CC BY
99
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
УДК 83,3 (2Т)
Д.Г.ҚАЮМОВА
НАСРИ СОРБОН ДАР НАҚДИ АДАБИИ ТОҶИК
Вожаҳои калидй: Сорбон, наср, насри бадей - таърихӣ, нақди адабӣ, масъалаҳои насри муосир, баҳси адибону мунаққидон.
Сорбон аз шумори нависандагони маъруфи адабиёти муосири тоҷик аст, ки ҳанӯз дар доираву мактабҳои адабии замони шӯравӣ худро ба унвони суханвари чирадаст муаррифй намуда буд. Дар бозтоби шахсият ва ҷанбаҳои мухталифи эҷодиёти ӯ хидмати нақди адабӣ басо муҳим аст. Аз нашри нахустин маҷмӯаи ҳикояҳои адиб, ки «Гап дар дил» ном дошта, соли 1969 ба табъ расида буд, то роман - эпопеяи «Достони писари Худо» мунаққидон дар перомуни усули нигориш, сабки баён, сужетофаринӣ, композитсия, банду басти воқеаҳо, офариниши характери персонажҳо, мувофиқати мавзуъ бо жанрҳо, забон, истифодаи саноеи бадеӣ, корбасти зарбулмасалу мақол, масоили ахлоқи иҷтимоӣ ва дигар паҳлуҳои эҷодиёти ин қаламкаш мулоҳиза меронанд. Маҷмӯи баррасиҳои осори Сорбонро аз тарафи ноқидон чунин дастабандӣ кардан мумкин аст.
1. Тақризҳо дар сафҳаҳои матбуоти даврӣ.
2. Таҳлил дар доираи рисолаҳои илмӣ ва монографияҳо.
3. Баррасиҳо дар раванди таҳлили ҷараёни адабии давр.
Илова бар ин бояд ёдовар шуд, ки Сорбон дар мусоҳибаҳои хеш оид ба таҷрибаҳои эҷодӣ, сарчашмаи мазмуну мундариҷаи осор, баҳраёбӣ аз мактабҳои бузурги суханварони ҷаҳон ва дигар омилҳои такмилдиҳандаи сабку услуби фардии худ изҳори назар намудааст.
Ба эҷодиёти Сорбон ҳамқаламону ҳамсафони ӯ низ баҳо додаанд. Ин навъ нақду таҳлилҳо бештар дар минбари баҳси маҷаллаи «Садои Шарқ», ки «Масъалаҳои насри муосир» ном дошта, аз шумораи 1-уми соли 1987 то шумораи 7-уми соли 1988 давом ёфта буд, ба мушоҳида мерасанд. Дар яке аз шумораҳои маҷаллаи ёдшуда низ мулоҳизоти ҷудогонаи Сорбон бо номи «Ё ҳу, ё манҳул» интишор ёфтааст.
Қабл аз шурӯи баррасии масъала чунин фикр рӯ мезанад, ки таҳқиқи осори Сорбон аз дидгоҳи муҳаққиқон бо назардошти ду даврони зиндагонии адиб - замони шӯравӣ ва давраи истиқлолият сурат гирад, хубтар аст. Вале ба таври куллӣ равшан мегардад, ки афкори адабиву эстетикии мунаққидони тоҷик доир ба эҷодиёти Сорбон бештар дар заминаи осори дар замони шӯравӣ навиштаи адиб матраҳ гардидааст. Ҳамчунин бархе аз тадқиқоти хоси адабиётшиносии тоҷик дар замони шӯравӣ матраҳ шуда, аз ҷониби муаллифону муҳаққиқони баъди соҳибистиқлолӣ ба сурати рисолаҳои алоҳидаи илмӣ интишор гардиданд.
Адабиётшиносони тоҷик Муҳаммадҷон Шукуров, Худоӣ Шарифов, Атахон Сайфуллоев, Абдухолиқ Набиев , Носирҷон Салимов, Матлуба Хоҷаева, Маъруфи Раҷабӣ, Шамсиддин Солеҳов, Замира Ӯлмасова ва дигарон дар китобу мақолаҳои хеш ба тадқиқи ҷанбаҳои гуногуни осори Сорбон пардохтаанд.
Академик М.Шукуров дар мақолаи «Тавоноии инсон ё яъсу ноумедӣ?» аз маҷмӯаи «Паҳлӯҳои тадқиқи бадеӣ» чанд ҳикояи Сорбонро дар канори ҳикояҳои адибони дигар таҳлил намудааст. Замони таълифи мақола соли 1970 буда, аз он дарак медиҳад, ки мунаққид баъди нашри китоби «Гап дар дил» бо сабки нигориши нависанда бештар ошно гардидааст. Адабиётшиноси ёдшуда таҳлилҳоро аз ҳикояи ҳамноми китоб огоз карда, ба ҳунари нависанда чунин баҳо медиҳад: «Сорбон кӯшиш дорад, ки инсонро дар мушкилтарин лаҳзаҳои зиндагии ӯ тасвир намояд. Вай ба симои шахс дар дами сахтиҳо назар кардан мехоҳад. Дар ҳикояҳои вай душвориҳои ҳаёт бисёр аст. Мо аксаран қаҳрамонони ӯро дар муборизаҳои шадиди ботинӣ, дар лаҳзаи ба зарбаҳои ҳаёт дучор омадани онҳо мебинем» (12, 170).
Ҳамчунин дар зимни таҳлили ҳикояҳои «Пирамард», «Нақши рӯи барф», «Эътироз», «Гулзамон», «Бодбарак», «Хокистари ишқ» М.Шукуров бо овардани иқтибос аз мақолаи адабиётшинос А.Сайфуллоев «Ҳаёт ва мавқеи нависанда» (1969) камбудиҳои Сорбонро дар
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
нерӯмандии оҳанги яъсу навмедии қаҳрамонон, ба зарбаҳои ҳаёт тоб наовардани онҳо, номукаммалии тасвир, маҳдуд шудан ба тасвири душвориҳои ҳаёт ва нуктаҳои шабеҳ ба инҳо мебинад. Дар баробари он ки муҳаққиқи мазкур дар шеваи баёни нависанда дар он солҳо навроҳ «тасвири фотографӣ»-ро мебинад, боз чунин мегӯяд: «Бисёр хуб аст, ки Сорбон ҳам аз ҷавонӣ дорои назари хосе ба зиндагӣ мебошад»(12, 175).
Аз нуктаҳои асосии танқиди ҳамаҷонибаи мунаққиди барҷастаи тоҷик бармеояд, ки Сорбон дар замони «ҳукмронӣ»-и назарияи беконфликтӣ боз зиёдтар мардумро аз назари вазъи иҷтимоӣ эҳтиёҷманду пойбанди қувваҳои дигар нишон додааст. Ба таъбири дигар гӯем, адабиётшинос ба баррасии ҳикоёти Сорбон тибқи меъёрҳои танқиди замон иштигол варзидааст.
М.Шукуров дар китоби «Диди эстетикии халқ ва насри реалистӣ» (1973) дар боби «Санъати тасвири предметӣ», ҳангоми тавзеҳи муҳимтарин ҷанбаҳои ҷараёни услубии реализми сирф мухтасар ба эҷодиёти Сорбон ва равиши баёни ӯ ишора менамояд. Ба назари ӯ Сорбон ба тасвирҳои муфассали психологӣ муваффақ гардида, ба эҷоди манзараҳои гуногуни ҳаёт, лаҳзаҳои алоҳидаи зиндагии одамон пардохтааст, ки «онҳо ба ҳамдигар монанд нестанд ва аз унсурҳои зидди ҳамдигар иборатанд»(11, 95).
Адабиётшинос М.Шукуров таҳлили мазмуну мундариҷа, риояи шароити офаридани симо ва олами ботинии қаҳрамонҳо, муносибати онҳо бо дирӯзу имрӯзи ҳаёти ҷамъиятӣ, зиддияту садамаҳо, ихтилофи фазои маънавии давраи гузаштаву нав, инчунин сабки нигориши нависандаро дар повестҳои «Занги аввал» (1970), «Санги сипар» (1971), «Ҷӯгӣ» (1973), «Буд, набуд»(1974), «Шинел» (1976), «Сабо» (1981) мавриди тадқиқ қарор медиҳад. Ҳамзамон шарҳи вижагиҳои ҳунарии аввалин романи Сорбон «Актёр» (1983)- ро дар қисми 2 -и китоби «Насри реалистӣ ва таҳаввули шуури эстетикӣ» муфассал овардааст.
Профессор Атахон Сайфуллоев ҳанӯз соли 1969 ҳамчун мунаққид мулоҳизоти хешро оид ба ҳикояҳои Сорбон баён намуда буд. Ҳамчунон ки дар боло ёд кардем, ӯ ба ин нукта ишора карда буд, ки адиб оҳанги якмароми руҳафтодагӣ, шикастарӯзгорӣ ва навмедиро тавассути қаҳрамонҳояш пайваста илқо менамояд.
Дар мақолаи хос ба баҳси «Масъалаҳои насри муосир» дидгоҳи адабиётшиноси мазкур ба Сорбон аз ду равзана назар меандозад. Нахуст ӯ ёдрас мешавад, ки нависанда тавассути повести «Ҷӯгӣ» тавонист, ҷаҳонфаҳмии ин қавмро воқеъбинонаву эътимодбахш нишон диҳад. Муаллифи асар нерӯи сиёсати шӯравиро чунон тасвир кардааст, ки бо вуҷуди таассуб ба русуми ҳазорсолаи хеш бархе аз ҷӯгиён ба ҳаёти умумишӯравӣ пайвастанд.
Дар идомаи таҳлилҳо А.Сайфуллоев аз махзани эҷодиёти шифоҳии мардум, ривояту афсонаҳо, моҳияти ҷангҳои мазҳабӣ устодона истифода кардааст (4, 569-570).
Мулоҳизаи дигари мунаққид чанд сафҳа баъд доир ба андешаҳои Сорбон дар маҷаллаи «Садои Шарқ» таҳти унвони «Ё ҳу, ё манҳул» оварда мешавад, ки ин ҷо А.Сайфуллоев нависандаро ба зикри гуфтори таҳқиромез нисбат ба худаш ва дигар ноқидони сухан накӯҳиш менамояд. Дар ин масъала тарзи суҳбати мунаққид ранги иҷтимоӣ дорад ва муносибаташ дар посух ба гуфтори нависанда муноқишаомезона метобад.
Бо ин ҳама, баъди наздик бист соли ин мубоҳисот (байни солҳои 1987-2007) мехонем, ки дар мусоҳиба бо Фотеҳ Абдулло «Ҳеҷ чиз маро аз кор фарогат намебахшад» Сорбон дар ҷавоби саволи «Шумо монои як кони поённопазир ва пурмаҳсултарин насрпардози муосир ҳастед. Далели серҳосилӣ чист?» менависад: «...ман кони кашфношуда ҳастам, ки ҷуз адабиётшиноси номдор Атахон Сайфуллоев дигаре сарфаҳм нарафтааст. Ё нахондааст» (9, 3).
Манзури Сорбон зимни ин ҳуруфи пур аз сипос тадқиқоти густурдаи профессор А.Сайфуллоев аст, ки маҷмӯаи қиссаҳои хурди «Марди танҳо» (2003) ва роман- эпопеяи «Достони писари Худо» (2000-2003)-ро дар китоби «Уфуқҳои тозаи наср»-и хеш мавриди таҳлил қарор додааст. Бояд гуфт, осори фавқ дар даврони истиқлолият рӯи когаз омадаанд.
Китоби «Марди танҳо» аз ёздаҳ қиссаи хурд, аз ҷумла «Пиндор», «Кушиш», «Якгӯша», «Оташбасар», «Марди танҳо», «Пули заррин», «Кабӯтари сафед», «Корвон», «Сафари хонакалон», «Санги лагжон», «Хонаи нав» фароҳам омадааст. Қиссаҳо бо услуби лирикиву ҳамосавӣ рӯи когаз омада, далели ҷилваҳои тозаи истеъдоди Сорбон ба шумор меоянд.
Муаллифи «Уфуқҳои тозаи наср» дар маҷмӯъ китоби қиссаҳои хурди Сорбон чунин баҳо медиҳад: «Қиссаҳои хурди Сорбон робитаи мустаҳками ӯро бо ҳаёти бузург нишон медиҳанд. Онҳо масъалаҳои ҷиддии рӯзгори халқ ва паҳлӯҳои мухталифи онро фаро гирифтаанд. Муаллиф ба тадқиқу ҷамъбасти бадеии онҳо муваффақ гардидааст. Нависанда ба умқи ҳаёти ҷомеа назари тоза меандозад ва мушкилиҳое пайдо мекунад, ки мавриди баррасӣ ва таҳқиқ мебошанд, образ ва характерҳое кашф мекунад, ки маҳсули замон ба шумор меоянд» (5, 177).
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
«Достони писари Худо» (ду ҷилд ва шаш китоб) аз назари таркиб басо мураккаб буда, персонажҳои фаровони дорои номҳои асливу таърихй дар чанд хатти сужет амал менамоянд. Қаҳрамони марказии асар Искандари Макдунй - сарлашкари маъруфи юнонист, ки ба таъбири пешиниён тамоми ҷаҳонро гирифтан мехост. Сорбон маъруфтарин сарчашмаҳои таърихиву адабй ва бадеиро оид ба зиндагиномаи Искандар омӯхта, ба офаридани беҳтарин роман дар марҳалаи соҳибистиклолии Тоҷикистон комёб гардид.
Маҷмӯан, аз дидгоҳи А.Сайфуллоев «Достони писари Худо» дорои чунин сифатҳои хуби кори нигорандагй ва бадеист: «Забони «Достони писари Худо» равон, фасеҳу балег ва ганист. Фаровонии таркиби лугавии Сорбон имконият додааст, ки ӯ вокеаҳои таърихй ва образу характерҳои инсониро муътамад ва зиндаю ҷоннок тасвир намояд. Нависанда вожаҳои ҳарбию низомй, номҳои яроку аслиҳа, кисмҳои сипоҳ ва амсоли инҳоро саҳеҳ ва тибки матлаб истифода мебарад. Воситаҳои тасвири бадей - ташбеҳ, тавсиф, муболига, истиора, сифатчинй, тазоду мукобила, суолу ҷавоб, киноя, ташхис, игрок ва гайра дар мавкеву макоми худ, ҳунармандона корбаст шудаанд. Аз ин лиҳоз романи Сорбон оинаи рӯшани камолоти истеъдоди ӯ буда, яке аз беҳтарин асарҳои таърихии насри давраи истиклолияти давлатии Тоҷикистон ба шумор меояд» (5, 630).
Мунаккиди дигари тоҷик А.Набиев дар китобҳои хеш роҷеъ ба вижагиҳои сабки баёни Сорбон андешаҳои муҳимро ёдрас шудааст. Аз чумла, дар зимни мавзуи «Фардияти эҷодии нависанда» зимни таҳлили шаклу тарзҳои таҳлили психологй менависад: «Вобаста ба фардияти эчодии нависандагон психологизми таҳлилии онҳо рангу равгани хос дорад, аз чумла Икромй ба нишон додани шиддати ҳиссиёт ва драматизми он кӯшидааст, дар асарҳои Толис тасвир орому батааннй мебошад. Сорбон бошад, мехоҳад таҳлили чараёни рӯҳияро чиддй ва объективй тасвир намояд, аммо таҳлили характер дар асарҳои Ф.Муҳаммадиев ва Ӯ.Кӯҳзод обуранги лирикиву публисистй ва мутоибавй дорад» (1, 146).
Ба андешаи ин муҳаккик, аз солҳои 70-уми асри гузашта ба баъд дар осори Сорбону ҳамнаслони ӯ, амсоли Саттор Турсун, Муҳиддин Хочаев, Ӯрун Кӯҳзод психологизм бештар хислати тасвириву таҳлилй ба худ гирифта буд (1, 155).
Адабиётшинос А.Набиев дар китоби «Ҷусторҳо ва ибтикорот дар наср» доир ба романи «Достони писари Худо» маколаи хеш «Достони ибратомӯзи Искандару Доро»-ро гунчоиш додааст. Ин макола бо сайри таҳлилии мухтасар аз осори Сорбон шурӯъ гардида, бо баррасии умумии «Достони писари Худо» ба поён мерасад. Ба назари ӯ дар роман маконҳои дур аз ҳамдигар мавриди тасвир карор гирифта, нависанда ҳам муҳити сиёсии Юнон ва ҳам низоми сиёсиву фарҳангии сарзамини Ҳахоманишиёнро басо вокей мунъакис намудааст. Бино ба акидаи А.Набиев, «румони «Достони писари» Худо» на танҳо аз ҳайси масъалагузорй, мавзуъ, муҳтаво ва ба вучуд овардани руҳу фазои замонҳои дури таърихии дар аксари мавридҳо ба хонандаи имрӯзаи точик ноошно мумтоз аст, инчунин аз ҳайси сохтори дарунй низ хеле ганй ва сергунчоиш мебошад. Сорбон ба накли одй ва хронологии вокеаҳо камтар диккат медиҳад ва агар ба накл зарурат ояд, онро ба воситаи ручуъҳо ба амал меоварад, вале сар то пои дарунмояи румонро амалиёти каҳрамонҳо, бархурдҳои маънавию ахлокй, диалог - баҳси акидавии иштирокдорони асар, тагйир хурдани ҳарлаҳзаинаву маънибардориҳои равонй, гумону тахмин, андешаҳои мухталиф, тасодуми афкор; нишон додани одобу одоти дарборй, расму русуми давлатдорй, этикети дарборнишинон ва гайраву ва ҳоказо ташкил кардаанд, ки то ба ин вакт румони точик чунин дарунмояи ганиро надида буд» (2, 301).
Адабиётшинос Носирчон Салимов дар боби «Ҳофизаи таърихй ва камолоти маънавии каҳрамон»-и китоби «Маърифати бадеии таърих» романи Сорбон «Актёр»-ро дар шумори осоре карор медиҳад, ки масъалаи ҳофизаи таърихй моҳияти аслии сужет ва характери персонажи марказиро ифода менамоянд. Қаҳрамони асосии роман Ромиз гӯё худро ба василаи ашъори Рӯдакй мешиносад.
Ба андешаи адабиётшинос Н.Салимов, Сорбон дар асари ёдшуда «масъалаи худшиносии фарди эчодкорро мавзӯи асосй» интихоб кардааст (6, 92).
Профессор Матлуба Хочаева дар рисолаи «Масъалаҳои сабкшиносй», фасли «Ҷаҳонбинии нависанда ва услуб» ба таҳлили густурдатари осори Сорбон пардохтааст. Дар баробари таҳлили сиришти каҳрамонони повестҳои Сорбон, мунаккиди фавкуззикр оид ба сабки нависанда менигорад: «Барои Сорбон муҳим нест, ки каҳрамонаш дар шароити рӯзмарраву мукаррарй амал мекунад ё дар вазъияти фавкулодда. Муҳим он аст, ки олами андешаҳои ӯ чй ранг дорад, чй часпу талошҳо ва чй маншаву низоъҳо дар ботини ӯ сар мезананд ва кадом нерӯҳо голибият доранд»(8, 98).
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
Адабиётшинос М.Хоҷаева дар идомаи баррасиҳои хеш аз заъфи офариниши характери қаҳрамонҳо, тавонмандии руҳу андешаҳои онҳо дар повестҳои «Шинел» ва «Сабо», ки мунаққидони дигар ҳам аз ин камбудиҳо ёд кардаанд, сухан ба миён меоварад. Ҳамзамон дар перомуни нахустромани адиб «Актёр» «аз лиҳози амиқ бурдани тасвири олами ботинии қаҳрамонҳо, талошу низоъҳое, ки аз қаъри дили онҳо бармехезад, набарди нерӯҳои некиву бадй» (8, 101-102) ва дигар авомил, чун ахлоқу маънавиёти одамон изҳори назар менамояд.
Сабку услуб, ҷобаҷогузории маводи бадей, тасвири тақдиру саргузаштҳои одамон, зуҳури оҳангҳои лирикй, руҷуъҳои таърихй дар қиссаҳои «Дашти морон», «Чархи эҳтиётй» ва романи «Зарафшон» аз шумори масъалаҳое ҳастанд, ки профессор М.Хоҷаева тадқиқ кардааст (8, 114149).
Зикр намудан ба маврид аст, ки дар рисолаҳои муҳаққиқон Ш.Солеҳов ва З.Улмасова, ки ба тадқиқи ҷанбаҳои гуногуни бадеии жанри роман дар адабиёти муосири тоҷик бахшида шудаанд, осори дар ин қолаби адабй таълифкардаи Сорбон мавриди омӯзиш қарор гирифтаанд.
Гуфтан зарур аст, ки мақолаву тақризҳое, ки дар бораи эҷодиёти Сорбон ба табъ расидаанд, шояд он қадар зиёд набошанд.
Ба гумони мо, ёд накардан аз тақризи професор Х.Шарифов «Ҳолатҳои зиндагй ва лаҳзаҳои бадей» (1983) ва мақолаи баҳсомези адабиётшинос М.Раҷабов «Сухани сахт нишони ҳаққоният нест» (1988) кори савоб нест.
Адабиётшинос Х.Шарифов тақризи худро дар асоси маводи бадеии ду маҷмӯаи Сорбон «Шинел (повестҳо, 1981)» ва «Кабӯтари сафед» (ҳикояҳо, 1981) рӯи когаз оварда, суханро аз таҳлили мундариҷаву мавзӯъ ва моҳияти таърихии замони зиндагонии қаҳрамонон шуруъ менамояд. Сипас, таҳлили поэтикии ҳикояҳои нависандаро давом дода, муҳаққиқ аз омезиши муносиби сабкҳои лирикиву ҳамосй, «тасвири тинатҳои муайяни инсонй», «тасвири ҳиссиёт бо хоҳишу амал» сухан мегӯяд: «Хубии ҳикояҳои Сорбон боз дар он аст, ки тасвири як тарафи иштиёқу ҳаваси қаҳрамон тасвири ҳиссиёти ӯро низ ба ҳамон равия медарорад. Дар натиҷа тасвири ҳиссиёт бо хоҳишу амал пайваста мегардад ва ин ягонагй имкон медиҳад, ки тинату руҳияҳои нотакрори инсонй офарида шаванд»(10, 130).
Дар охир мунаққид доир ба касрати истифодаи калимаҳои лаҳҷавй эрод гирифта, ба нависанда тавсия медиҳад, ки дар корбурди санъатҳои бадей низ амиқбин бошад.
Навиштаи мунаққид М.Раҷабов посух ба мақолаи Сорбон аст, ки 24-уми марти соли 1988 дар минбари Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат» бо номи «Ба қадри ҳиммати ӯ...» интишор ёфтааст. М.Раҷабов дар «Сухани сахт нишони ҳаққоният нест» таъкид менамояд, ки нависанда бояд дар эҷоди асарҳои нав эроду дастурҳои мунаққидонро низ ба инобат гирад. У мегӯяд, ки агар дар повести «Қумрй» нависанда аз ду усул - нақли ретроспективй ва баёни хронологй истифода карда бошад ва ин тарзи нигориши ӯ дар тақризи ноқиди сухан зикр гардида бошад, чй бадй дорад. Ҳамчунин мунаққид аз такрори якнавохти мавзуъ дар ду асари Сорбон - «Санги сипар» ва «Қумрй» (1986) эрод гирифта, мегӯяд: «Шумо пас аз 15 сол, яъне пас аз эҷоди «Санги сипар» (1972) боз ба ҳамон мавзуъ рӯ овардед, вале дар ҳалли бадеии ин мавзуъ чизе зам накардаед»(3, 4).
Бояд таъкид дошт, ки солҳои 80-уми асри гузашта бар асари бозсозиву ошкорбаёнй дар мақолоту гузоришоти адабиётшиносон ва нависандагон як пафоси ситезандаи публисистй зиёд ба мушоҳида мерасад. Ба василаи маърӯзаву гузориш, мақолаҳо, тақризҳо, баҳсу луқмаҳо гӯё ҳама аз будани худ садо дармедоданд. Агар инро дар мисоли минбари баҳси «Масъалаҳои насри муосир» бигирем, қариб ягон суханвар аз ин сифат истисно нест.
Дар суҳбати Сорбон дар маҷаллаи «Садои Шарқ» (№7, 1987), ки «Ё ҳу, ё манҳул» ном гирифтааст ва дар посухи ӯ ба ҳафт саволи пешниҳодшуда бармеояд, ки ӯ чун суханвари огоҳ вазъи адабиёти шӯравй, бавижа насри онро ҳамаҷониба фаро гирифтааст. Нависанда дар гузориши худ аз фаъолияти мунаққидон изҳори норизой мекунад, ки онҳо заҳмати чандинсолаи адибро дар як навишта ё тақриз, ба таври дилхоҳи худ баррасй намуда, хонандаро ба галат меандозанд (7, 107-108).
Сорбон дар ин навиштаи хеш аз мунаққидон мустақилияти фардии илмиву эҷодй тақозо менамояд. Вай менависад, ки ноқидони ҷавони сухан, чун Маъруф Раҷабов, Абдухолиқ Набиев ва дигарон айни гуфтори адабиётшинос М.Шукуровро такрор менамоянд. Ё адабиёти миллиро тибқи меъёрҳои адабиётшиносии русу хориҷа баҳогузорй менамоянд (7, 100, 108).
Нависанда дар мусоҳибаҳояш, аз чумла «Эй Сорбон...» ва «Ҳеҷ чиз маро чун кор фарогат намебахшад» ба чанд масъалаи эчодй, чун манбаи илҳом, чустучӯи маводи бадей аз зиндагонии ҳамдеҳагон, аз сарнавишти ибратомӯзи устодон, аз таърихи бою гуногунранги халқ, нигоҳу
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
назари мунаққидон, тақдири асарҳои хеш, хусусиятҳои сохториву ботинии жанрҳои адабӣ, муҳокимаву баррасиҳои офаридаҳои бадеияш дар ҷаласаҳои Иттифоқи нависандагон ва масоили дигар ибрози назар менамояд(9;14).
Дар маҷмӯъ, метавон гуфт, ки Сорбон ҳамчун нависандаи соҳибсабк дар анвои гуногуни адабӣ аз ҷумла ҳикоя, повест ва романҳои муҳташам таваҷҷуҳи мунаққидонро ба худ ҷалб намудааст. Аз баррасии ин мавзуъ равшан мегардад, ки баҳодиҳӣ ба осори адиб дар ду марҳалаи асосии эҷодиёти ӯ, чун замони шӯравӣ ва имрӯз моҳияту сифатҳои ба худ хос пайдо кардаанд. Табиист, ки эроду дастуроти ноқидони сухан боис гардидааст, ки суханвар беш аз пеш камол ёфта, бо фарогирии манобеи зиёди адабиву бадеӣ ва таърихӣ ба таълифи шоҳкории беназире мисоли «Достони писари Худо» даст ёбад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Набиев, А. Тасвири олами ботинии инсон, нависанда ва замон / А.Набиев. -Душанбе: Адиб, | 1987. - 160 с.
2. Набавӣ, А. Ҷусторҳо ва ибтикорот дар наср: маҷмуаи мақолаҳо/ А.Набавӣ. - Душанбе: Адиб, 2009. -324 с.
3. Раҷабов, М. Сухани сахт нишони ҳаққоният нест/ М.Раҷабов.-Адабиёт ва санъат.- 1988. -
4. Сайфуллоев, А. Фурӯги маънавият / А.Сайфуллоев. - Хуҷанд: 2003. -616 с.
5. Сайфуллоев, А. Уфуқҳои тозаи наср/ А.Сайфуллоев.-Душанбе: Адиб, 2006.-768 с.
6. Салимов, Н. Маърифати бадеии таърих / Н.Салимов. - Хуҷанд: 1997. -173 с.
7. Сорбон. Ё ҳу, ё манҳул. Масъалаҳои насри муосир / Сорбон //Садои Шарқ. - №7. - 1987. - С.99-109.
8. Хоҷаева, М. Масъалаҳои сабкшиносӣ / МДоҷаева. -Хуҷанд: 1994. - 223 с.
9. Ҳеҷ чиз маро чун кор фарогат намебахшад. Мусоҳибаи Фотеҳи Абдулло бо Сорбон //Ҷумҳурият.- №53 (21260). - С.3.
10. Шарифов, Х. Ҳолатҳои зиндагӣ ва лаҳзаҳои бадеӣ //Садои Шарқ.- 1987. -№6. -С.127-131.
11. Шукуров, М. Диди эстетикии халқ ва насри реалистӣ / М.Шукуров. -Душанбе: Ирфон, 1973. -160 с.
12. Шукуров, М. Паҳлӯҳои таҳқиқи бадеӣ. Баъзе масъалаҳои адабиёти ҳозираи тоҷик / М.Шукуров. -Душанбе:Ирфон, 1976. -273 с.
13. Шукуров, М. Насри реалистӣ ва таҳаввулоти шуури эстетикӣ / М.Шукуров. - Душанбе: Ирфон, 1987. -456 с.
14. Эй Сорбон... Мусоҳибаи Ҳокими Азиз бо Сорбон //Омӯзгор. -1990. - 6 феврал. -C.9
REFERENCES:
1. Nabiev, A. The description of the internal world of a man, a writer and time / A.Nabiev.-Dushanbe: Adib, 1987. -160 p..
2. Nabavi, A. Researches and endeavors in prose (collection of papers) / A.Nabavi.-Dushanbe: Adib, 2009.- 324p.
3. Rajabov, M. A firm word is not a sign of truth / M.Rajabov.-Adabiyot va san’at.-1988.
4. Saifulloev, A. The shine of morality / A.Saifulloev.-Khujand: 2003.-616 p.
5.Saifulloev, A. The fresh horizons of prose / A.Saifulloev. -Dushanbe: Adib, 2006.-768 p..
6.Salimov,N. The literary education of history / N.Salimov. - Khujand: 1997. -173 p..
7.Sorbon. Yo hoo, Yo manhul. The issues of modern prose / Sorbon//Sadoi Shark.- №7.- 1987. -Pp. 99109.
8. Khojaeva, M. The issues of stylistics / M, Khojaeva. -Khujand: 1994.-223 p.
9. Nothing will make me relax like working. A talk of Fotehi Abdullo with Sorbon//Jumhuriyat.-№ 53(21260). -P.3.
10. Sharifov, Kh. The life circumstance and the literary situations//Sadoi Shark. -1987.- № 6. -Pp.127131.
11. Shukurov, M. The aesthetic view of people and the realistic prose / M.Shukurov. -Dushanbe: Irfon, 1973.-160 p.
12. Shukurov, M. The aspects of literary research. Some issues of modern Tajik literature / M.Shukurov. -Dushanbe: -Irfon, 1976. -273 p.
13. Shukurov,M. The realistic prose and the emerge of aesthetic conscience / M.Shukurov. -Dushanbe: Irfon, 1987. -456 p.
14. Hei Sorbon. A talk of Hokimi Aziz with Sorbon // Omuzgor. -1990. -6 February. -P.9 .
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
Таджикская литературная критика о прозе Сорбона Д.Г. Каюмова
Ключевые слова: современная таджикская проза, литературная критика, творчество Сорбона, историческая проза
В статье предпринята попытка проанализировать мнения и соображения литературных критиков о разных аспектах творчества Сорбона, в том числе о содержании произведений, особенностях создания образов, отражения внутреннего мира героев, их отношения к прошлому и настоящему общества. Уделяется особое внимание мнению критиков о творческом стиле и психологизме произведений писателя. К анализу привлечены труды известных таджикских литературных критиков, академика М.Шукуров Худои Шарифова, Атахона Сайфуллоева, Абдухолика Набиева, Носирджона Салимов, Матлубы Ходжаевой и др. Особо отмечается своеобразие оценки произведений писателя в годы советской власти и в период независимости.
The prose of Sorbon in Tajik literary criticism
D.G. Kayumova
Key words: modern Tajik prose, literary critics, Sorbon’s creations, historical prose
The paper analyzes the opinions and ideas of literary critics about different aspects of creativity of Sorbon, including the content of work, the specifics of creation of images, the reflection of the inner world of characters, their relationship to the past and present society.
It primarily focuses on the critics’ opinion about the creative style and psychologism of works of the writer. The analysis involves the works of famous Tajik literary critics like academician M.Shukurov, Khudoi Sharifov, Atakhon Saifulloev, Abdukholik Nabiyev Nosirjon Salimov, Matluba Khodjaeva and others. It specifies the particular evaluation of the writer’s works in the Soviet period and in the period of the independence.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Қаюмова Дилбар Ғафуровна, унвонцӯи кафедраи адабиёти муосири тоҷики Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б.Ғ.Гафуров (Ҷумҳурии Тоҷикистон, ш.Хуҷанд),E-mail: kayumova d@bk.ru
Сведения об авторе:
Каюмова Дилбар Гафуровна, соикатель кафедры современной таджикской литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: kayumova d@bk.ru
Information about the author:
Kayumova Dilbar Gafurovna, researcherat Modern Tajik Literature ander Khujand State University named after academician B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: kayumova d@bk.ru
