CC BY
7
УДК 332.1
DOI 10.24412/2411-1945-2023-1-92-101
ОМИЛХ^ОИМИНТАК,АВИИ Саиджонов Содикжон Шарифжонович, НОБАРОБАРИИ ДАРОМАДИ муаллими калони кафедраи бауисобгирии
АХ/ОЛЙ бухгалтерии ДДХБСТ, (Хуцанд, Тоцикистон)
РЕГИОНАЛЬНЫЕ Саиджонов Содикжон Шарифжонович, старший ФАКТОРЫ НЕРАВЕНСТВА преподаватель кафедры бухгалтерского учета ДОХОДОВ НАСЕЛЕНИЯ ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)
REGIONAL FACTORS OF Saidzhonov Sodikzhon Sharifzhonovich, senior INEQUALITY INCOME OF teacher of accounting department under TSULBP
THE POPULATION (Tajikistan, Khujand)E-MAIL: s.saidjonov78@mail.ru
Омилуо ва сабабуои нобаробарии даромади ауоли дар сатуи минтаца мавриди тауциц царор дода шудааст. Тафрицаи минтацавии ицтимои - ицтисоди аз руйи даромади ауоли, ки зери таъсири гурууи омилуои ицтисоди, сиёси, психологи, демографи ва цугрофй ба миён меоянд, ба риштаи тащил кашида шудааст. Тащили тафрицаи байниминтацавии даромади меунати, аз руи цанбаи гендери ва байнисоуави дар вилояти Сугд сурат гирифтааст. Хамчунин усулуои механизми танзими давлатии амалисозии сиёсати даромад барраси шудааст. Чорауои асосии давлати, ки ба баробарсозии тафрицаи байниминтацавии даромади ауолии кишвар мусоидат менамоянд, асоснок карда шудаанд. Пешнщод шудааст, ки сиёсати даромад дар асоси уамоуангсозии самаранокии ицтисоди ва адолати ицтимои амали гардонида шавад. Цайд гардидааст, ки бозтацсими натицабахши даромад дар кишвар ва минтацауои он бояд тавассути тауияи барномауои давлати, махсусан дар соуаи танзими даромади меунатии шаурвандон, андозбандии адолатнок ва низоми уифзи ицтимоии ауоли ба амал оварда шавад.
Калидвожа^о: даромад, нобаробарии даромад, тафрицаи даромад, тафрицаи байниминтацави, танзими даромад, усулуои танзим, адолати ицтимои, уифзи ицтимои
Исследуются факторы и причины неравенства доходов населения на региональном уровне. Рассмотрена региональная социально-экономическая дифференциация доходов населения, происходящая под воздействием экономических, политических, психологических, демографических и географических факторов. Проведен анализ межрегиональной дифференциации трудовых доходов в гендерном аспекте и межотраслевой дифференциации заработной платы по Согдийской области. Также проведен анализ методов государственного механизма осуществления политики доходов в условиях трансформирующейся экономики. Обоснованы основные меры государства, способствующие выравниванию межрегиональной дифференциации доходов населения республики. Предложено осуществление политики доходов на основе сочетания экономической эффективности и социальной справедливости. Отмечается, что результативное перераспределение доходов в стране и ее регионах должно проводиться благодаря разработке государственных программ, в частности в сфере регулирования трудовых доходов граждан, справедливого налогообложения, а также системе социальной защиты.
Ключевые слова: доходы, неравенство доходов, дифференциация доходов, межрегиональная дифференциация, перераспределение доходов, регулирование доходов, социальная справедливость, социальная защита
The article investigates the factors and causes of income inequality of the population at the
regional level. The regional socio-economic considered the differentiation of incomes of the population, which occurs under the influence of economic, political, psychological, demographic and geographicalfactors. The analysis of interregional differentiation of labor incomes carried out in the gender aspect and intersectoral differentiation of wages in the Sughd region. An analysis of the methods of the state mechanism carried out for implementing the income policy in the conditions of a transforming economy. The main measures of the state, substantiated the contribution to the alignment of inter-regional differentiation of incomes of the population of the republic. The implementation proposed the income policy based on a combination of economic efficiency and social justice. It is noted that the effective redistribution of income in the country and its regions should be carried out through the development of state programs, in particular in the field of regulating the labor income of citizens, fair taxation and the system of social protection.
Keywords: income, income inequality, income differentiation, interregional differentiation, income
redistribution, income regulation, social justice, social protection
Нишондихандаи мухимтарини ичтимой - иктисодие, ки сатхи нобаробариро дар таксимоти неьматхои моддй ва маънавй байни аъзои чомеа тавсиф мекунад, тафрикаи даромади ахолй ба хисоб меравад. Таксимоти нобаробари даромади пулй байни одамон барои кулли кишвархои чахон хос аст. Ракамхо аз он гувохй медиханд, ки дар ягон давру замон нобаробарй дар чахон ба мисли хозира чунин назаррас набуд: масалан, сатхи зиндагй дар Ч,опон нисбат ба ^индустон 100 маротиба, дар Швейтсария нисбат ба Эфиопия 400 маротиба баланд аст. [13, 431] Хдр сокини панчуми руи замин аз шаклхои мухталифи бенавой азият мекашад.
Ассамблеяи генералии Созмони Миллали Муттахид дар доираи катьномаи «Дигаргунсозии чахони мо: Барномаи сохаи рушди устувор барои давраи то соли 2030» кохиши нобаробариро дар дохили кишвархои алохида ва байни кишвархо ба сифати яке аз максадхои калидй эьлон кардаааст. Дар конвенсияхо, эьломияхо ва маьрузахои Ташкилоти байналмилалии мехнат муаммои нобаробарии даромади ахолй накши махсусро мебозад. Дар маьрузаи хамасолаи Ташкилоти байналмилалии мехнат тахти унвони «Музди мехнат дар чахон» кайд гардидааст, ки нобаробарии даромад тайи садсолахои охир дар аксари кишвархо ба таври назаррас пурзур гардида, таваччухи бештарро талаб менамояд, зеро вай барои некуахволй ва вахдати ичтимой окибатхои манфиро ба бор оварда, суръати рушди иктисодиро дар дурнамои миёнамухлат ва дарозмуддат суст гардонида метавонад. Хдмзамон зикр гардидааст, ки хусусияти нобаробарии даромад дар он ифода меёбад, ки дар шароити муосир он, кабл аз хама, дар бозори мехнат ташаккул меёбад.
Муаммои нобаробарии даромад, бешубха, аз лихози чамьиятй мухим ба хисоб рафта, ба масьалаи адолати ичтимой дахолат мекунад. Бинобар ин, дар манзари таквияти таваччухи чомеа ба афзоиши босурьати микёсхои вай аксари сиёсатмадорони маьруф ва пешвоёни чахонй масьалаи мубориза бо нобаробарии даромадро ба сифати яке аз вазифахои аввалиндарача ва хеле мухимми рузномаи муосири сиёсй ба миён мегузоранд.
Даромад ифодаи рамзии макоми ичтимой, инчунин иньикоскунанда ва нишондихандаи фаьолияти иктисодй ба хисоб меравад. Табиати иктисодии даромад ки кабл аз хама барои он чолиби диккат аст, ки он низоми иктисодие бехтарин шуморида мешавад, ки «одамонро ба таври хадди аксар бо он чизхое, ки одамон ба онхо эхтиёч доранд, таьмин мекунад». [2, 27] Хдмчун категорияи ичтимой - иктисодй даромад муносибатхои чамьиятиро оид ба азхудкунй, истифодабарй ва таксими махсули истехсолшаванда байни унсурхои он -табакахои ичтимой, хочагихои хонаводагй, оилахо, ашхос тавсиф мекунад.
Хусусияти мураккаби консепсияи даромадро дар вакташ Ч,. Хикс эътироф намуда, даромадро хамчун микдори хадди аксари воситахое, ки ба фард дар муддати хафтаи чорй ва хар як хафтаи оянда зарур аст, муайян намуда буд. [12, 390] Низоми хисобхои миллии Созмони Миллали
Муттахид, ки асоси онро консепсияи даромади Ч. Хикс ташкил мекунад, ба даромад таърифи зерин медихад: маблаги хадди аксари пул, ки барои истеъмол дар муддати давраи муайян зарур буда, имкон медихад дар охири ин давра сармояи дар аввал мавчуда нигох дошта шавад.
Тафри^аи даромад боиси та^вияти таба^абандии чамъият, ба миён омадани зиддияти байни одамон мегардад, ки ба сифати хаёти ахолй таъсири манфй мерасонад. Сатхи даромад талаботи хочагихои хонаводагиро муайян менамояд, ки дар тафри^аи рафтори истеъмолии онхо инъикос меёбанд.
Тафри^а хам аз руйи сатхи умумии даромад, хам аз руйи хачми хочагии хонаводагй, теъдоди фарзандон, мушаххасоти чинсй ва синнусолй, иштиголи ахолй, таносуби теъдоди шуглнокон ва хурандагон арзёбй мегардад. Бо вучуди ин, сатхи музди мехнат, шумораи хурандагон ва дигар даромади аввалия аломатхои асосии тафри^абандй ба хисоб мераванд.
Тафрикаи даромади ахолй зери таъсири мачмуи муайяни омилхо ташаккул, ки ба ин раванд муста^иман ё гайримуста^им таъсир расонида метавонанд. Як ^атор омилхо ба раванди ташаккули даромад, омилхои дигар ба та^сим ва бозта^сими онхо таъсир мерасонанд.
Хдмаи ин омилхо ало^аю вобастагии мута^обила доранд. Дар расми 1 омилхои нобаробарии даромади ахолй оварда шудааст.
Расми 1.
Омилхои асосии нобаробарии даромади ах,олй*
Омилхои тафрикаи даромади ахолй
4 \ \ А , ^ > 1
Омилхои иктисодй: ■ гуногуншаклии сарчашмахои даромад; ■ фаркият дар хосилнокии мехнат; ■ фаркияти амволй; ■ таносуби манфиатхои корманди кироя ва корфармо; ■ таваррум. Омилхои ичтимой: ■ захирахои ичтимой; ■ фаркияти кобилияти одамон; ■ мансубият ба хавф; ■ дарачаи маълумоти корманд; ■ аломатхои ичтимой маконй.
Омилхои сиёсй: ■ вазъи сиёсй дар кишвар ва минтакахо: ■ сиёсати давлатй дар сохаи даромад, нарх ва иштигол. Омилхои психологй: ■ хусусиятхои психологии рафтори истеъмолй; ■ саъю кушиши фард ба ракобати ичтимой.
Омилх,ои демографй: ■ чине, синну сол; ■ вазъи оилавй; ■ миллат; ■ сарбории демографй. Омилхои чугрофй: ■ шароитхои табий - иклимй; ■ хусусиятхои иктисодиёт ва сиёсати минтака.
*Манбаъ: тауияи муаллиф
Омилхои мазкурро агрегатсия карда, ба ду гурух чудо намудан мумкин аст.
- 94 -
Ба гурухи якум омилхое дохиланд, ки ицтидори мехнатии инсон ва сармояи инсонии вайро тавсиф мекунанд. Нацши ин омилхо мусбат аст, зеро ба ташаккули хавасмандии моддй мусоидат менамоянд. Дар навбати худ, ин боиси афзоиши хосилнокй ва самаранокии мехнат мегардад. Бинобар ин, зарурати махдуд намудани таъсири онхо ба дарачаи тафрица вучуд надорад ва хангоми муайянсозии даромад онхоро пурра ба инобат гирифтан лозим аст.
Ба гурухи дуюм омилхое дохиланд, ки табацабандии чомеаро тавсиф мекунанд ва вазъи як табацаи ичтимоиро нисбат ба дигар табацахо муайян менамоянд. Илова бар ин, ба ин гурух сиёсати ичтимоиро дохил намудан мумкин аст, ки дар сохаи даромад, иштигол ва нарх амалй гардонида мешавад.
Омилхои ба даромади ахолй таъсиррасонро ба омилхое чудо намудан мумкин аст, ки тафрицаро пурзур менамоянд ё кохиш медиханд. Ба омилхои пурзуркунандаи тафрица мавчудият ва теъдоди аъзои гайрицобили мехнати оила, инчунин таносуби аъзои коркунанда ва бекор марбутанд. Ба омилхои кохишдихандаи тафрица чамъкунии даромад дар оила; ба даромади умумии оила ворид намудани нафацаи нафацахуроне, ки узви оила махсуб меёбанд; инчунин дохилкунии кумакпулихое, ки аъзои оила мегиранд, мансубанд.
Хдмаи омилхо вобастагии даромадро аз натичабахшии мехнат, самаранокии равандхои ицтисодй дар кишвар нишон медиханд. Онхо тафрицаи даромадро, ки бо тафовутхои ичтимой - ицтисодии аъзои чомеа дар сохаи истехсолот, тацсимот ва истеъмолот алоцамандй дорад, ифода мекунанд.
Нобаробарии даромад ба хамаи низомхои ицтисодй хос буда, шарти хатмии амалкарди самараноки низоми бозорй аст. Танхо он цодир аст, ки хавасмандии муассирро ба мехнат ва сармоягузорй ташаккул дихад. [1, 62] Лекин, хатто тацсимоти дурусти даромад дар ицтисоди бозорй ба хар як одам сатхи муносиби даромадро новобаста аз мавчудияти омили истехсолот ва натичахои фаъолият кафолат намедихад.
Барои амалгардонии сиёсати самараноки ичтимой - ицтисодй, ки ба кохиши тафрицаи даромади ахолии кишвар равона карда шудааст, баррасии ин зухурот зарур аст.
Тафрицаи даромад дар ицтисодиёти кишвар хам байни минтацахо ва хам дар дохили минтацахо чой дорад. Новобаста аз шабохати ин ду намуди тафрица, онхо табиати гуногун доранд. Тафрицаи байниминтацавии даромад, цабл аз хама, бо шароитхои гуногуни табий - ицлимии минтацахо, инчунин ицтидори гуногуни андухтаи ицтисодии худудхо вобастагй дорад. Тафрицаи дохилиминтацавй тафовути ицтидори худудхо, нохияхо, дехотро инъикос менамояд, лекин бештар бо ниходхои ичтимой - сиёсй, ки ба тацсимоти омилии даромад таъсир мерасонанд, муайян мегардад.
Тафрицаи байниминтацавй тафовутхоро байни худудхо аз руйи нишондихандахои сатхи зиндагй, дар навбати аввал, сатхи даромад, инчунин сатхи истеъмолот, таъминнокй бо манзил, амвол, мавчудияти пасандоз, сохтори харочот ва гайра тавсиф мекунад.
Расми 2.
Намудри тафрицаи байниминтацави дaрoмaди ax^oлии кишвар*
*Сарчашма: тацияи муаллиф
Тавассyти таъиноти пешниходшудаи тафрицаи байниминтацавии даромади ахолй (расми 2) талаботи асосиро дар танзими он мyайян намудан мумкин аст, ки ин чyFрофй, демографй, таърихй, хуцуцй, ицтисодй, ичтимой, маънавй - ахлоцй, хамчунин бозтацсими даромади ахолй байни субъектони кишвар, гуруххи ахолй, хочагихои хонавода мебошад.
Тафовут дар даромади мехнатй тибци вилоят соли 2010 беш аз 7 маротибаро ташкил кард. Ин тафрица сол аз сол кохиш ёфта, айни замон тафовут дар даромади мехнати минтацахои вилояти СyFд 2,8 маротибаро ташкил мекунад (ниг ба чадвали 1).
Цадвали 1.
Тaфoвути дaрoмaди миёнаи мехнати байни ^х^ия^и вилoяти Сугд дар сoлxloи
20Î0-202Î*
Солвд 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Тафовути
байниминтакави 7,2 7,8 8,7 7 5,9 5,6 6,4 3,0 2,7 2,6 2,5 2,8
и музди мехнат,
маротиба
*Муаллиф дар асоси манбащои зерин цисоб кардааст: Мацмуи омори вилояти Сугд. Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлатû. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд, 2021 с., С. - 202-203; Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд. -Хуцанд, 2022. Сац. 150
Даромади мехнатии аз хама баланд дар ш Гулистон, н. Панчакент, н. Айнй, ш. Бустон ва ш. Хучанд ба мушохида мерасад. Вазъи даромади мехнатй дар нохияхои Кухистони Мастчох, Мастчох, Шахристон, Зафаробод ва Деваштич аз сабаби дурдастй аз маркази вилоят, шароити вазнини табий - ицлимй, сохаи тахассусмандй дар мицёси вилоят дар сатхи паст царор дорад.
Тавре дар боло ;айд гардида буд, гурухи омилхои демографй аз чумла омилхоеро ба монанди хусусиятхои синусолй ва чинсии ахолии минта;а дар бар мегирад. Бо ибораи дигар тафрщаи даромад хамчунин чанбаи гендерй дорад. Дар баробари ин, даромади мехнати занон нисбат ба мардон нисбатан кам мебошад, ки инро мо аз расми 3 мушохида карда метавонем.
Расми 3
Музди мехнати номиналии мохонаи мардон ва занон дар вилояти Сугд дар сощои
2000-2021 (бо сомони)*
1820,28
2000 2005 2010 2015 2018 2019 2020 2021
мардон занон -2 линейный фильтр (мардон)
*Муаллиф дар асоси манбаъхои зерин тахия кардааст: Мацмуаи омори вилояти Сугд 25 соли Истицлолияти давлати. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд, 2016 с., С.- 176; Мацмуаи омори вилояти Сугд. Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлати Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд, 2021 с., С. - 199; Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд. - Хуцанд, 2022. С. - 148
Тавре аз расм аён аст, дар тули зиёда аз 20 сол музди мехнати мардхо 159 маротиба зиёд гардидааст, яъне аз 13,45 сомонии соли 2000 то ба 2137,08 сомонй дар соли 2021. Музди мехнати занон бошад, дар ин давра 124,4 маротиба, яъне аз 8,73 сомонй то ба 1086,68 сомонй афзудааст. Соли 2010 таносуби музди мехнати занон нисбат ба мардон 54,3% - ро ташкил медод. Дар соли 2015 ин нишондиханда то 55,9% афзуда, дар соли 2020 то ба 69% баробар гардид.
Тафри;аи байнисохавии музди мехнат дар намуди фар; байни гуруххои сохахое, ки аз руйи вазъи и;тисодиашон радабандй шудаанд, зохир мегардад. Нобаробарии сатхи музди мехнат, ки бо мухиммияти гуногуни сохавии истехсолот ало;аманд аст, омили мухимтарини чудо гардонидани ин бахшхо гардидааст. Дар натича вазъияте ба вучуд омадааст, ки хангоми он, вазъи и;тисодии сохахо аз мухиммияти мураккабии тахассусии мехнат афзалияти назаррас дорад. Ин тафри;а бо тафовути афзоишёбандаи музди кор дар сохахои молия ва кишоварзй, саноати коркард, маориф ва тандурустй тавсиф меёбад.
Бояд дар хотир дошт, ки инхирофи музди кор аз фар;и объективй дар мехнат чй ба тарафи афзоиш ва чй ба самти кохиш ба самараи ангезишдиханда таъсири манфй мерасонад. Истифодаи гайрима;садноки и;тидори мехнатй дар истифодаи нопурраи имкониятхои тахассусй зохир мегардад, зеро ма;оми «музди корй»-и иштигол дар бахшхои бештар ахаммиятнок нисбат ба ма;оми касбй - тахассусй афзалият дорад. Барои хамин, ивази чои кор, аз чумла бо талафи мураккабии мехнат нисбати мутахаррикии тахассусй афзалият пайдо мекунад. Сабаби баланд будани сатхи чойивазкунихои мехнатй, ки дар натичаи он нисфи ашхоси чои кориро ивазкунанда ба мехнати тахассусмандиаш пасттар мегузаранд,
махз дар хамин нукта нихон аст.
Динамикаи тафрицаи байнисохавй дар вилояти СyFд дар расми 4 оварда шудааст.
Расми 4.
Динамикаи тафрицаи бaйнисox^aвй дар вилoяти Сугд*
12
IS
S 10 >f о
£ S
I
>s m ю
i 4 s
q.
6
9,97
,97 9,37 9,64 S
2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 201S 2019 2020 2021
Сол^о
0
*Тацияи муаллиф дар асоси Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд. - Хуцанд, 2022. С. - 1бб
Тафрицаи байнисохавии музди мехнат соли 2000 - ум цимати 9,5 - ро ташкил карда, соли 2005 то ба 6,8 кохиш ёфтааст. Дар ин солхо музди миёнаи мехнати камтарин дар сохахои илм ва хизматрасонии илмй ва сохаи тандурустй ба мушохида мерасад.
Соли 2010 тафрицаи байнисохавии сатхи музди мехнати хисобкардашуда дар вилоят то ба 9,97 маротиба боло рафта, ин холат то соли 2012 идома ёфтааст. Ин нишондиханда соли 2013 ба 8,1 баробар шуда, таричан кохиш ёфт ва соли 2021 ба 5,7 маротиба баробар гардид.
Айни замон дар мицёси вилояти СyFд музди миёнаи мехнати пардохтшудаи баландтарин дар сохаи молия ба цайд гирифта шудааст. Соли 2021 он аз сатхи музди миёнаи мехнат дар вилоят 2,8 маротиба зиёд буд. Ин нишондиханда соли 2010 - 4,3 маротиба, соли 2015 - 2,7 маротибаро ташкил кардааст.
Музди мехнати кормандони сохаи кишоварзй дар соли 2021 нисбат ба соли 2010 зиёда аз 6 маротиба афзудааст, вале бо вучуди ин, пасттарин буда, 49% - и музди миёнаи мехнат тибци вилоятро ташкил медихад. Солхои 2012 - 2016 музди миёнаи мехнати кормандони кишоварзй цимати камтаринро ташкил кардааст. Дар ин давра хиссаи он 34% - и музди миёнаи мехнат дар вилоятро ташкил дода буд.
Тамоюли устувор дар тафрицабандии даромадхо, кохиши сатхи зиндагии цисми бештари ахолии кишвар цабули чорахоеро тацозо менамоянд, ки барои рафъи таъсири ин омилхои рушди ицтисодй ва масъалагузорй оид ба амалй гардонидани сиёсати самаранок ва адолатноки ичтимоии давлат имкон медиханд. Далат дар ин самт мустациман ба тацсимоти аввалияи даромади пулии ахолй дахолат намуда, аксаран худуди болии афзоиши музди мехнати номиналиро муцаррар менамояд.
Баробари ин, давлат сиёсати даромадро барои нигахдории афзоиши музди мехнат бо мацсади кохиши харочоти истехсолот, баландбардории рацобатпазирии махсулоти ватанй, хавасмандии сармоягузорй, пешгирии таваррум мавриди истифода царор медихад.
Муносибатхо ба амалигардонии сиёсати даромад дар шароити ицтисоди бозорй ва гузариш гуногун буда метавонанд. Дар доираи яке аз муносибатхо (онро шартан «муносибати ичтимой» номидан мумкин аст) чунин хисобида мешавад, ки чамъият бояд ба
хар як шахрванд даромадеро кафолат дихад, ки шахрванд аз «хатти камбизоатй» поён нафарояд. Зимнан, давлат бояд дар ташаккули барномахои мухталифи ичтимоии кумак ба камбизоатон, шахсони аз чои кор махрумшуда ва гайра на;ши назаррас бозад.
Муносибати дигар (онро шартан бозорй номидан мумкин аст) ба он асос меёбад, ки вазифаи давлат на кафолат додан ба ягон сатхи муайяни даромад, балки фарохам овардани шароит мебошад, ки хар як фард тавонад аз хисоби фаъолнокии и;тисодии худ даромадашро зиёд кунад.
Агар муносибати якум ба принсипи ба ном адолати ичтимой такя намояд, асоси муносибати дуввумро о;илии и;тисодй ташкил мекунад, зеро даромади кафолатнок самаранокии и;тисодиро суст мегардонад. Кохиши самаранокй, дар навбати худ, боиси бад шудани вазъи и;тисодй ва талафоти тамоми ахолй мегардад. Бинобар ин, ба тари ;атъй афзалият бахшидан ба яке аз ин муносибатхо имконнопазир аст.
Давлат хиссаи назарраси масъулиятро чихати риояи ху;у;и чудонопазири шахрванд барои хаёту зиндагии сазовор ба зиммаи худ гирифта, бозта;сими даромадро ташкил менамояд. Бозта;сим раванди тагйирдихии та;симоти даромад ё боигарии дар чамъият вучудошта ба ма;сади ноил гардидан ба адолати ичтимоии хар чи бештар мебошад.
Лекин, дахолати давлат ба бозта;сими даромад бояд марзхои поёнй ва болой дошта бошад. Марзи поёнй бо сатхи рушди кишвар, холати и;тисодии он, вазъи демографй ва гайра му;аррар мегардад. Марзи болой бо хачми хадди мучози пардохтхои ичтимой ва андозхо, инчунин самарахои манфие, ки бозори ;увваи корй ва умуман механизми бозориро вайрон карда метавонанд, вобастагй дорад.
Бозта;сими даромад дар шароитхои чумхурии мо бояд бо усулхои муста;им ва гайримуста;им ба амал оварда шавад. Манбаъхои муста;ими бозта;сим аз бучети чумхуриявй бар меояд. Давлат, андозхоро ситонида, маблагхоро дар бучет (;исми даромад) чамъоварй менамояд, ва сипас онхоро ба барномахои ичтимой, кумакпулихо, чубропулихо ва дигар пардохтхои хусусияти ичтимой дошта мавриди истифода (;исми харочот) ;арор медихад. [6, 181] Ба андешаи мо, ба усулхои гайримуста;ими бозта;сими даромад дар и;тисоди бозорй фондхои хайрия, андозбандии имтиёзноки ;ишри осебпазири ахолй, пешниходи хизматхои ройгон дар сохаи маориф ва тандурстии давлатй, амалигардонии назорати давлатии нарх дар бозорхои монополй ва дигар тарзхоро дохил намудан мумкин аст.
Умумияти тарзу усулхои бозта;сими гайримуста;ими даромад дар он зохир мегардад, ки онхо та;симотро бештар адолатнок намуда, онхо ба равандхои бозорй таъсири манфй намерасонанд.
Дар баробари ин, на;ши аз хад фаъоли давлат дар бозта;сими даромад метавонад боиси хам харочоти и;тисодй ва хам харочоти ичтимой гардад, ки ба фаъолияти давлат дар ин соха махдудиятхои муайянро ба миён меоранд.
Баланд бардоштани сатху сифати зиндагй ма;сади асосии рушди чомеаи муосир ба хисоб меравад. Унсури зарурии сиёсати давлатии баландбардории сифати зиндагй танзими даромади ахолй ба хисоб меравад, зеро тафри;аи аз хад зиёди даромад дар чомеа ташаннучи ичтимоиро ба миён оварда, имконоти нобаробари ичтимоии фардхоро ташаккул медихад ва баланд бардоштани сифати зиндагй ва рушди и;тисодиёти миллиро боз медорад.
Мутоби;ан ба шароити Чумхурии Точикистон амалй намудани сиёсати даромад дар асоси хамоханг сохтани самаранокии и;тисодй ва адолати ичтимой мувофи;и ма;сад аст. Татби;и бозта;сими натичабахши даромад дар Чумхурии Точикистон ва минта;ахои он бояд тавассути тахияи барномахои давлатй, ки чорахои мушаххас, ;абл аз хама дар сохаи танзими даромади мехнатии шахрвандон, андозбандии адолатнок ва такмили низоми хифзи ичтимоии ахолиро пешбинй мекунанд, сурат гирад. Барои кохиш додани тафри;аи байниминта;авии даромади ахолии минта;ахои кишвар хам ба рушди онхо ва хам ба
натичаи ичтимой самтгирй кардан лозим аст. Ин тадбир ба бе^тар гардидани сифати
зиндагии ах,олй, афзоиши дастрасии неъматхр ва захирах,ои мухталифи ичтимой, ки дар ин
минтаца вучуд дорад, ва мутаносибан ба кох,иши тафрицаи даромад оварда мерасонад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдусамадов Г.С., Саиджонов С.Ш. Факторы и причины неравенства доходов в Республике Таджикистан / Г.С. Абдусамадов, С.Ш. Саиджонов // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. - Худжанд, 2011. - №4(48). - С. 56-66.
2. Гэлбрейт Дж. Экономические теории и цели общества / Дж. Гэлбрейт. - Москва: Прогресс, 1979. - 406 с.
3. Кадыров Д.Б. Механизм регулирования доходов населения / Д.Б. Кадыров. - Душанбе: Ирфон, 2003. - 153 с.
4. Мацмуаи омори вилояти Сугд 25 соли Истицлолияти давлатй. Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд. - Хуцанд, 2016. - 604 с.
5. Мацмуи омори вилояти Сугд. Тоцикистон: 30 - соли истицлолияти давлатй Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цум^урии Тоцикистон дар вилояти Сугд. - Хуцанд, 2021. - 744 с.
6. Маъмуров А.М. Перспективы и направления совершенствования системы налогового администрирования с целью обеспечения налоговой безопасности региона / А.М. Маъмуров // Вестник Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава. Серия гуманитарных и экономических наук. - Бохтар, 2021. - №1 - 2(86). -С. 178-185.
7. Омори солонаи вилояти Сугд. Сарраёсати АОПЦТ дар вилояти Сугд. - Хуцанд, 2022. 508 с.
8. Римашевская Н., Римашевский А. Равенство и справедливость / Н. Римашевская, А. Римашевский //Финансы и статистика. - 1991. №2.- С. 57-71.
9. Саиджонов С.Ш. Методы государственного регулирования доходов населения в Республике Таджикистан / С.Ш. Саиджонов // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. - Худжанд, 2013. - №2. -С. 84-93
10. Смирнова И. Регулирование доходов населения как элемент социальной политики / И. Смирнова //Экономист. - 1994. №1.- С. 62-70.
11. Суринов А.Е. Доходы населения. Опыт количественных измерений / А.Е. Суринов. -Москва: Финансы и статистика, 2000. - 432 с.
12. Хикс Дж. Р. Стоимость и капитал: Пер. с англ. / Дж. Р. Хикс. - Москва: Прогресс, 1993. - 448 с.
13. Экономическая теория: учебник /Под ред. В.Д. Камаева, Е.Н. Лобачевой. - М. : Юрайт, 2006. - 431 с.
REFERENCES:
1. Abdusamadov G.S., Saidjonov S.Sh. Factors and Causes of Income Inequality in the Republic of Tajikistan. // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. - Khujand, №4(48), 2011. pp. 56-66
2. Galbraith J. Economic Theories and Goals of Society. - M. : Progress, 1979. - 406pp.
3. Kadyrov D.B. Mechanism of Regulation of Income of the Population. - Dushanbe: Irfon, 2003. - 153 pp.
4. Statistics of the Sughd Region, 25 years of State Independence. The Central Directorate of the Agency for Statistics under the Auspices of the President of the Republic of Tajikistan in Sughd region, Khujand, 2016. - 604 pp.
5. Statistical Collection of Sughd region. Tajikistan: 30years of State Independence. The Central Directorate of the Agency for Statistics under the Auspices of the President of the Republic of Tajikistan in Sughd region. Khujand, 2021. - 744 pp.
6. Mamurov A.M. Prospects and Directions of Improving the Tax Administration System in Order to Ensure the Tax Security of the region / A.M. Mamurov // Bulletin of Nosir Khusrav Bokhtar State University. A series of humanitarian and economic sciences. - Bokhtar, №1-2(86), 2021. pp. 178-185.
7. Statistical Annual of the Sughd region. The Central Directorate of the Agency for Statistics under the Auspices of the President of the Republic of Tajikistan in Sughd region. Khujand, 2022. - 508 pp.
8. Rimashevskaya N., Rimashevskiy A. Equality and Justice.//Finance and Statistics. - 1991. №2.
- pp. 57-71
9. Saidjohnov S.Sh. Methods of State Regulation of Incomes of Population's Incomes in the Republic of Tajikistan // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics.
- Khujand, 2013. №2. - pp. 84-93
10. Smirnova I. Regulation of Income of the Population as an Element of Social Policy. //Economist. - 1994. №1.- pp. 62-70.
11. Surinov A.E. The Income of the Population. Experience in Quantitative Measurements. - M.: Finance and Statistics, 2000. - 432 pp.
12. Hicks J. R. Cost and Capital: Trans. from English. - M. : Progress, 1993. - 448 pp.
13. Economic Theory: Textbook/Ed. V.D. Kamaeva, E.N. Lobacheva. -M.: Yurayt, 2006. - 431 pp.
