва мукаффо донистаанд. Туракул Зехнй андешахои Шамс ^айси Розй, Насируддини Тусй ва дигаронро дар бораи кофия зикр намуда, ба ин восита накши таъсирбахши онро дар ташаккули шеър таъкид медорад. Аз чумла, чунин менависад: «Шамс ^айси Розй дар «Ал-муъчам» шеърро сухане андешида, мавзун ва мураттаб хисоб менамояд, ки сахт пойбанди кофия аст. Танхо Насируддини Тусй дар «Меъёр -ул-ашъор» ва «Асос ул-иктибос» мегуяд: «Шеър дар назди омма каломест мукаффо(кофиядор) ва мавзун, дар назари ахли мантик каломест маънавй ва мавзун». У хатто агар кофия монеи чараёни илхоми шоирй шавад, онро ба як тараф мемонад. У аз шеър чашмдори дурахшандагии андеша. хаёл ва оханг аст» [1, с.375].
Муаллифи «Санъати сухан» дар чараёни тахлили накду назархои донишмандони гузашта ба натичае мерасад, ки «арузиёни классик, ба чуз Насируддини Тусй» кофияро рукни асосии шеър медонистанд. Аввало калимахои кофияшавандаро руи когаз менавиштанд. Инчунин барои як кофия чандин мазмун фикр карда, яке аз онхоро, ки ба кофия вобастагии бештаре дорад, интихоб мекарданд. Бинобар ин, шоирро кофиясанч хам номидаанд. Шамси ^айси Розй ва дигарон сараввал интихоби кофияро тавсия кардаанд [1, с.376].
Нихояти хулосаи Туракул Зехнй аз баррасии мулохизахои донишмандони илми балогат дар гузашта рочеъ ба ин рукни шеър дар он ифода меёбад, аст, ки харчанд ин рукни мухим дар сохтори навъхои шеъри суннатй чойгохи мухим дорад, «вале вазифаи он на ба дарачаест, ки ягона пояи асосии шеър хисоб ёбад. ^офия факат ба он дарача ахамият дорад, ки мазмун шаклро таъйин кунад хам, шакл дар навбати худ воситаи ифодаи мазмун ва ба ин маънй фаъол аст» [1, с.376].
Албатта, баррасии масоили назарии шинохти кофия ва радиф дар баробари осори мазкур дар силсилаи такикоти дигар аз донишмандон кишвархои форсизабон низ ба мушохида мерасад, ки аз чумлаи онхо китоби донишманди сохибном Сируси Шамисо «Ошной бо аруз ва ^офия» мебошад [12]. Аз ин ру, ин чо ниёзи такрори назароти мазкур бокй намемонад. Вобаста ба ин, ба таври куллй масъалаи чойгохи кофия дар газалиёти Назирии Нишопурй мавзуи аслии маколаи мо хохад буд.
Дар заминаи мутолеаи девони Назирии Нишопурй маълум мегардад, ки шоир дар чанд маврид вожаи кофияро низ хамчун унсури шеър ба кор бурда, ба таъбири Туракул Зехнй калимаи «кофияандеш»-ро дар макоми шоир низ истифода кардааст. Ч,ое нахуст вожаи «кофияандеш»-ро ба маънии дар фикри кофия будан корбаст карда, таъкид медорад, ки вакте сухани ишк ба забон ояд, онро месароям ва сабру хиради андеша аз кофия надорам:
%ар навъ, ки ояд сухани ишц, сароям, Сабру хиради к,офияандеш надорам [3, с.247].
Дар ду маврид бошад, вожаи «кофиясанч»-ро ба маънии шоир ба кор бурдааст, ки ин таваччухи Назирй ва корбурди ин вожа ба маънии гуяндаи шеър назари махсуси вайро дар мавриди накши мухими ин рукни шеърй дар эчоди он баён медорад:
Гарчи ба цавлони фа%м пай ба сyхaн бyрдaaнд,
Гирди сyхaн гaшmaaнд кофиясанцони y.
iiiiii
Гар ба хaëли дигар аз сyхaн aфmодaaнд, Ба%ри гaлam кардаанд кофиясанцони y [3, с. 416-417]. Дар ин касидаи шоир хатто вожаи кофиясанч ба маънии шоир такрор омaдaвy яке аз xyсyсиятхои сабки хиндиро тачассум нaмyдaaст. Дар навбати аввал Назирй кофиясанчро дар мавриди ба максад нарасидан ва гирди сyxaн гаштан мавриди истифода карор додааст. Шоир таъкид нaмyдaaст, ки харчанд шоирон ба маънии сyxaн то андозае пай бyрдaaнд, вале зохиран ба умки маънй нaрaфтaвy гирди сyxaн гардидаданд. Вале дар мавриди дигар таъкид медорад, ки агар ба xaёле дигар аз доираи сyxaнвaрй берун мондаанд, аммо галатхои фаровоне кардаанд. Дар байти аввал шоир гирди сyxaн мегардаду ба асли матлаб намеравад ва дар холи дуюм ба галатхои фаровоне рох медихад. Дар назари аввал метавон таъкид дошт, ки бо назардошти он ки Назирии Нишопурй мухимтарин суннатхои шеъри гузашатагони xешро давом додааст, дар шеваи корбурди кофия y пайравони шоирони пешин аст. Ба дигар таъбир, падидахои кофиясози шеъри пешиниёнро давом додааст. Аз чумла, газали мазкури Назирии Нишопурй бо истикбол аз шеваи кофиясозии газали Х,офизи Шерозй суруда шудааст, чун дар пайравй аз он суруда шуда, такрори калимахои кофияшаванда низ ин равишро 6озгуй мекунанд:
Дар парда ра% надоданд ва^и сyхaн саборо, Ман нек мешиносам пайгоми ошноро. Айши дшри гyрбam чун барк дaргyзор аam, Нamвон ба кайд кардан завки гyрезпоро. Вaцдy самои суфи холи аз он маком аem, Чизе ба ëр монад он о%уи Хиmоро. Аз хyрдaе ки дорад гyл, дар кабо нaгyнцaд, Чое ки %аom завке, мегардад ошкоро. Бо фaкрy maнгдaсmй шум ат уц6у ма^й, Дар кишвари гаюрон нaхвam кушад гадоро. Бар кадри кобилийяm доданд, %ар чи доданд, %акроQm бар my %yццam, my%мam мане% казоро! Аз маргзориукбо, ë сабзазори дуне То донам, аз куцои, %арфе бигу, Худоро! Инсофу мехрбонй а%д аз ца%он бaрaндохm, Шуд ро^й хушомад, шуд дyсmü мудоро. Бо шо%и ишкбозон охир касе бигуяд: Бе обу дона кyшmй мургони хушнаворо! Аз ко%иши му%иббон бар кадри худ фазоянд, Бо ин хасисмардум ëрй магир, ëро! Хyшфиmрamй, Назирй, %алли дакики худ кун, %осил зи кори мардум бонге^ остро [3, с.4-5].
Fазали Хофиз
Дил меравад зи да^ам, сохибдилон, Худоро, Дардо, ки рози пинхон хохад шуд ошкоро. Kишmинишaсmaгонем, эй боди шyрma, бархез, Бошад, ки боз бинем дидори ошноро. Дахруза мехри гардун, афсона а^у афсун, Некй ба цои ëрон фyрсam шумор моро. Дар %алкаи гулу мул хуш хонд душ булбул, %оma-с-сaбy%a хуббу ë айю%а-с-с-сукоро. Эй сохиби кaромam, шукронаи сaломam, Рузе maвaккyде кун, дарвеши бенаворо. Осоиши ду геmй maфсири ин ду харф aсm: Бо ду^он мурувваш, бо душманон мадоро. Дар куи некноми моро гузар надоданд, Гар my намеписанди, maгйир кун казоро. Он maлхвaш, ки суфи уммулхабоисаш хонд, Аш%олано ва а%ло мин кyблam -ил- узоро. %ангоми maнгдaсmй дар айш кушу ма^й,
К-ин кимиёи %астй Корун кунад гадоро. Саркаш машав, ки чун шамъ аз гайратат бисузад, Дилбар, ки дар кафи у мум аст, санги хоро. Оинаи Сикандар, Цоми Цам аст, бингар, То бар ту арза дорад а^воли мулки Доро. Туркони порсигу бахшандагони умранд, Соци бидex^ башорат пирони порсоро. Хофиз ба худ напушид ин хирцаи майолуд, Эй шайхи покдоман, маъзур дор моро [14, с.41-42].
Дар чараёни мyкоисаи шеваи кофиясозии Назирй маълyм мешавад, ки дар баробари такрори вожагони Худоро, ошкоро, мадоро, гадоро, цазоро, ёро ва амсоли ин, чанд вожагонеро истифода мекунад, ки дар сyрyдаи Х,офиз мушояида намешаванд. Ин чо боз хдм тозакорияои Назирии Нишопурй ба назар мерасад. Хдрчанд аз нигояи сохтори куллй ва микдории умумии байтяо газали Х,офиз нуфуз дорад, аммо Назирй дар хдчми 10 байт дар чанд маврид вожагони дигарро дар макоми кофия баргузида, шеваи кори хешро тагйир медихдд. Аз чумла, калимаяои «саборо», «гурезпоро», «хушнаворо» ва «осиёро» дар таркиби газали Х,офиз яамчун калимаяои кофияшаванда дида намешавад. Дар баробари ин, калимаяои «гурезпо» ва «хушнаво» дар колиби калимасозии мураккаби сабки хдндй эчод гардидааст, ки сабки нигориши Назириро ба ин шева наздик намудаанд. Хдмчунин аз чихдти мазмун ва мундарича низ газали Назирй нисбат ба газали Х,офиз фарки бештар дорад. Дар назари аввал, бо такозои маъниофаринияои хоси сабки яиндй доираи муайяни мавзуъяоро фаро мегирад. Хдмчунин вожаяои кофияшаванда дар яар ду газал аз назари маънй тафовутх,ои муайянеро сояибанд ё ба таъбири дигар калимаяо бо маънияои аз хдмдигар фарккунанда ба кор рафтаанд. Барои намуна ба мукоисаи як байтй аз яар ду газал, ки дар оняо калимаяои ба яам монанд кофия шудаанд, мурочиат мекунем. Х,офиз фармудааст:
^ангоми тангдастй дар айш кушу масти, К-ин кимиёи %астй Корун кунад гадоро [14 c.42].
Назирй мeгyяд:
Бо фацру тангдасти шум аст уцбу масти, Дар кишвари гаюрон нахват кушад гадоро [3, с.5].
Ба мушояида мерасад, ки дар маъниофаринй ва баёни матлаб то чое афкори мухолифи яамдигар баён шудааст. Х,офиз таъкид мекунад, ки хднгоми тангдастиву нодорй ба шодиву нишот бикуш ва гами нодорй махур, зеро дар рузгори одамй яар иттифоке метавонад биафтад. Кимиёи хдстй (зиндагй, хдёт) метавонад инсони нодорро рузе дорову сарватмандеро нодор гардонад. Ба таъбири дигар, кимиёи хдстй метавонад, ки гадоро ба_мартабаи ^орун бирасонад. Аммо назари Назирй комилан хилофи дидгохд Х,офиз аст. У мефармояд, ки хднгоми тангдастиву факр гуруру мастй бад аст, зеро дар миёни гаюрону мутакаббирон бар он яол карор гирифтани гадо боиси марги y хохдд гардид. Х,арчанд дар яар ду маврид вожаи кофияшудаи «гадо» яамон маънии нодор, факирро ифода мекунад, аммо вобаста ба маънии куллии байтяо ду матлаби мухолифи яам баён шудааст, ки ба як шахс, яъне гадо нисбат доранд.
Назари Х,офиз дар бегамии инсон дар яоли тангдастй мусбат аст, аммо Назирй чунин яолро номатлуб ва яатто шум мешуморад, ки поёнаш ба марг меанчомад. Вожаи гадо яам дар байти Х,офиз ва яам дар байти Назирй яукми масал дорад, яъне барои исботи назари куллй хдр ду шоир гадоро мисол оварданд. Назирй бошад ин шеваи баёнро бештар дар пояи яке аз хусусиятх,ои сабки х,индй ба унвони унсури тамсил ба кор бурдааст.
Хдмин тавр, дар аксар касида ва газаляое, ки Назирии Нишопурй аз Анварй Х,офиз, Бобо Фигонй, Урфии Шерозй ва дигарон истикбол намудааст, чунин шеваи кофиясозй дучор меояд. Масалан, Урфии Шерозй дар матлае аз газали хеш овардааст:
Сад чашмаи зах;р аз лаби доги дили мо рeхт, Fам равгани талхe ба чароги дили мо рeхт [15, с.337]. Назирй дар цавоби ин газали Урфй сурудааст:
%ицрон нама^ суду ба доги дили мо рeхт, Савдои ту оташ зи димоги дили мо рeхт [3, с.60].
Мусаллам аст, ки донишмандони кофияшинос навъяои мухталифи онро мукаррар кардаанд ва микдори он то ба 25 адад расидааст. Аммо нуфузи кофияяои мураддаф, ки истифодаи он
кабл аз калима ё иборахои радифшуда маъмул аст, аз чумлаи навъи кофияхои пуркорбурд дар газалиёти Назирии Нишопурй ба шумор меравад. Аз чумла, дар газали зерин калимоти «аёг», «чарог», «димог», «бог», «дог», «сурог» ва «зог», кабл аз вожаи "кучост", хамчун кофияи мураддаф ба кор рафтаанд:
Хумори май ба лабам куфл зад, аёг куцост? Калиди майкада гум кардаам, чарог куцост? На андалеб газалхон, на шохи гул хандон, Дар ин ба^ор касеро дилу димог куцост? Шукуфаро ба нами абр цома дар гарав аст, Бара^наро сару сомони айши бог куцост? Яке ба гирди гулистони хеш сайре кун, Бибин, ки як гул бе сад %азор дог куцост? %азор цинси муродам ба вакт дар гарав аст, Даме, ки со^иби вакте ди^ад сурог куцост? Ба хуни дида Назирй бисозу бода махо%, Барои зог мае %амчу хуни зог куцост? [3, с.60].
Нуктаи кобили таваччух он аст, ки Назирй дар мавриди дигар аксар калимотеро, ки дар макоми кофияи мукайяди мураддаф ба кор рафтаанд, хамчун кофияи мутлак истифода кардааст, ки таваччух ба матни комили газали зер ин андешаро собит мекунад. Дар баробари ин, чанд вожаи дигарро низ, ки дар мисоли рог, чарог, лог ва монанди ин ба унвони кофияхои нав афзудаст:
Гуяд са^ар, ки шаб гузар афкандай ба бог, Гул^о нишон ди^анд зи ту, булбулон сурог. %ар шом цустуцуи ту орад ба богу куй, %ар суб% цустуцуи ту дорад ба богу рог. Фирдавс гайрат ораду ризвон %асад барад, Ба %ар замин, ки бо ту муяссар шавад фарог. Захмам ба буи мушки ту табхола дар да^ан, Дорам зи шури лаъли ту хуноба дар аёг. Нури ситора^о х,ама аз офтоби туст, Руйи ту %аст, нест гам аз мурдани чарог. Онро, ки доги ишк ба мастй ни^одай, Тойиб %азор буса занад бар нишони дог. Моро, ки фоли айши кудуми ту матлаб аст, Хуштар бувад зи нагмаи булбул фигони зог. Магз аз бухури мицмари зулфат муаттар аст, Цоми майе, ки аз ту муаттар кунам димог. Аз дуст гу, Назирию бо дуст дам барор, Гайр аз ^адиси мех;ру вафо лоба дону лог [3, с.214]. Дар баробари ин, ба мушохида мерасад, ки дар байти дуюми газал, яъне
%ар шом цустуцуи ту орад ба богу куй, %ар суб% цустуцуи ту дорад ба богу рог [ 3, с.214]. кофияи дарунй низ чой дорад. Ин чо вожахои "орад" ва "дорад" ба хам кофияи дарунй шудаанд ва аммо як тозакории дигаре, ки ин чо мушохида мешавад, кабл аз кофияи дарунй омадани такрори ибораи «чустучуи ту» дар хар ду мисраъ мебошад, ки ба гунае кабл аз кофияи дарунй, гуё радифе эчод намудааст, ин ибораи такрор тобеи хамон вожахои кофияшуда дар даруни мисраъхо мебошанд. Вобаста ба ин ки дар сабки хиндй маъниофаринй ва мазмунсозй накши мухим дорад, гохо ба мушохида мерасад, ки калимахо дар кофия такрор мешаванд. Агарчй ин суннати кофиясозй ё такрори кофия дар гузаштаи шеъри форсй камтар ба мушохида мерасад, вале ба мушохида мерасад, ки бо назардошти афзалият бахшидан ба маънисозй дар газалиёти Назирй чунин такрори кофия ба назар мерасад. Масалан, дар порчаи газали зерин ба мушохида мерасад, ки вожаи «соф» ду маротиба кофия шудааст:
Ба ша^ри %олати ман нома^о дар атроф аст, %азор кофилаам зери бори у соф аст. Ба ме^рубонии у эътимод натвон кард, Ки тозаошикаму хотираш ба ман соф аст. Ба нола ашкфишонам, ки тозадавлатро, Атои ним дирам дастго^и сад лоф аст [3, с. 61 ].
Вобаста ба пайванди калимаи "соф" ба вожахои мавриди назар, ки дар асоси онхо иборахои муайяне эчод гардидааст, тахаввули маъноии калимаи мавриди назар ошкор мегардад. Дар байти аввал ибораи «зери бори у соф аст» шакл гирифта, ки дар таркиби он калимаи «соф» ба маънии бетаъсир, бетагйир, яксон ба кор рафтааст. Дар байти дигар бошад, дар батни таркиби «хотираш ба ман соф» аст, ба маънии бегаш, бидуни кайд, холй аз хама гараз мавриди истифода карор гирифтааст, ки ин матлаб ба тозакори^ои Назирй дар чараёни такрори кофия дар газал ишорат мекунад. Хдмчунин ба назар мерасад, ки дар байти аввал ва байти кабл аз мактаи газал низ калимаи «атроф» такрор шудааст. Байти мазкур чунин аст:
Ба як табассуми дуздидаам фаро^ам соз, Ки чун рухи ту парешонам, аз атроф аст [3, с.61 ].
Маълум аст, ки дар байти аввал вобаста ба таъкиди шоир сухан дар бораи аз хар тараф расидани номахо барои баёни шархи холи гуянда меравад. Ин чо сухан аз гушаву канор меравад, ки аз он самт номахо барои шархи холи ман меояд. Аммо дар байти дигар бошад, харчанд зохиран гуё каробати маъной ба байти аввал мушохида мешавад, ин чо косили сухани шоир эчоди парешонхолй аз дасти атрофиён мебошад ва зимнан дар байти боло атроф ба маънии чахор тараф, гушаву канор ва дар байти мавриди назар то чое ба маънии атрофиён, ахли гирду атроф, ононе, ки дар канори у карор гирифтааст, ба кор рафтаанд.Дар газалиёти Назирй дар сохтмони кофия истифода аз калимахои нодир ё вожагоне, ки дар шеър гузашта дар макоми кофия камтар ба мушохида мерасанд, низ чой доранд, ки навъе ба тозакорихои вай дар кофиясозй ишорат мекунад. Ин шеваи кофиясозй то андозае хеле душвор хам хаст, чун дар навбати аввал дар калимахое, ба кор мераванд, ки дар кофиясозй камтар ба кор мераванд ва вожахои мавриди истифода низ дар ин замина зиёд хам нестанд. Ин усули кофиясозиро метавон ба гунаи дигар тачрибахои нодири шоир ба шумор овард. Барои намуна, ба газали зерини шоир назар меафканем, ки дар он кофиясозй тавассути чунин шеваи нодир сурат гирифтааст:
Оне ба асар дорию шаъну ба тасарруф, Дил^о нашавад шефтаи кас ба такаллуф. Фикри ту ба ва^дат барад аз фикри мацозам, Харчанд ки табъам бигурезад зи тасарруф. Бар крмати мо кисвати тацсир буриданд, То зеби Худованд шавад афву талаттуф. Лаб боз кашидем, ки ме^ри ту дарояд, Пистони карам шир дарорад ба таваккуф. Аз габни замоне, ки ба кайди ту набудам, Дар худ ба газаб бинаму дар ту ба таассуф. Чун гурсунаи сифла ба хони ту расидам, Аз лукма бисузам лабу кому накунам туф. Мастурии ту беш кунад шавки Назирй, Чуз исмати Юсуф надарад пардаи Юсуф [3, с.216-217].
Дар ин чо, ба мушохида мерасад, ки калимахои «тасарруф», «такаллуф», «талаттуф», «таваккуф», «таассуф», «туф» ва «Юсуф» кофияи мутлак шуда омадаанд, ки назирашро дар газали гузаштаи адабиёти точику форс шояд ба мушохида нагирем. Дар баробари ин, шоир дар ин газал низ вожаи «тасарруф»-ро ду маротиба бо маънихои мухталиф такрор мекунад, ки таваччухашро ба маънисозихои хоси сабки хиндй бозгуй менамояд. Дар умум, аз бахсу баррасихои анчомёфта дар мавриди шевахои эчоди кофия дар газалиёти Назирии Нишопурй равшан мегардад, ки барои у дар сурудани ин навъи шеърй накши рукни мухими он ^офия хеле вочиб аст. Ин аст, ки хатто у дар чанд чои шоирро хамчун кофиясанч ном мебарад. Дар баробари он ки Назирй шевахои суннати кофиясозиро аз шоирони гузашта истикбол мекунад, вале тавассути истифода аз вожагони нав, афзудани хачми абёт дар газалхо, такрори калимахо бо ифодаи матлаб ва маънихои нав, тозакорихое дар ин рукни сохтории шеър анчом медихад. Дар баробари ин, дар кофиясозихои Назирй истифодаи вожахои нодир ва тачрибахои нав дар эчоди кофия ба мушохида мерасад, ки кушишхои навоваронаи шоирро шарху тафсир мекунанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Зехнй, Туракул. Санъати сухан/Т.Зехнй. - Душанбе: Адиб, 2007.- 400 с.
2. ^офилабошй, Саидхалил. Мукоисаи ашъори Назирии Нишопурй ва Урфии Шерозй. Рисолаи коршиносии аршади адабиёти форсй. Донишгохи Фирдавсии Машхад. - Машхад, 1371-1371.- 292 с.
3. Нишопурй, Назирй. Девон /Ба тасхеху таъликоти Мухаммадризо Тохирй. - Техрон: Нигох, 1389. - 647 с.
4. Нуъмонй, Шиблй. Шеъру-л-ачам ё таърихи шуаро ва адабиёти Эрон. Тарчумаи Сайид Мух,аммадта;ии Гелонй/ Шиблии Нуъмонй.-Техрон, 1368.- 564 с.- Ч,. 1-2.
5. Пригарина, Н.И. Индийский стиль и его место в персидской литературе (вопросы поэтики)/Н.И.Пригарина.-Москва, 1999.- 328 с.
6. Ризой, Ахмад, Мехроварон Махмуд. Баррасии мухтассоти дастгоххои забонй дар касидае аз Анварй ва истикболи Назирии Нишопурй аз он//А.Ризой/Фаслномаи мутолеоти Шибхи Кораи Донишгохи Систон ва Балучистон. Соли панчум, шумораи чахордахум,1392.-С.33-66.
7. Сабзаворй, Ризо Музаффарй. Назирй-шоири сабки хиндй ва Нишопур. Фаслномаи мутолеоти Шибхи ^ораи Донишгохи Сиистон ва Балучистон. Соли савум, шумораи хаштум, поизи 1390.- С. 139-150.
8. Сатторзода, А. Такмилаи бадеи форсии точикй (дар заминаи навиштахои пешиниён ва имрузиён)/А.Сатторзода.-Душанбе, Адиб, 2011.- 330 с.
9. Сирус, Бахром. Кофия дар назми точик/С.Бахром.-Сталинобод, 1955.-185 с.
10.Сирус,Бахром.Арузи точикй/С.Бахром.-Душанбе:Нашриёти давлатии Точикистон,1963-87 с.
11.Сирус, Бахром. Назарияи нави ;офиябандй дар назми точик.-Душанбе, 1972-47 с.
12.Шамисо, Сирус. Ошной бо аруз ва ;офия. -Техрон: Митро, 1393. -150 с.
13.Х,офиз, Шамсиддин Мухаммади Шерозй. Куллиёт / Мукобала ва тасхехи Мухаммадсиддики Комил. - Техрон, 2001. - 356 с.
14.Шерозй, Хофиз. Девон. Тахияи матн аз Шарифмурод Исрофилниё / Хофизи Шерозй.-Душанбе: Адиб, 2015.- 480 с.
15.Шерозй, Урфй, Ч,амолиддин Мухаммад. Куллиёт. Ба кушиш ва тасхехи Валиюлхакки Ансорй. Ч,.1.Техрон: Донишгохи Техрон, 1378, - 1014 с.
REFERENCES:
1. Zehni, Turaqul. The Art of Speech / T.Zehni. - Dushanbe: Man-of-Leters, 2007. - 400 p.
2. Kofilaboshi, Saidkhalil. Nazir Nishopuri's and Urfi Shirozi's Comparison of Poetry. Thesis on Persian literature. Mashhad University named after Firdowsi. - Mashhad, 1371-1371. - 292 p.
3. Nishopuri,Naziri.Divan/edited and corrected by Muhammadrizo Tohiri.-Tehran:View,1389. - 647 p.
4. Numoni, Shibli. Shahr-ul-Ajam or the History of Iran and Iranian literature. Translated by Sayyid Mohammad Taqi Gelani/ Shibli Nu'mani. - Tehran, 1368. - 564 p. - Vol. 1-2.
5.Prigarina, N.I. Indian Style and its Place in Persian Literature (poetic issues) /N.I. Prigarina. -Moscow, 1999. - 328 p.
6.Rezai, Ahmad, Mehrovaron Mahmud. Expert Review on Linguistic Devices in a Poem of Anvari and Naziri Nishapuri's its Reception // A. Rezai / Shibhi Korai reading section of Sistan University and Baluchistan. The fifth year, fourteenth issue, 1392.- P. 33-66.
7.Sabzavori, Reza Muzaffari. Naziri - a Poet of Indian Style and Nishapur. Bibliography of the Sistan University and Baluchistan. The third year, eighth issue, Fall of 1390. - P. 139-150.
8.Sattorzoda, A. Improvement of Tajik Persian Art (based on the writings of past and present) / A. Sattorzoda. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2011. - 330 p.
9.Cyrus, Bahram. Rhyme in Tajik Poetry / S.Bahrom. - Stalinabad, 1955. - 185 p.
10.Cyrus, Bahram. Tajik Day / S.Bahrom. - Dushanbe: Tajik State Publishing House, 1963. - 287 p.
11.Cyrus, Bahram. New Theory of Rhyming in Tajik Poetry. - Dushanbe, 1972. - 47 p.
12.Shamiso, Cyrus. Acquaintance with Aruz and Rhyme. -Tehran: Mitro, 1393. -150 p.
13.Hafiz, Shamsiddin Muhammad Shirozi. Collection of Compositions / comparison and correction of Muhammad Siddiq Kamil. - Tehran, 2001. - 356 p.
14.Shirozi, Hafiz. Divon. Prepared by Sharifmurad Isrofilnia / Hafiz Shirozi. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2015. - 480 p.
15. Shirozi, Urfi, Jamaliddin Muhammad. Collection of Compositions. Under the editorship of Waliulhaqqi Ansari. -V.1. Tehran: Tehran University, 1378. - 1014 p.
