Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ ВАЗЪИ СОҲАИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

ТАҲЛИЛИ ВАЗЪИ СОҲАИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
179
37
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОҲАИ ИҷТИМОӢ / РУШДИ СОҲАИ ИҷТИМОӢ / ХИЗМАТРАСОНИҲОИ ИҷТИМОӢ / САТҲИ ЗИНДАГӢ / КАМБИЗОАТӢ / ТАНДУРУСТӢ / МАОРИФ / ФАРҲАНГ / ШУғЛИ АҲОЛӢ / ХИЗМАТРАСОНИҲОИ ИҷТИМОИИ ХУСУСӢ

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Мирбобоев Раҳматуло Мадаюбович, Саидова Ҳисния Маҳмадулоевна

Дар мақолаи мазкур вазъи рушди хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳқиқ қарор дода шудааст. Таваҷҷӯҳи асосӣ дар он ба заминаҳои рушди соҳаи иҷтимоӣ нигаронида шуда, асоснок карда шудааст, ки рушди соҳаи хизматрасонии иҷтимоӣ дар иқтисодиёт ва фаъолияти меҳнатии аҳолии мамлакат имрӯз мақоми назаррасро ишғол менамояд. Инчунин, аҳамияти махсус касб кардани нақши хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар ҳалли масъалаҳои шуғли аҳолӣ, рушди бозори меҳнат, фарогирӣ ба таҳсилот ва баланд бардоштани сатҳи он, фарҳанг, мустаҳкамгардонии саломатӣ ва умуман рушди сармояи инсонӣ таваҷҷӯҳ зоҳир карда шудааст. Муаллифон масоил ва вазъи муосири рушди хизматрасониҳои иҷтимоиро муайян намуда, қайд менамоянд, ки ҳар қадаре, ки сатҳи зиндагии аҳолӣ беҳтар гардад, тақозои аҳолӣ ба хизматрасониҳои иҷтимоии сифатнок меафзояд, ҳамзамон, ҳар қадаре, ки сатҳи камбизоатӣ баланд бошад, ҳамон қадар эҳтиёҷ ба хизматрасониҳои иҷтимоии суроғавии аз ҷониби муассисаҳои давлатӣ пешниҳодшаванда, боло меравад. Дар асоси таҳлили гузаронидашуда ошкор карла шудааст, ки байни хизматрасониҳои иҷтимоӣ ва сатҳи зиндагии аҳолӣ робитаи доимӣ ва устувор вуҷуд дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF THE STATE OF DEVELOPMENT OF THE SPHERE OF SOCIAL SERVICES IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

This article examines the current state of development of social services in the Republic of Tajikistan. It pays special attention to the problems and foundations of the development of the social sphere and it is proved that today the development of the sphere of social services occupies an important place in the economy and labor activity of the population of the country. The idea is substantiated that social services in modern conditions will acquire special importance in solving the issues of employment of the able-bodied population, the development of the labor market, the growth of the level of education, culture, strengthening the health of the nation, and in general the development of human capital. Analyzing the problems and current state of development of social services, the authors note that the higher the standard of living of the population, the higher the demand for high-quality social services, the higher the level of poverty, the more the need for targeted social services provided by state institutions grows. Based on the analysis, it is revealed that there is a constant and stable relationship between social services and the standard of living of the population.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ ВАЗЪИ СОҲАИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИҶТИМОӢ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

5. Мирсаидов А.Б. Институциональние аспекты инновацинного развития учреждений социального сектора экономики / А.Б. Мирсаидов //Экономика Таджикистан, 2017. №2-С. 39-51.;

6. Джуринский А.Н. Интернационализация высшего образования в современном мире // Педагогика. -2004. -№3. -С.83-92.;

7. Мирсаидов А.Б. Особенности формирование цена спроса на рынке высшего профессионального образования// Альманах, научный журнал РФ, 2014, № 2. С. 43.;

8. Омории солонаи Ч,ум^урии Точикистон, соли 2021. - 15с.

9. Хаширов О.А. Предпринимательство в сфере услуг. / О.А. Хаширов - СПб., 1993. С. 31-45.;

10. Якобсон Л.И. Экономика общественного сектора. / Л.И. Якобсон - М., 1996. С. 111.;

11. Гаврилов А.Ю., Гладилина И.П. Теоретико-методологические подходы к развитию творчества студентов - будущих работников образовательного сервиса. / А.Ю. Гаврилов, И.П. Гладилина // Монография. М., 2011. - 140 с.

УДК:338.46:368(575.3) ТАХ,ЛИЛИ ВАЗЪИ СОХДИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИЧ,ТИМОЙ ДАР Ч,УМХ,УРИИ ТОЧ,ИКИСТОН

МИРБОБОЕВ РА^МАТУЛО МАДАЮБОВИЧ,

Донишгохи миллии Тоцикистон, н.и.и., дотсенти кафедраи щтисодиёти цахонй Сурога: 734025, ЦумхурииТоцикистон, Душанбе, шахраки донишцуён «Бунщисорак» Тел: (+992) 903447000; САИДОВА ХДСНИЯ МА^МАДУЛОЕВНА, номазади илмхои щтисодй, саромузгори кафедраи назарияи щтисодии умумицахонии Донишгохи миллии Тоцикистон.

Сурога: 734025, Цум^урии Тоцикистон, Душанбе, шахраки донишцуён «Бунщисорак». Тел: (+992) 934533355;

Дар мацолаи мазкур вазъи рушди хизматрасонщои ицтимой дар Цум^урии Тоцикистон мавриди тахциц царор дода шудааст. Таваццуци асосй дар он ба заминахои рушди сохаи ицтимой нигаронида шуда, асоснок карда шудааст, ки рушди сохаи хизматрасонии ицтимой дар ицтисодиёт ва фаъолияти мехнатии ахолии мамлакат имруз мацоми назаррасро ишгол менамояд. Инчунин, ахамияти махсус касб кардани нацши хизматрасонщои ицтимой дар халли масъалщои шугли ахолй, рушди бозори мехнат, фарогирй ба тщсилот ва баланд бардоштани сатхи он, фарханг, мустахкамгардонии саломатй ва умуман рушди сармояи инсонй таваццух зохир карда шудааст.

Муаллифон масоил ва вазъи муосири рушди хизматрасонщои ицтимоиро муайян намуда, цайд менамоянд, ки хар цадаре, ки сатхи зиндагии ахолй бехтар гардад, тацозои ахолй ба хизматрасонихои ицтимоии сифатнок меафзояд, хамзамон, хар цадаре, ки сатхи камбизоатй баланд бошад, хамон цадар эхтиёц ба хизматрасонщои ицтимоии сурогавии аз цониби муассисахои давлатй пешнщодшаванда, боло меравад. Дар асоси тахлили гузаронидашуда ошкор карла шудааст, ки байни хизматрасонщои ицтимой ва сатхи зиндагии ахолй робитаи доимй ва устувор вуцуд дорад.

Калидвожахоо: сохаи ицтимой, рушди сохаи ицтимой, хизматрасонщои ицтимой, сатхи зиндагй, камбизоатй, тандурустй, маориф, фарханг, шугли ахолй, хизматрасонщои ицтимоии хусусй

АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ СОЦИАЛЬНЫХ УСЛУГ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

МИРБОБОЕВ РАХМАТУЛО МАДАЮБОВИЧ,

Таджикский национальный университет, к.э.н., доцент кафедры мировой экономики.

Адрес: 734025, РеспубликаТаджикистан, г. Душанбе, студентческий городок «Бунихисорак». Тел: (+992) 903447000; САИДОВА ХИСНИЯ МАХМАДУЛОЕВНА, Таджикский национальный университет, ассистент общеуниверситетской кафедры экономической теории.

Адрес: 734025, РеспубликаТаджикистан, г. Душанбе, студентческий городок «Бунихисорак». Тел: : (+992) 934533355;

В данной статье исследуется современное состояние развития социальных услуг в Республике Таджикистан. В ней особое внимание уделено на проблемы и основы развитии социальной сферы и обосновано, что сегодня важное место в экономике и трудовой деятельности населения страны занимает развития сферы социальных услуг. Обосновывается мысль о том, что социальные услуги в современных условиях приобретет особое значение в решении вопросов занятости трудоспособного населения, развития рынка труда, роста уровня образования, культуры, укрепление здоровья нации, и в целом развитие человеческого капитала.

Цель статьи: Авторы анализируя проблемы и современное состояния развития социальных услуг, отмечают, что чем выше уровень жизни населения, тем выше спрос на качественные социальные услуги, чем выше уровень бедности, тем больше растет потребность в адресных социальных услугах, предоставляемых государственными учреждениями.

По результат иследования: на основе проведенного анализа раскрыто, что существует постоянная и стабильная связь между социальными услугами и уровнем жизни населения.

Ключевые слова: социаляная сфера, развитие социальной сферы, социальные услуги, уровень жизни, бедность, здравохранение, образование, культура, занятость населения, частные социальные услуги.

ANALYSIS OF THE STATE OF DEVELOPMENT OF THE SPHERE OF SOCIAL SERVICES IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

MIRBOBOEVRAHMATULO MADAYUBOVICH,

Tajik National University, candidate of economic sciences, associate professor department of World economy.

Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, student town.

«Bunikhisorak». Phone: (+992) 903447000;

SAIDOVA HISNIYA MAHMADULOEVNA, Tajik National University, assistant of the university-wide department of economic theory. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, student town. «Bunikhisorak». Phone: (+992) 934533355;

This article examines the current state of development ofsocial services in the Republic of Tajikistan. It pays special attention to the problems and foundations of the development of the social sphere and it is proved that today the development of the sphere of social services occupies an important place in the economy and labor activity of the population of the country. The idea is substantiated that social services in modern conditions will acquire special importance in solving the issues of employment of the able-bodied population, the development of the labor market, the growth of the level of education, culture, strengthening the health of the nation, and in general the development of human capital.

Analyzing the problems and current state of development of social services, the authors note that the higher the standard of living of the population, the higher the demand for high-quality social services, the higher the level of poverty, the more the need for targeted social services provided by state institutions grows. Based on the analysis, it is revealed that there is a constant and stable relationship between social services and the standard of living of the population.

Keywords: social sphere, development of social sphere, social services, standard of living, poverty, healthcare, education, culture, employment, private social services.

Дар шароити муносибатх,ои нави иктисодй яке аз самтх,ои сиёсати иктисодии давлат тараккй додани сохди хизматрасоних,ои ичтимой мах,суб меёбад, ки имруз хдмчун кафили некуах,волии чамъиятй ва шукуфоии иктисоди миллй дониста шуда, ба механизми баланд бардорандаи сатх,у сифати зиндагии ах,олй ва паст намудани сатх,и камбизоатй табдил ёфтааст. Аз вазъи ин сохд дар бисёр мавридх,о раванди бозтавлиди захирах,ои мех,натй, шумора ва сифати онх,о, сатх,и рушди илмй-техникии куввах,ои истех,солкунандаи чамъиятй ва дар них,оят рушди иктисодии кишвар вобастагй дорад.

Аз нуктаи назари иктисодй сохаи хизматрасонии ичтимой мачмуи сохахои бахши гайриистехсолии иктисодиёт мебошад. Мох,ияти иктисодии хизматрамонии ичтимой вобаста ба накши он дар ташаккули сармояи инсонй муайян карда мешавад. Чунин нуктаи назар ба хизматрасонии ичтимой намудх,ои якхелаи фаъолияти ичтимоию иктисодиро барои ноил шудан ба як хддаф - рушди сармояи инсонии хдр як фард муттах,ид месозад, ки ба вай имкон неруи мехнатии худро харчи бештар самаранок ва

фоиданок истифода барад ва бо хамин даромади шахсии худ ва ва дар нихоят даромади миллиро афзун намояд.

Хусусияти фарккунандаи хизматрасонии ичтимой дар иктисодиёти бозории муосир дар он аст, ки хангоми истеъмоли хизматрасонихои ичтимой таъсири чиддии самараи беруна ба вучуд меояд, ки аз номутобикати байни харочоти хусусй ва чамъиятй ва судмандии истеъмолй дарак медихад. Самараи берунй таъсири хизматрасонии ичтимоиро ба сохахои гуногуни хаёти чомеа инъикос мекунад. Ба гайр аз самараи бевоситаи иктисодй (масалан, дар шумораи бемороне, ки шифо ёфтаанд ва ё ба тахсил фаро гирифта шудаанд), хизматрасонии ичтимой дар мачмуъ ба раванди рушди иктисодй (такмили ихтисос ва кобилияти кории кормандон, баланд бардоштани имконоти рушди иктисодй ва гайра) таъсири гайримустаким мерасонад.

Дар иртибот бо ин дар сохтори хизматрасонихои аз нигохи ичтимой зарур хизматрасонии сохахои тандурустй, маориф ва фарханг мавкеи махсусро касб кардаанд, ки дар чомеаи имруза истифодакунандаи бенихоят зиёд доранд ва барои рушди сармояи инсонй заминаи бунёдй ба хисоб мераванд. Сармояи инсонй пеш аз хама тавассути сармоягузорй барои баланд бардоштани сатх ва сифати зиндагии ахолй ташаккул меёбад ва дар мадди аввал масъалаи фарохам овардани шароити мусоид барои зиндагии инсонро мегузорад. Бино бар ин зарурият ва ахамияти гузаронидани ислохот ба максади бехтар кардани сифати хизматрасонй барои хифзи саломатии ахолй, низоми маориф, фархднг ва як катор сохахои дигари афзункунандаи сармояи миллии инсонй ба миён меояд.

Барои муайянсозии тамоюли рушди сохаи хизматрасонихои ичтимой дар шароити муосир тахлили холат ва вазъии рушди ин соха ахамияти мухим дорад. Ин пеш аз хама, дар он ифода меёбад, ки барои чорй намудани навоварихо ва ворид кардани техникаю технология дар раванди истехсолоти чамъиятй, дар баланд бардоштани самаранокии захирахои мехнатй ва рушди сармояи инсонй накши хизматрасонихои сохахои илму маориф, тандурустй ва фарханг басо мухим гардидааст. Бахусус, дар шароити имруза чихати расидан ба хадафхои Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то солхои 2030 накши сохаи маориф ва тандурустй дар зина ба зина таъмин кардани модернизатсияи иктисодиёт ва гузаштан ба самти рушди инноватсионй дар чумхурй боз хам афзун шудааст.

Дар Чумхурии Точикистон як катор шаклхои хизматрасонй хусусияти омехта доранд (хизматрасонихои маориф, тандурустй, хифзи ичтимой, фарханг ва г.). Рушди сохаи хизматрасонй ба халли масъалахои ичтимой-иктисодии мамлакат, ба монанди шугаи ахолй, мухочирати мехнатй, батартибдарории низоми андозситонй, ба вучуд овардани фазои мусоиди чалби маблаггузорй мусоидат менамояд ва хамзамон хамгироии минтакавй ва сохторхои сохавии иктисоди миллиро имконпазир мегардонад.

Дар солхои истиклолият дар шароити гузариш ба иктисодиёти бозорй тамоюли рушди иктисодиёти мамлакат дар сохтори ММД хам дар сохаи истехсолй ва хам дар сохаи хизматрасонй тагйироти назаррас ворид намуд.

Ч,адвали 1. - Сохтори ММД Ч,умх,урии Точикистон дар солхои 2012-2019 (бо нарххои солхои додашуда, млн. сомонй) ___

Солхо ММД Суръати афзоиш бо Хизматрасонй Суръати афзоиш Х,иссаи

млн. % хизматрасонй

сомонй Базави Занчирй Базавй Занчирй дар ММД бо %

2012 36163,1 100 - 15737,7 100 - 43,5

2013 40525,5 112,1 112,1 18289,2 116,2 116,2 45,1

2014 45606,6 126,1 112,5 18988,0 120,7 103,8 41,6

2015 50977,8 141,0 111,8 19972,0 126,9 105,2 39,2

2016 54790,3 151,5 107,5 20359,3 129,4 101,9 37,2

2017 64434,3 178,2 117,6 25049,7 159,2 123,0 38,9

2018 71059,2 196,5 110,3 26111,4 165,9 104,2 36,7

2019 77354,7 213,9 108,9 33700,4 214,1 129,1 43,6

Манбаъ: аз тарафи муаллифон дар асоси маълумоти Омори солонаи Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон, Душанбе, 2020. С. 200-205 тахия гардидааст.

Чй тавре ки аз маълумоти чадвали 1 мушохида намудан мумкин аст, дар чумхурй афзоиши ММД хамасола ба назар мерасад. Х,иссаи сохахои хизматрасонй дар таркиби ММД назаррас мебошад. Дар давраи тахлилшаванда хачми пулии афзоиши хизматрасонй аз 15737,7 хаз. сомонии соли 2012 то 33700,4 хаз. сомонй дар соли 2019

афзоиш ёфтааст. Дар сохтори ММД хиссаи сохаи хизматрасонй дар соли 2019 43,6% -ро ташкил дод, ки нисбати соли 2015 - 4,4% боло рафтааст. Мачмуи махсулоти дохилй дар ин мархила ба хисоби занчирй 108,9% афзун шудааст. Суръати рушди хизматрасонй дар таркиби ММД бо хисоби фоиз нисбати соли базавй низ афзоиш ёфтааст. Ин гуна тамоюл метавонад ба рушди сохаи хизматрасонии ичтимой таъсири мусбй расонида, ба бехтар шудани сатхи зиндагии ахолй мусоидат намояд.

Муссалам аст, ки хар радаре дарачаи тараккиёти иктисодии давлат баланд бошад, хамон кддар заминаи саноатй, самаранокии мехнати кормандон ва рушди сохаи ичтимой рушд менамояд. Бояд кайд намуд, ки рушди сохаи хизматрасонии ичтимой дар иктисодиёт ва фаъолияти ахолии мамлакат макоми назаррасро ишгол мекунад. Накш ва макоми хизматрасонихо дар сохаи ичтимой барои халли масъалахои шугли ахолй, рушди бозори мехнат, баланд бардоштани сатхи тахсилот ва фархангию маданй, мустахкамгардонии саломатй ва рушди механизми мехнати самаранок ва гайра равона гардидаанд. Аз ин ру, сохаи хизматрасонии ичтимой дар рушди сохахои истехсолй ахамияти назаррасро доро буда ба баланд шудани некуахволии ахолй меоварад.

Дар шароити иктисоди бозорй вобаста ба шаклхои моликият як катор шаклхои хизматрасонихои ичтимой характери тичоратиро касб менамоянд. Масалан: хизматрасонихои тиббй, маориф, телекомуникатсия ва гайра. Бо дарназардошти принсипхои сиёсати ичтимой ва вазифахои ичтимоии давлат, чунин шаклхои хизматрасонихои ичтимой ба монанди маориф, тандурустй ва хизматрасонихои ичтимой барои гуруххои осебпазири ахолй бояд ройгон бошанд. Аммо бояд кайд намуд, ки субъектхои иктисодй вобаста ба яке аз принсипхои иктисоди бозорй, яъне озодии иктисодй ва талаботи конунхои амалкунандаи Чумхурии Точикистон хукуки ташкил намудани фаъолияти сохибкории хешро дар тамоми самтхои ичозатдодаи давлат доранд. Аз ин ру, ташкил намудани муассисахои ичтимой, ба монанди муассисахои таълимй, беморхонахои хусусй, осоишгоххо ва расонидани хизматрасонихои пулакй дар ин самт ба акидаи мо, талаботи замон аст.

Бояд гуфт ки, бо дарназардошти баланд гардидани сатху сифати зиндагии ахолй ва афзоиши даромади онхо талабот ба хизматрасонихои ичтимоии пулакй низ афзоиш меёбанд.

Дар ин чо мухим вазъи ичтимой-иктисодии мамлакат арзёбй мегардад. Аз ин нуктаи назар хизматрасонихои пулакиро ба ахолй дар соли 2019 баррасй намудан мумкин аст. Х,ачми хизматрасонихои пулакй аз руйи хамаи самтхои хизматрасонй ба ахолй 33700,4 млн. сомониро ташкил додааст, ки нисбати соли 2013 184,2% зиёд мебошад. Дар таркиби хачми умумии хизматрасонихои пулакй хиссаи хизматраонихои муассисахои давлатй 15%-ро ташкил медихад.

Дар Чумхурии Точикистон айни замон ба хизматрасонихои пулакй хизматрасонихои наклиёт, алока, хочагии манзилй-коммуналй, хизматрасонихо оид ба таълиму тарбияи кудакон, хизматрасонихо оид ба интихоби як катор хизматхои сохахои маориф, тандурустй ва фарханг дохил мешаванд. Хизматрасонихои пулакй дар Чумхурии Точикистон аз чониби муассисахо ва ташкилотхои шаклхои гуногуни моликиятдошта вобаста ба конунгузории чумхурй дар асоси сертификатсиякунонй ва гирифтани ичозатнома барои фаъолият ба амал бароварда мешаванд.

Дар раванди гузаронидани ислохоти иктисодй, тагйирёбии муносибатхои хочагидорй, инчунин вобаста ба тамоюли рушди хизматрасонихои ичтимой шакли моликият низ дар ин сохаи фаъолият тагйир ёфтааст. Х,амин тавр, хачми хизматрасонихои ичтимоии пулакй новобаста аз шакли моликият сатхи зиндагии ахолиро метавонад боло барад.

Маълум аст, ки то ба даст овардани истиклолияти давлатй тамоми сохаи хизматрасонихои ичтимой монополияи давлатй буд ва давлат ба ахолй хамчун субъекти иктисодй ин хизматхоро дар шакли ройгон мерасонд. Бо гузариш ба иктисоди бозорй, чорй гаштани шаклхои гуногуни хочагидорй дар асоси гуногуншаклии моликият пайваста муассиса ва ташкилотхои хизматхои ичтимоирасонанда ба миён омада ба фаъолият шуруъ карданд. Дар навбати худ ташакукул ёфтани шаклхои гуногуни моликият, сохибкорони хурду миёна ва калон заминаи пайдо шудани ракобат бо моликияти давлатй гардид.

Хусусигардонии моликият ва ташкили сохаи хизматрасонй заминаи хукукй ва бунёдии рушди сохаи хизматрасонии ичтимой дар иктисодиёти мамлакат мебошад. Ин дар навбати худ сабаби мухими баланд бардоштани сифати хизматрасонй барои ахолй гардид. Нишондихандахои чадвали 2 ба таври мушаххас рушди хизматрасонихои

ичтимоиро ифола менамояд. Маълумоти чадвали 2 нишон медиханд, ки тамоюли рушди хизматрасонихои ичтимой аз руйи шакли моликият хеле гуногун мебошад. Дар хачми умумии истехсоли хизматрасонихои ичтимой (масалан, дар хизматрасонихои сохахои тиббй, маориф, фарханг) хиссаи зиёдро моликияти давлатй ишгол менамояд. Бо дарназардошти афзоиши шумораи ахолй дар оянда талабот ба хизматрасонихои ичтимой бо суръати баланд афзоиш хохад ёфт. Ин холат дар назди давлат ва дигар муассисахои расонандаи хизматхои ичтимой вазифа мегузорад, ки суръати рушди хизматрасонихои ичтимоиро дар тамоми минтакахои чумхурй вусъат бахшанд.

Ч,адвали 2. Х,ачми хизматрасонихои ичтимои ба ахоли бо нарххои мукарраргардида дар давраи солхои 2013-2019 (млн. сомонИ)*_

Номгуйи нишонди-хандахо млн. сомонИ Солхо

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2019/2013 бо %

Хизматрасонихо хамаги 18289,2 18988,0 199720 203593 250497 261114 3370,4 184,3

Маориф 829,2 903,4 990,2 1173,8 1354,8 1576,5 1761,1 212,3

Муассисахои давлатй 378,1 419,8 481,8 633,4 775,7 878,6 1035,4 273,8

Муассисахои гайридавлатй 451,1 483,6 508,4 540,4 579,1 679,9 725,7 160,9

Тибби 297,4 371,0 403,9 447,1 490,7 628,9 703,1 236,4

Муассисахаи давлатй 80,1 105,9 137,1 152,2 185,0 242,1 261,0 325,8

Муассисахои гайридавлатй 217,3 265,1 266,8 294,9 305,7 386,8 442,1 203,4

Фарханг 45,8 51, 5 59,4 64,5 74,5 72,4 76,1 166,1

Муассисахои давлатй 3,5 4,2 11,6 11,5 11,2 11,9 12,8 365,7

Муассисахои гайридавлатй 42,2 47,3 47,8 53,0 63,3 60,5 63,3 150,0

Манбаъ: хисобхои муаллиф аз руйи маълумоти омори солонаи Точикистон: Агентии омори назди Президенти Ч,Т. - Душанбе, 2020. -С.208, 429-430.

Дар чадвали 2 мо манзараи рушди умумии сохаи хизматрасониро аз руйи шаклхои амалигардонй ва тамоюли рушди сохахои хизматрасонихои ичтимоиро мавриди тахлил карор додем. Маълумоти оморй дар давраи тахлилшаванда нишон медихад, ки рушди сохахои хизматрасонихои ичтимой дар чумхурй тамоюли мусбат дорад. Х,ачми хизматрасонихои ичтимой сол то сол афзоиш ёфта, дар 7 соли охир зиёда аз 1,8 маротиба ё 184,2 % зиёд шудааст. Ин нишондиханда аз он шаходат медихад, ки дар асоси зина ба зина муътадил гардидани вазъи иктисодй фаъолияти муассисахое, ки хизматхои ичтимой мерасонанд, низ устувор гардида истодааст. Дар рушди сохаи хизматрасонй сохахои аз нигохи ичтимой зарур, ба монанди маориф ва тандурустй афзоиши назаррас доранд. Дар соли 2013 хизматрасонихои сохаи маориф дар хачми умумии сохаи хизматрасонй 4,5%-ро ташкил медод ва ин нишондиханда дар соли 2019 то ба 5,2%-и хиссаи сохаи хизматрасонй боло рафтааст.

Хизматрасонихои сохаи маориф бештар аз чониби давлат амалй карда мешаванд. Агар дар соли 2013-ум хизматрасонихои сохаи маориф, ки аз чониби муассисахои давлатй расонида шудаанд 378,1 хаз. сомониро ташкил дода бошанд, хиссаи муасисахои гайридавлатй 451,1 хазор сомониро, мувофицан 4,5% ва 5,4%-ро ташкил додааст. Дар соли 2019 хиссаи хизматрасонихои сохаи маориф дар мачмуъ 1761,1 хаз. сомониро ташкил дода аз он 1035,4 (5,9%) ба муассисахои давлатй ва 725,7 хаз. Сомонй (4,1%) ба муассисахои гайридавлатй рост омада, хиссаи муассисахои давлатй боло рафтааст. Тахлилхо нишон медиханд, ки хачми хизматрасонихои сохаи маориф хам аз хисоби муасисахои давлатй ва хам аз хисоби муассисахои гайридавлатй афзоиш ёфта истодаанд.

Имрузхо дар бозори хизматрасонихои сохаи маориф муассисахои гайридавлатй дар асоси ворид намудани муассисахои томактабй ва миёнаи умумии чавобгу ба талаботи

* Эъзод: Дар чадвали мазкур тандо хизматрасонихои се сода тадлил карда шудааст ва дар сохаи тандурустй диссаи муассисахои санаторй ва табобатй ба инобат гирифта нашудааст.33700

замони муосир тамоюли афзоиш доранд. Ин нишондод дар асоси амалигардонии барномахои гуногуни давлатй ва минтакавии ичтимой-иктисодй бо дарназардошти афзоиши ахолии кишвар ва афзоиши талабот ба ин гуна муассисахо ва хизматрасонихои ичтимой ба миён омада истодааст.

Дар таркиби хизматрасонихои сохаи тандурустй хиссаи муассисахои давлатй дар соли 2013 26,9 % -ро ташкил намуда, дар соли 2019 ин нишондиханда ба 37,1% баробар гардидааст, ки 10,2% нисбати соли 2013 бештар мебошад. Ба акидаи мо, ин холат дар натичаи ба фаъолият огоз кардани муассисахои хусусии нави сохаи тандурустй дар тамоми минтакахои Чумхурии Точикистон ба миён омадааст. Х,иссаи сохаи хусусй дар таркиби хизматрасонихои сохаи тандурустй дар ин давра аз 73,1 %-и соли 2013 то 62,9 % дар соли 2019 кам шудааст. Муассисахои хусусии сохаи тандурустй дар шароити муосир бо муассисахои тандурустии давлатй ракобат намуда, мавкеи худро дар ин бозор устувор намуда истодаанд. Дар сохаи хизматрасонихои фарханг хиссаи давлат аз 7,6 %-и соли 2013 дар соли 2019 то 16,9 % зиёд шуд. Аммо кайд намудан зарур аст, ки хануз хам дар ин соха накши давлат хело зиёд мебошад. Дар самти хиссаи хизматрасонихои сохаи фарханг маълумотхои омории расмй шубхаовар мебошанд ва тибки маълумоти расмии Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон дар соли 2013 92,4% -и хизматрасонихо дар сохаи фарханг ба сектори хусусй рост омадааст ва дар соли 2019 ин нишондиханда то ба 83,1% поён рафтааст.

Х,амин тавр, тахлили сатхи хизматрасонихои ичтимой нишон медихад, ки нишондихандахои рушди сохахои аз нигохи ичтимой зарур тамоюли мусбат доранд. Ба акидаи мо, сабаби асосии ин гуна сурат гирифтани вазъият бехтар гардидани фаъолияти сохахои истехсолй, ташаккулёбии шаклхои нави муассисахои расонандаи хизматхои ичтимой, бехтаргардонии вазъи технологии муассисахои давлатй ва гайридавлатй мебошад. ^айд кардан бамаврид аст, ки дар тули солхои истиклолият дар чумхурй хиссаи сохахои гайридавлатй низ дар хизматрасонихои ичтимой афзоиш ёфта истодааст. Дар асоси амалигардонии барномахои гуногуни минтакавй дар солхои охир аз чониби сохибкорон муассисахои хусусии зиёди хизматрасонй дар сохахои ичтимой таъсис дода шудааст.

Х,амин тавр, тахлили рушди сохаи хизматрасонии ичтимой нишон медихад, ки давлат ба хадафи олии дар Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 гузошта - баланд бардоштани сатхи зиндагии мардуми кишвар бар пояи таъмигни рушди устувори иктисодй зина ба зина расида истодааст [12, с.12].

Амалигардонии чорабинихои стратегй, устувории макроиктисодй дар мамлакат имкон фарохам овард, ки суръати нисбатан баланди тараккиёти иктисодй таъмин гардад. Агар солхои 2000-2018-ро дида бароем, дар ин давра ММД 7,3%, афзоиш ёфта, сатхи таваррум то 7% паст гардидааст ва карзи берунй бошад, то 44% нисбати ММД-ро ташкил намудааст [11, с.197-200].

Рушди иктисодй ва устувории минбаъда имкон дод, ки сатхи камбизоатй дар чумхурй дар соли 2019 то 27,5% паст гардад. Аз ин чо хулоса намудан мумкин аст, ки рушди иктисодй-ичтимой ва сифати хизматрасонй ба пастшавии сатхи камбизоатй дар шароити муосир оварда мерасонад. Яке аз омилхои манфии муайянкунандаи тамоюли муосири рушди сохаи хизматрасонй дар чумхурй зиддияти мутакобилаи байни конунияти рушди сохаи хизматрасонихои ичтимой, чамъият ва хусусиятхои рушди он дар минтакахо мебошад. Зиддияти рушд дар сохаи хизматрасонихои ичтимой дар сатхи давлат мукаррароти муайяни танзимкунандаи сохаи маориф, тандурустй ва фархангро дар чамъият ба вучуд овард. Аз сабаби он, ки Чумхурии Точикистон чумхурии аграрй-саноатй ба хисоб меравад, бинобар ин рушди сохаи хизматрасонихои ичтимоиро бе инобати сохаи кишоварзй, баррасй намудан самаранок нест.

Бо дарназардошти хусусиятхои рушди сохаи хизматрасонихои ичтимой дар минтакахои Точикистон хамчун асоси рушди низоми ичтимой-сохавии чамъият хулоса намудан мумкин аст, ки дар холати бавучудомада бартарафнамоии мушкилоти мавчуда ва ноил гаштан ба сатхи баланди рушди сохаи хизматрасонии ичтимой танхо бо роххои зерин имконпазир мебошад:

- дастгирии давлатии сохаи хизматрасонии ичтимои дар тамоми минтакахои чумхурй;

- бехтар намудани шароити ичтимоии кормандон тавассути чорахои имтиёзй ва хавасмандгардони;

- ташаккули фондхои гайридавлатй ва таъмини кафолати давлатй дар амалигардонии онхо, мукаммалгардонии заминаи конунгузорй;

- чалб намудани бахши хусусй барои дар оянда кам кардани вазнинй ба бучети давлатй дар сохаи хизматрасонихои ичтимой;

- коркард ва чори намудани механизмхои инноватсионй дар низоми идоракунии иктисодии давлатии сохаи хизматрасонихои ичтимой.

То замони имруз кисми зиёди вазифахо дар самти ислохоти сохаи хизматрасонии ичтимой дар хошияи «Стратегияи миллии рушди Точикистон то соли 2015» хал карда шудаанд. Инчунин дар «Стратегияи миллии рушди Точикистон барои давраи то соли 2030» амалигардонии масъалахои зиёди иктисодй-ичтимой пешбинй шудааст. Дар натичаи амалигардонии як катор барномахои стратегй аз тарафи хукумати Чумхурии Точикистон сол то сол сатхи камбизоатй дар кишвар паст шуда истодааст. Агар ин нишондиханда дар соли 2003-ум 72,4 %-ро ташкил медод, дар соли 2019 то 27,5% паст гардид. Аз ин чо бар меояд, ки байни хизматрасонихои ичтимой ва сатхи зиндагии ахолй алокаи доимй ва устувор вучуд дорад. Ин конуният, пеш аз хама, дар он зохир мегардад, ки хизматрасонихои ичтимой ба афзоиши сатхи зиндагии ахолй мусоидат менамоянд ва дар баробари боло рафтани сатхи зиндагии ахолй, талабот ба хизматрасонихои ичтимоии сохахои тандурустй, фарханг ва маориф, аз чумла низоми тахсилоти олии касбй зиёд мегардад.

Аз ин ру, айни замон амалигардонии талаботи стратегияи миллии рушд ва болоравии накши сохаи ичтимой дар инкишофи иктисодиёти миллй гузаронидани ратсионализатсияи вазифахои иктисодии давлат ва макомоти хокимияти давлатиро дар шахру нохияхо ва инчунин, такмил додани механизми ташкилию иктисодии идоракунии сохаи ичтимоиро такозо менамояд, чунки илми иктисодй собит намудааст, ки нигох доштани мутаносибй дар байни сохахои иктисодй ва ичтимой гарави тараккиёти босубот махсуб меёбад.

АДАБИЁТ

1. Ахмадов Р. Основы формирования и развития сферы социальных услуг в сельской местности / Р.Ахмадов // Автореф. дисс. канд. наук- Душанбе, 2017.-28 с.

2. Амонова, Д.С. Реформирование социально - трудовых отношений в условиях перехода к рыночной экономике: (на примере Республики Таджикистан) [Текст]/Д.С. Амонова//автореф. дис... док. экон. наук: 08.00.05. - М.: 2008.-21с.

3. Абдугафуров, А.А. Собственность, предпринимательство и проблемы перехода Республики Таджикистан к рыночному хозяйству [Текст] /А.А. Абдугафуров. - Худжанд, 1999. - 122 с.

4. Беккер, Г. Экономический взгляд на жизнь [Текст] / Г. Беккер // Вестник Санкт-Петербургского университета. Сер.5. Экономика. - СПб. - № 3. - С. 130.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Васильев, В.П. Социальная инфраструктура села и рынков [Текст] /В.П. Васильев - Йошкар-Ола: Колос. - 1998.-184с.

6. Джаббаров, А.Дж. Социальная защита населения как фактор общественного развития [Текст] /А.Дж. Джаббаров // - Душанбе, «Маориф», 1997. - С.99-105.

7. Каримова, М. Т. Государственные услуги в Таджикистане: проблемы и перспективы[Текст] / М.Т. Каримова, А.А. Сайфиддинов. - Душанбе: Ирфон. 2013.-25с.

8. Комилов, С.Дж. Развитие инновационных процессов в сфере услуг на основе взаимодействия государства и рынка [Текст]/С.Дж. Комилов, С.Х. Умаров//Ежеквартальный журнал. 2014.-№4.-С.231-242.

9. Мирзоев, Т.Х. Социально-экономические факторы снижения бедности: автореф. дис...канд. экон. Наук [Текст] / Т.Х. Мирзоев. - Душанбе, 2001. - 25с.

10. О социальном обслуживании [Текст]: Закон Республики Таджикистан от 05.01.2008г. №359 // Ахбори Маджлиси Оли Республики Таджикистана. - 2008. №1 Ч.2. Ст. 24. [эл. ресурс.]. http://www.mmk.tj

11. Омори солонаи Чумхурии Точикистон // Мачмуаи оморй. - Душанбе, АОНПЧТ, 2019. - С. 197-200

12. Омори солонаи Чумхурии Точикистон // Мачмуаи оморй. - Душанбе, АОНПЧТ, 2020. - С. 208, 429430. С. 197-200.

13. Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. Душанбе. 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.