CC BY
30УДК 327.7
МАОРИФ ДАР МЕХВАРИ ХДМКОРЩОИ РОССИЯ ВА
ТОЧИКИСТОН (С.1991-2017)
Назаров Б., Мунавварова Т.З.
Донишгохи миллии Тоцики^он
Дар аввали cолхои 90-уми карни XX бо caбaби борони амики cиëcй, ки Чумхурии Точикистонро фаро гирифта буд, тамоми гохахо xочaгии xaлки кишвар - иктиcодиëт, илм, маориф, фарханг ва дигар cоxтоpхо ба шароити мушкил ру ба py гардиданд. Дар 4apaëra чанги шахрвандии голхои 1992-1997 биcëpe аз бинохои мактаб ба шет, молу aшëи онх,о горат карда мeшyдaнд, ки ин аз фаъолият боз мондани мактабхои кишвар гардид.
Кишвари мycтaкили Точикистонро интиxоби конcтитyтcионй, дeмокpaтй ва тaFЙиpоти cоxтоpй лозим омада буд. Дар шароити нави таършй баъд аз ба оxиp pacидaни чанги шахрвандй дар Точикистон карори cиëcй таълимии он, ки дар оянда бояд ба ташаккули низоми нави cиëcй оид ба тарзи фикрронии xонaндaгон ва донишчyëн дар acоcи дониши илмии чахонй, мycоидaт карда мeшyд, кабул карда шуд.
Дар caмтхои хaëтaн мухим барои Точикиcтони навистикдол мyноcибaтxо мдани кишвархои чахон ба миëн омаданд, ки дар ин pоcто мeтaвон мyноcибaтхои шарики cтpaтeгии Точикиcтонpо бо Фeдepaтcияи Рушя ëдовap шуд. Барои бeхтap намудани cохaи маориф, Чумхурии Точикиcтон бо биоер кишвархои чахон карордодхо ба имзо pacонид.
Имруз cохaи маориф ба якe аз caмтхои ояндадори cMëca'rn Чумхурии Точикистон ба хдооб рафта рушди робитахои илмию гуманитарй бо Рушя бошад me аз чанбахои мухимми cMëcaiM маорифпарваронаи рохбарони ин ду кишварро дар бар мeгиpaд.
Аcоcхои хукукии мyноcибaтхои байни Чумхурии Точикиcтон ва Фeдepaтcияи Роccияpо дар cохaи маориф як катор cозишномaхо ва шартномахои байни хукуматй ташкил мeдихaнд, ки иборат аст: Х,амкории илмиву тexникй (аз 25-уми майи cоли 1993); Х,амкорих,о дар гохаи фарханг, илм, маориф, тандурустй, иттилоот, варзиш ва caйëхй (аз 19-уми тентябри шли 1995); Тaъcиc ва фаъолияти Донишгохи (cлaвянй) Роccия-Точикиcтон дар шахри Дyшaнбe (10-уми июни cоли 1997); Созишномаи оид ба хамкорй дар тохаи маориф (аз 18-уми марти шли 1997); Барномаи хамкорихо дар Чумхурии Точикистон ва Фeдepaтcияи Рушя дар тохаи гуманитарй барои cолхои 1999-2002; Созишнома дар бораи шароити тахшлоти умумии миëнa (аз 4-уми aпpeли cоли 2007), ташкил ва фаъолияти Маркази тадкикоти байналмилалии Помир-Чакалтай (29-уми aвгycти cоли 2008) ва f мeбошaнд. [1, c. 15,39,41]
Хуччатхои acоcй cозмшномaхо дар бораи "Дустй, хамкорй ва кумаки мутакобила байни Чумхурии Точикистон ва Фeдepaтcияи Рушя" (25-уми майи cоли 1993) ва "Дар бораи Хамкорй муттафикин мдани Точмкиcтон ва Рушя нигаронида ба acpM XXI " (16-уми апрли cоли 1999) ва гайраро дар бар мeгиpaнд.
Дар моддаи 11-уми карордоди зикр шуда (16-уми aпpeли cоли 1999) гуфта мeшaвaд, ки хар ду кишвар дар тотемам маорифи миллй рухбаланд бо хифзи фоcмлaи таълимй ва акдонй умумй, аз чумла тaвaccyти рушди барномахои омузишии муштарак барои донишчyëн ва xонaндaгон, тарбия ва бозомузии хуччатхо дар cохaи маориф ва рашдан ба рутбахои илмй ва унвонхо, мycоидaт xохaнд кард. [2]
Яю аз caмтхои афзалиятнок дар равобити миëни ду кишвар дар тохаи маориф, ин ташкили донишгоххо дар каламравй Чумхури Точикиcтон аз чониби Рушя мeбошaд. Муфатеалтар, мeтaвон Донишгохи Славиянии Рycиявy Точикиcтон дар шахри Дyшaнбepо зикр намуд, ки 14-уми тентябри cоли 1996 ифтитох шуд, дар мapоcими ифтитохияи он Шшвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон зикр намуданд ки: "Донишгоу mawo маркази бyзyргu maълuмomu илм нахощд бyд, балки барои баланд бaрдoшmaнu мyнoсuбam^ou фарщнгии байнихалщо дар camw баланд, ва барои рушди нишондищндахри эцодй, илмй ва фарщнгии Федератсияи Русияву Чущурии Тоцики^онро низ maъмuн менамояд".
Донишгохи Славянй бо ^арори Хукумати Чумхурии Точикистон тахти №141 аз 05.04.1996c такта дода шудааст ва ин карор тахти №604-аз 17.05.1997 дар бораи ташаккул ва татбики Донишгохи (шавянии) Рушя-Точикистон кабул карда шуд.[3]
Макали acоcии ташкили Донишгохи (шавянии) Роccия-Точикиcтон бо зарурати омузонидани мyтaxaccиcони cохибиxтиcоc барои тоха^ои ичтимоию икгиcодии Точикиcтон, равона шуда буд. Дар «Созишномаи хамкории мдани Чумхурии Точикиcтон ва Фeдepaтcияи Рушя, ки дар acpM XXI равона шуда буд», моддаи 11-уми он изхор мeдоpaд, ки барои дастгирии фаъолияти Донишгохи (cлaвянии) Рушя-Точикистон дар Дyшaнбe, ахамияти мaxcyc дода мeшaвaд.[4]
Мувофики моддаи 2-уми cозишномaи байни Хукумати Рycия ва Хукумати Чумхурии Точикистон "Дар бораи шартхои тaъcиc ва фаъолияти Донишгохи (cлaвянии) Рутеия-Точикистон дар шахри Дyшaнбe", 10 июли шли 1997 вазифахои acоcии ин донишгох оварда шуда буданд ки ба таври зайл acт:
1) омузиш, бозомузй ва такмили Hxmœm кормандони мyaœиcaхои олии таълимй ва кормандони илмию пeдaгогии тaxaccycии олй;
2) мугоидат ба рушди зaxиpaхои илмй ва кадрии хар ду кишвар;
3)иcтифодaи тexнологияхои нав ва истифодаи тачрибаи гашк;адам дар гохаи маориф ва илм дар Точикистон ва Рушя;
4) мycоицaт намудан, нигох доштан ва инкишофи мутакобилаи фархангхо, забонхо, анъанахои тaъpиxй ва миллии xaлкхои хар ду кишвар;
Тибки тax,кикотe ки гузаронида шуд назар афкашм, хаккиктан хам ин донишгох, да аввали голхои душвори баъдичанги (чанги шахрвандй) аз паш ма^ди xyд гардида ба базаи илмии давлат кадрхои бaлaндиxтиcоcpо тaëp намуда, равона кapдaacт.
Дигар аз мeхвapи acоcиe, ки дар ин замина дypaxшон acт ин ифтитох гаштани Филиали Донишгохи давлатии Мошва дар Дyшaнбe мeбошaд. Мyфacaллтap pочeъ ба тaъpиxи филиали зикршуда, дар 24-уми фeвpaл, cоли 2009 хангоми caфapи кории Пpeзидeнти кишвар Эмомалй Рахмон ба Рycия дар музокироти capони ду кишвар ба татбики амалии тавофукоте, ки зимни caфapи pacмии Пpeзидeнти Фeдepaтcияи Рycия дар мохи августи cоли 2008 ба имзо pacидa буд, инчунин холати кунунй ва дурнамои рушди тамоми мачмуи мacъaлaхои дар мyноcибaтхои Точикистону Рycия, аз чумла cиëcй, иктжодй, гуманитарй, низомии-тexникии харбй ва гайра мухокима гардиданд.[5]
Рохбарони харду кишвар хaвacмaндии xyдpо барои ифтитохи филиалхои донишгоххои Роccия, аз чумла Донишгохи давлатии Мажава (МГУ) дар Чумхурии Точикиcтонpо низ иброз намуданд.
Мутобики накшаи мазкур 14 ceнтябpи шли 2009 кушодашавии филиали Донишгохи давлатии Мошва дар Дyшaнбe дар caтхи баланди дусти баргузор гардид. Ва дepe нагузашта дар 1-уми июли шли 2010 бо иштироки Пpeзидeнги Чумхурии Точикиcтон, Эмомалй Рахмон ва рвктори Донишгохи давлатии Моcквa, В. Садовничй бинои нав барои филиали мазкур кушода шуд. Филиали Донишгохи давлатии Мошва, дар заминаи муношбатхои Рycия ва Точикиcтон дар тохаи маориф ва илм ба фаъолияти таълимии xyд OFOЗ намуд.
Х,ангоми ифтитохи он Пeшвои миллат Эмомалй Рахмон иброз намудаанд, ки: "Са^мн Дoнuшгo^u дaвлamuu Mocma ба oмyзuшu кoрмaндoнu тми, m6opamoprnyou öohuw2o% ва мaркaзxpu uлмuю maдцuцomñ uh дoнuшгo^ 6o щма 4u3%ou зарури худ хеле мущм ва awu 3auoH 6eymapm acm. Илoвa бар uh, oлuмoнu Дoнuшгo^u дaвлamuu Mocma дар дшар дoнuшгoyppu To^mcmoH лeкcuяypu цoлuбuмaрoцoвaрмyвoфщ ба umipu цахрнй, мexoнaнд".[6\
Инчунин дар ин замина мeтaвон боз дигар донишгоххо ва филилалхои Рушяро дар каламрави кишвар зикр кард, ки ба базаи илмии кишвар кадрхои бaлaндиxтиcоcpо равона мeгapдонaнд. Яю аз онхо ин Донишкадаи энepгeтикии Мошва (Донишгохи тexникй) дар шахри Дyшaнбe мeбошaд, ки дар таъмини кадр дар бозори илмй точик наккши xyдpо дорад. Боз мeтaвон дар ин замина Филиали Донишгохи миллии тaдкикотй-тexнологии МИСиС-ро зикр кард, ки дар атош фармони Пpeзидeнти Точикиcтон шли 2012 дар ш. Дyшaнбe такта ëфтaacт. Ин донишгох барои рушди хамкорихои дучонибаи Точикиcтонy Рycия дар гошбурди cохaи тaхcилоти олии кacбй тaъcиc дода шyдaacт. Макоми донишгох мактаби олии кacбй буда, дорои ичозатномахои (литсснзияхои) давлатии Вазорати маориф ва илми Рycия оид ба хукуки пeшбypди фаъолияти таълимй дар тохаи тaхcилоти олии кacбй мeбошaд [7].
Дар мархалаи хамкории Рушя ва Точикиcтон мeтaвон дастгири РУшя дар caмти таъмин кардани адабжти таълими ва бaдeъи ба муашшахои таълими кишвар зикр кард. Дар ин росто cоли 2005, Сафорати Рycия дар Точикиcтон ба мактабхо, донишгоххо ва китобxонaхои чумхурй 59,3 хазор нycxa адабиети таълимй, мeтодй ва бaдeй таъмин намуд ки инро низ дacтовapди ин тоха мexонeм. Аз OFOЗи cоли 2006, хазор нycxaи дигар aдaбиëти гуногунро ба мyaccиcaхои таълимии кишвар иршл намуданд. Аз чумла 17 хазор китобхо ва aдaбиëтхои дигар ба Кожулгарии гeнepaлии Рycия дар шахри Хучанди вилояти СyFд фиpиcтодa шуд. Соли 2002 дар нашрияи «Учeбнaя литература»- и ш. Самара барои кудакон мачмуи aфcонaхои xaлкиe, ки дар Точикистон машхуранд, аз чумла «Сepeбpяный кувшин жазок», ба забони pycй баргардонида шуда ба Вазорати маориф Чумхурии Точикистон чанд нycxaи онро такдим намуданд, ки ин дар caмти таъминоти aдaбиëти таълими ва бaдeъи xeлe мухим мeбошaд. [8]
Дигape, аз caмтхои афзалиятноки хамкории ду кишвар дар тохаи маориф ин таълими забони руш дар мактабхои чумхурй мeбошaд ва дар Конститутсияи (Сарконуни) ЧТ, дар моддаи 2-уми он низ забони рушро хамчун забони муоширати байни миллатхо эълон карда ва
кабул кардааст.
Илова барин, дар щр як паём ва суханроищои худ, Пешвои мuллam, Эмомалй Ращон зaрyрamu омузиши забощои вamaнй ва дигар забощои мyoшuрamu бaйнuдaвлamй, аз цумла русй ва англисиро maъкuд мекунанд. Бо ин ма^ад, Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон якчоя бо Маркази илм ва фархангии Рушя дар Чумхурии Точикиcтон ва Сафорати Рушя дар Чумхурии Точикиcтон, фаъолияти омузиши забони pycиpо дар чумхурй давра ба давра анчом дода ба анчом pacонидa иcтодaacт ва мавриди таваччухи хaмeшaгии рохбарияти давлат ва хукумат карор гиpифтaacт. Барои татбики ин 4-уми aпpeли cоли 2003 Фармони Пpeзидeнти Чумхурии Точикиcтон оид ба бeхтap намудан, тахия ва омузиши забони руш дар Чумхурии Точикистон ва 2-уми дeкaбpи шли 2003 барномаи амали гардонии фармони мазкур кабул карда шуд.
Бо дар назардошти он ки шли 2007 Соли байналмилалии "забони точикй" дар Точикиcтон эълон шуд, дар арафаи ин чорабинй як катор чорабинихои фархангй-илмй баргузор гардиданд. Шарикони acоcй дар гузаронидани ин чорабинихо Вазорати маорифи Чумхурии Точикиcтон бо Донишгохи (Славянй) Роccия-Точикиcтон, Маркази илмии Рушя дар Чумхурии Точикиcтон, Шурои хaмохaнгcозии Рушя ва Чдмъияти Пушкин дар Чумхурии Точикистон ба хтаоб мepaвaнд.
Таквияти мaвкeи забони руш ва омузиши он дар Чумхурии Точикиcтон ва чахон тaвaccyти такта додани Фонди Рушя (аз 21-уми июни cоли 2007) бо фармони Пpeзидeнти Фeдepaтcияи Рушя, ки лоихаи тaъcиcи шабакаи марказхои Рycияpо бо номи «Рyccкий мир» OFCЗ намуд, мушинат мeнaмояд. nemMM^AM pacмии фонд 3-уми ноябри cоли 2007, гузаронида шуд [9]. Фаъолияти ин марказхо барои хифзи фарогирй ва пахн кардани забони pycй ва фархангй pyc равона шудааст.
Мохи aпpeли cоли 2008, диpeктоpи барномахои ИДМ ва фонди «Рyccкий мир», Макеты Мeйep ба Чумхурии Точикиcтон барои ифтитохи марказхои Рушя дар Чумхурии Точикистон ташриф оварданд.
Дар натича марказхои омузиши забони pycй аз чониби фонди «Рyccкий мир» бо номи "World Russia" дар як катор донишгоххои пойтaxт кушода шуданд. Ба таври миcол, 10-уми июни шли 2008 дар шахри Дyшaнбe ифтитохи аввалин маркази фонди «Рyccкий мир» дар Донишкадаи давлатии забонхои Точикиcтон баноми С. УлyFЗOдa ва 18-уми гентябри хамон cол маркази он дар Донишгохи (Славянй) Роccия-Точикиcтон такта дода шуд. Мохи октябри шли 2008 бошад дар Донишгохи давлатии омузгории Точикиcтон ба номи С. Айнй маркази тешми Фонди «Рyccкий мир» кушода шуд.[10]
Маркази бугади фонди «Рyccкий мир» на танхо дар чумхурй, балки дар кишвархои ИДМ ва чахон низ фаъолият дорад. Ин фонд барои анчом додани вазифахояш дар марказхои xyA дорои чунин имконот мeбошaд; аз чумла дорои aдaбиëгхои зтади таълимию илмй, лyFaтхо, aдaбиëти бачагона, барномахои таълимй, нaшpиëти ëppиpacон (киноклaccикй, китобхои аудиой, рохнамохои омузиши элeктpонй), барномахои таълимй, ки дар хачми калон бо забони pycй ташниходи иcтифодaбapaндaгон мeгapдaд. Инчунин дорои як катор имконоти дигар ба мтали, кор ба накшаи марказхои дигари «Рyccкий мир»дар кишвархои ИДМ ва иштирок дар намоишгоххо, теминархо, мулокотхо, курсом забони pycй ва гайра мeбошaд.
Бояд кайд кард, ки фонди омузиши забони руш дар Точикистон хадафаш на танхо чалби забони руш, балки барои омузиши забони точикй дар донишгоххои Рушя низ муши^ат мeнaмояд. Дар ин замина шуъбаи тaъpиxи Инcтитyти тадкикотии OcMë ва Африкои Донишгохи давлатии Мошва (МГУ) дар cоли 2009 як зумра донишчyëни кypcи 2-юм, ба миcли И. Рьгскаль, Д.Еpeмeeвa, Д.Нафиков, Е.Соловьeв ва Faйpapо, барои омузиши забони точики, ба шфати забонй xоpичй омузанд, ба рох гузошт.
Дар cохaи маориф тарбияи чавонон хaмeшa якe аз чойхои калиди мeбошaд. Дар ин замина бо ташаббуш caфоpaти Чумхурии Точикистон дар Фeдepaтcияи Рycия дар якчоягй бо диacпоpaхои Точикиcтон дар Ротемя ба монанди «Омон» дар Мошва мизи мудаввар дар мавзуи «Национальный традиции Тaджикиcтaнa и Роccии как фактор вошитания молодeжи», баргузор гардид. [11] Дар мизи мудаввар acоcaн аз чониби намояндагони диашорахои точик, муаллимони точик ва xaтмкyнaндaгони мактабхои забони pycй дар шахри Дyшaнбe ва точиконe, ки дар шахрхо ва минтакахои Фeдepaтcияи Ротемя кору фаъолият доранд, иштирок намуданд, ки дар кори он мyтaxaccиcони мyaccиcaхои илмй ва таълимии Мошва низ бо дaлeлхои чолиб ва aндeшaхои xyб оиди зарурати бeхтap намудани тарбияи чавонон ба манфиатхои хар ду кишвар cyxaнpонй намуданд.
Дар ин мулокот, ки муношбатхои дустона ва башардустонаи Точикиcтонy Руша ва имконияти иcтифодaи тачрибаи мавчуда дар тарбияи чавонон дар рухияи бародарй ва дустй иброзй aндeшa карда шуд, дaлeли дycтивy хамкорихои ватеи Точикиcтонy Рycияpо дар мархалаи навин нишон мeдихaд.
Дар хамкорй дар сохаи тахсилоти ду кишвар омузиши кадрхо дар муассисахои олии таълимии Русия, расонидани кумаки таълимй ва методологии муассисахои таълимй дар Точикистон низ ба назар мерасад.
Бо ин максад аз тарафи Сафорати Русия дар ЧТ, дар Донишгохи Славянии Русия ва Точикистон курсхои кутохмуддат барои такмили ихтисоси муаллимони забон ва адабиёти рус ташкил дода шуд. Соли 2006 бо дастгирии молиявии чониби Русия курсхои сохавй дар вилоятхои Сугд ва Хатлон баргузор карда шуданд. Инчунин, лоихаи корхои такмили ихтисос дар Вилояти Мухтори кухии Бадахшон низ ин лоиха амали гашт..
Тавре сомонаи расмии Вазорати Маориф намунаи дигаре, аз ин хамкорихоро зикр намуда кайд менамояд, ки дар соли 2017 Донишкадаи такмили ихтисос ва бозомузии кормандони сохаи маориф бо 8 донишгохи оли, муассисахои такмили ихтисоси Россия шартномахои хамкорй дар бахши такмили ихтисос ва тайёр кардани кадрхо, ба имзо расониданд.[12]
Х,амзамон вазири корхои хоричии Россия, Сергей Лавров дар сафари кориашон ба Точикистон дар соли чорй, кайд намуданд, ки; "Холо таввчухи бештар ба тахсилоти миёна ба забони русй зохир мегардад. Дар заминаи созишномаи рохбарони ин ду кишвар дар Точикистон беш аз 50 нафар муаллимони забони русй, физика, химия, математика, биология ва информатика дар Точикистон фаъолият карда истодаанд ва ба пешрафти низоми таълимии Точикистон дар асоси меъёрхои Россия кумак мерасонанд. [13]
Агар ба пахлухои муфиди дигаре аз хамкорихо миёни Чумхурии Точикистон ва Федератсияи Россия назар афканем, имрузхо чавонони точик дар зинахои гуногуни тахсил, аз чумла донишчуён, аспирантхо ва докторантхо дар донишгоххои гуногуни шахрхои Россия ба мисли Москва, Санкт-Петербург, Воронеж, Владимир, Тула ва гайра тахсили илм карда истодаанд. Муфасаллтар дар ин бора метавон, аз суханронии Пешвои миллат, Эмомали Рахмон дар кушодашавии бинои нави Донишгохои (славяни) Русияву Точикистон иктибос овард, ки ба таври зайл аст: "Чавонони Тоцикистон хамасола барои тахсил ба Русия фиристода мешаванд, имруз дар макотиби олии Русия беш аз бист хазор шахрвандони мо, аз цумла понздах хазор дар асоси квота, тахсил мекунанд ". [14]
Барои дастгирй ва хамгироии чавонон ва донишчуён аз Чумхурии Точикистон вокеъ дар Федератсияи Россия бо ташаббуси Иттиходи Русия ва Точикистон соли 2009 "Кумитаи донишчуён ва чавонон" таъсис дода шудааст. Максад ва вазифаи ин кумита муттахид намудани тамоми донишчуёни точикро ки дар манотики гуногуни Россия тахсил мекунанд, мебошад. Хдмзамон кумита дар назди худ вазифахои зеринро низ анчом медихад. Аз кабили:
- гузаронидани конфронсхо, мизхои мудаввар, семинархо оид ба мавзуъхои марбут ба чавонон ва шиносоии чавонон бо халкхои дигари дар каламрави Федератсияи Россия буда, ва ба онхо шинос намудани таърих ва анъанахои халки точик;
- додани иттилоот дар бораи чорабинихо дар Чумхурии Точикистон ва гузаронидани чорабинихои фархангй ва таълимй барои муттахид шудан ва аз холи якдигар хабардор будан;
- таъмини иттилооти зарурй ва кумак ба донишчуён;
Инчунин бо ташаббуси донишчуён ва чавонони ЧТ, ки дар шахрхои Русия, тахсил ё истикомат мекунанд, идхои Соли нав ва дигар идхои ба миллати рус хос ва гайра, хамчун идхои дустии байни миллатхо дар сатхи баландй хамдигарфахмй чашн гирифта мешаванд.
Хамин тарик, байни Федератсияи Руссия ва Чумхурии Точикистон муносибатхои сохаи маориф дар сохаи хамкории гуманитарй байни ду давлат чойгиранд.
Руссия дар майдони илмии Точикистон ягона шарики хоричиеаст, ки накши асосиро дорад, дурнамои ин шарикии нишон медихад, ки агар Русия фаъолиятхояшро дучанд накунад, дар ин майдон накши асосиро аз даст хохад дод. Чи гунае, ки худи Сафири Россия дар Точикистон, Игор Лякин Фролов гуфта буд, ки: "Забони русй дар Тоцикистон цойгохашро аз даст медихад, агар дар ин самт чорахри зарури андешида нашавад вазъият аз ин хам бадтар хохад шуд". [15]
АДАБИЁТ
1.Саидов, 3., Внешняя политика Республики Таджикистан. (монография)/ З.Саидов // Душанбе: Авасто. 2006. 559 с.
2. Договор о союзническом взаимодейство между РФ и РТ, ориентированном в XXI век, 16,04,1999, (манбаи
элктрони) санаи истифодабари: 14.03.2019)
http://www.mid.rU/foreign_policy/international_contracts/2_contract/-/storage-viewer/bilatera3/page-214/46938_ (
3.Пирумшоев, X., Россия - Таджикистан: история взаимоотношений. .(монография) / Х. Пирумшоев, М. Маликов // Душанбе.2009. 677 с.
4. Договор о союзническом взаимодейство между РФ и РТ, ориентированном в XXI век, 16,04,1999, (манбаи
электронй) (санаи истифодабари: 14.03.2019)
http://www.mid.rU/foreign_policy/intemational_contracts/2_contract/-/storage-viewer/bilateral/page-214/46938
5. Мулокот бо Димтрий Медведев дар вилояти Твер, 2009, 24-феврал (манбаи электрони) (санаи истифодабари:
23.03.2019)www.president. tj/node/460
6. Суханронй ба муносибати ифтитохи филиали Донишгохи давлатии Маскав ба номи М.В.Ломоносов дар
шахри Душанбе, 01.07.2010, http://www.president.tj/node/1819 (манбаи электронй), санаи истифодабарй: 23.03.2019)
7. Ифтитохи филиали МИСиС дар шахри Душанбе 17.04.2012 (манбаи электронй) (санаи истифодабари:
23.03.2019) www.president.tj/node/869
8. Сафаров, С.Г. Рука об руку с Россией / .(монография) С.Г.Гафуров.- М., 2006. 239 с.
9. Фонд "Русский мир" создан во исполнение Указа Прездента РФ, В,В, Путин от 21 июния 2007 года.(манбаи
электронй) (санаи истифодабари: 01.04.2019) www.russkiymir.ru/fund
10. Каталог Русских Центров, Таджикистан, (манбаи электронй) (санаи истифодабари: 01.04.2019) www.russkiymir.ru/rucentr/catalogue.php
11. История таджикского народа. Новейшая история (1941-2010 гг.) T.VI. Душанбе, 2011. Под общ. ред. акад. Р.М.Масова. 687с..(монография)
12. Такмили ихтисос: шартномахо ба имзо расиданд. 2017, 26-октябр, (манбаи электронй) (санаи истифодабари: 03.04.2019) www.maorif.tj/akhborot/takmi]i-ihtisos
13. Сергей Лавров: "Россия таваччухии бетагйири Точикситонро нисбат ба нигохдоштани мавкеи забони русй кадр мекунад" 2019, 5-феврал.(манбаи электронй) (санаи истифодабарй: 03.04.2019) www.khovar.tj/2019/02/sergej-lavrov
14. Суханрони дар маросими ифтитохи бинои нави таълимии Донишгохи славянии Русияву Точикистон, 2016, 30-август, (манбаи электронй) (санаи истифодабари: 05.04.2019) www.president.tj/node/12872
15. Лякин-Фролов; русский язык теряет позиции в Таджикистане 2017, 29-август. (манбаи элетронй) (санаи истифодабари: 05.04.2019) www.sputniknews.ru
ОБРАЗОВАНИЕ В ЦЕНТРЕ СОТРУДНИЧЕСТВА РОССИИ И ТАДЖИКИСТАНА (1991-2017 гг.)
В статье даны краткие сведения о приоритетов в отношениях между Таджикистаном и Российской Федерацией в сфере образования. Наш исследование показывает, что существуют много возможностей для сотрудничества между двумя странами, несмотря на существующие в настоящее время трудности и недостатки. В начале независимости Российской Федерации было дано много обещаний странам Центральной Азии, и Россию необходимо не игнорировать и она должна активизировать свою поддержку.
Таджикистан и Россия сотрудничают в области образования, и науки в годы независимости, несмотря на некоторые проблемы, успешно и эффективно, что служит залогом дальнейшего развития дружбы и взаимовыгодного сотрудничества между народами Таджикистана и России.
Важную роль в решении этих гуманитарных задач также могут сыграть в условиях глобальных рисков и опасностей, таких как терроризм и экстремизм, особенно на постсоветском пространстве в том числе и Таджикистан. Только при содействии Российской Федерации СНГ смогут сохранить свой научный, культурный и интеллектуальный потенциал в контексте сегодняшних основных политических игроков и глобальных угроз.
Ключевые слова: Таджикистан, Россия, взаимоотношения, образования, наука, университет, посольство, договор, русский язык, таджикский язык, студент.
EDUCATION AT THE CENTER OF COOPERATION OF RUSSIA AND TAJIKISTAN (1991-2017)
The article provides brief information on priorities in relations between Tajikistan and the Russian Federation in the field of education. Our study shows that there are many opportunities for cooperation between the two countries, despite the current difficulties and shortcomings. At the beginning of the independence of the Russian Federation, many promises were made to the countries of Central Asia, and Russia should not be ignored and it should increase its support.
Tajikistan and Russia cooperate in the field of education and science in the years of independence, despite some problems, successfully and efficiently, which serves as a guarantee of the further development of friendship and mutually beneficial cooperation between the peoples of Tajikistan and Russia.
An important role in solving these humanitarian tasks can also play in the context of global risks and dangers such as terrorism and extremism, especially in the post-Soviet space, including Tajikistan. Only with the assistance of the Russian Federation, the CIS will be able to preserve their scientific, cultural and
intellectual potential in the context of today's main political players and global threats.
Keywords; Tajikistan, Russia, relationship, education, science, university, russian language, tajik language, embassiy, contract, student.
Сведения об авторах:
Назаров Бахриддин - магистрант, Таджикского национального университета. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г.Душанбе, проспект Рудаки,17. E-mail: [email protected]. Телефон: (+992) 91844 03 73.
Мунавварова Тамара Зокировна - кандидат педагогических наук, доцент кафедры новый и новейшего истории зарубежных стран, Таджикский национальный университет. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г.Душанбе, проспект Рудаки,17. Телефон: (+992) 987786455
About author:
Nazarov Bahriddin - master science (magistr) Historic faculty of Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan. Dushanbe, Prospect Rudaki, 17, E-mail: [email protected]. Phone: (+992) 91844 03 73.
Munavvarova Tamara Zokirovna - Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor of the Department of New and Newest History of Foreign Countries, Tajik National University..Address: 734025, Republic of Tajikistan. Dushanbe, Prospect Rudaki, 17, Phone: (+992)987786455.
УДК: 94 (575.3)
НАЗАРЕ БА ХДРАКАТИ БОСМАЧИГАРИ ДАР ТАЪРИХНИГОРИИ ВАТАНИ
Мирзоев Ф.А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Имруз дар матбуоти даврй ва таърихнигории чумхурихои Осиёи Миёна, аз чумла дар Точикистон масъалаи харакати босмачигарй мавриди бахс карор дорад. Аксаран муаррихон аъзои харакати мазкурро чун душмани каттолу горатгари халк хисоб намоянд, бархе бо ном «таърихшиносон»-и замони истиклол онхоро мардони шучоъу далер ва боору номуси миллат мехисобанд. Гуё онхо хомиёни арзишхои миллй буда, барои хифзи марзу буми ватан бар зидди ачнабиён муборизаи беамон бурда бошанд. Гурухи сеюм бар ин акиданд, ки онхо танхо барои нигохдошти сарвату манфиати худ саъю талош намудаанд.
Академик Мулло Эркаев аввалин шуда, дар таърихнигории ватанй рафти чанги шахрвандиро дар худуди Точикистон тахдил намудааст. У тамоми хаводиси хамонвактаро бараъло дар маколахо ва асархои худ инъикос намуда, хадаф, максад ва ба манфиати кй фаъолият намудани босмачиёнро шарх додааст.
Мафхуми босмач урфу одати хануз тоинкилобй ба хисоб мерафт. Синфи хукумрони тоинкилобй харакати босмачигариро баромадхои стихиявии дехконон меномиданд, ки дар натичаи андозхои вазнин хочагихои худро аз даст медоданд ва барои ишголи дороии бойхо, точирон ва мансабдорон талош намуда, онро ба камбагалон таксим менамуданд. Чунин маълумотхои тоинкилобй дар кисме аз вилоятхои Осиёи Миёна ба назар мерасид.[1.с.267.] Шакли дигари босмачигарй низ маълум буд. Дар Осиёи Миёна дастахои чинояткорон амал мекарданд, ки хокимияти шохй ва дастпарварони махаллй онхоро барои пахш намудани баромадхои инкилобии дехконон истифода менамуданд. Яке аз чунин дастахо дар нохияи Лакай бо сардории падари Иброхимбек Чакабой арзи вучуд дошт, ки у дар пахш намудани ошуби соли 1870 дехконон дар Шахринав иштирок намудааст, ки барои ин фаъолияташ амир ба у унвони мирохурро дод. Инчунин дастаи босмачиёни Чакабой дар пахш намудани шуриши дехконон бо сардори Восе соли 1885 иштирок намудааст.[1.с.269.] «Босмач» - калимаи туркии «босмокчй» буда, аз асри XVI маълум аст. «Босмачй» гуфта, горатгар, торочгар, рохзанро мегуфтанд.[4] Пас маълум мегардад, ки саркардагони дастахои босмачигарй мансабдорони амирй, муллохо, эшонон ва дуздону горатгарон буданд, ки онхо миёни ахолй хурофоти диниро пахн намуда, ахолиро бар зидди барпошавии Х,окимияти Шуравй равона месохтанд ва нафароне, ки сохти навро дастгирй мекарданд кофир эълон менамуданд. Аз ин ру кисми зиёди ахолй аз надоштани дониши кофй ва кисми дигараш бошад мачбуран ба дастахои босмачихо хамрох карда мешуд. Масалан, Абдуназар - Мерган дар масъалаи хамрохшавии худ ба дастаи босмачиён чунин кайд намудааст. «Ман дехкони камбагал будам, ки як барзагов, ду асп ва панч буз доштам. Х,осили чамъовардаи солонаи ман аз замин оилаи калони манро таъмин карда
