Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ ҲУҚУҚӢ–ҶИНОЯТИИ ТАРАФИ ОБЪЕКТИВИИ ТАҶОВУЗ БА ҲАЁТИ АРБОБИ ДАВЛАТӢ Ё АРБОБИ ҶАМЪИЯТӢ'

ТАҲЛИЛИ ҲУҚУҚӢ–ҶИНОЯТИИ ТАРАФИ ОБЪЕКТИВИИ ТАҶОВУЗ БА ҲАЁТИ АРБОБИ ДАВЛАТӢ Ё АРБОБИ ҶАМЪИЯТӢ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
761
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Акилова Муқаддас Мирмуҳамадовна

Зикр шудааст, ки тарафи объективӣ раванди ҳаракати шахсеро, ки ҷиноят содир кардааст, дар бар гирифта, амали берунаи иродавии рафтори шахс мебошад ва хавфи таҷовузро ба объект ифода мекунад. Дуруст бандубаст кардани кирдор, ҳамчун аломати тарафи объективии таркиби ҷиноят басо муҳим аст. Тарафи объективии ҷинояти таҷовуз ба ҳаёти арбоби давлатӣ ё ҷамъиятии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шакли куштор ё сӯйиқасд ба куштор ифода мегардад ва таҳти мафҳуми таҷовуз дар ҳуқуқи ҷиноятӣ одатан «куштор», сӯиқасд ба куштор» ва ҳамчунин «расонидани зарар» фаҳмида мешавад. Оқибатҳои воқеии таҷовуз ба ҳаёти арбоби давлатӣ ё арбоби ҷамъиятӣ инҳоянд: фаро расидани марг, ба саломати расонидани дараҷаи гуногуни зарар. Имконияти умуман нарасонидани зарар ба саломатӣ низ ҷой дорад, вақте таҷовуз оқибатҳои нишондодашударо бавуҷуд намеоварад, аммо ин ҳолатҳо ба бандубасти ҷиноят таъсир намерасонад, зеро таҷовуз ба ҳаёти арбоби давлатӣ ё ҷамъиятӣ ба категорияи ҷиноятҳое мансуб аст, ки таркиби расмӣ доранд. Таъкид шудааст, ки беҳаракатии ҷинояткорона низ яке аз аломатҳои асосии тарафи объективии ҷиноят мебошад. Беҳаракатии ҷинояткорона дар иҷро накардан аз ҷониби шахсе, ки ӯҳдадор буд ин ё он ҳаракатҳоро иҷро кунад, ифода меёбад

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CRIMINAL–LEGAL ANALYSIS OF AN OBJECTIVE SIDE OF INFRINGEMENT UPON THE LIFE OF A STATE OR PUBLIC ACTOR

It is underscored that an objective side of crime includes actions of a person who committed crime being an outward spontaneous action in individual’s behavior which is a danger of aggression towards the object. It is very important to qualify the action in question properly as a token of the objective side of crime. The former as “an infringement upon the life of a statesman or public figure of Tajikistan Republic” is expressed in the form of murder or attempted murder. Real consequences of infringement upon the life of a statesman or a public actor are death or infliction of harm upon health of varied degree. There exists also a potentiality not beset with causing this harm when encroachment has no respective aftermath, but the cases of this sort don’t affect a crime qualification as an infringement upon the life of a functionary or a public actor as they refer to the category of crimes having formal corpus delicti. It is emphasized that criminal negligence is one of the principal signs of an objective side of crime. Criminal negligence is determined as an undone planned action which was to be undertaken by the person being authorized for doing it.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ ҲУҚУҚӢ–ҶИНОЯТИИ ТАРАФИ ОБЪЕКТИВИИ ТАҶОВУЗ БА ҲАЁТИ АРБОБИ ДАВЛАТӢ Ё АРБОБИ ҶАМЪИЯТӢ»

12 00 00 ^УЦУКШИНОСЙ 12 00 00 ЮРИДИЧЕСКИЕ НАУКИ 12 00 00 LAW SCIENCES

12.00.01 ТЕОРИЯ И ИСТОРИЯ ПРАВА И ГОСУДАРСТВА; ИСТОРИЯ УЧЕНИЙ О ПРАВЕ И ГОСУДАРСТВЕ

12.00.01 THEORY AND HISTORY OF STATE AND LAW; HISTORY OF TENETS RELATED TO STATE AND LAW

УДК 343 DOI

ТАХДИЛИХУКУУЩ-ЦИНОЯТИИ Акилова Муцаддас Мирму^амадовна, ТАРАФИ ОБЪЕКТИВИИ ТАЦОВУЗ муаллимаи калони кафедраи назария ва БА ХАЁТИАРБОБИДАВЛАТЙ таърихи давлат ва ууцуци ДДХрСТ Ё АРБОБИ ЦАМЪИЯТЙ (Тоцикистон, Хуцанд)

УГОЛОВНО-ПРАВОВОЙ АНАЛИЗ Акилова Мукаддас Мирмухамадовна,

ОБЪЕКТИВНОЙ СТОРОНЫ старший преподаватель кафедры теории

ПОСЯГАТЕЛЬСТВА НА ЖИЗНЬ и истории государства и права ТГУПБП

ГОСУДАРСТВЕННОГО ИЛИ (Таджикистан, Худжанд) ОБЩЕСТВЕННОГО ДЕЯТЕЛЯ

CRIMINAL-LEGAL ANALYSIS Akilova Mukaddas Mirmukhamadovna OF AN OBJECTIVE SIDE OF senior lecturer, department of theory and INFRINGEMENT UPON THE LIFE OF history of state and law under the TSULBP A STATE OR PUBLIC ACTOR (Tajikistan, Khujand) E-MAIl:

[email protected]

Калидвожа^о: арбоби давлати, арбоби цамъияти, таркиби циноят, тарафи объективы, таркибуои кутоушуда, таркиби расми, тацовуз ба уаёт, цинояти хотимаёфта, суицасд ба куштор

Зикр шудааст, ки тарафи объективы раванди уаракати шахсеро, ки циноят содир кардааст, дар бар гирифта, амали берунаи иродавии рафтори шахс мебошад ва хавфи тацовузро ба объект ифода мекунад. Дуруст бандубаст кардани кирдор, уамчун аломати тарафи объективии таркиби циноят басо мууим аст. Тарафи объективии цинояти тацовуз ба уаёти арбоби давлати ё цамъиятии Цумуурии Тоцикистон дар шакли куштор ё суйицасд ба куштор ифода мегардад ва таути мафууми тацовуз дар ууцуци цинояти одатан «куштор», суицасд ба куштор» ва уамчунин «расонидани зарар» фаумида мешавад. Оцибатуои воцеии тацовуз ба уаёти арбоби давлати ё арбоби цамъияти инуоянд: фаро расидани марг, ба саломати расонидани дарацаи гуногуни зарар. Имконияти умуман нарасонидани зарар ба саломати низ цой дорад, вацте тацовуз оцибатуои нишондодашударо бавуцуд намеоварад, аммо ин уолатуо ба бандубасти циноят таъсир намерасонад, зеро тацовуз ба уаёти арбоби давлати ё цамъияти ба категорияи циноятуое мансуб аст, ки таркиби расми доранд. Таъкид шудааст, ки

беуаракатии цинояткорона низ яке аз аломатуои асосии тарафи объективии циноят мебошад. Беуаракатии цинояткорона дар ицро накардан аз цониби шахсе, ки уудадор буд ин ё он уаракатуоро ицро кунад, ифода меёбад

Ключевые слова: государственный деятель, общественный деятель, состав

преступления, объективная сторона, сокращенный состав, формальный состав,

посягательство на жизнь, оконченное преступление, покушение на убийство

Отмечается, что объективная сторона преступления включает в себя действия лица, совершившего преступление, являясь внешним произвольным действием в поведении лица, и представляет собой опасность агрессии по отношению к объекту. Очень важно правильно квалифицировать действие как признак объективной стороны преступления. Объективная сторона преступления "посягательство на жизнь государственного или общественного деятеля Республики Таджикистан" выражается в виде убийства или покушения на убийство. Реальными последствиями посягательства на жизнь государственного или общественного деятеля являются: смерть, причинение разной степени вреда здоровью. Существует также возможность вообще не причинять вреда здоровью, когда посягательство не имеет указанных последствий, но эти случаи и не влияют на квалификацию преступления, поскольку посягательство на жизнь должностного лица или общественного деятеля относится к категории преступлений, имеющих формальный состав. Подчёркивается, что преступное бездействие также является одним из основных признаков объективной стороны преступления. Преступное бездействие определяется как несовершение лицом, которое должно было совершить то или иное действие, планируемого действия.

Keywords: statesman, public figure, corpus delicti, objective side, abridged corpus delicti, formal

corpus delicti, infringement on life, accomplished crime, attempted murder

It is underscored that an objective side of crime includes actions of a person who committed crime being an outward spontaneous action in individual's behavior which is a danger of aggression towards the object. It is very important to qualify the action in question properly as a token of the objective side of crime. The former as "an infringement upon the life of a statesman or public figure of Tajikistan Republic" is expressed in the form of murder or attempted murder. Real consequences of infringement upon the life of a statesman or a public actor are death or infliction of harm upon health of varied degree. There exists also a potentiality not beset with causing this harm when encroachment has no respective aftermath, but the cases of this sort don't affect a crime qualification as an infringement upon the life of a functionary or a public actor as they refer to the category of crimes having formal corpus delicti. It is emphasized that criminal negligence is one of the principal signs of an objective side of crime. Criminal negligence is determined as an undone planned action which was to be undertaken by the person being authorized for doing it.

Тарафи объективй тан^о раванди олами беруна, яъне берун аз шуури шахси хдракаткунандаро дар бар мегирад. Аз ин ру, тарафи объективй амали берунаи иродавии рафтори одам аст, ки дар он тачовузи барои чамъият хавфнок ба объекти бо ^онуни чиноятй х,ифзшаванда ифода меёбад. Яъне ин рафтори иродавиест, ки дар олами объективй зох,ир мегардад. [1, с.71]

Тарафи объективии чиноят чараёни ягонаеро дар худ тавсиф медихад, ки хар яке аз онхо ба конуниятхои умумй тобеъ мебошанд. Хдракат (бехаракатй) аз як тараф - ин унсури аввали раванд мебошад, ки ба муносибатхои чамъиятии хамчун объекти чиноят баромадкунанда ва окибат, ки ахамияти чиной-хукукй доранд, таъсири манфй мерасонад. Аз тарафи дигар, ба чамъият хавфнокии харакат (бехаракатй), ки ба тагйирот ва поймолшавии ин муносибатхо ба объекти тачовуз меорад - ин сабаби тагйири кайдшуда, давраи аввали пайдоиши окибат мебошад. Бахисобгирии мазмуни чамъиятй-хукукии окибати чинояткорона хангоми бандубасти чиноят имконият медихад, ки намуди харакати чинояткорона ва дарачаи ба чамъият хавфнокии он, инчунин намуд ва андозаи чазои дахлдор муайян карда шавад.

«Окибатхои чиноиро ба сифати яке аз аломатхои хатмии чанбаи объективии чиной чудо карда, на танхо ахамияти илмй, балки амалии ин аломатро барои бандубасти чиноятй-хукукй таъкид кардан лозим аст. Дар фаъолияти рузмарраи худ шахсони бандубасткунанда бояд ба назар гиранд, ки окибати чиной чун мафхуми хукукй дорои ду хосияти махсуси хукукй мебошанд: окибати чиной зараре мебошад, ки на ба дилхох муносибатхо, балки ба муносибатхои мушаххаси аз чониби конун хифзшаванда расонида шудааст, дувум зарари ба объекти чиноят расонидаро махз конун муайян мекунад». [2, 56] Аз ин лихоз, тарафи объективии чиноят амали зохирии кирдори барои чамъият хавфнокеро ифода менамояд, ки ба объекти аз чониби конуни чиноятй хифзгардида тачовуз мекунад ва дар натичаи ин тачовуз ба он объект зарар мерасад. Тарафи объективии чиноят вокеияти ошкоро, зохиран амалкунанда бошад хам, дарки он хеле мушкил аст. Барои он ки унсури чиноят, чй хеле ки дар боло кайд шуда буд, дар тарафи ботинии фаъолият аст, яъне дар фикру андеша, дар шуур шакли муайянро мегирад ва пас аз вай зохиран чомаи амал мепушад. Аз дигар тараф, тарафи объективии чиноят чун объекти даркшаванда хеле мураккаб бошад хам, онро бо осонй ошкор кардан мумкин аст. Тарафи объективй аз кирдор (харакат ё бехаракатй), окибати барои чамъият хавфнок ва аз робитаи сабаби байни кирдор ва окибати барои чамъият хавфнок иборат аст. [3, 102]

Вобаста ба тарафи объективй В.Н. Кудрявтсев кайд мекунад: «Амали инсон ин ягонагии аломатхои субъективй ва объективй мебошад. Вай дар як вакт хам субъективй ва хам объективй мебошад, зеро ин зухуроти хусусиятхои дохилии инсон аст ва хамзамон як шакли таъсири мутакобилаи инсон бо вокеияти беруна мебошад». [4, 10]

«Ахамияти тарафи объективии чиноят, - навиштааст Г.В. Тимейко, - дар навбати аввал аз он иборат аст, ки дар доираи чиноят он асоси объективии чавобгарии чиноятй мебошад». [5, 15] Тарафи объективии чиноят хамчун амали рафтори инсон як катор аломатхо дорад, ки онхоро ба ду категория таксим кардан мумкин аст: хатмй ва интихобй. Дар таркибхои расмй кирдор аломати хатмй мебошад, дар таркибхои моддй - кирдор, окибати чиноят ва робитаи сабабй байни кирдор ва окибат аломатхои интихобй мебошанд.

Тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй ба категорияи чиноятхое мансуб аст, ки таркиби расмй доранд. Барои тарафи объективии чинояти м. 310 КЧ, ЧТ лахзаи нихоии амал аллакай дар моддаи зикршуда тавсиф карда шудааст. Крнунгузор «содир намудани кирдорро хамчун асоси мустаккил ва кофй барои эътироф кардани чинояти хотимаёфта» кайд намуда, окибати чиноятро берун аз доираи модда гузоштааст. Аммо, дар моддаи 310 КЧ ЧТ мавчуд набудани окибатхои мушаххас маънои онро надорад, ки чунин амал безарар аст.

Тарафи объективии чиноят дар кирдор дар намуди тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятии Чумхурии Точикистон, яъне дар шакли куштор ё суйикасд ба куштор ифода

мегардад, зеро тахти мафууми тачовуз дар хукуки чиноятй одатан «куштор», суицасд ба куштор» ва хамчунин «расонидани зарар» фахмида мешавад.

О.Ю. Звонарев чунин мешуморад, ки кирдори ба чамъият хавфнок дар таркиби тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй ба таври возех тахия карда нашудааст, аз ин ру, вай пешниход менамояд, ки конунгузор бояд аз истилохи "тачовуз ба хаёт" даст кашад ва тарафи объективии ин чиноят дар шакли "куштори касдона" ифода карда шавад. [6, 86] Э.Ф. Побегайло ва С.В. Бородин дар навбати худ кайд мекунанд, ки "вобаста ба табиати хукукии худ, "тачовуз ба хаёт "... суицасд ба куштор аст, ки конунгузор дар таркиби махсус бо максади пешгирии умумй гузоштааст». [7, 78]

С.В. Дяков вобаста ба тарафи объективии тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй чунин менависад: «Тачовуз ба хаёт маънои содир кардани амалхои мустакимеро, ки барои куштани арбоби давлатй ё чамъиятй равона карда шудааст, сарфи назар аз он, ки муваффак буданд ё не дар бар мегирад. Дар ин чо, конунгузор бо назардошти хатари амали террористй лахзаи ба охир расидани чиноятро ба мархилаи суицасд гузаронидааст. Хрдисаи воцеии марг ё суицасд ба хаёти ин шахсон бо аломатхои таркиби чинояти анчомдодашударо фаро гирифта, бандубасти иловагиро бо чиноятхои одамкушй (м.105 КЧ, ФР ё м. 104 КЧ, ЧТ)) ё касдан расонидани зарар ба саломатй (м. 111, 112 КЧ ЧТ ва КЧ ФР) талаб намекунад». [8. 92]

Акидаи С.В. Дяковро дастгирй намуда, хамзамон кайд менамоем, ки ба таври объективй окибатхои вокеии тачовуз инуоянд: фаро расидани марг, ба саломатй расонидани дарачаи гуногуни зарар. Имконияти умуман нарасонидани зарар ба саломатй низ чой дорад, вакте тачовуз окибатхои нишондодашударо ба вучуд намеоварад (масалан, террорист аз яроки оташфишон тир холй мекунад, вале тири у хато мехурад). Ин холат ба бандубасти чиноят таъсир намерасонад, зеро дар хама холатхо нишонахои хамлаи террористии анчомёфта мавчуданд, мавчудияти гунох дар сурати мавчуд набудани окибатхои зараровар аз чониби суд хангоми бахогузории дарачаи хавфнокии чамъиятии субъект ва чазо додани у ба назар гирифта мешавад.

Дигар олимон, «тачовуз ба хаёт» ва «ба саломатй зарар расонидан»-ро аксар вакт мафхумхои синонимй мехисобанд. Ба фикри онхо, конунгузор дар чинояти тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй на танхо куштор ё суикасд ба онро, балкй аз он зиёдтарро дар назар дорад. Масалан, П.Ф. Гришаев ва М.П. Журавлев, П.С. Елизаров, С.И. Дементев дар баробари кирдорхои зикршуда, тахти ин мафхум расонидани зарари вазнин ба саломатй; расонидани зарари вазнин ба саломатй, ки ба хаёт тахдид мекунад ва боиси марги чабрдида мегардад, мефахманд. [9, 30]

Одатан, тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятй кирдори чинояткоронаи субъект мебошад. Дар ин холат, кирдор мачмуи харакатхои муайяни субъект мебошад, ки ба куштани арбоби давлатй ё чамъиятй равона карда шудааст. Г.В. Тимейко менависад: «Таъсири чисмонй ба объекти бо конун хифзшаванда яке аз шаклхои маъмултарини кирдори чиноятй мебошад. Зиёда аз 90% шумораи умумии чиноятхои дар моддахои Кисми махсуси Кодекси чиноятй пешбинишуда тавассути таъсири чисмонй содир карда мешаванд. Мо боварй дорем, ки онхо тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятиро низ дар бар мегиранд». [5, 15]

Акидахое низ мавчуданд, ки мувофики онхо тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятй метавонад дар намуди хам харакат ва хам бехаракатй содир карда шавад. [10, 71]

Бехаракатии чинояткорона хам монанди харакати чинояткорона яке аз аломатхои асосии тарафи объективии чиноят мебошад. Бехаракатии чинояткорона ин рафтори гайрихукукй ва ба чамъият хавфноке мебошад, ки дар ичро накардан аз чониби шахсе, ки аз руи меъёрхои муайян

ухдадор буд ё ин харакатхоро аз руи холатхои муайян метавон ичро кунад, ифода меёбад. Дар замони муосир, ки илму техника хеле инкишоф ёфтааст ва дар хамаи сохаи хаёти чамъиятй васеъ чорист, дарачаи хавфнокии бехаракатии чинояткорона хеле калон аст.

Монанди харакати чинояткорона бехаракатии чинояткорона хам як шакли таъсиррасонии инсон ба олами объективй мебошад. Факат фарки онхо дар он, ки аввалаш фаъолона ва дуюмаш гайрифаъолона таъсир мерасонад, яъне субъекти чиноят вазифахои худро ичро намекунад ва хангоми ин бехаракатй ба объектхои аз чониби конуни чиноятй ба хифз гирифта шуда зарар мерасад. Лекин барои чавобгарии чиноятй кашидани ашхосе, ки ба бехаракатии чинояткорона рох медихад, ду холати зайл мукаррар карда шуданаш лозим аст: а) шахс харакатхои муайянеро, ки аз конуну зерконунхо, аз фармони конунии рохбар бармеояд, ичро накардааст; б) шахс аз руи касбу кораш ва вазифаи хизматиаш баъзе харакатхоро бояд ва метавонист ичро кунад, лекин ичро накардааст. [3, 106]

Яке аз шартхои шахсро барои бехаракатхои чинояткориаш ба чавобгарии чиноятй кашидан дар он аст, ки ба илочи ичро кардани ухдадории худ буданаш нигох накарда, онро ичро накардааст. Агар шахс ухдадории худро бо сабабхои вокей ичро накарда бошаду дар натичаи он ба манфиатхои муайян зарар расида бошад хам, бехаракатии у чиноят хисоб карда намешавад. Бояд кайд кард, ки бехаракатии чинояткорона хам аз руи психофизиологй монанди харакати фаъол бо майли субъекти чиноят содиршуда рафтори иродавй мебошад. Барои хамин монанди харакати фаъоли чинояткорона агар шахс ухдадории худро дар натичаи тахдиди чисмонй ё рухй ё ин ки дар натичаи кувваи муковиматнопазир ичро накарда бошаду дар натичаи он ба манфиатхои бо КЧ, ЧТ ба хифз гирифта шуда, зарар расида бошад хам, чиноят хисоб карда намешавад. [3, 106]

О.С. Сотула менависад, ки тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятй дар шакли бехаракатй низ содир шуданаш мумкин аст. Шахсе аз чумлаи кормандони сохаи тиб, ки вазифадор аст дар доираи вазифахои касбии худ ба арбоби давлатй ё чамъиятй кумак расонад, дарк мекунад, ки хаёти у дар хатар аст, аммо кумак намекунад ва чунин ёрии тиббиро намерасонад. Дар шакли бехаракатй ин чиноят инчунин аз чониби шахсе содир карда мешавад, ки ба ухдадорихои мансабй у ба кор даровардани механизмхои дахлдор ва дастгоххои огохикунанда дар рохи охан ва истгоххои рохи охан, дар бандархои бахрй ва дарёй, дар майдонхои хавопаймой дохил мешаванд ва шахс ин вазифахоро бо максади тачовуз ба хаёти арбоби давлатй чамъиятй ба таври дахлдор ичро накардааст. [10, 71-72]

Ба воситаи бехаракатй хама гуна тачовузро содир кардан гайриимкон аст. Он хамеша бо таъсири фаъоли чисмонй ба чабрдида (оташ задани чинояткор, таркиш, чарохати корд ва гайра) алокаманд аст. Тавсифи тачовузи ба чамъият хавфнок хамчун асоси мудофиаи заруриро тавсиф намуда, Б.В. Сидоров кайд мекунад, ки хамла як раванди тачовузкорона ва рафтори тахкиромезона мебошад, ки аз лахзаи бавучуд омадани хатари вокей аз тарафи тачовузкунанда ба манфиатхои конунан хифзшудаи чабрдида огоз мегардад. «Ин хатар бояд вокей бошад, ки дар амалхои мушаххаси хамлагар равшан ифода шудааст ва аз ниятхои тачовузкоронаи шахс шаходат медихад». [11, 336]

М.В. Туретский бар он акида аст, ки акти террористй мумкин аст дар шакли бехаракатй низ содир карда шавад ва он хамчун тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятй бандубаст карда мешавад. [12, 25-26]

Храмин тавр, куштори арбоби давлатй ё чамъиятй бо максади суст кардани асосхои сохти конститутсионй ё амнияти давлат, хамчунин бо максади катъ гардонидани фаъолияти давлатй ё

дигар фаъолияти сиёсй ё содир намудани чунин кирдор бинобар интимом барои чунин фаъолият (акти террористй) бо беамалй дар холатхое сурат мегирад, ки шахси гунахкор ухдадории андешидани чорахои пешгирии маргро ичро накунад. Масалан, духтур ба шахси захмдор ё бемор, ки арбоби давлатй ё чамъият аст, кумаки тиббиро бо максади суст кардани асосхои сохти конститутсионй ё амнияти давлат, хамчунин бо максади катъ гардонидани фаъолияти давлатй ё дигар фаъолияти сиёсй ё содир намудани чунин кирдор бинобар интиком барои чунин фаъолият (акти террористй) намерасонад, ки боиси марги у мегардад. Fайр аз он, гунахкор дар ин холатхо имконияти вокей барои ичрои ухдадорихои ба зиммаи у гузошташударо дошт ва дидаву дониста онро ичро накард.

Амалияи тафтишотй ва судй аз он шаходат медиханд, ки тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятии Чумхурии Точикистон дар шакли бехаракатй умуман содир нашудааст, он танхо дар шакли харакати фаъол дар намуди куштор, суйикасд ба куштор, расонидани зарари вазнин ба саломатй содир гардидааст.

Таркиби чинояти тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ва чамъиятии Чумхурии Точикистон ба гурухи чиноятхо бо таркибхои кутохшуда дохил мешавад. Циноят аз лахзаи содир кардани кирдоре, ки бевосита ба куштори арбоби давлатй ё чамъиятй равона шудааст, новобаста аз он, ки марг вокеан рух додааст, анчомёфта хисобида мешавад. Агар шахси гунахгор куштори шахси дигарро содир кунад ва сахван боварй дошта бошад, ки вай арбоби давлатй ё чамъиятй мебошад, чиноят бояд хамчун суикасд ба чинояти м. 310 КЧ, ЧТ бандубаст карда шавад.

Конунгузори Чумхурии Точикистон бо назардошти хатари тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй, лахзаи хотима ёфтани чиноятро ба мархилаи суикасд рабт додааст. Тачовуз ба хаёт маънои содир кардани кирдорхои мустакимеро, ки барои куштани арбоби давлатй ё чамъиятй, новобаста аз окибатхои вокей, равона карда шудааст, дар назар дорад.

Таркиби чинояти тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй баъзан дар назарияи хукуки чиноятй ба таркибхои кутохшуда дохил карда шудааст. [12, 161] Ин чунин таркибе мебошад, ки дар он лахзаи хотима ёфтани чиноят аз тарафи конунгузор ба давраи нисбатан барвакттар (пештар) гузаронида шудааст, яъне пештар аз огози он кирдорхое, ки мазмуни асосии тарафи объективии чиноятро ташкил медиханд.

Мувофики м. 33 КЧ чиноят хотимаёфта эътироф мешавад, агар кирдори содирнамудаи шахс тамоми аломатхои таркиби чинояти пешбинигардидаро дошта бошад. Дар КЧ хамаи таркибхои чиноятхо вобаста ба сохти конструктсиявиашон хамчун чиноятхои хотимаёфта ифода ёфтаанд.

Тачовуз ба хаёти арбоби давлати ё арбоби чамъиятй бояд аз лахзаи содир намудани харакатхо, ки ба махрум кардан аз хаёт ва суикасд ба хаёти чабрдида хотимаёфта дониста шавад. Ин аз он шаходат медихад, ки таркиби м. 310 КЧ ЧТ расмй мебошад, яъне, чиноят аз лахзаи содир кардани харакат сарфи назар аз окибатхои он анчомёфта хисобида мешавад.

Чй хеле ки маълум аст тарафи объективии чиноят гайр аз се аломати хатмй боз бо якчанд аломати факултативй тавсиф карда мешавад. Ба аломатхои факултативй инхо мансубанд: чои содир шудани чиноят; вакти содир шудани чиноят; тарзи содир намудани чиноят ва олоти содир намудани чиноят. Дар сарчашмахои махсус вазъи содир шудани чиноятро хам яке аз аломатхои иловагй эътироф мекунанд, ки ин нодуруст аст. Барои он ки вакт, чой ва олоти содир шудани чиноят дар мачмуъ вазъи содир шудани чиноятро ташкил мекунад. [3, 110]

Тачовуз ба хаёти арбоби давлати ё арбоби чамъиятй бо тарзхои гуногун - ба марг расонидан ё суикасд ба куштор тавассути силохи оташфишон ё яроки сард, дастгоххои тарканда, воситахои

кимиёвй, биологй, электромагнитй, радиоактивй ва инчунин дахолати равонй ё тиббй содир карда мешавад. Аз ин ру, дар диспозитсияи м. 310 КЧ, ЧТ оид ба тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй зарурати нишон додани якчанд тарзхои содиркунии чиноят шарт нест, зеро тарзи содир намудани чиноятро танхо дар он сурат дар моддаи дахлдор нишон додан мумкин аст, ки як таркибро аз дигараш фарк кунем ва ё он ба бандубасти чиноят таъсир расонад.

Тахти мафхуми тарзи содир намудани чиноят бар акидаи И.Ш. Жордания - «чустучу, мутобиксозй, истифодаи асбобхо, дигар воситахои моддй ва куввахои моддй, бо кумак ва туфайли он натичаи чиноятй ба даст оварда мешавад, мебошад». [13, 56]

H.И. Панов менависад, ки тарзи содир намудани чиноят, пеш аз хама, барои кирдори чиноятй хамчун рафтори фаъол, иродавй ва кирдори ба чамъият хавфноки шахс мебошад. Он гувохй медихад, ки чй гуна шахс амали ба чамъият хавфнокро ичро мекунад, кадом тарзхо, усулхо ва василахоро барои он ичро менамояд. [14, 117]

Барои субъект тарзи содиркунии тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй воситаи расидан ба хадафи муайян мебошад. Сатхи эхтимолияти пайдоиши окибатхои зараровар аз амалхои гуногун якранг нест, аммо худи амалхо вобаста ба дарачаи эхтимолияти пайдоиши окибатхои зараровар баландтар ва хатарноктар аст. Гузашта аз ин, дарачаи вазнинй ва хусусияти окибатхои он бештар аз усулхои чинояти содирнамудаи субъект вобаста аст.

Тарзи содиркунии чиноят хамчун аломати тарафи объективии чиноят мустакиман ба харакат (бехаракатй) алокаманд аст, менависад Н.И. Панов, ба у муайянии сифатй медихад, возех месозад, мушаххас мекунад, фардй кунонида мешавад, ки дар натичаи он харакати (бехаракатии) чиноятй бахо дода мешавад ва дар акси хол, хусусиятхои устувори инфиродй мавчуданд, ки онро аз дигар амалхо фарк мекунад. [14, 117]

Бояд кайд кард, ки дар конун тарзхои содир намудани тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй пешбинй нашудаанд, бинобар ин онхо метавонанд хеле гуногун бошанд ва аз ин ру, ба дарачаи чинояти дар м. 310 КЧ ЧТ пешбинишуда таъсир расонида наметавонанд.

Дар холате, ки тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй бо тарзи хавфи умумй ба амал ояд, пас вобаста ба окибатхои он, гунахкорро метавон барои тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй ва касдан куштани ду ё якчанд шахс ба чавобгарии чиноятй кашид; агар тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй ва одамкушие, ки бо тарзи ба хаёти бештари одамон хатарнок содир шуда бошад, кирдор бо банди дахлдори кисми 2 м. 104 КЧ ЧТ бандубаст карда мешавад.

Чой ва вакти тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй танхо дар якчоягй бо дигар холатхои дорои хусусияти объективй таъсир расонид хам вале барои бандубасти м. 310 КЧ ЧТ ахамият надоранд.

Агар вакти содир кардани чиноят дар баъзе холатхо ба дарачаи хатарнокии чиноят таъсир кунад, дар баъзе холатхо ба бандубасти чинояти содиршуда бевосита таъсир менамояд. Масалан, тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй катъи назар шабона содир мешавад ё рузона бо моддаи дахлдор бандубаст карда мешавад. Лекин дар мавриди таъин кардани чазо вакти шабона ё рузона содир шудан чиноят ба эътибор гирифта мешавад.

Храмин тавр, аз тахлили хукукй-чиноятии тарафи объективии тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятии Чумхурии Точикистон ба чунин хулосахо омадан мумкин аст:

I. Тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамъиятй ба категорияи чиноятхое мансуб аст, ки таркиби расмй доранд. Барои тарафи объективии чинояти м. 310 КЧ ЧТ лахзаи нихоии амал аллакай дар моддаи зикршуда тавсиф карда шудааст. Крнунгузор «содир намудани кирдорро

хамчун асоси мустакил ва кофй барои эътироф кардани чинояти хотимаёфта» кайд намуда, окибати чиноятро берун аз доираи модда гузоштааст. Аммо, дар моддаи 310 КЧ ЧТ мавчуд набудани окибатхои мушаххас маънои онро надорад, ки чунин амал безарар аст;

2. Ба таври объективй окибатхои вокеии тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй инхоянд: фаро расидани марг, ба саломати расонидани дарачаи гуногуни зарар. Имконияти умуман нарасонидани зарар ба саломатй низ чой дорад, вакте тачовуз окибатхои нишондодашударо бавучуд намеоварад (масалан, террорист аз яроки оташфишон тир холй мекунад, вале тири у хато мехурад). Ин холат барои бандубасти чиноят таъсир намерасонад, зеро дар хама холатхо нишонахои хамлаи террористии анчомёфта мавчуданд, мавчудияти гунох дар сурати мавчуд набудани окибатхои зараровар аз чониби суд хангоми бахогузории дарачаи хавфнокии чамъиятии субъект ва чазо додани у ба назар гирифта мешавад.

3. Куштори арбоби давлатй ё чамъиятй бо максади суст кардани асосхои сохти конститутсионй ё амнияти давлат, хамчунин бо максади катъ гардонидани фаъолияти давлатй ё дигар фаъолияти сиёсй ё содир намудани чунин кирдор бинобар интиком барои чунин фаъолият (акти террористй) бо беамалй дар холатхое сурат мегирад, ки шахси гунахкор ухдадории андешидани чорахои пешгирии маргро ичро накунад;

4. Тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй бояд аз лахзаи содир намудани харакатхо, ки ба махрум кардан аз хаёт ва суикасд ба хаёти чабрдида вобаста аст,хотимаёфта дониста шавад. Ин аз он шаходат медихад, ки таркиби м. 310 КЧ ЧТ расмй мебошад, яъне, чиноят аз лахзаи содир кардани кирдор, сарфи назар аз окибатхои он, анчомёфта хисобида мешавад;

5. Чой ва вакти тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё арбоби чамъиятй танхо дар якчоягй бо дигар холатхои дорои хусусияти объективй таъсир расонида, барои бандубасти м. 310 КЧ ЧТ ахамият надоранд.

Пайнавишт:

1. Шарипов Т. Ш., Азимов Н.Б., Камолов З.И., Насриддинов Н. Хуцуци цинояти. -Душанбе, 2010. - 256 с.

2. Мамедов А. Соотношение и взаимосвязь объекта и объективной стороны преступления // Уголовное право. - 1999. - № 2. - С. 54-62.

3. Хуцуци цинояти /Китоби дарси зери таурири н.и.у., дотсент Х..С. Салимов ва н.и.у., дотсент Н.А. Fаффорова. - Душанбе: Ирфон, 2011. - 344с.

4. Кудрявцев В. Н. Объективная сторона преступления. - Москва: Госюриздат, 1960. - 244 с.

5. Тимейко Г.В. Общее учение об объективной стороне преступления. - Ростов-на-Дону: Изд-во Ростовского университета, 1977. - 216 с.

6. Звонарев О. Ю. Уголовная ответственность за посягательство на жизнь государственного или общественного деятеля. - Донецк, 2005. - 120 с.

7. Побегайло Э. Ф. Умышленные убийства и борьба с ними. - Воронеж, 1965. - 206 с.

8. Дьяков С. В. Преступления против основ конституционного строя и безопасности государства: уголовно-правовое и криминологическое исследование / 2-е изд., испр. и доп. - Санкт-Петербург: Юридический центр-Пресс, 2012. - 267с.

9. Гришаев П. Ф., Журавлев М. П. Преступления против порядка управления. - Москва, 1963. - 258 с.

10. Сотула О.С. Кримтальна в1дпов1дальтсть за посягання на життя державного чи громадського д1яча. Дисертащя на здобуття наукового ступеня кандидата юридичних наук. - Хартв, 2003. - 201с.

11. Уголовное право России. Общая часть: учебник для вузов / Под ред. Ф.Р. Сундурова. -

Казань: Изд-во Казанск. ун-та, 2016. - 864 с.

12. Турецкий М.В. Особо опасные государственные преступления. - Москва: Изд-во

Московск. ун-та, 1965. - 90 с.

13.Жордания И. Ш. Структура и правовое значение способа совершения преступления. -Тбилиси: Сабчота Сакартвело, 1977. - 277 с.

14.Панов Н. И. Способ совершения преступления и уголовная ответственность. -Харьков: Вища шк. Изд-во Харьковск. ун-та, 1982. - 160 с.

Reference Literature:

1. Sharipov T.Sh., Azimov N.B., Kamolov Z.I., Nasriddinov N. Criminal Law. - Dushanbe, 2010. - 256pp.

2. Mamedov A. Correlation and Mutual Connection of Object and Objective Side of Crime// Criminal Law. - 1999, №2. - 54-62pp.

3. Criminal Law// Educational Text-Book// Under the editorship of Associate Professor, candidate of juridical sciences Kh.S. Salimov; Associate Professor N.A. Gafforova. -Dushanbe: Cognition, 2011-344pp.

4. 4.Kudryavtsev V.N. Objective Side of Crime. - Moscow: State Juridical Publishing-House, 1960. - 244pp.

5. Timeiko G.V. General Tenet of Objective Side of Crime.-Rostov-on-Don: Publishing-House of Rostov University, 1977. - 216pp.

6. Zvonaryov O. Yu. Criminal Answerability for Infringement upon the Life of a Statesman or a Public Actor. - Donetsk, 2015. - 120pp.

7. Pobegailo E.F. International Murders and Combat with them. - Voronezh, 1965. - 206pp.

8. 8.Dyakov S.V. Crimes versus the Foundations of Constitutional Frameworks and State Security: Criminal-Legal and Criminological Investigation// The 2nd edition, revised and enlarged. - Saint-Petersburg: Juridical Press-Centre, 2012. - 267pp.

9. Grishayev P.F., Zhuravlyov M.P. Crime versus the Order of Governance. - Moscow, 1963. - 258pp.

10. Sotula O.S. Criminal Answerability for Infringement upon the Life of a Statesman or a Public Actor. Candidate dissertation in jurisprudence. - Kharkov, 2003. - 201pp.

11. Criminal Law of Russia. General Part: Educational text-book for higher schools// Under the editorship of F.R.Sundurov. - Kazan: Publishing-House of Kazan University, 2016. -864pp.

12. Turetsky M.V. Especially Dangerous State Crimes. - Moscow: Publishing-House of Moscow University, 1965. - 90pp.

13. Zhordaniya I.Sh. Structure and Legal Importance of the Way of Crime Committing. -Tbilisi: Sabchota Sakartvelo, 1977. - 277pp.

14. Panov N.I. The Way of Committing Crime and Criminal Answerability. - Kharkov: Higher School. Publishing-House of Kharkov University, 1982. - 160pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.