Научная статья на тему 'ШАРҚ МУТАФАККИРИ АБУ АЛИ ИБН СИНО ДУНЁҚАРАШИГА ҚАДИМГИ ЮНОН ФАЛСАФАСИНИНГ ТАЪСИРИ'

ШАРҚ МУТАФАККИРИ АБУ АЛИ ИБН СИНО ДУНЁҚАРАШИГА ҚАДИМГИ ЮНОН ФАЛСАФАСИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
89
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Комил инсон / идеалистик концепция / ҳаракатланувчи ва билувчи қувватлар / Афлотуннинг “ғоялар дунёси” / фаол ақл / ақл субстанцияси / космик ақл. / Perfect man / idealistic concept / driving and knowing forces / Plato's “world of ideas” / active mind / substance of mind / cosmic mind.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Ахатова, Дилдора Ахтамовна

Шарқ мутафаккирларидан бўлмиш Абу Али ибн Синонинг тарихий манбаларда қайд этилишича, 450 дан зиёд асар ёзган. Афсуски, уларнинг 242 таси бизгача етиб келган, холос. Абу Али ибн Сино илмий меросида фалсафага тегишли асарлар алоҳида ўрин эгаллайди. Унинг фалсафий қарашлари шаклланишида Арасту ва Форобийнинг таъсири катта. Лекин Ибн Сино фалсафада ўзига хос мактаб яратган бетакрор мутафаккир эканини бутун жаҳон кенг эътироф этган. Ислом таълимотига асосланган Ибн Сино фалсафаси мероси умуминсоний аҳамиятга эга. У ўзидан кейинги нафақат ислом, балки яҳудий ва насроний фалсафий тафаккурига ҳам катта таъсир кўрсатди. Бундай ўлмас таълимот давр чегарасини билмайди. Демак, у барча замонларда эзгуликка, илм-фан тараққиётига, дунёни англашига хизмат қилаверади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF ANCIENT GREEK PHILOSOPHY ON THE WORLD VIEW OF ABU ALI IBN SINA, THE EASTERN THINKER

According to historical sources, one of the thinkers of the East Abu Ali ibn Sina wrote more than 450 works. Unfortunately, only 242 of them reached us. Works on philosophy occupy a special place in the scientific heritage of Abu Ali ibn Sina. Aristotle and Farobi had a great influence on the formation of his philosophical views. But the whole world widely recognized that Ibn Sina was a unique thinker who created a unique school of philosophy. The legacy of the philosophy of Ibn Sina, based on Islamic teachings, has universal significance. He had a great influence not only on Islam, but also on Jewish and Christian philosophical thought after him. Such an immortal teaching knows no bounds of time. Thus, it will always serve the good, the progress of science, the understanding of the world.

Текст научной работы на тему «ШАРҚ МУТАФАККИРИ АБУ АЛИ ИБН СИНО ДУНЁҚАРАШИГА ҚАДИМГИ ЮНОН ФАЛСАФАСИНИНГ ТАЪСИРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

ШАРЦ МУТАФАККИРИ АБУ АЛИ ИБН СИНО ДУНЁЦАРАШИГА КАДИМГИ ЮНОН ФАЛСАФАСИНИНГ ТАЪСИРИ

Дилдора Ахтамовна Ахатова

Шахрисабз давлат педагогика институти Ижтимоий фанлар кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Шарц мутафаккирларидан булмиш Абу Али ибн Синонинг тарихий манбаларда цайд этилишича, 450 дан зиёд асар ёзган. Афсуски, уларнинг 242 таси бизгача етиб келган, холос. Абу Али ибн Сино илмий меросида фалсафага тегишли асарлар алоуида урин эгаллайди. Унинг фалсафий царашлари шаклланишида Арасту ва Форобийнинг таъсири катта. Лекин Ибн Сино фалсафада узига хос мактаб яратган бетакрор мутафаккир эканини бутун жщон кенг эътироф этган. Ислом таълимотига асосланган Ибн Сино фалсафаси мероси умуминсоний ауамиятга эга. У узидан кейинги нафацат ислом, балки яуудий ва насроний фалсафий тафаккурига уам катта таъсир курсатди. Бундай улмас таълимот давр чегарасини билмайди. Демак, у барча замонларда эзгуликка, илм-фан тарацциётига, дунёни англашига хизмат цилаверади.

Калит сузлар: Комил инсон, идеалистик концепция, уаракатланувчи ва билувчи цувватлар, Афлотуннинг "зоялар дунёси ", фаол ацл, ацл субстанцияси, космик ацл.

Согласно историческим источникам, один из мыслителей Востока Абу Али ибн Сина написал более 450 работ. К сожалению, только 242 из них дошли до нас. Работы по философии занимают особое место в научном наследии Абу Али ибн Сины. Аристотель и Фароби оказали большое влияние на формирование его философских взглядов. Но весь мир широко признал, что Ибн Сина был уникальным мыслителем, который создал уникальную школу философии. Наследие философии Ибн Сины, основанное на исламских учениях, имеет универсальное значение. Он оказал большое влияние не только на ислам, но и на иудейскую и христианскую философскую мысль после него. Такое бессмертное учение не знает границ времени. Таким образом, это всегда будет служить добру, прогрессу науки, пониманию мира

Ключевые слова: Совершенный человек, идеалистическая концепция, движущие и знающие силы, «мир идей» Платона, активный разум, субстанция разума, космический разум.

АННОТАЦИЯ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

ABSTRACT

According to historical sources, one of the thinkers of the East Abu Ali ibn Sina wrote more than 450 works. Unfortunately, only 242 of them reached us. Works on philosophy occupy a special place in the scientific heritage of Abu Ali ibn Sina. Aristotle and Farobi had a great influence on the formation of his philosophical views. But the whole world widely recognized that Ibn Sina was a unique thinker who created a unique school of philosophy. The legacy of the philosophy of Ibn Sina, based on Islamic teachings, has universal significance. He had a great influence not only on Islam, but also on Jewish and Christian philosophical thought after him. Such an immortal teaching knows no bounds of time. Thus, it will always serve the good, the progress of science, the understanding of the world.

Key words: Perfect man, idealistic concept, driving and knowing forces, Plato's "world of ideas ", active mind, substance of mind, cosmic mind.

XanKHMH3HHHr yTMHmga aparraH MagaHHH MepocuHH mh.mhh ucTHKnon Foanapu acocuga nysyp ypraHum, MagaHuaTHMH3 TapuxuHH hhmhh acocga x,ap TOMOHnaMa ëpuTHÔ öepum xp3upga ®:axoH MagaHuaTHHHHr TapaKKHëT öynHHH Tyrpu TymyHumga, x,ap öup xa^KHHHr 6y MagaHHaT xa3HHacura KymraH xuccacuHH aHH^namga, xanKgapHHHr MatHaBHH KpÖHnuaTH, MagaHHH HMKOHuaTH ^Hx,aragaH Sup-Supura KapaMa-Kapmu KyHumra ypuHraH TatnuMornapHH $om этнmga MyxuM a^aMHaTra эгagнp. ffly 6unaH öupra, MatHaBHH MepocHH, ^yMnagaH, yTMHmgaru Hnrop MyTa^aKKHpnapHHHr FoaBHH gyHëcu, ynapHHHr MagaHuaT TapHXHra KymraH ynKaH ynymHHH hhmhh ëpHTHm MH.MHH Foa Ba Ma^KypaHHHr nyKyp TapuxuH ungrora эгa экaнпнгннн, yHHHr MycTaxKaM TapuxuH ^yHgaMernra acocnaHraHHHrHHH ucSornamga x,aM 3yp ax,aMuaT Kacö этagн.

Eup ^Hx,argaH aÖHHKca, MagaHHH TapaKKHëTra ymaH xucca Kyma onraH 6ywK maxcnapHHHr MatHaBHH gyHëcu, ^HKpuö HHTunumu, MaKcaguHH TyFpu hhmhh acocga TanKUH этнm MyxuM pont yHHaögH, nyHKH ynap H^oguga MatnyM öup

gaBpHHHr WTyFH, 3aMOHaHHHr, Karra öup rypyxHHHr yfiu, $HKpH-3HKpu y3 H^ogacHHH TonraH öynagu.

Höh Chho (980-1037) HnM-Matpu^ar xa3HHacura yrnaH xucca Kyma onraH CHÖMonapgaH эgн. Y x^KUKaiga x,aM KaTTa öup gaBpHHHr - ypia acp MagaHuaTH puBo^HHHHr WTyKgapuHH y3 H^oguga My^accaM этa ongu [4:22-öeT]. Höh CuHoHHHr axnoKHÖ Kapamnapu acocaH "AxnoK unMura goup pucona", "Eypn TyFpucHgarH pucona", "Ha^CHH noKH3a Tyrum xaKuga pucona", "Agonar x,aKuga khtoö", "Typap ^ofigaru Tagôupnap" cuHrapu acapnapuga Ba 3aMoHgomnapu 6unaH ohhö öopraH MyHo3apa-ë3umManapuga y3 aKCHHH TonraH[2:73-6eT]. AnnoMa

KHPHm

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

TacaBBy^ ^anca^acu Ba TacaBBy^HH axnoKmyHocnuKKa goup Kynnaö acapnap ë3raH. By öopaga yHHHr Mamxyp "Puconau ^hh-hmk" acapu guKKaTra ca30B0pgup. YHgaru acocuH MyaMMO - komhh hhcoh Macanacu. höh CuHOHHHr ^HKpura Kypa, ^paTraHra MyxaööaT ogaMHH hhcoh 30th koshh SynraH komhhhhk gapa^acura onuô HH^agu [1:147-6eT]. ^^hh pyxHHHr KyHu Kynnapu Ba KucMnapu yHHHr ynyrBop Ba OHH^aHOÔ Kynnapu xaMga uHTunumnapu SunaH AKUHnuKga ôynuô, ynap Tatcupura Tyrnumu Hara^acuga $a3HnaT Kacö этagн [4:22-SeT]. Bu3 xaKHKaTga xaM yHHHr acapnapu op^anu $eoganu3M Kynra KupuTa onraH Sapna unMnap MyHgapu^acu Ba Sofinuru, öy gaBp gyHëKapamH, MatHaBHH xaëTHHHHr öapna Macananapu, foabhh MyaMMonapu SunaH Tyna-TyKuc TaHuma onaMH3.

MYXOKAMA BA HATH^AÏÏAP

Höh Chho H^oguga, Mepocuga ypTa acp MagaHHaTHHHHr ynKaH MTyKgapu SunaH öupra yHHHr öapna 3HggHaraapH, HerapanaHraHnuru, guHHH gyHëKapam öunaH Kopumuö KeTraHnuru, Kyn Macanarnapga o^ronuru, cogganuru xaM y3HHHHr H^ogacuHH Tongu. Y TaSuar xogucanapu xeH KHMra öofhhk SynMaraH xonga y3 hhkh KOHyHHaraapu acocuga y3rapumra, TOFnapHHHr, geHrronapHHHr By^ygra Kenumu, ep KHMupnamu hhoxhh KygpaT Ty^afinu эмac, y3 TaÖHHH caöaönapu opKanu By^ygra Kenumura, hhcoh opraHH3MHHH SomKapum KacarnuK ëKH canoMarauKKa KaHgafigup TamKH KynnapHHHr xoxumu ëpgaMuga эмac, HHcoHHHHr y3 ^aonuaTH, TaÖHHH MyxHTHHHr y3rapumu opKanu эpнmнm MyMKHHnuruHH эtтнpо$ этagн [4:87-SeT]. ffly SunaH Supra y ohhh KygpaTra yHHHr энг SywK, SunuMgoH, co$, g0H0 KyH экaнпнгнгa umoHgu Ba HHcoHnap y3 xaëTuga yHH Sunumra, yHra TaKgug этнmн, y Kaöu pyxuH co^nHKKa эpнmмоFн gapKop, myHgaruHa HHcoHnap ohhh ugean ®;aMoara эpнmyвн MyMKHH geö TymyHagu. ByHHHr SupgaH-öup fiynu öh^hm эгaмam, axnoKHÖ noKnuK, axmunuK KH^um geö TanKHH этgн. Y KanoM Tapa^gopnapuHH, guHHH $aTanH3MHH, ®oxh.mhkhh KecKHH TaHKHg KugflH, Hapuru gyHë, HHcoHHHHr ynuMugaH cyHr KaHTa Tupunumu Kaöu guHHH aKuganapHH yHgupMa geö Sungu, hhcoh aKguHH, MaHTHKHH guHHH aKuganunuKKa KapaMa-Kapmu KyHgu, acTponorua, anKHMëHHHr gatBorapnapuHH FaHpu hhmhh geö HHKop этgн. ^eKHH, my SunaH SupraH, KyptOHra, yHHHr oaraapura KaTop mapxnap ë3gu, Ma3MyHHHu peannuKKa aKHHnamTHpumra, hhcohhh TOMOHnapuHH aHHKgamra xapaKaT KH^gu. YHHHr gyHëKapamu, Mepocu, Tap^HMau xonu y3 3aMOHacuHHHr aKc-cagocu Syngu.

3uggHaTnapra Tyna, KapaMa-Kapmu MaKcagnapHH KecKHH fo^bhh Kypam, y3apo 3ug hhmhh MaKTaönapHHHr HeKcu3 MaH3apacu TyxTOBcH3 xapÖHH xypy^nap,y3nyKcu3 ^eogan TyKHamyBnapuHHHr y3uga ®;aMnaHraH gaBp TaKgupuHH Höh Chho TaKgupuga y3ura xoc maKnnapga aKc этgн.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

Ибн Сино уз билими, кобилияти туфайли йигитлик чогидаёк; обру-эътибор козонди, шу туфайли яна кувгинда, кочокликда юришга мажбур булди. У вазирлик мартабасини хам, камокхона азобини хам татиди. У шахардан-шахарга, саройдан-саройга кучиб умр буйи узига кунок, уз илмий машгулотига имкон кидиришга, кунок топганда хокимларнинг раъйига караб иш куришга мажбур этилди [3:10-бет]. Зур, тенги йук табиб сифатида донг козонди, неча-неча одамларни дарддан фориг этди, лекин уз дардини даволашга вакт ва имкон топа олмади. У буюк истеъдод эгаси, зехни тез, мулохазаси чукур, мантиги зур, фикри уткир, хотираси нихоятда мустахкам, курган-билган, укиган нарсасини биринчи мартабадаёк бир умрга эслаб колиш ва шу хотира хазинасидан истаган пайтида истаганча фойдалана олишдек ажойиб кобилиятга эга эди.

Бунинг устига нихоятда кишини хайратда колдирадиган даражада мехнаткаш ва мехнатсевар, илмга, мутолаага берилган, уз билимини бошкаларга билдиришга тайёр турган, илмда сахий, мустахкам иродага эга булган, юкори дидли, гурурли инсон, тарихдакам учрайдиган ажойиб шахслардан эди.

Унинг ички маънавий дунёсида, илк урта асри Шарк жамияти маънавий оламининг энг илгор гоялари мужассамлашган эди.

Лекин унинг дунёкарашида хам, маънавий ва интеллектуал интилишларида хам, бутун хаётида хам асосий куч илм-фан ривожига, инсонларнинг саломатлиги, маърифатли, бахт-саодатли булишига, инсоний муносабатларни яхшилашга хизмат килиш булди. Ибн Сино меросининг асосий киммат ва кудрати унинг кенг ва кучли гуманистик мазмунидир.

Ибн Сино билиш методининг асосий мазмуни мантик асосида, тажриба, кузатиш асосида билишнинг акидачилик, кур-курона ишонишдан устунлигини курсатиш булди. Ибн Сино инсоннинг хам моддий, хам маънавий саломатлиги, инсон танаси ва рухининг софлиги, инсоний кобилиятларнинг чексиз ривожи, одамларнинг маърифатли, узаро инок, мехрибон булиши, бир максад, маънавий равнак, илмни тараккий эттириш йулида бирлашуви хакида ажойиб гуманистик фикрларни олга сурди [3:18-бет].

Ибн Сино дунёкарашининг шаклланишида ^адимги Юнон файласуфлари Афлотун ва Арасту таълимотларининг таъсири катта булди. Ибн Сино фикрича, одам табиат ривожининг якуни булиб, уз рухий сифатлари билан хайвонот оламидан фарк килади. Бирок табиатдан пайдо булган одам ундан ажратилмайди. Унинг жони номоддий, самовий рухдан келиб чиккан деса-да, Ибн Сино одамнинг пайдо булишини, бир томондан, табиат ривожи умумий

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

жараёнининг давоми, иккинчи томондан, мазкур узлуксиз эволюцияда сифат жихатидан янги боскич деб карайди.

Ибн Сино одам табиатини тахлил килар экан, уни турли томондан: биологик, рухий-физиологик, интеллектуал ва ижтимоий-сиёсий нуктаи назардан ёндашади. Ибн Синонинг одам хакидаги таълимотининг мухим ахамияти унинг одам табиатининг асосий хусусиятларини хар томонлама тахлил килишга интилишда яккол кузга ташланади. Ибн Сино талкинида, одам

- аввало хайвондир. Сезиш - одамга хам хайвонга хам хосдир. Шу билан бирга, одам - аклга эга. Ана шу акл билан рух одамнинг табиий ибтидоси хисобланади. Ибн Сино Афлотуннинг идеалистик концепциясини унинг реал борлик ёки "нарсалар олами" конкрет буюмлардан олдин содир булган "горлар дунёси"нинг сояси, инъикоси деб хисобловчи "гоялар дунёси" хакидаги таълимотини рад этади. Ибн Синонинг кайд килишича, нарсаларнинг идеал образлари олдин мавжуд булмай, балки улар киши сезги аъзоларига нарсаларнинг таъсир этиши натижасида пайдо булади. Ибн Сино асарларида кишининг рухий кувватларига, уларнинг таснифига алохида эътибор берилади [4:90-бет]. У барча рухий кувватларни иккига - харакатланувчи ва билувчи кувватларга булади. Хдракатланувчи кувватларни Ибн Сино, уз навбатида, усимлик, хайвоний ва кишига хос кувватларга, билиш кувватларини эса хайвоний ва инсоний кувватларга ажратади.

Рухий кувватлар дейилганда, Ибн Сино харакат килиш кобилиятини англайди. Бутун тирик табиат эса, унинг таълимотича, харакат килиш кобилиятига эга. Билиш кувватлари дейилганда, тирик мавжудотларнинг ташки буюмлари рухда акс эттириш кобилияти тушунилади. Ташки дунёни билиш, акс этиришга нокобил усимликлар мазкур гурухга киритилмайди.

Ибн Сино тана билан жон (рух) масаласида Афлотун таълимотидагина эмас, уз замондошлари исмоилийларнинг карашларига мос позицияда турди. Афлотуннинг ёзишича, мангу яшовчи жон танадан олдин мавжуд булиб, муайян пайтда унинг ичига кириб олади ва тана халок булгандан кейин,ундан яна чикиб кетади; жон киши танасига кирмасдан олдин, "гоялар дунёси"да мавжудлик пайтида хакикий билимга эга булади. Афлотуннинг "гоялар дунёси", "нарсалар дунёси" дан олдин мавжуд булиб, унинг мазмунини белгилайди ва киши билимининг манбаи хисобланади. Киши жони унинг танасига кириб жойлашиб олгач, у "гоялар дунёси"да курган нарсаларини эслайди. "Ахир одам,

- деб ёзган эди Афлотун, - хакикатни гоялар асосидагина тушуниши лозим. У куплаб хиссий кабуллашлардан келиб чиккан булиб, мантикий фикрлаш йули билан ягона нарсага бирлашади. Ана шу ягона нарса качонлардир жонимизнинг

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

юкорида худо билан ёнма-ён юриб, курган нарсаларини эслашдан иборатдир"[6:127-бет]. Афлотун фикрича, одам хакикатни билишни истаса, у барча жисмий, миссий нарсалардан воз кечиб, кузги кур, кулогини кар килиб, уз-узини кузатишга берилиб, унинг мангу яшовчи жони "гоялар дунёси"да илгари нималарни кузатган булса, шуларни "эслаш"га харакат килиши зарур; "эслаш"нинг асосий назарияси ана шулардан иборат.

Афлотуннинг билиш назариясининг асосий максади - хиссий билишни рад этишдан, у оркали сезгининг ягона манбаи булган объектив реалликни инкор этишдан иборатдир. Афлотуннинг "эслаш", "анамнез" хакидаги таълимоти жоннинг танага, ташки оламга мутлак алокасизлиги, унинг танага кадар мангу мавжудлиги хакидаги таълимотида ана шундай гояларган карши курашиб, уларнинг асоссизлигини курсатади ва Афлотуннинг билиш назариясини, унинг "хотирлаш" хакидаги таълимотини йукка чикаради. Бинобарин, Ибн Сино Афлотун таълимотидан мангу "гоялар дунёси" тугрисидаги асосий фикрнинг гайри илмий эканлигини фош этди.

Афлотуннинг "гоялар дунёси" тугрисидаги умумфалсафий карашларини каттик танкид остига олган Арасту бундай фикрларга карши чикди. Арастунинг узи идеалистик карашлар таъсиридан гарчи кутила олмаган булса-да, унинг идеализмига караганда объектив, умумийрокдир. Шунинг учун Арасту узининг табиий фалсафасида материализмга купрок якинлашиб келди.

Ибн Сино жоннинг бир танадан бошкасига утиб кучиб юриши мумкинлигини инкор этади ва киши жони (рух)ни кандайдир аник булмаган умумий илохий нарса сифатида эмас, балки тана каби индивидуал субстанциянинг сифати тарзида тушунади. Мана шундай холдагина жон билан тана уртасида узаро богликлик булиши мумкин, чунки тана холати жон холатига ёки, аксинча, жон холати тана холатига таъсир курсатади. Жон, унингча, одам танасига нисбатан шаклдир, мана шу жон (шакл) билан тана (материя) кушилиши натижасида пайдо булади, жон субстанцияси моддий эмас, бирок у факат танада яшаши мумкин. Жон, Ибн Сино курсатишича, улмайди, тана чириб йуколиб кетади, аммо одам жони йуколмайди, у мангуликка юз тутади ва хеч качон кайтиб келмайди, кайтадан шаклланмайди; танани ташлаб чиккан жонлар гуё хаммаси бирлашади ва хаёт пайтида туплаган нарсалари йуколиб кетмай, мангу нарсаларга айланиб колади.

ХУЛОСА

Ибн Синонинг фикрича: "Фаол аклнинг фаолияти аклли жонивор хакида гамхурлик килиш ва уни инсон эришуви мумкин булган сунгги бахтга - олий даражага олиб чикишга интилишдир. Бу - инсон фаол акл даражасига

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(5), May, 2023

кутарилади демакдир. Бу кутарилиш инсон танадан ажралганда, у (билишнинг) пастки даражасига турувчи тана материя ва акциденцияга мухтож булмаганда юзага келади ва бу даражада мангу колади", - деб ёзган эди.

Ибн Сино акл субстанциясини материя билан боглик булмаган холда тушунади. Ибн Сино онг, инсон аклининг мохиятини тугри тушунтириш олдида ожизлик килди ва у аклнинг келиб чикишини космик акл билан боглади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)

1. Абу Али ибн Сина. Трактат о любви. М.: 1989.

2. Абу Али ибн Сино. Ёругланиш // Жахон адабиёти, 2017, №1.

3. Ирисов А. Абу Али ибн Сино хаёти ва ижодий мероси. Т., "Фан", 1980.

4. Хайруллаев М.М. Уйгониш даври ва Шарк мутафаккирлари. Т., "Фан", 1971.

5. Шеров А. Ахлокшунослик. Т., "Янги аср авлоди", 2003.

6. Платон. Сочинение., Т-V, М-Л., 1922.

7. Аристотель. Метафизика. М.Л., 1934.

8. Ochilova, G. A. (2020). Philosophical analysis of the development of social consciousness. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology" PJAEE,

9. Омонов, Б. (2021). Значение религиозных ценностей в формировании культуры личной экологии. In Proceedings of Global Technovation 4th International Multidisciplinary Scientific Conference Hosted from Paris, France February 27th.

10. Omonov, B. (2021). Problems And Consequences Of Water Deficiency In Central Asia. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 12(8).

11. Омонов, Б. Н. (2021). Выражение экологической культуры в религиозных ценностях. in современные научные исследования: актуальные вопросы, достижения и инновации (pp. 301-303).

12. Nurillaevich, O. B., Aralovna, O. G., Shavkatovich, N. K., Khurramovich, M. Y., & Aralovich, O. B. (2022). Factors Of The Formation Of Ecological Culture In The Education And Training System. Journal of Pharmaceutical Negative Results, 984-

13. Ochilova G.A. Yoshlar - Yangi O'zbekistonning ma'naviy elitasi. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. https://oriens.uz/media/journals/ORIENS_Volume_2__ISSUE_10.pdf) 1288-1294.

14. Omonov, B. (2015). The use of water resources in the center of environmental policy in the region. In The Fifth International Conference on History and Political Sciences (pp. 53-58).

17(7).

989.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.