Научная статья на тему 'ТАКМИЛИ ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТИИ РАВАНДИ ИҶТИМОИЮ ИҚТИСОДИИ СИСТЕМАИ ТАҲСИЛОТИ МИЁНАИ КАСБИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН'

ТАКМИЛИ ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТИИ РАВАНДИ ИҶТИМОИЮ ИҚТИСОДИИ СИСТЕМАИ ТАҲСИЛОТИ МИЁНАИ КАСБИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
62
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕНЕҷМЕНТ / ҷОМЕА / ТАВАҷҷӯҲ / ДАВЛАТҲО / ОЛИМОН / МАҷМӯИ / БАҲС / ФАҲМИШ / НАЗАРИЯҲОИ ГУНОГУН

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Азизов Шоазиз Самиевич, Авғонзода Дилафрузи Ҳабибулло

Ҳаётиинсонро бе менеҷменттасаввур кардан мумкин нест. Аммо назорат на хамеша ба воситаи давлат ба амал меомад. Замоне буд, ки давлат набуд. Мақсади мақола: Дар марҳилаипеш аз давлатӣ вазифаиидоракунии одамонро ташкилотҳоидавлатӣ (сардорониавлод ва қабилаҳо, шӯроипирон ва ғ.) иҷромекарданд. Идоракунии имтиёзнок бо мақсади таъмини зиндагии мардуми ибтидоӣ аз ҳисоби меъёрҳои мавҷудаи иҷтимоӣ (ахлоқ, расму оин, дин) сурат мегирифт. Бо пайдоиши давлат идоракунии одамон ва чамъият ба ихтиёри давлат мегузарад. Идораи давлатй ташкил карда мешавад. Натиҷаи татқиқот: Давлат ҳамчуняк падидаи муҳими ҳаёти ҷомеааз замонҳои қадим дар маркази таваҷҷуҳимутафаккирон, файласуфон, олимон ва муҳаққиқонигуногун қарордошт. Дар тӯлиасрҳодар бораи мафҳумва моҳияти давлат назарияҳоизиёде пешниҳод шудаанд. Баҳсҳои илмии муҳаққиқондар бораи фаҳмиш, мафҳум, моҳиятидавлат то имрӯзидома дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING THE STATE MANAGEMENT OF THE SOCIO-ECONOMIC PROCESS OF THE SYSTEM OF SECONDARY VOCATIONAL EDUCATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

Human life cannot be imagined without management. But control was not always carried out through the state. Purpose of the article: There was a time when there was no state. At the pre-state stage, the task of managing people was carried out by pre-state organizations (leaders of clans and tribes, councils of elders, etc.). Preferential management was carried out in order to ensure the life of primitive people at the expense of the prevailing social norms (morality, customs, religion). With the emergence of the state, the management of people and society passes to the state. State administration is being formed. Accordding to the study of the article: The state, as an important phenomenon in the life of society, has been the focus of attention of various thinkers, philosophers, scientists, and researchers since ancient times. Over the centuries, many different theories have been presented about the concept and essence of the state. Scientific discussions of researchers about the understanding, concept, essence of the state continue to this day.

Текст научной работы на тему «ТАКМИЛИ ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТИИ РАВАНДИ ИҶТИМОИЮ ИҚТИСОДИИ СИСТЕМАИ ТАҲСИЛОТИ МИЁНАИ КАСБИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН»

барои рушди сохаи инноватсия вучуд надорад. Вале вобаста ба эълон гардидани солхои 2022-2026 хамчун «Солхои рушди саноат» метавон ба рушди саноат ва инноватсия замина гузорад, ки на танхо ба рушди босуръати иктисодй, балки ба афзоиши некуахволии халки Точикистон оварда расонад.

Мувофики нишондихандахои оморй дар Чумхурии Точикистон харочотхо аз хисоби воситахои бучетй барои илм ва инноватсия дар соли 2010 - 27581,4 хазор сомниро ташкил дод. Дар соли 2020 ин нишондиханда ба 82820,4 хдзор сомонй баробар шуд, ки нисбат ба соли 2010 се маротиба зиёд мебошад[8, с. 111].

Шумораи муассисаю ташкилотхои илмй, ки корхои илмй-техники ва инноватсиониро ичро мекунанд дар соли 2010 - 56 адад буда, дар соли 2020 ба 82 адад расид[8, с. 111].

Шумораи кормандон дар фаъолияти асосй (илмй-инноватсионй) дар соли 2010 -5756 нафарро ташкил медод, ки аз онхо 334 нафараш доктори илм, 896 нафар номзади илм 4526 нафараш бе унвон мебошанд. Ин нишондиханда дар соли 2020 - 4269 нафарро ташкил намуд, ки аз он 337 доктори илм, 849 нафар номзади илм ва 3083 нафараш бе унвон мебошанд [8, с. 111].

Инчунин дар соли 2010 ичрои корхои илмй-инноватсионй ба 22027 хазор сомонй баробар буда, дар соли 2020 ба 75292,7 хазор сомонй расид[8, с. 113].

Аз гуфтахо дар боло зикр гардида ба хулосае омадан мумкин аст, ки харочотхо дар сохаи инноватсия сол аз сол афзуда истода аст. Дар охир бояд кайд кард, ки сохаи инноватсия дар чумхуриамон дар чараёни рушд ва афзоиш карор дорад.

АДАБИЁТ

1. Агарков С. А., Кузнецова Е. С., Грязнова М. О. Инновационный менеджмент и государственная инновационная политика Издательство: Академия Естествознания, год издания: 2011

2. Андрейчиков, А. В. Стратегический менеджмент в инновационных организациях : системный анализ и принятие решений / А. В. Андрейчиков, О. Н. Андрейчикова. - М. : Вуз. учебник : ИНФРА-М, 2013. - 394 с.

3. Артюшина, Е. В. Исследование прогнозного новшества на наличие стратегического соответствия в диверсифицированной организации / Е. В. Артюшина // Менеджмент в России и за рубежом : журнал. - 2013. - № 2. - С. 425.

4. Беляев, А. А. Антикризисное управление / А. А. Беляев - М. : ЮНИТИ, 2013. - 311 с.

5. Бухарова, М. Управление трансфером технологических инноваций: отраслевая цепочка ценностей / М. Бухарова // Проблемы теории и практики управления. - 2013. - № 1. - С. 260.

6. Долженко, Р. А. Инновации в управлении персоналом в коммерческом банке : монография / Р. А. Долженко ; Алт. ин-т труда и права (фил.) Образоват. учреждения профсоюзов «Акад. труда и социал. отношений». - Барнаул : Азбука, 2012. - 177 с.

7. Иванус, А. И. Гармоничный инновационный менеджмент / А. И. Иванус ; предисл. д-ра техн. наук, проф. А. П. Стахова. - М. : URSS: ЛИБРОКОМ, 2011. - 247 с.

8. ТОЧ.ИКИСТОН: 30 - СОЛИ ИСТИКЛОЛИЯТИ ДАВЛАТЙ. Мачмуаи оморй. Душанбе - 2021 с.;

9. WWW.STAT.TJ;

10. WWW.NBT.TJ;

11. WWW.MEDT.TJ.

ТАКМИЛИ ИДОРАКУНИИ ДАВЛАТИИ РАВАНДИ ИЧ.ТИМОИЮ ИЦТИСОДИИ СИСТЕМАИ ТАХ.СИЛОТИ МИЁНАИ КАСБИИ Ч.УМХ.УРИИ ТОЧ.ИКИСТОН

АЗИЗОВ ШОАЗИЗ САМИЕВИЧ,

номзади илм^ои щтисодй, дотсенти кафедраи иктисодиёт ва идоракунии Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй, 734003 ш.Душанбе,проспекти Рудакй 121, почтаи электроны shoaziz2007@mail.ru, тел. (+992) 935671997; ABFОНЗОДА ДИЛАФРУЗИХАБИБУЛЛО, унвонцуи кафедраи щтисодиёт ва идоракунй Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй;

%аёти инсонро бе менецмент тасаввур кардан мумкин нест. Аммо назорат на хамеша ба воситаи давлат ба амал меомад. Замоне буд, ки давлат набуд.

Мацсади мацола: Дар мар^илаи пеш аз давлатй вазифаи идоракунии одамонро ташкилотхои давлатй (сардорони авлод ва цабилауо, шурои пирон ва г.) ицро мекарданд.

Идоракунии имтиёзнок бо мацсади таъмини зиндагии мардуми ибтидои аз %исоби меъёр%ои мавцудаи ицтимой (ахлоц, расму оин, дин) сурат мегирифт. Бо пайдоиши давлат идоракунии одамон ва чамъият ба ихтиёри давлат мегузарад. Идораи давлатй ташкил карда мешавад.

Натицаи татцицот: Давлат хамчун як падидаи му%ими %аёти цомеа аз замощои цадим дар маркази таваццухи мутафаккирон, файласуфон, олимон ва мухаццицони гуногун царор дошт. Дар тули аср%о дар бораи мафхум ва мо%ияти давлат назария%ои зиёде пешнщод шудаанд. Ба%с%ои илмии мущццицон дар бораи фа%миш, мафхум, мо%ияти давлат то имруз идома дорад.

Калидвожа^о: менецмент, цомеа, таваццуX, давлат%о, олимон, мацмуи, ба%с, фа%миш, назария%ои гуногун.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ

СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИМ ПРОЦЕССОМ СИСТЕМЫ СРЕДНЕГО ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

АЗИЗОВ ШОАЗИЗ САМИЕВИЧ,

кандидат экономических наук, доцент, кафедры экономика и управления Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни, 734003 г. Душанбе проспект Рудаки 121, эл.почта shoaziz2007@mail.ru, тел. (+992) 935671997 АФГОНЗОДА ДИЛАФРУЗ ХАБИБУЛЛО, соискатель кафедры экономики и управления Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни;

Жизнь человека невозможно представить без управления. Но управление не всегда осуществлялось через государство.

Цель статьи: Было время, когда государства не было. На до государственном этапе задачу управления людьми выполняли до государственные организации (вожди родов и племен, советы старейшин и др.). Преимущественное управление осуществлялось с целью обеспечения жизни первобытных людей за счет господствующих социальных норм (морали, обычаев, религии). С возникновением государства управление людьми и обществом переходит к государству. Формируется государственное управление.

По результатам исследования: Государство, как важное явление жизни общества, с древних времен находилось в центре внимания различных мыслителей, философов, ученых, исследователей. На протяжении веков было представлено множество различных теорий о понятии и сущности государства. Научные дискуссии исследователей о понимании, понятии, сущности государства продолжаются до сих пор.

Ключевые слова: управления, общество, внимания, государства, ученых, множество, дискуссия, понимания, различных теорий.

IMPROVING THE STATE MANAGEMENT OF THE SOCIO-ECONOMIC PROCESS OF THE SYSTEM OF SECONDARY VOCATIONAL EDUCATION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

AZIZOV SHOAZIZ SAMIEVICH,

Candidate of Economic Sciences, Associate Professor,

Departments of Economics and Management Tajik State Pedagogical University named after S. Aini,

Adress: 734003 Dushanbe Avenue Rudaki 121, E-mailshoaziz2007@mail.ru, Phone: (+992) 935671997; AFGHANZODA DILAFRUZHABIBULLO, applicant for the Department of Economics and Management Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Adress: 734003 Dushanbe Avenue Rudaki 121;

Human life cannot be imagined without management. But control was not always carried out through the state.

Purpose of the article: There was a time when there was no state. At the pre-state stage, the task of managing people was carried out by pre-state organizations (leaders of clans and tribes,

councils of elders, etc.). Preferential management was carried out in order to ensure the life of primitive people at the expense of the prevailing social norms (morality, customs, religion). With the emergence of the state, the management of people and society passes to the state. State administration is being formed.

Accordding to the study of the article: The state, as an important phenomenon in the life of society, has been the focus of attention of various thinkers, philosophers, scientists, and researchers since ancient times. Over the centuries, many different theories have been presented about the concept and essence of the state. Scientific discussions of researchers about the understanding, concept, essence of the state continue to this day.

Keywords: management, society, attention, states, scientists, set, discussion, understanding, various theories.

Сарсухан. Дар низоми тахсилоти касбй, пеш аз хама, номутавозунии сохторй ба мушохида мерасад. Тавре ки зикр гардид, дар Чумхурии Точикистон тахсилоти ибтидоии касбй, тахсилоти миёнаи касбй, тахсилоти олии касбй, тахсилоти касбй баъд аз муассисаи тахсилоти олии касбй, иловагй, тахсилоти махсус ва гайра фаъолияти худро амалй карда истодаанд. Тавре ки аз маълумоти дар чадвали 1 овардашуда дида мешавад, дар давраи солхои 2000-2021 шумораи хонандагон факат дар муассисахои тахсилоти ибтидоии касбй ба 2 хаз. наф. кам гардида, шумораи онхо дар давраи мавриди тахлил 8,2% кам гардид, афзоиши устувори талабот ё дархост ба мушохида намерасад. Вазни холиси онхо дар шумораи хамаи таълимгирандагон дар кишвар дар соли хониши 2020/ 2021 0,9 % -ро ба мукобили 1.4% дар соли 2000 ташкил дод. Тахсилоти ибтидоии касбй имкон медод, ки кадрхои баландихтисоси корй тайёр карда шаванд, ки норасоии онхоро на танхо бозори дохилии мехнат, балки инчунин бахши мухочирати берунаи мехнатй дарк мекунад. Зеро дар иктисодиёти миллй дар хар як мархила рушди он лозиманд. Дар ин робита, зарур аст, ки тадбирхои андешида, механизмхое тахия карда шаванд, ки ба фаъолияти устувори муассисахои ин сохахо мусоидат менамояд.

Ч,адвали 1

Динамика ва сохтори шумораи хонандагон аз руи намуди таълим дар низоми

тахсилот (хаз. наф/

Нишондихандахо 2000-2001 2005-2006 2010-2011 2015 -2016 2020-2021 Афзоиш, нисбат ба соли 2000/2001

Х,амагй таълим 1706,9 1870,7 1906,9 2057,4 2476,2 145,0

мегирифтанд

Аз он чумла:

Муассисахои 1579,5 1682 1694,7 1785,8 2110,2 133,5

тахсилоти умумй

Бо % 92,5 89,9 88,8 86,8 85,2 -7,3

Тахсилоти ибтидоии 24,4 24,9 22,6 26,2 22,4 91,8

касбй

Бо % 1,4 1,3 1,2 1,3 0,9 -0,5

Тахсилоти миёнаи 25,3 31,8 37,9 68,9 97,7 386,1

касбй

Бо % 1,5 1,7 2,0 3,3 3,9 2,4

Тахсилотии олии 77,7 132 151,7 176,5 245,9 316,4

касбй

Бо % 4,5 7,0 8 8,6 9,9 5,3

Манбаъ: исоб карда шуд аз рут: Тоцикистон: 25 солагии истщлолияти давлати. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. - Душанбе,2016. С. 83; Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. - Душанбе, 2020. с. 68 - 99

Дар давраи баррасишаванда шумораи донишчуёни тахсилоти миёнаи касбй аз 25,3 хаз. наф. то 97,7 хазор бештар аз 3,8 баробар афзоиш ёфт, ки сурати баландаитарини рушд ба ин категорияи тахсилот рост меояд. Вазни холиси он тамоми мухассилине, ки дар сохаи маориф тахсил мекунанд, аз 1,5 то 3,9%, яъне беш аз 2,4 банди фоизй афзудааст. Ин ба талаботи бозори мехнат, бахусус бахши мухочирати мехнатии хоричй ба касбхои миёнаи техникй марбут буд.

^исми асосй. тамоюли афзоиш ёфтани талаботи ахолии мамлакат ба тахсилоти миёнаи касбй устувор гаштааст, зеро ахолй дарк карда истодааст, ки гирифтани тахсилоти миёнаи касбй шарти асосии дарёфти чойи кор ва ба даст даровардани

даромад мебошад. Кушиши гирифтани чунин дарачаи тахсилоти миёнаи касбй, инчунин аз сатхи вазъи нисбатан пасти молиявии онхо муайян мешавад. Дар давраи солхои 20132020 шумораи хатмкунандагони муассисахои тахсилоти миёнаи умумии пурра аз 107,4 то 114,7 хаз. наф. афзудаааст. Ба 10000 нафар афзоиш аз 131 то 123 нафарро ташкил дод. Ин нишондиханда дар мукоиса бо хатми мутахассисони тахсилоти миёнаи касбй, ки дар соли 2020 23 нафар нисбати 13 нафари соли 2013 (ба 10000 нафар ахолй) ташкил дод, мувоффикан 5,3 ва 5,7 баробар зиётар мебошад, яъне фосила хеле баланд аст, ки заминаи талаботро ба хизматрасонихои тахсилоти колечхоро ташкил медихад[1, а10-46]. Азбаски рушди низоми тахсилоти миёнаи касбй дар замони муосир давраи асосан бо равандхои тичоратикунонии муассисахо таъмин гашта истодааст, вобаста бо афзудани даромади ахолй шумораи донишчуёни шартномавй зиёд шуда истодааст. Ба ибораи дигар, тичоратикунонии тахсилоти миёнаи касбй аз раванди зиёд кардани шумораи донишчуёне иборат мебошад, ки аз хисоби чуброни пурраи харочот барои таълим дар муассисахои давлатй ва гайридавлатии сохаи тахсилоти миёнаи касбй тахсил мекунад.

Тамоюли умумии тахсили донишчуёни муассисахои тахсилоти миёнаи касбиро аз руи сохахо талаботи бозори мехнат, талаботи сохахои иктисодиёти милли мамлакат ба мутахассисони чузъи миёна муаяйн менамояд. Тахлили сохавии тайёр намудани мутахассион нишон медихад, ки дар муассисахои тахсилоти миёнаи касбии мамлакат сатхи баланди афзоиши шумораи донишчуёнро сохахои тандурустй, тарбияи чисмонй ва варзиш (177,6%), маориф (174,6%) ташкил додааст. Ин сохахо, ки ба бахши давлатии иктисодиёт мансуб мебошаду, маблаггузории устувори бучети вучуд дорад ва васеъ шуда истодааст, бинобарон хавасмандии чавонон ба ин сохахо баланд мебошад. Илова бар ин дар ин сохахои муносибатхои тичоратй низ рушд ёфтааст, ки музди мехнати нисбатан сазоворро таъмин менамоянд.

Аз ин лихоз, рушди низоми тахсилоти миёнаи касбй мутобик ба хадафхои чомеа ва иктисоди миллй пешниход менамоем

Рушди рушди низоми тахсилоти миёнаи касбй мутобик ба хадафхои чомеа ва иктисоди миллй_

№№ Х,адафхо Тавсифи мухтасар

1 Тайёр намудани кадрхо Дадафи аввале, ки чомеа дар назди низоми тахсилоти миёнаи касбй мегузорад, - ин таъмини иктисодиёти кишвар бо кадрхои дорои тахсиоти касбии сатххои гуногун мутобики талаботхои сохторй ва сифати он мебошад.

2 Зинаи ичтимоишавии ахоли Таъмин намудани талаботи ахолй ба гирифтани тахсилоти миёнаи касбй хамчун зинаи ичтимоишавй, хамчун мачмуи асосии салохиятхое мебошад, ки бо малакахои мушаххаси касбй алокаманд нестанд. Пурсишхое, ки аз чониби кафедраи назарияти иктисодии Донишгохи давлатии омузгории ба номи С. Айнй гузаронида шуданд, нишон медиханд, ки беш аз 80 оила ба фарзандони худ додани тахсилоти касбиро зарур мешуморанд.

3. Ташакули табакаи технократии чомеа Ин таъмини бозтавлиди табакаи технократй ва зехнй мебошад. Афзоиши неруи ин табакаи чомеа имконият медихад, ки дар чомеаи мамлакатамон тамаддуни индустриалй ва рушди индустриалии иктисодиёт, таъмин карда мешавад

4. Таъмини итиход ва зудхаракатии ичтимой Фарохам овардани имкониятхо ва шароити баробар барои муттахидсозии ичтимой барои хамаи аъзои чомеа мебошад. Дар чомеаи муосир тахсилоти миёнаи касбй ба яке аз омилхои калидие табддил меёбад, ки зудхаракатии ичтимой, пешрафти ичтимой махз аз хисоби кобилиятхои инфиродй, ва на аз хисоби макоми имтиёзноки ичтимой, сатхи даромади оила таъмин мегардад.

5. Гани гардонидани иктидори индустриаливу инноватсионии чоме Нигох доштан ва рушди муассисахои тахсилоти миёнаи касбй хамчун унсури аз чихати стратегй мухими иктидори индустриаливу - инноватсионии чомеа мебошад. Такрористехсоли чунин неру дар хама кишвархо хеч гох вазифаи дохилии низоми тахсилоти касбй набуда, вазифаи умумимиллй шуморида мешавад.

Тахияи муаллиф.

^адафуои дохилии тахсилоти миёнаи касбй, дар навбати худ, ба ноил шудан ба самаранокии дохилии низоми тахсилот равона карда шудаанд.

Ба сифати уадафи якум ноил шудан ба таъмини хадди акали захиравии зарурй барои таъмини барномахои тахсилотй хизмат мекунад. Имруз муассисахои тахсилоти миёнаи мамлакат хар сол ба хисоби миёна 2057 сомони[2, c.231] барои як донишчу мегиранд, ки на зиёда аз 65 фоизи меъёри окилонаи маблаггузории тахсилотро ташкил медихад..

%адафи дуюми тахсилоти миёнаи касбй аз байн бурдани тахсилоти калбакй мебошад. Имруз хадди аккал 26,4 фоизи донишчуён низоми тахсилоти касбй дар муассисахои тахсилоти миёнаи касбй тахсил менамоянд. Аммо аксари онхо бо максади гирифтани диплом бо кадом рохе набошад, чуръат менамоянд, онхо тахсил намекунанд, ба таълим, аз худ кардани малака ва махоратхои касбй таваччух намекунанд, чунин тахсилоти калбакй на танхо ба худи «донишчуён», балки инчунин ба тамоми чомеа низ таьсири манфй мерасонад. Дар натича гумкунии самтгирии чомеа, падару модарон, корфармоён сурат мегирад, ки мебинанд одами дипломдор хеч кор карда наметавонад, дониши казой надорад. Дар натича диплом «арзиши» худро дар бозори мехнат аз даст медихад.

%адафи сеюм рад кардани барномахои тахсилоти бесамар ва таргиби барномахои муассир мебошад. Вокеан, сухан дар бораи ташаккули механизмхои мукаррарии бозаргонй дар тахсилоти касбй меравад, ки имкон медиханд аз ракобати нархй ба бозори хизматрасонихои тахсилотй ба ракобати сифат эьтибор гузошта шавад.

Барои ноил шудан ба самаранокии бозори тахсилоти касбй таъмини шаффофияти воридшавй ба низоми тахсилоти миёнаи касбй, механизмхои мувофик барои чен кардани кобилиятхои донишчуёни эхтимолй барои таълим дар барномахои гуногуни тахсилотй, шаффофияти иттилоот дар бораи фаьолият ва эьтибори муассисаи тахсилот, сифати барномахо ва имкониятхои бо кор таьмин кардани хатмкунандагон зарур аст.

%адафи чорум ташаккул додани устувории иктисодии муассисахои тахсилоти миёнаи касбй мебошад. Мавчудияти манбаъхои маблаггузорй, ки аз фаьолияти чории муассисаи тахсилоти миёнаи касбй ва шумораи донишчуёне, ки дар соли чорй ба ин муассисахо дохил шудаанд, чандон вобаста нестанд. Зеро, онхо барои харочоти чорй сарф мешаванд, барои рушди онхо нокифоя аст. Зарур аст, ки механизмхои маблаггузории миёнамухлати ташаккул ва рушди инфрасохтори муассисахои тахсилоти миёнаи касбй, заминаи моддию техники раванди таьлимй ва корхои илмй, эчод карда шаванд ва маблаггузорихо ва ё лоихахои инвеститсионии максаднок тахия ва амалй карда шаванд.

Мушкилоти дигар аз мухолифатхои мавчудаи низоми маблаггузорй бармеояд. Дар ин чо, ба фикри мо, ихтилофи бунёдиро дар рушди механизми муосири молиявии низоми тахсилоти миёнаи касбй, аз чумла ихтилофи байни механизмхои маблаггузории бучетй ва гайрибучетиро фаркгузорй кардан мувофики максад аст.Зарурати рушди фаьолияти сохибкории муассисаи тахсилоти миёнаи касбй хамчун як субьекти хочагидор ва хамзамон танзими сохавии давлат оид ба истифодаи маблагхои гирифташудаи гайрибучетй зохир мешавад, ки имкониятхои идоракунии молиявии муассисахои тахсилоти миёнаи касбиро махдуд мекунад.

Мазмуни асосии сиёсати тагйири механизми молиявии низоми тахсилоти миёнаи касбй дар охири асри ХХ чустучуи диверсификатсияи манбаъхои маблаггузорй тавассути тавсеаи кабул ба барномахои тахсилоти дар асоси шартнома, таьсиси ниходхои инноватсионй дар шакли паркхои техникиву технологй ва клаастерхои тахсилотиву инноватсионй, фаьолона гузаронидани амалиёти молиявй доир ба сармоягузории воситахои муваккатан озод ба сахмияхо ва хиссахои корхонахое, ки аз чониби муассисахои тахсилотй таьсис дода мешаванд, инчунин ба депозитхои бонкй, векселхо ва дигар когазхои киматнок, ташаккули асоси институтсионалии амалисозии содироти хизматрасонихои тахсилотй зимни дастгирии муайяни давлатй, чустучуи тарххои гайристандартии чалби маблагхои пулй дар асоси карз бо рохи барориши векселхо, вомбаргхо, когазхои киматноки дигар барои сармоягузорй кардани маблагхои муваккатии ройгон ба сахмияхо ва сахмияхои таьсисдодашуда ва гайрахоро дар бар мегирад.

Дар мархилаи кунунии рушд дар чумхурй тадричан зерсохтори пуркудрати молиявй ташаккул ёфта истодааст, ки захирахои молиявиро барои рушди низоми тахсилоти миёнаи касбй аз манбаъхои мухталиф чамъ оварда, дастрасии доираи васеи ташкилотхои тахсилотро ба ин захирахо таъмин менамояд. Интишори харчи бештарро барномахои дастгирии тахсилоти касбй, грантхо барои хамкории байналмилалй, грантхои «якдафъаина» барои

рушди кадрй, тачрибаомузй дар муассисахои тахсилотии миёнаи пешрафтаи хоричй руз аз руз пайдо карда истодаанд.

Х,ангоми интихоби воситахои молиявй бояд бар арзёбиии захирахое асос ёфт, ки метавонанд вокеан ба низоми тахсилоти касбй равона карда шаванд. Дар сохаи тахсилоти миёнаи касбй, ба андешаи мо, дастгирии давлатй аз руи кобилиятхои фардхо бояд бартарй дошта, меъёри макоми ичтимой бошад, бояд дуюмдарача бошад.

Тахлили вобастагии сатхи тахсилоти фард ва маоши у якчанд конуниятхои умумиро ошкор мекунад:

- музди корманд аз синну соли у вобастагии муайян дорад - музди мехнат бо афзоиши синну сол афзоиш ёфта, ба авчи муайян дар синни пеш аз нафака расида, сипас андаке кам мешавад;

- дар хар як гурухи синну солй кормандони дорои тахсилот назар ба кормандони дорои тахсилоти камтар музди зиёдтар мегиранд;

- суръати «синну солии» зиёдшавии музди мехнати кормандони дорои тахсилот назар ба музди мехнати кормандони дорои тахсилоти камтар баландтар аст;

Дар тахлили самаранокии сармоягузории хусусй ба сармояи инсонй омилхои вакт ва хавф мухиманд. Дар ин робита, як катор хусусиятхои мухими ин гуна сармоягузорихорро зикр кардан бамаврид аст.

Аввалан, ин дарачаи баланди хавф (ё номуайянй) -и сармоягузории хусусй ба тахсилоти касбй дар чумхурй дар сатхи муосир мебошад. Мавчуд набудани кафолатхои возехи даромади пешбинишуда дар дурнамои дарозмуддат банакшагирии меъёри боздехи сармоягузорихоро бо дарачаи муайяни эхтимолият имкон медихад.

Унсури дуввуми бунёдии сармоягузорй ба сармояи инсонй вакт аст ва вакт бояд ба хайси як чузъи объективй ва хамчун чузъи субъективии ба корманди мушаххас хос ба назар гирифта шавад. «Х,ар як фард дорои захираи ибтидоии вакти инсонй мебошад. Захираи вакти инсонй хамчун захираи манбаъхо хеле мухим мебошад. Ин дороии асосии сармояи инсонист, ки ба фард имкон медихад дигар дороихои сармояи инсониро ба даст орад"[3, c.86]. Хусусиятхои зерини сармоягузориро ба сармояи инсонй фаркгузорй мекунем, ки онхоро аз намудхои дигари сармоягузорй фарк мекунонанд:

- боздехи сармоягузорихо ба сармояи инсонй бевосита аз дарозии хаёти хомили он вобаста аст;

- фарсудашавии сармояи инсонй, аввалан, бо дарачаи фарсудашавии табии организми инсонй, сониян, бо дарачаи фарсудашавии фитрати он бо сабаби кухна шудани донишхо ва тагйирёбии арзиши тахсилоти гирифташуда муайян карда мешавад;

- ба кадри андухташавии сармояи инсонй даромаднокии он то ба охир расидани фаъолияти фаъоли мехнатй афзоиш ёфта, сипас якбора кохиш меёбад.

Хусусият ва намудхои сармоягузорй ба инсон бо хусусиятхои таърихй, миллй, фархангй муайян карда мешаванд. Сатхи тахсилот ва интихоби касб аз чониби фарзандон ба таври назаррас аз анъанахои оилавй ва сатхи тахсилоти падару модарон вобаста мебошанд.

Фанни илмии «Иктисодиёти маориф» барои гузаронидани хисобкунии самарабахшии сармоягузорихо ба тахсилоти умумй ва касбй маводи кифояи тахкикотй чамъ меояд. Х,амин тарик, хангоми хисоб кардани даромаднокии сармоягузорй ба омодасозии махсус дар муассисахои тахсилоти миёнаи касбй, пеш аз хама, харочоти дахлдор (харочоти мустаким барои тахсил, пардохт барои китобхои дарсй ва имкониятхои аздастрафта) ба хисоб гирифта мешаванд, ки бо музди миёнасолонаи кормандони дорои тахсилоти миёнаи умум ва касбии ибтидой дар давоми фаъолияти мехнатй мукоиса карда мешаванд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

АДАБИЁТ

1. Закон Республикеи Таджикистан «Об образовании»//Ахбори Маджлиси Оли Республики Таджикистан, 2009 год, №3, ст.81; № 5, С. 336; №7-8, С. 500).

2. Винслав Ю. Профессиональное образование и экономика: микроуровень интеграционных процессов (фактология, теория, предложения) // Российский экономический журнал. - 2005. - N 7-8. -С. 55-71.;

3. Беккер Г. Человеческий капитал: теоретический и эмпирический анализ, - 1964 г.; 130. Schultz T. Investment in Human Capital. // «Economic Growth - an American Problem», Englewood Cliffs, 1964.;

4. Дятлов С.А. Теория человеческого капитала. / С.А.Дятлов // СПб.: СПбУЭФ, 1995,45с.;

5. Мирсаидов А.Б. Институциональние аспекты инновацинного развития учреждений социального сектора экономики / А.Б. Мирсаидов //Экономика Таджикистан, 2017. №2-С. 39-51.;

6. Джуринский А.Н. Интернационализация высшего образования в современном мире // Педагогика. -2004. -№3. -С.83-92.;

7. Мирсаидов А.Б. Особенности формирование цена спроса на рынке высшего профессионального образования// Альманах, научный журнал РФ, 2014, № 2. С. 43.;

8. Омории солонаи Ч,ум^урии Точикистон, соли 2021. - 15с.

9. Хаширов О.А. Предпринимательство в сфере услуг. / О.А. Хаширов - СПб., 1993. С. 31-45.;

10. Якобсон Л.И. Экономика общественного сектора. / Л.И. Якобсон - М., 1996. С. 111.;

11. Гаврилов А.Ю., Гладилина И.П. Теоретико-методологические подходы к развитию творчества студентов - будущих работников образовательного сервиса. / А.Ю. Гаврилов, И.П. Гладилина // Монография. М., 2011. - 140 с.

УДК:338.46:368(575.3) ТАХ,ЛИЛИ ВАЗЪИ СОХДИ ХИЗМАТРАСОНИИ ИЧ,ТИМОЙ ДАР Ч,УМХ,УРИИ ТОЧ,ИКИСТОН

МИРБОБОЕВ РАХ^МАТУЛО МАДАЮБОВИЧ,

Донишгохи миллии Тоцикистон, н.и.и., дотсенти кафедраи щтисодиёти цахони Сурога: 734025, ЦумхурииТоцикистон, Душанбе, шахраки донишцуён «Бунщисорак» Тел: (+992) 903447000; САИДОВА ХДСНИЯ МАХ^МАДУЛОЕВНА, номазади илмхои щтисодй, саромузгори кафедраи назарияи щтисодии умумицахонии Донишгохи миллии Тоцикистон.

Сурога: 734025, Цумхурии Тоцикистон, Душанбе, шахраки донишцуён «Бунщисорак». Тел: (+992) 934533355;

Дар мацолаи мазкур вазъи рушди хизматрасонихои ицтимой дар Цумхурии Тоцикистон мавриди тахциц царор дода шудааст. Таваццухи асоси дар он ба заминахои рушди сохаи ицтимои нигаронида шуда, асоснок карда шудааст, ки рушди сохаи хизматрасонии ицтимои дар ицтисодиёт ва фаъолияти мехнатии ахолии мамлакат имруз мацоми назаррасро ишгол менамояд. Инчунин, ахамияти махсус касб кардани нацши хизматрасонихои ицтимои дар халли масъалахои шугли ахоли, рушди бозори мехнат, фарогири ба тщсилот ва баланд бардоштани сатхи он, фарханг, мустщкамгардонии саломати ва умуман рушди сармояи инсони таваццух зохир карда шудааст.

Муаллифон масоил ва вазъи муосири рушди хизматрасонихои ицтимоиро муайян намуда, цайд менамоянд, ки хар цадаре, ки сатхи зиндагии ахоли бехтар гардад, тацозои ахоли ба хизматрасонихои ицтимоии сифатнок меафзояд, хамзамон, хар цадаре, ки сатхи камбизоати баланд бошад, хамон цадар эхтиёц ба хизматрасонихои ицтимоии сурогавии аз цониби муассисахои давлати пешнщодшаванда, боло меравад. Дар асоси тахлили гузаронидашуда ошкор карла шудааст, ки байни хизматрасонихои ицтимои ва сатхи зиндагии ахоли робитаи доими ва устувор вуцуд дорад.

Калидвожщо: сохаи ицтимои, рушди сохаи ицтимои, хизматрасонихои ицтимои, сатхи зиндаги, камбизоати, тандурусти, маориф, фарханг, шугли ахоли, хизматрасонихои ицтимоии хусуси

АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ СОЦИАЛЬНЫХ УСЛУГ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

МИРБОБОЕВ РАХМАТУЛО МАДАЮБОВИЧ,

Таджикский национальный университет, к.э.н., доцент кафедры мировой экономики.

Адрес: 734025, РеспубликаТаджикистан, г. Душанбе, студентческий городок «Бунихисорак». Тел: (+992) 903447000; САИДОВА ХИСНИЯ МАХМАДУЛОЕВНА, Таджикский национальный университет, ассистент общеуниверситетской кафедры экономической теории.

Адрес: 734025, РеспубликаТаджикистан, г. Душанбе, студентческий городок «Бунихисорак». Тел: : (+992) 934533355;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.