Научная статья на тему 'ТАБИАТ ФАЛСАФАСИГА ОИД БИЛИМЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ'

ТАБИАТ ФАЛСАФАСИГА ОИД БИЛИМЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
145
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
абстрактлаштириш / асослаш мезони / ахборот жамияти / генетика / глобаллашув / интеллект / интеграция / натурфалсафа / генетика / ноосфера / abstraction / justification criterion / information society / genetics / globalization / intelligence / integration / natural philosophy / genetics / noosphere

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Элмуротов, Жамшид Шодиёрович, Азимова, Чарос Азаматовна

Мақолада аввало, фалсафа ва фан соҳасида энг муҳим ва кенг қўлланиладиган фалсафий категориялардан бири-табиат фалсафаси борасида сўз боради. Мазкур ўринда табиатни ўрганишга нисбатан одатдаги ёндашувлар «биосфера ва инсон» мураккаб системасининг таҳлили ва уни фалсафий англаб етиш ҳисобига сезиларли даражада кенгайди, «табиат» атамаси янгича, янада теранроқ мазмун касб этишини тушуниш долзарб. Шунингдек, мақолада жамиятнинг атроф-муҳит билан ўзаро боғлиқ муносабатлари, хусусан иқтисодиёт, ижтимоий ҳаёт соҳасидаги фаол фундаментал тадқиқотлар маҳсули эканлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF KNOWLEDGE OF NATURAL PHILOSOPHY

First of all, the article talks about the philosophy of nature, one of the most important and widely used philosophical categories in the field of philosophy and science. At this point, the usual approaches to the study of nature are significantly expanded due to the analysis of the complex system "biosphere and man" and its philosophical understanding, it is important to understand that the term "nature" acquires a new, deeper meaning. Also, the article reveals that the mutual relations of society with the environment, in particular, are the product of active fundamental research in the field of economy and social life.

Текст научной работы на тему «ТАБИАТ ФАЛСАФАСИГА ОИД БИЛИМЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(5), May, 2023

ТАБИАТ ФАЛСАФАСИГА ОИД БИЛИМЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ

Жамшид Шодиёрович Элмуротов

Тошкент архитектура-курилиш университети PhD, доц. j amshidbek82@gmail .com Чарос Азаматовна Азимова Тошкент архитектура-курилиш университети катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Мацолада аввало, фалсафа ва фан соуасида энг мууим ва кенг цулланиладиган фалсафий категориялардан бири-табиат фалсафаси борасида суз боради. Мазкур уринда табиатни урганишга нисбатан одатдаги ёндашувлар «биосфера ва инсон» мураккаб системасининг таулили ва уни фалсафий англаб етиш уисобига сезиларли даражада кенгайди, «табиат» атамаси янгича, янада теранроц мазмун касб этишини тушуниш долзарб. Шунингдек, мацолада жамиятнинг атроф-мууит билан узаро боглиц муносабатлари, хусусан ицтисодиёт, ижтимоий уаёт соуасидаги фаол фундаментал тадцицотлар маусули эканлиги очиб берилган.

Калит сузлар: абстрактлаштириш, асослаш мезони, ахборот жамияти, генетика, глобаллашув, интеллект, интеграция, натурфалсафа, генетика, ноосфера

ABSTRACT

First of all, the article talks about the philosophy of nature, one of the most important and widely used philosophical categories in the field of philosophy and science. At this point, the usual approaches to the study of nature are significantly expanded due to the analysis of the complex system "biosphere and man" and its philosophical understanding, it is important to understand that the term "nature" acquires a new, deeper meaning. Also, the article reveals that the mutual relations of society with the environment, in particular, are the product of active fundamental research in the field of economy and social life.

Key words: abstraction, justification criterion, information society, genetics, globalization, intelligence, integration, natural philosophy, genetics, noosphere

КИРИШ

Бутун тарих мобайнида одамлар узларининг атроф мухдтга таъсир курсатиш кобилиятларини тинимсиз ривожлантирдилар ва такомиллаштирдилар. Шу тарифа жамиятнинг табиат билан узаро муносабатлари хам узгариб борди. Бугунги кунда тарих, археология, география,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

этнография сохасида ва бошка фанларда мавжуд илмий маълумотлар табиатга антропоген таъсир инсониятнинг сон ва сифат жихатидан усишига мутаносиб равишда тинимсиз кучайиб боргани ва пировард натижада ижтимоий ривожланишнинг асосий боскичларини акс эттирганини тасдиклайди. Бу боскичларнинг хар бирига атроф мухит билан инсон муносабатларининг узига хос шакллари ва унинг онгида табиатнинг хар хил инъикоси хосдир. Жумладан "Авесто" китобида сувга тупуриш гунохлиги, олов илохий муъжиза эканлиги, кабристонларга, йул буйига мевали дарахтларни утказиш мумкин эмаслиги хакидаги гояларнинг илгари сурилиши табиат кадимги даврларда хам буюк неъмат сифатида эътироф этилганлигидан далолатдир.

Шуни таъкидлаш лозимки, табиат ва жамият узаро алокасининг у ёки бу боскичларини ажратиш нафакат ишнинг объектив томонига, яъни курсатилган узаро алокаларни тавсифловчи табиий узгаришларга, балки бундай ажратиш натижасида кандай максадлар кузланишига хам боглик булади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Айни холда бизни инсоннинг атроф мухитга таъсири хусусияти ва унинг табиатга богликлиги масалалари купрок кизиктиради.1 Бундан максад кандай килиб инсон узининг аввалги табиатга тула карамлик холатидан фан ва техникани фаол ривожлантириб, уларнинг ёрдамида табиатни узига буйсундириб, уни хизматкорига айлантиришга харакат килиб, пировардида кескин экологик муаммоларни юзага келтирганини курсатиб беришдир.

Ер, океанлар, китъалар урни ва уларда яшовчи халклар хакидаги дастлабки тасаввурлар одамларда атиги 300-400 йил мукаддам, Буюк кашфиётлар даври якунланганидан сунг пайдо булди. Бунгача одамлар бир неча минг йиллар мобайнида унча катта булмаган худудларда яшадилар.

Ибтидоий одам термачилик, овчилик, баликчилик билан шугулланиб, узининг одатдаги эхтиёжларини тайёр махсулотларни узлаштириш билан кондирган, яъни табиат берган неъматлар билан кифояланган. Бу неъматлар унинг атрофида усаётган, чопаётган, урмалаётган, учаётган, сузаётган ва овкатланиш учун ярайдиган нарсалардан иборат булган. Уша даврда инсон табиатга тула сингиб кетган ва унга бутунлай карам эди. У табиатдан ажралмаган ва узини унга карши куймаган.2 Айни шу сабабли, уша даврда факат озик-овкат махсулотларининг мавжудлиги ва яшаб колишни таъминловчи табиий шароитлар билан белгиланган узининг оз сонлилиги

1 СИопеу А. 1шои falsafasi. -Toshkent.: O'FMJ, 2006.

2 Классическая наука Средней Азии и современная мировая цивилизация под редакцией О. Файзуллаева -Т.: Шарк, 2000.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

туфайли ибтидоий одам атроф мухитга сезиларли даражада зарар етказишга додир эмас эди.

Инсоннинг дехдончилик билан шугулланишга утиши табиатда бундан хам кучлирод узгаришлар ясади. Одамзот экин майдонларига жой очиш мадсадида урмонларга ут дуйиб, улардаги дарахтларни илдизи билан дупора бошлади. Одамлар яшайдиган жойларда ландшафтлар хусусияти урмонлар камайиши, тупрод нураши ва шу кабилар натижасида бутунлай узгарди.

Кейинчалик аридлар ва сугориш системалари дурилиб, ер ости бойликлари изчил дазиб олина бошлагач, табиатдан фойдаланиш даражаси кенгайди. Темир пайдо булиши билан инсоннинг техник имкониятлари кескин ортди, мехнат дуроллари такомиллаштирилди, янада мураккаброд мухандислик ва сугориш иншоотлари пайдо булди. Инсон табиатни аста-секин ташди ва узига дарши куч сифатида идрок этиб, табиат билан айний мавжудотдан ундан фард диладиган мавжудотга айланиб борди.

Табиатга нисбатан бундай муносабат асосан мил. ав. I минг йилликнинг урталарига келиб шаклланди ва назарий тафаккур пайдо булиши билан сезиларли даражада узгарди. Бу тафаккур уша даврда дунёдарашнинг алохида тарихий шакли сифатида вужудга келган фалсафанинг узвий ва таркибий дисмига айланди. Илк антик файласуфлар, фалсафанинг бош вазифаси улар космос сифатида тушунган дунё нимадан иборат, деган саволга жавоб топиш учун табиатни урганишга харакат дилганлар.

Антик даврда табиат инсондан деярли хамма нарсада устун булган дудратли куч булиб долишда давом этса-да, лекин уни одамзот назарий англаб етиши натижасида табиат муайян диммат касб этди ва куп жихатдан уйгунлик ва баркамоллик идеали сифатида идрок этила бошлади. Антик файласуфларнинг купгина асарлари табиатга хурмат курсатиш гояси билан сугорилган булиб, табиат билан муросаи мадора дилиш ва унинг донунларига мувофид яшашга чадиради, айни шундай хаётни энг муносиб ва мадбул деб эътироф этади.

НАТИЖАЛАР

Кейинчалик, христиан ва ислом дини дунёдарашида, табиат билан бирикишни назарда тутувчи бу ёндашув урнини табиатга булган узгача муносабат эгаллади. Натижада, табиат яратилган ва шу боис уткинчи ва узгарувчан деб талдин дилинди. Шу тарида улмас жонга эга Худо уткинчи табиатдан устун дуйилади.3 Бундай устун дуйиш натижасида одамларнинг

3 Даххорова Ш. Глобал маънавият - глобаллашувнинг гоявий асоси. -Т.:Тафаккур, 2009.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

TaÖHHH Kynnap cTHxuacura KapaMnuru KaMaHMaca xaM MaTepua Ba pyx HHcöarn KynpoK MatHaBHH hhcoh Ba pyxcu3 TaÖHHH onaM Ty3HnHmHHHHr Typnu noFoHanapugaH ypHH ongu. ^hhhh asuganap öokhh, MatHaBHH acoc - Xygo onufi gapa«:aga pyx ^oögacura xan KunHHagu. By xon unoxufi asuganap $anca$HH TatnHMoraapgaH ycTyH KyfiunraH Ba aKcapuaT ogaMnap gyHëKapamHHHHr Heru3HHH TamKHn этгaн ypTa acpnap ^anca^acuga aHHHKca öypTHÖ HaMOëH öynagn.

Ahthk gaBpHHHr KynrHHa KagpuaraapH Ba ugearnapu THKnaHraH YfiroHHrn gaBpu caHtaT, эcrerнкa Ba ry3annHKKa Kynnu KH3HKHm öunaH raBcu^naHagu. By gaBpga raSuaTra ry3arnHK Ba h^xom MaHÖau geö Kapamra acocnaHraH aHrHHa MyHOcaöar M3ara Kengu. Y3-y3HgaH paBmaHKH, Ma3Kyp Myn^an pean öopnuKHH $aon ypraHHm Ba yHH aHaga TepaHpoK TymyHuö eTHmra paFÖaraaHTHpraH.

By gaBpga H.KonepHHK, rTanunefi, H.Ky3aHCKHH, ^.BpyHO Ba öom^a Myra^aKKupnap puBo^naHTupraH KOCMonorHK Ba Haryp^anca^HH, a.^omhh, A.HaBOHH unrapu cypraH ryMaHHcTHK Foanap TaÖHaTra öynraH aHrHHa MyHocaöar ÔHnaH öeBocHTa öofhhk Ba MatnyM gapa^aga my MyHocaöaraapgaH Kenuö HHKagu.4

CyHrru W3 hhh HHHga ogaMnapHHHr raôuaT öunaH y3apo MyHocaöaraapuga xaöparoMy3 y3rapumnap W3 öepgu. BHp TOMOHgaH, MHKgop Ba cu^aT y3rapHmnapHHHHr y3apo anoKagopnurH KOHyHH aMan kh-^hö, hhcoh ^aonuaTHHHHr acpnap MoöaHHHga 3HMgaH hhfhhhô KenraH canÔHH oKHÔaraapu ^aMyn^aM xonga aHrHHa cu^aT Kacö этgн. By unrapu amoBHaH^HK KpÖHnHaTHra эгa öynraH KynrHHa xygygnap aHgoK caxpora afinaHumuga, amoc^epa, cyB xaB3anapu Ba my KaöunapHHHr xanoKaTra эптagнгaн Tap3ga H^nocnaHHmuga HaMoëH öyngu. XycycaH, xo3upru BaKTga öyTyH KypyKgHK M3acuHHHr 40% gaH KynpoFHHH caxponap эraмaraн. CTpaTOc^epaHHHr o3oh napgacugaru TemuKnap, oKaBa cyBnap TamnaHaguraH «apHKgap»ra afinaHHÔ KonraH khhhk Ba Karra gapënap xaM öup nax3aga naHgo öynraHH HyK.

MYXOKAMA

Ahhh BaKTga, cafiepa Toöopa KynaHHÖ öopaeTraH ogaMnapra xaggaH ramkapu Top, «KHHKHHa» öynHÖ Kongu. ByryHru KyHga KypyKguK, cyB ëKH $a3oHHHr hhcoh TatcupugaH xonu öynraH öupoHTa xaM khcmh KpnraHH HyK. TaÖHaTra canÖHH aHTponoreH Tatcup gapa^acu opTHga TaÖHHH MyxHT TaHa33ynH opKara KaHTapHÖ öy^MafiguraH xycycuaT Kacö эragнгaн Herapara eTMoKga. ByHgaH xonaT экoпoгнк TaHrnHK cu^aTHga TaBcu^naHagu. YHHHr MoxuaTH myHgaH uöopaTKH, TaÖHHH cucTeManap xaggaH TamKapu 3ypHKHmu, aTpo$ MyxuT (cyB, xaBo, TynpoK) H^nocnaHHmHHHHr MyaHaH Metëpnapu mhchh KypunMaraH gapa^aga 6y3HnumH

4 ®aH3ynnaeB O. ®a^ca$a Ba $aH^ap MeTogo^oruacH. - TomKeHT.: «®a^ca$a Ba xyKyK» HampueTH, 2006.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

Hara^acuga TaSuufi ®:apaëHnapga MyB03aHaTHHHr 6y3HnnmH W3 Sepagu. nupoBapguga экonoгнк TrouMnap goupacuga y3apo anoKanap Ba «^aMuaT-TaSuar»

" 5

CHCTeMacuHHHr KynruHa napaMeTpnapu rogaH HHKagu.5

TaSuar aHTponoreH 3ypHKurnnapHH ^a^ar MatnyM Metëp gapa^acuga öapTapa^ этнmгa Kogup экaнnнгннн ogaMnap cyHrru BaKTgaruHa aHrnafi Somnagunap. By MetëpHHHr 6y3HnumH Suoc^epaga KynuHHa opKara KafiTapuS SynMafiguraH cu^ar y3rapurnnapH W3 Sepumura caSaS Synagu. fflaMon KyTapraH ëKH BynKoHnap HTKurraH HaHr, ypMOH ëHFHHnapugaH ëKH ep W3acura He^THHHr TaSuufi HHKumugaH xocun SynraH TyTyH тapзнgaгн TaSuufi H^nocnaHumHH TaSuar y3u ocoHruHa SapTapa^ этagн. Ammo hhcoh arpo$ Myxurra yHHHr SyHgafi Tatcupnapra KapmunuK Kypcarum TaSuufi HMKoHuaTnapugaH Sup Hena SapaBap opTHK SynraH KymuMHa зypнкumnapнн apargu. Y ep W3acu, amoc^epa Ba cyB xaB3anapura TaSuufi HHKHHgunap TapKHSugarugaH KynpoK MHKgopga KHMëBHfi эneмeнтnapнн ToSopa ycuS SopaëTraH cyptarnapga TamnaMoKga; myHHHrgeK, ynapra TaSuar hhcoh ёpgaмнcнз a6cop6aцнa Kunum (yTHnnamTHpum)ra Kogup SynMaraH nnacTMacca, KepaMHKa, muma KaSu Kyn coHnu cyHtufi MarepuannapHH KymuMHa KunMoKga. ByHHHr oKuSaruga KHMëBHfi Mogganap SunaH 3ax,apnaHraH gananap Ba cyB xaB3anapu, экonoгнк ®ïïxargaH To3a geö afiTum MymKyn SynraH o3uK-oBKaT MaxcynoTnapu, maxapnapgaru TyTyH, KypyM, Kyn 3appanapu, HaHr, ëHunFH öyFu KaSunap apanamMacugaH uSopar 3axapnaHraH xaBo, axnar, umnaS HuKapum HHKUHgHnapH Ba my KaSunapgaH KyTapunraH ToFnap hhcoh SopnuFHHHHr gouMufi xaMpoxnapura afinaHgu.

XX acpHHHr 60 fiunnapuga coBeT тyзyмннннг MapKa3ufi Ocuëga naxTa MycTaKunnurura эpнmнm yHyH naxTa aKKaxoKHMnurura HHTHnumH Opon geнгнзннннг Kypumura Sy эca экoтнзнмнннг 6yзнnнmнгa, Opon Syfiu xygygnapuga Typnu KacannuKnapHHHr nafigo Synumu, экнн MafigoHnapuHHHr BafipoH Synumura onuS Kengu. ffly MatHoga H.A. KapuMoB "Opon ннкupoзн -HHcoHuaT Tapuxugaru энг fiupuK экonoгнк Ba ryMaHHTap ^anoKarnapgaH Supu"1 geS anoxuga эtтнpo$ этagн. XX acpHHHr 70 fiunnapuga To^hkhctoh xygyguga umra TymupunraH annwMHH зaвogн TyryHHHHHr amoc^epaHH H^nocnaHTupumu CypxoHgapë BunoaTH xygygnapuga экonoгнк MyaMMonapuHH ^ara KenTupgu.

Hhcoh ^aMuaTHHHr TaSuaT SunaH MyHocaSaraapuga wз SepraH Sy muggarau yзгapнmnap MoxuaTHHH TymyHumra xapaKaT KHnap экaн, aBBanrugeK, wз SepaëTraH ®;apaëHnapHH unMufi Ba ^anca^ufi Taxnun KunuS, yз Ta^aKKypura

5 Ypcyn g. nyTb b Hooc^epy (Koнцeпцнн B^i^HBaHna h ycTofiHHBoro paзвнтнн цнвнnнзaцнн). - M., rog. «^yn»,

1 KapuMoB H.A. ^SeKHcroH XXI acp SycaFacuga: xaB^cronHKKa Taxgug, TapaKKHëT mapraapu Ba SapKapopnuK Ka^onaraapu. -T. : Уз6eкнтcoн, 1997. -B.107

1993.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

мурожаат этмокда. Шу боис Бутун дунё, хусусан Марказий Осиё давлатларининг табиий мухитни мухофаза килиш учун иктисодий ва фан теника сохасидаги хамкорлиги турли йуналишларда олиб борилмокда. Жумладан, Орол денгизини куткариш халкаро жамгармаси (МФСА) ташкил этилди ва унинг режали фаолияти йулга куйилди.

Экологик фалсафа - жамият ва табиатнинг узаро таъсирини ижтимоий-фалсафий тадкик килувчи илм сохасидир. Экологик фалсафа - объектив зарурият туфайли пайдо булган фалсафий билимларнинг бир мунча янги сохасидир. ХХ аср табиатшунослари Э.Леруа ва В.Вернадскийнинг гоялари экофалсафанинг назарий манбалари булиб хизмат килди. Экология атамаси XIX асрнинг урталаридаёк немис биолог-олими Э.Геккел томонидан муомалага киритилган эди. Унинг фикрича, экология (грекча, - уй турар жой хакидаги фан) организмларнинг бир-бирлари ва атроф-мухит билан муносабатларини урганувчи фанни билдиради.

В.И Вернадский (1863-1845) ерда хаётнинг пайдо булишини геологик ходиса деб талкин килади. Х,аёт узининг таъсир кучи билан биосферани вужудга келтирди, биосфера эса, планетамиз эволюциясига узининг таъсирини утказди. Ерда хаётнинг пайдо булиши ва турли табиий жараёнлар туфайли эса инсон пайдо булди. В.И Вернадскийнинг фикрича, энди XX асрнинг 40-йилларига келиб инсон узининг хужалик фаолияти билан кулами буйича геологик таъсирга эга була бошлади. Вернадскийга кура, инсон бир томондан геологик куч, бошка томондан эса - муайян боскичга стихияли ривожланишдан тухтаб, ноосферага, планетанинг аклий катламига айланиб борувчи -биосферанинг янги холатидир.6

Шундай килиб, экофалсафанинг пайдо булишининг биринчи гурух сабаблари ер планетаси хакидаги табиий-илмий билимларнинг ривожланиши экан. Экофалсафа фанининг шаклланишини тезлаштирган иккинчи гурух сабаблар - яшаш мухитига инкирозий холатларнинг кучайиши - табиий мухитнинг инсон таъсирида узгариб бориши ва турли экологик муоммоларнинг вужудга келиши. Учинчи гурух сабаблар ернинг келажакдаги муаммолари яъни Рим клуби рахнамолигидаги олимларнинг ва бошка тадкикотчиларнинг Ернинг келажаги тугрисидаги моделлари, гоялари.

80- йилларда экофалсафанинг предмети табиат ва жамиятнинг узаро таъсирини комплекс тадкик килиш деган тасаввур шаклланди. Бу даврдан бошлаб, хозирги фанларнинг экологизациялашуви бошланди. Агар экология узининг бошлангич шаклланиш даврида, билимнинг алохида сохаси сифатида

6 ^аххорова Ш. Глобал маънавият - глобаллашувнинг гоявий асоси. -Т.:Тафаккур, 2009.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

TaSuaT экonoгнacн, SuoMnapHHHr hhkh MyHocaSaraapuHH TagKHK Kunum Ba aHanro Kunum oSteKTH - пoпynaцнa Ba SuonoruK Typnap SynraH Synca, энgнnнкga экonoгнaнн puBo^naHum oSteKTH экocнcтeмanap, 6нoцeнoзnap Ba ep ^ugaru SyTyH Suoc^epa SynuS Kongu.

BepHagcKufi hhcohhh (^oHnu MogganapgaH тyзнnгaн) Suoc^epaHHHr Sup coxacu cu^arnga - kocmhk xoguca, geS TymyHraH. Hhcohhhot TaSuaTgaH, epgaH a^panraH xonga MaB^yg Syna onMacnuruHH, yHHHr мoggнfi-энepгeтнкa MaHSau ep экaнnнгннн нaзapga TyraS, yHH reonoruK xoguca geS SunraH.

HHrnro reo^rouru ^efiMc .HaBnoK BepHagcKHfi FoanapuHH puBo^naHTHpuS, rea geS aTanyBHH epHHHr MaB^ygnuru гнпoтeзacннн unrapu cypgu. YmSy гнпoтeзaгa SuHoaH, epHHHr SapHa coxacu, (^yMnagaH, Suoc^epa xaM) Sup SyTyH opгaннзмgнp. YHgaru SapHa xapaKaTnap, ^apaëHnap EpHHHr SapKapopnuruHH Ba мyвoзaнaтннн TatMHHnafigu. Kyпгннa ^afinacy^nap ymSy гнпoтeзaнн gaBoM эттнpн6, Hooc^epa epHHHr roparugup, KHmHnapHHHr canSufi эмoцнanapн пnaнeтaгa, oFup, BafipoHKop Tatcup этagн, geS Kypcaragunap. KHmHnapHHHr Sup-Supnapura KaparanraH arpeccuacu XX acp цнвнnнзaцнacнгa xoc xycycuaTgup, gefigu ynap. Ba Sy rnoSan MyaMMonapHH HyKypnamTupuS, HHcoHuaTHH xanoKaTra onuS Sopagu, geraH пeccнмнcтнк xynocara Kenagunap.

3Ko^anca^aHHHr мapкaзнfi KaTeropuacu, ^yga KeHr MatHoga, kocmhk xoguca cu^araga TymyHunaguraH - xaëTgup. X,aëT TymyHHacura hhcoh SunaH TaSuaTHH SoFnaS wSopaguraH (ynap ypTacugaru HerapanapHH SapTapa^ этagнraн), ynapHHHr yfiFyHnuruHH KypcaTaguraH - SuonoruK, пcнxonorнк, MatHaBHfi Ba pyxufi cu^araap, ннтyнцнa Ba xuc Kunumnap Kupagu. Kyп acpnap gaBoMuga paцнoнanнзм KypuHumgaru KypyK aкn6oзnнк TaSuufi gyHë SunaH HHcoHuaT gyHëcuHH Sup-SupnapugaH a^parnS Kengu. 3Ko$anca$a u^THMoufi Ba rHoceonoruK MyaMMonapHH TymyHum Sopacuga KecKHH yзrapнmnap KunumHu кyзnafigн. By HHcoHHHHr TaSuaTra SynraH xypy^napgaH THfiunumuHH, aHru TexHHKa Ba TexHonoruanap aparamHH, MyKoSun MagaHuaT Ba KagpuaTnap cucTeMacuHH maKnnaHTHpumHH нaзapga TyTagu. ^tHH Sy xoзнprн gaBpga эroнзм, ^ofiga opTugaH KyBum, xoKHMuaT yHyH Kypam, эгoцeнтpнзм Ba arpeccuBnuK KaSunap SunaH SoFnuK SynraH cucTeMagaH xanoc SynumHH, aHru MyHocaSaraapHH Kapop тoптнpнmнн SungupagH. fflyHgafi KunuS, xoзнprн gaBp экo$aпca$acн MagaHuaTHHHr Suoc^epaBHfi кoнцeпцнacн SynuS xucoSnaHap экaн.

3ko ^anca^aHHHr maKnnaHumuga B.BepHagcKufiHHHr Hooc^epa TyFpucHgarH TatnuMoTH anoxuga ypuH TyTagu. 1924- fiun napu^garu unMHfi cнмпoзнyм (aH^yMaH)ga pyc onuMH B.BepHagcKufiHHHr Suoc^epa TapaKKHëTH TyFpucHgarH кoнцeпцнacн MyxoKaMacuga $paнцyз onuMH 3.^epya "Hooc^epa" araMacuHH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

öupHHHH öynuö Kynnagu. Opaнцyз TaöuaTmyHoc $aönacy$H ntep TeHap ge fflapgeH 1927- Hunga $aHra Hooc^epa araMacuHH onuö Kupgu. By aTaMaHH aKg coxacu cu^arnga cogga Tatpu^nam KeHr TapKanraH. Acnuga Hooc^epa öuoc^epaHHHr myHgaH öup xonaraKH, öuoc^epaHH AKg epgaMHga HHcoHuaT yMyMHH MaH^araapura MyBo^HK pHBo^namupHm, yHHHr hcthkôohhhh ^ugguH yHnaö aHru gyHëKapamHH maKmaHTHpum ®:apaëHH öomnaHHmHHH aHraaö eTHmgup. ByHra Kypa, hhmhh TexHHKa TapaKKHëTH Ba aHHHKca hhmhh TexHHKa HHKH^oÔH mapoHTHga TaÖHaTHH aBaHnaö-acpam yHyH HHcoHuaT MatcynuaTH HHxoaTga omuö öopaeTraHnuruHH xucoöra onuö, annu yMyMHH xapaKaT HyHanumH öenrunam 3apypuaTHHH öunuö onumgup.

BepHagcKHH ^aMHaT Ba TaÖHaTHHHr y3apo Tatcupura эtrн6op Kaparaö, arap ^aMHaT aK^HH acocnapra TaaHraH xonga, TaöuaT KoHyHnapura moc paBHmga puBo^naHMaca, ep W3ugaru öyTyH TupuK ^oh xanoKaTra yHpamumu MyKapapgup, geö öamopaT KH^raH эgн. hhcoh y3 xapaKaTHHHHr canöuH xonaraapra onuö KenumHHH Kypa onumu 3apyp, geHgu BepHagcKHH. BepHagcKHH Kena^aKKa umoHH öunaH KapaH Typuö, öuoc^epaHHHr Hooc^epara - AKg epgaMHga öomKapum HMKoHHaraapH MaB^yggurura эtrнöop KapaTagu. Y Hooc^epaHH öuoc^epaHHHr -aK^-ugpoKKa TaaHHnraH xonga öomKapunaguraH noFoHacu, geö öunagu.7

BepHagcKHH "Hooc^epa xaKugaru hkkh ofh3 cy3H" acapuga HHcoHuaT 3yp reonorHK KyH öynuö MafigoHra HHKMoKga, yHHHr Ta^aKKyp Ba ^aonuaTH öuoc^epaHH y3 MaKcagnapu yHyH Toöopa y3rapTupMoKga, my TapuKa ÖH3 öuoc^epaHHHr aHru xonarn -Hooc^epara KagaMMa-KagaM aKHHnamMoKgaMH3, geraH эgн.

3Ko^anca^aHHHr puBo^naHHmura HeMuc ^afinacy^H AnöepT fflBeö^p (1875-1965)HHHr xaM y3 ypHH öop. fflBeö^p eBpona $anca$acuHH KypyK paцнoнaпнзмga Ba MagaHuH-H^oguH KagpuaraapHH HyKoTumga aHönaHgu. YHHHr ^HKpuHa, MogguH umnaö HHKapum MatHaBHHnHKgaH ycTyH öynumu MyMKHH эмac. OaöpuKa MexHaTH Ba KoHBeHep ycynu KHmunapHH öoH xaM, öaxrau xaM KH^Magu, geö KypcaTHÖ yTagu fflBeH^p. EBpona ogaMH, geHgu $aHnacy$, yHH ^aMuaTHHHr nporpeccHB puBo^naHHmura xap KaHHa umoHTupumra ypHHHmca xaMoH enFH3 Ba öaxTCH3 öynuö KonMoKga.

Xynoca ypHHga aHTum MyMHHKH, xo3upru gyHë MagaHHH TymKyH^HKHH öomugaH KeHHpMoKga, HyHKH y axnoKuH Ma3MyHHHH HyKoTMoKga, yHH MHnnaTHHHHK Ba эзryпнккa onuö KenMaHguraH, öeMatHH BaraHnapBapnHK ago

7 MouceeB H.H. ^e^oBeK h Hooc^epa. - MocKBa, Mo^ogoa rBapgua, 1990.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

KunMoKga. fflBefi^p MagaHHfi ннкнpoзнннг hkkhhhh caSaSu gyHëKapamHHHr yзrapнmнga, geS Sunagu.8

X,oзнprн gaBpga HHcoHuaTHHHr acocufi вaзн$acн - HHcoHHHHr MaB^ygnurHHH TatMHHnoBHH, yHHHr HHcoHHfi cu^araapuHH ycTupumra xнзмaт KunyBHH MagaHHfi эвonroцнaнн aManra omupumgup.

neHHeu ToMoHugaH TaKnu^ KunHHraH aHru ryмaннзм - yMyMHHcoHHfinHK TyfiFycuHH pHBo^naHTHpumHH, agonaraunuKKa MyxaSSaT Ba зУpoвoнnнккa мypocacнзnнкнн, HHcoHHHHr hhkh MatHaBHfi-pyxufi MagaHuaTHHH TaKoMHnnamTHpumHH TanaS Kunagu.

fflyHgafi KunuS, экo$aпca$a ^aMHaT Ba TaSuaT, cyHtufi Ba TaSuufi ®;apaëHnap ypTacugaru мyвoзaнaтнн TatMHHnam yHyH, Epga xaëTHH caKnaS Konum yHyH, SapHa Kumunapga экonorнк MagaHHaTHH maKnnaHTHpum зapyp, geS TyxTaMra Kenagu.

REFERENCES

1. Mнpзнëeв ffl.M. Munnufi TapaKKuèT fiynнмнзнн KaTtuaT SunaH gaBoM эттнpн6, aHru SocKHHra кyтapaмнз. - TomKeHT: «Уз6eкнcтoн» HMHY, 2017

2. Choriev A. Inson falsafasi. -Toshkent.: O'FMJ, 2006.

3. KnaccuHecKaa HayKa CpegHefi Азнн h coBpeMeHHaa MupoBaa цнвнnнзaцнa пog pegaкцнefi O. Oafiзynnaeвa -T.: fflapK, 2000.

4. ^axxopoBa ffl. rnoSan MatHaBHaT - rnoSannamyBHHHr FoaBHfi acocu. -T.:Ta^aKKyp, 2009.

5. Oafiзynnaeв O. Oanca^a Ba $aHnap MeTogonoruacu. - TomKeHT.: «Oanca^a Ba xyKyK» HampuëTH, 2006.

6. Ypcyn g. nyTt b Hooc^epy (Koнцeпцнa Bti^HBaHHa h ycTofiHHBoro paзвнтнa цнвнnнзaцнн). - M., нзg. «.yH», 1993.

7. KapuMoB H.A. YsSeKHcTOH XXI acp SycaFacuga: xaB^cronHKKa Taxgug, TapaKKHëT mapTnapu Ba SapKapopnuK Ka^onaraapu.-T.: Уз6eкнтcoн,1997.-B.107

8. MouceeB H.H. ^enoBeK h Hooc^epa. - MocKBa, Monogoa rBapgua, 1990.

9. Falsafa. MaMamoKHpoB C. Taxpupu ocrnga. -T.: fflapK, 2005

8 Falsafa. MaMamoKupoB C. Taxpupu ocTHga. -T.: fflapK, 2005

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.