Научная статья на тему 'ТАДЖИКИСТАН- ИНДИЯ: УПРОЧЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВО В СФЕРЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (1991-2017 ГГ.)'

ТАДЖИКИСТАН- ИНДИЯ: УПРОЧЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВО В СФЕРЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (1991-2017 ГГ.) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
150
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАДЖИКИСТАН / ИНДИЯ / ОТНОШЕНИЯ / ЗДРАВООХРАНЕНИЯ / МЕДИЦИНА / СОГЛАШЕНИЕ / ИМПОРТ / ЭКСПОРТ / ВСТРЕЧА / ОПЫТ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Турсунов Турсунмурод Худоймуродович, Кудратов Комрон Абдунабиевич

В статье прослеживается взаимоотношения Таджикистан и Индия в сфере здравоохранения и проблемы изучения опыт Индии в сфере здравоохранения, а также обмен опыт в области медицина и здравоохранения между этими государствами, после приобретения независимости Республики Таджикистан. Как известно, сектор здравоохранения является одним из наиболее важных и приоритетных отраслей. Молодая Республика Таджикистан может многому научиться у передовых стран мира и использовать возможности для достижения высших целей общества. Из числа, стран, которые Таджикистан имеет плодоносные отношение, является Индия. Важно отметить, что опыт Индии после независимости страны в 1947 году - это гораздо полезно для Таджикистана. В частности, сектор здравоохранения Индии, продвигается сегодня вперед в этом глобальном масштабе. После независимости между СССР и Индией для развития сектора здравоохранения в 1959 году были подписаны соглашения, а затем с прямой поддержкой СССР в Индии созданы заводы и фабрики фармацевтической промышленности, которая сегодня является символом медицины и фармацевтической промышленности в Индии. В статье рассматриваются пути развития сотрудничества Таджикистана с Индией, взаимные визиты Президента Таджикистана Эмомали Рахмона в Индию и главы индийского государства в Таджикистан, заключенные медицинские и фармацевтические договора, их важность и другие вопросы, связанные с сотрудничеством в области здравоохранения между Республикой Таджикистан и Республикой Индия. В действительности, изучение и внедрение в практике опыт современной Индии в сфере медицины и здравоохранения, в жизни нового таджикского общества будет в интересах сектора и благосостояния общества.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TAJIKISTAN- INDIA: STENGTHENIND COOPERATION IN THE FIELD OF HEALTH (1991-2017 YEARS)

The article traces the relationship between Tajikistan and India in the field of health care and the problems of studying the experience of India in the field of health, as well as the sharing of experience in the field of medicine and health between these states, after the acquisition of independence of the Republic of Tajikistan.As is known, the health sector is one of the most important and priority sectors. The young Republic of Tajikistan can learn a lot from the advanced countries of the world and use the opportunities to achieve the highest goals of society. Among the countries that Tajikistan has a fruitful attitude is India.It is important to note that the experience of India after the independence of the country in 1947 is very useful for Tajikistan. In particular, India's health sector is moving forward today on this global scale. After independence between the USSR and India, agreements were signed for the development of the health sector in 1959, and then with the direct support of the USSR, factories of the pharmaceutical industry, which today is a symbol of medicine and the pharmaceutical industry in India, were established in India.The article examines the ways of development of cooperation between Tajikistan and India, mutual visits of the President of Tajikistan Emomali Rahmon to India and the heads of the Indian state to Tajikistan, concluded medical and pharmaceutical contracts, their importance and other issues related to cooperation in the field of health between the Republic of Tajikistan and the Republic of India.In fact, the study and implementation in practice of the experience of modern India in the field of medicine and health, in the life of the new Tajik society will be in the interests of the sector and the welfare of society.

Текст научной работы на тему «ТАДЖИКИСТАН- ИНДИЯ: УПРОЧЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВО В СФЕРЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (1991-2017 ГГ.)»

Сведение об авторах:

Шарофова Мижгона Умеджоновна - кандидат медицинских наук, заведующая лаборатории биотехнологии Отдела инновационной фармацевтики и экспериментальной медицины Государственного научного учреждения «Центр исследований инновационных технологий при Академии наук Республики Таджикистан» Адрес: г. Душанбе, ул. Айни 299/3 E-mail: mijgona72@ mml.ru тел.: 225-80-91 (раб.) (+992) 918614123

Нуралиев Юсуф - доктор медицинских наук, почётный профессор Института медицины Авиценны и фармакологии Адрес: Душанбе, ул.Ойгул 45 E-mail: usuf-nurali@mail.ru Тел.: (+992) 918358484

Масъуд Миршахи - доктор медицинских наук, профессор Руководитель исследовательской группы, Университет Сорбона, Париж Адрес: Франция, L'Hôpital Lariboisière 2 rue Abmroise paré, 75010 E-mail: massoud.mirshahi@inserm.de Tel.: (+336) 64373220

About the autors:

Sharofova Mizhgona Umedjonovna - Candidate of Medical Sciences (Ph.D.degree) Head of the Laboratory of Biotechnology of theDepartment of Innovative Pharmaceuticals and Experimental Medicine of the Center for Research in Innovative Technologies, the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan Adress: Dushanbe, Ayni street, 229/3 E-mail: mijgona72@ muil.ru Tel.: 225-80-91 (work) (+992) 918614123 (mob.)

NuraHev Yusuf - Doctor of medical sciences, Professor Emeritus of thelnstitute of Avicenna 's medicine and Pharmacology Adress: Dushanbe,Oigul str., 45 E-mail: usuf-nurali@mail.ru Tel.: (+992) 918358484

Massoud Mirshahi - M. D, Ph. D., Professor Leader of Reaserch Group, Université de Paris CAP Paris-Teck, INSERM U1275 Adress: France, Paris, L'HôpitalLariboisière 2 rue Abmroise paré, 75010E-mail: massoudmirshahi@inserm.de Tel.: +33664373220

ТОЧИКИСТОН -ХИНДУСТОН: ТАВСЕАИ ХАМКОРЙ ДАР СОХАИ ТАНДУРУСТЙ (с. 1991-2017)

Турсунов Т.Х.

Донишгоуи миллии Тоцикистон Кудратов К. А.

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй

Сохаи тандурустй яке аз сохахои мухиму афзалиятнок ва зарурй дар хаёти чомеа мебошад. Саломатии халку миллат аз вазъи сиёсй, иктисодиву ичтимоии давлат ва хамзамон комёбии мамлакат аз бисёр чихат аз вазъи хуби сохаи тандурустй вобастагй дорад. Танзими дурусти ин соха ин солимии мардум ва солимии чомеа аст.

Пас аз дарёфти истикдолияти Точикистон сохаи тандурустй душворихои зиёдеро паси сар намуд ва танхо соли 2009 ба дарачаи соли 1991 расид.[15, с.524.]. Чуноне маълум аст, солхои аввали сохибистикдолии кишвар мардуми чумхурй аз камшавй ва дастнорас будани доруворихо азият мекашиданд. Баъзе «корчаллону сохибихтисос»-хо аз вазъияти ноороми мамлакат истифода бурда, дорухои калбакии пастсифатро ворид намуда, ба фуруш мегузоштанд ва имруз хам баъзан маводхои пастсифат ба чумхурй ворид карда мешавад.

Бо максади бехтар намудани сатху сифати хизматрасонии тиббй ва дар ин замина мутобик гардонидани хизматрасонии сохаи тиббй ба стандартхои чахонй бо кушиш ва захматхои хукумати чумхурй давра ба давра дар сохаи тандурустй дигаргунихо ба миён омада истодааст. Ба фаъолият шуруъ намудани марказхои саломативу тандурустй, ифтитохи бунгоххои тиббй, бо тачхизоти муосир мучаххаз гардонидани онхо, омода намудани мутахасисони сохавй ва ифтитохи озмоишгоххои муосир ва мутобик ба талаботи давр, тадбирхои амалии давлату хукумат дар ин самт дониста мешавад.

Тибби муосири Хрндустон бошад, махсусан пас аз дарёфти истикдолияти миллй ба мархилаи рушди худ расид. Мохи майи соли 1959 миёни СССР ва Хрндустон созишнома дар хусуси бунёди панч заводи фарматсевтй ва заводи тачхизоти чаррохй ба имзо расида буд. [20, с.57.].

Дар асоси ин созишнома дар Хиндустон заводдои тиббй-фарматсевтй бунёд ёфтанд ва имруз ин заводдо кисми зиёди маводи тиббии кишварро истедсол мекунанд. Заводдои Хайдаробод, Мадрас ва гайра кишварро бо маводдои доруворй ва тиббй таъмин менамоянд ва молдои истедсолии ондо ба бозори чадонй бароварда мешавад. То солдои 80-ум беморхонадои давлатй таъминкунандаи асосии хизматрасонидои тиббй дар Хиндустон буданд. Дар дадсоладои гузашта дар низоми тандурустии Хрндустон тагйироти чиддй сурат гирифт ва доло клиникдои корпоративй ва хусусй дар бозор устувор мебошанд. Бо вучуди ин, беморхонадои давлатй муассисадои асосии табобатй барои камбизоатон мебошад. Имруз Хиндустон сиёсати солимро пеш гирифтааст ва миёни бемористони хусусй ва давлатй равобит мустадкам аст. Омухтани тачрибаи Хиндустон дар ин самт манфиатовар ходад буд.

Дар аввалин сафари расмии дайати намояндагони Точикистон ба Хиндустон моди декабри соли 1993 ва вохурй бо нахуствазири Хиндустон П.В. Нарасимха Рао дар касри Хайдаробод ба ташкил ва рушди низоми тандурустии Хрндустон, хусусан содаи дорусозй аз чониби намояндагони Точикистон бадои баланд дода шуда, таваччуди хос зодир гардид.[20, с.22.]. Ин сафар барои рушди минбаъдаи дамкоридо дар содаи тандурустй замина шуд.

Минбаъд зимни сафари расмии Президент Чумдурии Точикистон Э. Радмон ба Чумдурии Хиндустон аз 11 то 16 декабри соли 1995 дуччатдои мудими байнидавлатй ба имзо расиданд, ки дар катори мудимтарини ондо созишнома оид ба дамкоридои нигоддории тандурустй буд.[20, с.26].

12 декабри соли 1995 дар шадри Дедлии Нав бо максади густариши дамкорй дар самти тандурустй байни Хукумати Чумдурии Точикистон ва Хукумати Чумдурии Хиндустон оид ба дамкорй дар содаи тандурустй созишнома, ки дорои 6 модда мебошад, ба имзо расид.[4]. Дар доираи конститутсиядои кишвардои худ бодарназардошти наздикии чугрофй ва тачрибаи таърихй бо максади накшаи дарозмуддати рушди дамкоридо дар содадои муайяни илми тиб ва саноати фарматсевтй созишномаи мазкур татбик карда мешавад.

Вобаста ба моддаи 2-юми созишномаи мазкур тарафдо дар самти дамкоридои илмй-тадкикотй ба кормандони содаи тиб ва фармакологияи дучониба ёрй мерасонанд ва дастгирй менамоянд.

Тибки моддадои 3 ва 4-уми созишнома дамкории байни институтдои содавиро дастгирй ва барои мубодилаи мутахассисон шароит фародам меоранд.

Соли 1995 Хиндустон аввалин карзи худро дар дачми 5 млн. доллари америкой ба дукумати Чумдурии Точикистон барои сохтмони корхонаи муштараки истедсоли маводи фарматсевтй бо ширкати хусусии «Ачанта Фарма» пешнидод кард. Корхонаи муштараки «Точик Ачанта Фарма» бо иштироки Вазорати тандурустии Точикистон ба накша гирифта шуда буд. Руйхати пардохти карз, ки чониби Хиндустон ба накша гирифта буд, дукумати Точикистонро конеъ накард. Фоизи ин карз 3,37 миллионро ташкил мекард ва чониби Точикистон бояд дар мачмуъ 8,37 млн доллар пардохт мекард. Ин маблаги 8,37 млн доллар дангоми сафари сарвазири Хиндустон соли 2003 ба грант табдил дода шуд. Шарикони корхонаи муштарак - Вазорати тандурустии Чумдурии Точикистон ва ширкати Ачанта-Фарма давра ба давра мулокот карданд, вале ба шарти пешнидодшуда розй шуда натавонистанд. Хамин тарик, корхонаи муштарак фаъолият карда натавонист. Дар дакикат ба род мондани фаъолияти корхонаи дорусозй мушкилоти зиёд дорад. Бунёди корхонаи истедсолии фарматсевтй маблаг ва вакти зиёдро барои анчом додани кордои илмию тадкикотй, тадияи технологияи истедсоли дору талаб менамояд. Корхонаи дорусозй баъди чор панч соли дуруст ташкил намудани фаъолият ва бо дастгирии давлат метавонад бо иктидори пурраи истедсолй мадсулот истедсол намояд.

Дар чаласаи дуввуми якчояи комиссияи Точикистону-Хиндустон оид ба дамкоридои тичоратию, иктисодй ва илмию техникй, ки руздои 15-16 июли соли 2005 дар шадри Душанбе доир шуд, дамкоридо дар самти тандурустй матрад шуд. Чонибдо ба мувофика расиданд, ки дар содаи тиб барои давасмандии дамкоридо мубодилаи намояндагони олимонро ба род монанд.

Дар чаласаи сеюми якчояи комиссияи Точикистону-Хиндустон оид ба дамкоридои тичоратию, иктисодй ва илмию техникй аз руздои 31 июл - 1 августи соли 2006 дар шадри Дедлии Нав доир гардид, чониби Хиндустон кайд намуд, ки новобаста аз он, ки сектори дорусозии Хиндустон бузургтарин таъминкунандаи доруву дармон бо нархи ракбатпазир дар микёси чадон аст, дачми воридоти доруворидои истедсоли Хиндустон ба Точикистон дар сатди зарурй нест.[4].

Кам кардани мудлати бакайдгирии доруворй боиси поён рафтани нархи хизматрасонии тиббй дар Чумдурии Точикистон мешавад.

Чониби Точикистон мавриди омузиш карор додани пешнидоди Хиндустонро дар хусуси кам кардани мудлати бакайдгирии дорувории истедсоли Хиндустон ёдовар шуд. Чониби Точикистон розй шуд, ки вазорати тандурустии Чумдурии Точикистон пас аз муайян кардани

идоpаxои координатисонии масъалаи мазкур аз чониби Xиндycтонpо ин равандро метезонад.

21 ноябри соли 2008 дар шаxpи Деxлй чаласаи панчуми якчояи комиссияи Точикистону-Xиндycтон оид ба xамкоpиxои тичоратию, иктисодй ва илмию теxникй доир гардид.[ 6, с. 118.].

Комиссия зарурати мycтаxкам намудани робшж.ои байни кафедрадои тандурустии xаpдy чонибро тавассути мубодилаи xайатx,ои олимон, табибон, дорусозон ва мyтаxаccиcон барои мубодилаи тачрибаро кайд кард. Xиндycтон пешнш,од намуд, ки имзои Ёддошти тафоxyм оид ба xамкоpй дар cоxаи тандурустй байни ду чониб баррасй шавад ва дар ояндаи наздик ба чониби Точикистон лош.аи ин xУччатpо ирсол xоxад кард.

Комиссия кайд намуд, ки воридоти доруворй аз Xиндycтон ба Точикистон афзоиш ëбад. Бо назардошти он, ки коxиш додани вакти зарурй барои бакайдгирии маxcyлоти тиббй ба паст кардани наpxи xизматpаcонии тиббй дар Чyмxypии Точикистон ва афзудани воридоти доруворшш босифат мусоидат мекунад, Вазорати тандурустии ЧyмxУDии Точикистон мvxлати бакайдгирй барои маxcyлоти дорувории Xиндycтонpо 2 моx аз рузи мурочиати он муайян кард.

Барои рушди xамкоpиxо дар cоxаи дорусозй ва тачxизоти тиббй Бюрои дастгирии содироти маxcyлоти доруворй ФАРМЕКСИЛ аз тарафи Xиндycтон xамчyн макоми xамоxангшyда барои бакайдгирии суръатноки доруворй дар Чyмxypии Точикистон таъин карда шуд.

Дар робита ба ин, X^^crra даpxоcти xyдpо барои таъини ин гуна ойин аз чониби Точикистон даpxоcт намуд, то бо ФАРМЕКСИЛ xамкоpй кунад.

Xангоми сафари Президенти Чyмxypии Точикистон Эмомалй Pаxмон 3 сентябри соли 2012 ба Xиндycтон ояндадор будани рушди xамкоpй дар cоxаи тандурустй таъкид гардид. Масоили вобаста ба xолати кунунй ва рушди минбаъдаи xамкоpии гуногунчанбаи ду кишвар, аз чумла тандурустй дар мулокоти Президенти Чyмxypии Точикистон Э. Pаxмон бо Сарвазири Чyмxypии Xиндycтон Манмоxан Синщ ва сипас дар музокироти расмй бо иштироки xайатx,ои васеи ду кишвар баррасй шуд.[16]. Сипас 6 санади нави xамкоpй ба имзо расид, ки яке аз он созишнома миëни Вазорати тандурустии Чу^урии Точикистон ва Вазорати тандурустй ва некyаxволии оилаи Чyмxypии XинДycтон оид ба xамкоpй дар cоxаи тандурустй ва тиб буд. Бо максади мycтаxкам кардани мyноcибатxои xамачониба дар доираи сдасати «Connect Central Asia» Xиндycтон як катор лоиxаxои навро меxоxад дар Точикистон амалй намояд, ки бyнëд намудани маpказxои тиббй аз зумраи онxоcт. Xамзамон лош,аи дигари бузурги рушд, ки бо он Xиндycтон розигии xyдpо дод, ин бужди бемоpxонаи Xиндycтон дар Точикистон буд.[2].

Xамаcола 25 апрел (аз соли 2007) xамчyн рузи байналмилалии мубориза бо бемории варача кайд карда мешавад. Бемории варача яке аз маcъалаxои xалталаб барои cоxаи тандурустии бисере аз кишваpxо ба шумор меравад. Чунки кариб 40% аxолии кураи замин дар зери xатаpи cиpоятëбии бемории варача карор доранд. Xаp сол дар чаxон зиëда аз 500 миллион одамон ба бемории варача гирифтор шуда, зиëда аз як миллион аз ин беморй мефавтанд. [1]. Таи cолxои оxиp аз сабаби nrHAián^HH м^очирати аxолй дар доxил ва xоpичи кишвар, xиccаи xодиcаxои интиколй бештар гардида, сол аз сол здад гашта истодааст. Чй xеле, ки таxлили xолати беморй нишон медшдд, дар cолxои оxиp интиколи варачаи серуза асосан аз кишваpxои Оcиëи шаркй ва чанубй, аз чумла аз XинДУCтон сурат мегирад.[10]. Xиндycтонpо, ки бештар бемории варача фаро мегирад ба Точикистон пешнш,од кардани тачрибаи xyд оиди мубориза бо бемории варача ва сармоягузорй намудан аxамиятнок мебошад.

Дар заминаи xамкоpиxои cyдбаxш Президенти Чyмxypии Точикистон Эмомалй Pаxмон бо вазири коpxои xоpичии Чyмxypии Xиндycтон Сушма Сварач дар таъpиxи 11 сентябри соли 2014 мулокот карданд ва дар баробари дигар маcъалаxо гуфтугуйи судманд доир ба рушди xамкоpй дар cоxаи тандурустй сурат гирифт. [19].

S октябри соли 2014 Сарвари давлат Эмомалй Pаxмон аз кисми низомии 07017-и Вазорати мудофиа вокеъ дар ноxияи Кушонжн дидан карданд. Дар xyдyди кисми низомй шифоxонаи нави низомии yмyмиcоxавии гарнизони Хатлон, ки шифоxонаи дустии Точикистону Xиндycтон ном дорад, ба истифода дода шуд.[3]. Шифоxонаи мазкур бо маблаггузории Xиндycтон бyнëд ва ба да^га^ои замонавй тачизонида шудааст, ки дорои панчоx кати xоб мебошад. Дар шифоxона 73 нафар мyтаxаccиcони cоxа аз Xиндycтон муддати ду сол кору фаъолият намуда, ба xамкаcбони точикистонй тарзи корбурди тачxизотpо омузониданд. Тачxизоти насбгардида, иcтеxcоли Xиндycтон буда, мутобик ба cтандаpтxои чаxонй мебошад. Шифоxона аз се ошëна иборат буда, аз шyъбаxои дандонпизишкй, гинекологй, дорусозй ва чаppоxй иборат аст. Барои тайëp кардану нигт, доштани доруворй бинои маxcyc чудо карда шудааст. Шифоxона дорои ду мошини таъчилии ëpии тиббй ва ду мошини дорои тачxизоти чаppоxй мебошад. Шифоxона бо неруи барки муназзам таъмин буда, трансформатор ва генератори алоxидаи баркй мавчуд аст.

Дар чалаcаxои муштараки cатxи xyкyматй ва cоxавй мyтаxаccиcони cоxаи тибу тандурустй табодули назар менамоянд, ки ин яке аз омищои рушди cоxа мебошад. Дар ин замина 27 ноябри соли 2015 дар Мачмааи давлатии "Kоxи Ваxдат" якумин анчумани офталмолощои

Чyмxypии ^чик^гон 6a коpи худ огоз кapд вa дap он Caтиш Мишpa, мyвaккaтaн ичpокyнaндaи вaзифaи pоxбapи нaмояндaгии TyT дap Tочикиcтон, Бyшaн Пyнaни, paиcи кудди Accотcиaтcиaи нобиноëни Чyмyxypии Xиндycтон иштиpок нaмyдaнд. [14]. Офтaлмологияи мyоcиpи ^чик^гон ин 4appox™ Faйpимyдоxилaвй, ycyди иcтифодa aз xyчaйpaxои бyнëдй вa имплaнтaнтx,ои подимepй мeбошaд, ки он имконият мeдиxaд 6e ивaз нaмyдaни узв биной 6apKapop кapдa шaвaд. Дap cодxои oxnp тaбобaти чappоxии мyоcиp дap cоxaи офтaлмодогия cозмон додa шyдaacт, ки дap дaкикaxои кaмтapин бeмоpони нобиноpо пyppa тaбобaт мeнaмояд.

Дap тaъpиxи 14-18 дeкaбpи голи 2016 дap caфapи нaвбaтии Пpeзидeнти Чyмxypии ^чик^гон Эмомaлй Paxмон бa Чyмxypии Xиндycтон вa мудокот^о бо Пpeзидeнт Пpaнaб MyRep4H, муовини пpeзидeнт М.Xaмид Aнcоpй вa Сapвaзиp Нapeндpa Модй низ доиpaи вaceи мacъaлaxои дyчонибa, минтак^й вa бaйнaлмилaлй, aз чyмлa тapxxо дap cоxaи тaндypycтй мушки^ гapдидaнд.[8]. Xaмзaмон 24 июни cоди 2016 Пpeзидeнти Чyмxypии Tочикиcтон Э. Paxмон дap xошияи xaмоиши нaвбaтии capora дaвдaтx,ои aъзои Созмони xaмкоpии Шaнxaй бо Сapвaзиpи Xиндycтон Нapeндpa Моди тaтбик;и доиxaxо, бapномaxои мyшaxxacи мyштapaк дap xaмa coxaxo as чумга тaндypycтиpо as caмтx,ои aфзaлиятнокy мaнфиaт6axши pобитaxо apзëбй кapдaнд. [13].

Taвpe, ки мaъдyм acт, бeмоpии еид дap ^чик^гон якe as мушкиди^ои acоcии cиcтeмaи тaндypycтии кишвap мeбошaд. Дap cодxои cипapигaштa as чониби X^y^a™ Чyмxypии ^чик^гон якчaнд бapномaxо оид бa пeшгиpй вa мyбоpизa бap зидди бeмоpии cил тaxия вa кдбуд гapдидaaнд. Сод^ои 2014-2016 зиëдa as 40 дaвдaтx,ои 4axo^ as чyмдa Xиндycтон бо иcтифодaи доpyвоpии нaв бо номи Бeдaквилин бa тaбобaти бeмоpони гиpифтоpи шaклxои вaceи мyтобикгaштaи cил ofOS нaмyдa, rni^ax^ нasappac бa дacт овapдaнд. [17]. Омyxтaни тaчpибaи Xиндycтон дap caмти иcтифодaи доpyx,ои s^AAK^m вa yмyмaн тaбобaти он axaмияти xoc доpaд.

Якe as caмтxои омyзaндa caноaти доpycозии Xиндycтон мeбошaд. Xaмкоpй дap ин caмт мeтaвонaд caмapaи xyб бa 6op оpaд. 4ywxyp™ ^чик^гон бо Чyмxypии Xиндycтон, дap cоxaи фapмaтceвтй фaъодияти гycтypдapо бa pox мондaacт. Anra зaмон 89 шиpкaтx,ои xиндй дap ^чик^гон фaъолият доpaнд вa бeштap as 904 номгуи мaводи доpyвоpй вa мод^ои тиббиpо бa Ka4AH дaвдaтй гиpифтaaнд, ки зиëдa as 30% бозоpи фapмaтceвтии Tочикиcтонpо пyppa мeнaмоянд. [12].

As чониби як iypyx мyтaxaccиcони caноaти доpycозии чyмxypии ^чик^гон шли 2011 ЧДММ «Ямит Мeд» тaъcиc додa шyдaacт. [21]. Ин ^pxorn aшëи xоми доpyвоpиpо и^уз as Чин вa Pycия бa кишвap воpид мeкyнaд. Дap ояндa тacмим доpaд, ки дap ин caмт бо Xиндycтон xaмкоpиpо бa pox мошд.

Aлбaттa, paK^a™ cодим acorn пeшpaвии иcтexcодот acт. Дap ^чик^гон ЧДММ «Ямит Мeд», ЧДММ «Kyxx^ ^чик^гон», ЧДММ «Гиб бapои шумо», ЧДММ «Вeжaфapм» шиpкaтx,ои доpycозй мeбошaнд вa бapои тaбдил ëфтaн бa шиpкaтx,ои бyзypги иcтx,cолкyнaндaи мaводи доpyвоpй вa мод^ои тиббии иcтexcоди вaтaнй тaдош мeкyнaнд. Xодо он ^a^apix^, ки дap Tочикиcтон вучуд доpaнд aкcapaн cтaндapти xиндй мeбошaнд. ^чик^гон дap cоxaи доpycозй дap cypa™ фapоxaм овapдaни зaминaи cозгоp мeтaвонaд мaкоми casовоp доштa бошaд. Xaнгоми мycоидaт нaмyдaн бa фypyши мaxcyлоти ин коpxонaxо дap дaвоми ду-ce cод xaмин шиpкaтx,о мeтaвонaнд бо имкониятсои модиявии xyдaшон коpxонaxои бyзypги caноaгиpо бyнëд нaмоянд. Дap ^чик^гон бeш as 90 шиpкaт бa воpидоти доpyвоpй вa модади тиббй мaшFyд бyдa, доpyxоpо acоcaн as кишвapxои Aвpyпою Оcиë, as чумга. Xиндycтон мeоpaнд. [11].

26 ceнтябpи cоди 2017 дap пойтaxти кишвap шaxpи Дyшaнбe, мapоcими pacмии фaъолияти Чaмъияти доpои мacъyлиятaш мaxдyди "Сифaт фapмa" cypaт гиpифт. Дap ифтитоxи фaъодияти pacмии ЧДММ "Сифaт фapмa" Сaидa Умapзодa, муовини якуми вaзиpи тaндypycтй вa xифзи ичтимоии axолии Чyмxypии Tочикиcтон, инчунин нaмояндaгони coxax^ тaндypycтивy доpycозии Xиндycтон иштиpок нaмyдaнд.[9]. ЧДММ "Сифaт фapмa" бо мaкcaди дacтpacи axодй нaмyдaни доpyвоpии бa ^a^apix^ чaxонй мyтобикaткyнaндa бо вaзоpaтx,ои тaндypycтивy cоxaxои доpycозии Xиндycтон шapтномaи xaмкоpй бacтa, rn^a доpaд дap ояндa caфи шapиконpо бeштap шмояд.

Фaъод шyдaни кдиникaxои тaбобaтии Xиндycтон дap Tочикиcтон вa pacонидaни кyмaки тиббй бa axолии Tочикиcтон низ яте as caмтx,ои дигapи pyinm xaмкоpиxои ин ду кишвap дap cоxaи тaндypycтй мeбошaд. As 12 aпpeли cоди 2017 дap шaxpи Дyшaнбe кдиникaи тиббии xиндй вa мapкasи тaшxиcии «VEDANTA» бa ^p ofos нaмyд, ки дap он бeмоpони точик ду xaфтaи aввaд pойгон as тaшxиc гyзaштaнд. Дap ин кдиникa дyxтypони вapзидaи Xиндycтон Aмит Гyптa, Aмит Бyшaн Шapм, Pоxит Нaяp, Aкшeй Kywap Сaкceнa бa бeмоpони точик мaшвapaт вa

доруву дармон тавсия медшанд. Аммо, ба гуфтаи беморон xизматpаcонии онxо нисбат ба бемоpиcтонxои Точикистон гаронтар аст.

Табодули тачрибаи xамдигаp низ мдани табибони Точикистон ва Xиндycтон мавчуд аст. 28 августи соли 2017 дар Муассисаи давлатии Мачмааи тандурустии «Истиклол»-и шаxpи Душанбе чаppоxии иваз кардани бyFyмxои сунъии пой аз тарафи табиби чавон А. Эxcонов, ки дар Xиндycтон такмили иxтиcоc кардааст, сурат гирифт.[7]. Дар амалдати чаppоxй мyтаxаccиcон аз Xиндycтон низ иштирок доштанд. Гузаронидани амалиëти чаppоxии мураккаб дар доxили мамлакат нишони маxоpатy малакаи касбии баланди табибони точик буда, мушкилии беморонро xеле осон гардонидааст.

Аз 6 то 11 сентябри соли 2017 дар бемоpxонаи «Бал»» дyxтypони cоxибтачpибаи Чyмxypии Xиндycтон аз шаxpи Деxли барои гузаронидани амалиëтx,ои чаppоxии бемоpиxои чашм ташриф оварданд. Дар бемоpxона амалиëтx,о ба монанди кучиши шабакия (отслойка сетчатки), чашмпарда (катаракта), xyншоpии чисми шаффоф (гемофтальм), пардаи болшакл (птеригиум) ва гайра бо усули лазерй, бе бурриш ва бедард гузаронида мешавад. Табибони Чyмxypии Xиндycтон дар муддати се сол дар бемоpxонаи «Балж> зиëда аз 600 амалиëти чашмпарда (катаракта) гузаронидаанд.

Дастгирии шаxcони дорои имкониятxои маxдyд яке аз cамтx,ои афзалиятноки Xyкyмати Чyмxypии Точикистон ба xиcоб меравад ва барои дастгирии xамешагии онxо тамоми чоpаxо андешида мешаванд. Имруз мyтаxаccиcони cоxа бомуваффакият амалиëтxои чаppоxиpо дар дили кудакон идома дода истоданд. Давpаxои омузишй ва такмили иxтиcоcpо гypyxи калони мyтаxаccиcони точик дар Xиндycтон гузаштанд. Xамаcола дар мyаccиcаxои тавонбаxшии чyмxypй беш аз 3000 нафар кудакону наврасон саломати xyдDо баркарор мекунанд.[5].

Аз 25 октябр то 4 ноябри соли 2017 бо ташаббуси бевоситаи Xyкyмати Чyмxypии Точикистон дар шаxpи Душанбе чаpоxиxои дил миëни кудакон ва наврасони синни то 18 солаи гирифтори беморшш нуксони дил ройгон чаpаëн гирифт.[18]. Баxpи гузаронидани чаppоxиxои дил ва солимгардонии кудакону наврасони то синни 18-и гирифтори беморвдои нуксони дил здада аз 23 нафар мyтаxаccиcони варзидаи cоxаи чаppоxии дилу ращои 13 кишвари xоpич, аз кабили Xиндycтон чамъ омада, дар амалжти чаppоxй cаxм гирифтанд.

Бyнëди маркази онлайнй байни бемоpxонаxои Чyмxypии Точикистон ва бемоpxонаxои Xиндycтон яке аз масъалаи асосие буд, ки дар мулокоти раиси вилояти Хатлон Д. Гyлмаxмадзода бо сафири Xиндycтон дар Точикистон Сомнатx, Гош, котиби дуюми сафорати Xиндycтон дар Точикистон Шубан Кришен ва аташеи сафорат Панкач Дианиро дар таъpиxи 7 ноябри соли 2017 мавриди баррасй карор гирифт. [18]. Бyнëди маркази онлайнй байни бемоpxонаxои Чyмxypии Точикистон бо бемоpxонаxои X^nycro^ имкон фаpоxам меоварад, ки табибон xангоми гузаронидани амалжти тиббй аз тачрибаи якдигар ва машваpатxои судманд низ истифода баранд. Xамзамон дар мулокоти мазкур чонибxо масоили густариш додани xамкоpиxои судмандро миëни вилояти Хатлон ва X^nycr^ дар заминаи ташкил намудани маркази саноатй, ба тачрибаомузй фаро гирифтани кормандони cоxаи тандурустй мавриди баррасй карор додаанд.

К^айд кардан ба маврид аст, ки туризми тиббй дар Xиндycтон ривоч ëфтааcт ва 30 %-и туризми тиббии чаxон ба Xиндycтон рост меояд. Ба Xиндycтон аз тамоми чаxон, аз чумла аз ИМА ва Аврупой гарбй барои табобат меоянд. Масалан, дар Ченнай xаp руз здада аз 150 нафар аз тамоми чаxон барои табобат меоянд. Агар як сабаби воридшавии табобатгиpандаxо сифати баланди xизматpаcонй бошад, сабаби дигари он паст будани наpxи xизматpаcонй мебошад. Агар чаppоxии калб дар ИМА 130 xазоp доллар бошад, дар Xиндycтон 7 xазоp доллар, иваз намудани бугуми косу рон дар ИМА 43 xазоp, дар Xиндycтон 7 xазоp, ивази зону дар ИМА 40 xазоp, дар Xиндycтон 9,2 xазоp доллар аст.[10]. Аксарияти дyxтypони Xиндycтон тачрибаомузии xyдpо дар ИМА, Британияи Кабир ва Австралия гузаштаанд ва cатxи баланди касбй доранд. Чиxати дигар рушди туризми тиббй дар Xиндycтон донистани забон мебошад. Кисми зиëди дyxтypони Xиндycтон забони англисро медонанд. Xамзамон маводаои тиббии иcтеxcоли Xиндycтон сифати баланд ва наpxи арзон дорад.

Хуллас, равобити xаcанаи Точикистон ва Xиндycтон дар самти тиб ва тандурустй дар асоси cозишномаxои байнидавлатй ба pоx монда шудааст ва дар оянда барои рушди он як катор тадбиpxо зарурият доранд. Аз чумла, дар самти мубориза ба мукобили беморш,ои варача ва сил, беморш,ои калб, чашм ва гайра бештар табодули назар кардани мyтаxаccиcони cоxа, xамзамон омyxтани тачрибаи Xиндycтон дар самти дорусозй боарзиш мебошад.

Тибби кадимаю анъанавии Аюрведа - илми xаëт, ки низоми кадимии дониш оид ба мувофикати xаëт ва зиндагонии солими инсон аст, муоличаи алтернативй ба xиcоб меравад. Дар Xиндycтон Аюрведа здад истифода мешавад. Шинос гардидан ва истифода кардани усули алтернативии тибби анъанавии Xиндycтон аз тарафи намояндагони баxши фарматсевтии

Точикистон зарур ва ба манфиати чомеаи Точикистон мебошад.

Ширкатхои дорусозии Точикистонро зарур аст, ки дар якчоягй бо максади химояи манфиати давлату миллат хангоми омода намудани ин ё он намуди доруворй ба сифати махсулот ахамияти аввалиндарча диханд ва барои ракобатпазир будани махсулоти доруворй бо махсулоти аз хорич воридшаванда мутоби; будани онхоро таъмин намояд. Дар ин сурат ба муваффакият ноил шуда метавонанд. Ширкатхои тичоратии фарматсевтие, ки дар чумхурй амал мекунанд зарур аст, молу махсулоти хушсифатро ба чумхурй ворид намоянд.

Мутахассисони сохаи тандурустии точикро зарур аст, ки дар асоси созишномахои байнидавлатй курсхои такмили ихтисоси худро дар самти андухтани тачриба дар марказхои бузурги тиббии Хиндустон гузаронанд.

Омузиши тачрибаи Хиндустон дар самти рушди туризми тиббй низ барои Точикистон ахамияти калон дорад.

Истифодаи имкониятхои амалинашуда миёни Точикистон ва Хиндустон дар сохаи тандурустй зиёданд ва дар оянда умеди амалишавии онхо дар назар аст.

АДАБИЁТ

1. 25 апрел - рузи байналмилалии мубориза бар зидди бемории варача. 24 апрели соли 2017. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 12.01.2018).

2. India and Tajikistan: Building a long-term Strategic Partnership. [манбаи электронй]. URL: ttps://idsa.in/idsacomments (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

3. Боздид аз кисми харбии 07017-и Вазорати мудофиа ва ифтитохи шифохонаи дустии Точикистону Хрндустон дар худуди он. [манбаи электронй]. URL: http://www.prszident.tj (санаи истифодабарй: 20.05.2019).

4. Бойгонии Вазорати корхои хоричии Чумхурии Точикистон. Раёсати шартномавй-ху^укй. Папка N°50., 50а., 50б.

5. Дастгирии кудакону наврасони маъюб. 17 майи соли 2017. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

6. Дипломатияи Точикистон: дируз ва имруз. Дар ду чилд. Чилди 1. (Зери назари Хдмрохон Зарифй). Силсила: Сиёсати хоричии Точикистон. Душанбе.: Ирфон, 2009. 296с.-С. 118.

7. Иваз кардани бугумхои сунъии пой дар муассисаи давлатии мачмааи тандурустии «Истиклол». [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj/ (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

8. Изхороти муштарак аз натичаи сафари давлатии Президенти Чумхурии Точикистон ба Чумхурии Хрндустон. [манбаи электронй]. URL: http://www.prszident.tj (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

9. ЧДММ "Сифат фарма" расман ба фаъолият огоз кард. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj/ (санаи истифодабарй: 14.01.2018).

10. Маетная Е. Индия лечит. Почему Индия стала медицинской Меккой. (Дели) 14.10.2015. [электронный ресурс]. URL: www.gazeta.ru (дата обращения: 20.12.2017).

11. Махмадалй Давлатов. Дар Точикистон воридоту истехсоли маводи доруворй ва молхои тиббй чй туна ба рох монда шудааст? 26 июли соли 2017. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj/ (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

12. Муаррифии тибби анъанавии Аюрведаи Хрндустон дар Душанбе. 19.02.2018. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj.(санаи истифодабарй: 20.02.2018).

13. Мулокот бо Сарвазири Хрндустон. [манбаи электронй]. URL: http://mfa.tj. (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

14. Нахустин чаррохии чашмро Абуали ибни Сино гузаронидааст. 27 ноябри соли 2015. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

15. Хртамов Н. Таърихи халки точик. /Н.Хотамов, Д. Довудй, С.Муллочонов, М. Исоматов. -Душанбе: «ЭР-граф, 2011. - 644 с. -524.

16. Огози сафари давлатй ба Чумхурии Хиндустон. [манбаи электронй]. URL: http://www.prezident.tj (санаи истифодабарй: 10.01.2018).

17. Роххои тави табобати бемории сил. 31 январи соли 2017. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

18. Таи як хафта кудакону наврасони синни то 18, ки гирифтори беморихои нуксони дил хастанд ройгон чаррохй мешаванд. 31 октябри соли 2017. [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 13.01.2018).

19. Точикистону Хиндустон барои хамкории пурсамар имкону захирахои фаровон доранд. //Садои мардум. -2014.- 12 сентябр.- №9105-106 (3251-3252).

20. Турсунов Т.Х. Таджикско-индийские взаимоотношение. Монография/ Т.Х. Турсунов.- Душанбе: Эр-граф, 2009.130 с.

21. Ширкатхои дорусозии ватанй метавонанд бо имкониятхои молиявии худ корхонахои бузурги саноатиро бунёд намоянд». [манбаи электронй]. URL: http://moh.tj. (санаи истифодабарй: 20.12.2017).

ТАДЖИКИСТАН- ИНДИЯ: УПРОЧЕНИЕ СОТРУДНИЧЕСТВО В СФЕРЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ (1991-2017 гг.)

В статье прослеживается взаимоотношения Таджикистан и Индия в сфере здравоохранения и

проблемы изучения опыт Индии в сфере здравоохранения, а также обмен опыт в области медицина и здравоохранения между этими государствами, после приобретения независимости Республики Таджикистан.

Как известно, сектор здравоохранения является одним из наиболее важных и приоритетных отраслей. Молодая Республика Таджикистан может многому научиться у передовых стран мира и использовать возможности для достижения высших целей общества. Из числа, стран, которые Таджикистан имеет плодоносные отношение, является Индия.

Важно отметить, что опыт Индии после независимости страны в 1947 году - это гораздо полезно для Таджикистана. В частности, сектор здравоохранения Индии, продвигается сегодня вперед в этом глобальном масштабе. После независимости между СССР и Индией для развития сектора здравоохранения в 1959 году были подписаны соглашения, а затем с прямой поддержкой СССР в Индии созданы заводы и фабрики фармацевтической промышленности, которая сегодня является символом медицины и фармацевтической промышленности в Индии.

В статье рассматриваются пути развития сотрудничества Таджикистана с Индией, взаимные визиты Президента Таджикистана Эмомали Рахмона в Индию и главы индийского государства в Таджикистан, заключенные медицинские и фармацевтические договора, их важность и другие вопросы, связанные с сотрудничеством в области здравоохранения между Республикой Таджикистан и Республикой Индия.

В действительности, изучение и внедрение в практике опыт современной Индии в сфере медицины и здравоохранения, в жизни нового таджикского общества будет в интересах сектора и благосостояния общества.

Ключевые слова: Таджикистан, Индия, отношения, здравоохранения, медицина, соглашение, импорт, экспорт, встреча, опыт.

TAJIKISTAN- INDIA: STENGTHENIND COOPERATION IN THE FIELD OF HEALTH (1991-2017 years)

The article traces the relationship between Tajikistan and India in the field of health care and the problems of studying the experience of India in the field of health, as well as the sharing of experience in the field of medicine and health between these states, after the acquisition of independence of the Republic of Tajikistan.

As is known, the health sector is one of the most important and priority sectors. The young Republic of Tajikistan can learn a lot from the advanced countries of the world and use the opportunities to achieve the highest goals of society. Among the countries that Tajikistan has a fruitful attitude is India.

It is important to note that the experience of India after the independence of the country in 1947 is very useful for Tajikistan. In particular, India's health sector is moving forward today on this global scale. After independence between the USSR and India, agreements were signedfor the development of the health sector in 1959, and then with the direct support of the USSR, factories of the pharmaceutical industry, which today is a symbol of medicine and the pharmaceutical industry in India, were established in India.

The article examines the ways of development of cooperation between Tajikistan and India, mutual visits of the President of Tajikistan Emomali Rahmon to India and the heads of the Indian state to Tajikistan, concluded medical andpharmaceutical contracts, their importance and other issues related to cooperation in the field of health between the Republic of Tajikistan and the Republic of India.

In fact, the study and implementation in practice of the experience ofmodern India in the field ofmedicine and health, in the life of the new Tajik society will be in the interests of the sector and the welfare ofsociety.

Key words: Tajikistan, India, relations, health, medicine, agreement, import, export, meeting, experience.

Сведения об авторах:

Турсунов Турсунмурод Худоймуродович - доцент кафедры новая и новейшая история зарубежных стран исторического факультета Таджикского национального университета, E-mail: tursunov-murod@mail.ruMobil: (+992) 934665581 Кудратов Комрон Абдунабиевич - Доцент, ученый секретарь Ученного совета Таджикского госудаственного педагогического университета, E-mail: komron.kudratov@mail.ruMobil: (+992) 935282862

About the autors:

Tursunov Tursunmurod Khudoimurodovich - associate professor of modern and contemporary history of the faculty of history of foreign countries Tajik National University, E-mail: tursunov-murod@mail.ruMobil: (+992) 934665581

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Kudratov Komron Abdunabievich - associate professor, scientific secretary of the Academic Council of Tajik State Pedagogical University, E-mail: komron.kudratov@mail.ru Mobil: (+992) 935282862

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.