Научная статья на тему 'Concept and peculiarities of constitutional-legal responsibility'

Concept and peculiarities of constitutional-legal responsibility Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
2251
113
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КОНСТИТУЦИОННОЕ ПРАВОНАРУШЕНИЕ / ЮРИДИЧЕСКАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ / КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ / ПРИЗНАКИ ОТВЕТСТВЕННОСТИ / СУБЪЕКТ И ОБЪЕКТ / КОНСТИТУЦИОННАЯ САНКЦИЯ / CONSTITUTIONAL OFFENSE / JURIDICAL ANSWERABILITY / CONSTITUTIONAL-LEGAL RESPONSIBILITY / SIGNS OF ANSWERABILITY / SUBJECT AND OBJECT / CONSTITUTIONAL SECTION / ҳУқУқВАЙРОНКУНИИ КОНСТИТУТСИОНӣ / ЦАВОБГАРИИ ҳУқУқӣ / ЦАВОБГАРИИ ҳУқУқИЮ КОНСТИТУТСИОНӣ / АЛОМАТҳОИ ЦАВОБГАРӣ / СУБЪЕКТ ВА ОБЪЕКТИ ЦАВОБГАРИИ ҳУқУқӣ-КОНСТИТУТСИОНӣ / МУЦОЗОТИ КОНСТИТУТСИОНӣ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Бобоев А.Х., Латипов С.У.

Рассматривается один из важнейших институтов науки конституционного права конституционно-правовая ответственность. Отмечается, что проблема юридической ответственности занимает одно из центральных мест и в общей теории права, и в отраслевых юридических науках, включая конституционное право. Однако вопрос о понятии юридической ответственности остается дискуссионным и общепризнанного определения юридической ответственности до сих пор не выработано. На основе теоретико-правового и сравнительного подхода раскрыты общие признаки, которые выделяют конституционно-правовую ответственность из других видов правовой ответственности. Отмечается, что, будучи одним из видов юридической ответственности, конституционно-правовая ответственность обладает всеми признаками, которые выделяют юридическую ответственность из других социальных явлений. Она, как и любая другая юридическая ответственность, является мерой государственного принуждения, основанной на юридическом и общественном осуждении правонарушения и выражающейся в установлении для правонарушителя определенных отрицательных последствий.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Мафхум ва хусусиятхри ҷавобгарии хуқуқию конститутсионй

The article deals with one of the most important institutions of constitutional law science -constitutional-legal responsibility. It is underscored that the problem of legal responsibility occupies one of the central places, both in the general theory of law and in branch juridical sciences, constitutional law inclusive. However, the issue of the concept of legal liability and a generally recognized definition of legal responsibility remains controversial as it has not been worked out yet. It is noted that being one the forms of legal responsibility, constitutional-legal answerability is a set of characteristics that singles out legal responsibility from other social phenomena. Like any other legal responsibility, it is a measure of state coercion based on legal conviction and public condemnation of offenses and expressed in establishing certain negative consequences for an offender.

Текст научной работы на тему «Concept and peculiarities of constitutional-legal responsibility»

12.00.02 КОНСТИТУЦИОННОЕ И МУНИЦИПАЛЬНОЕ ПРАВО 12.00.02 CONSTITUTIONAL AND MUNICIPAL LAW

УДК 342 ББК 67.072

МАФХУМ ВА ХУСУСИЯЩОИ ЦАВОБГАРИИ

хукукию

КОНСТИТУТСИОНЙ

ПОНЯТИЕ И ОСОБЕННОСТИ КОНСТИТУЦИОННО-ПРАВОВОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ

CONCEPT AND PECULIARITIES OF CONSTITUTIONAL-LEGAL RESPONSIBILITY

Бобоев Анварбек Хуцаевич,

н.и.%., дотсент, мудири кафедраи %уцуци конститутсионии ДД^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд) Латипов Суннатулло Убайдуллоевич

донишцуи курси 5-уми факултети %уцуцшиносии ДД^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Бобоев Анварбек Хужаевич, к.ю.н., доцент,заведущий кафедрой конституционного права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд) Латипов Суннатулло Убайдуллоевич,

студент 5 -го курса юридического факультета ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

Boboev Anvarbek Khuzhaevich, head of the department of the constitutional law under the TSULBP, candidate of juridical sciences, Associate Professor (Tajikistan, Khujand) E-MAIL:boboеv-anvar@mail. ru Latipov Sunnatullo Ubaidulloevich, student of the 5th course of the full-time department, Faculty of Law of TSULBP (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: sunnatullo. latipov@mail. ru

Калидвожа^о: %уцуцвайронкунии конститутсиони, цавобгарии %уцуци, цавобгарии %уцуцию конститутсиони, аломат%ои цавобгари, субъект ва объекти цавобгарии %уцуци-конститутсиони, муцозоти конститутсиони

Дар мацола яке аз масъала%ои му%ими ни%оди (институти) %уцуци конститутсиони - цавобгарии %уцуцию конститутсиони барраси карда шудааст. Кайд мегардад, ки масоили цавобгарии %уцуци %ам дар назарияи умумии %уцуц ва %ам дар со%а%ои илми %уцуцшиноси, аз цумла %уцуци конститутсиони яке аз цой%ои марказиро ишгол менамояд. Айни замон масъалаи маф%уми цавобгарии %уцуци дар илми %уцуцшиноси %алли пурраи худро наёфтааст ва таърифи аз цониби умум эътирофгаштаи цавобгарии %уцуци то %ол та%ия нашудааст. Дар асоси усули назарияви-%уцуци ва муцоисави аломат%ои умумие муайян шудаанд ки цавобгарии %уцуцию конститутсиониро аз дигар намуд%ои цавобгарии %уцуци цудо менамоянд. Кайд мегардад, ки цавобгарии %уцуцию конститутсиони %амчун яке аз намуд%ои цавобгарии %уцуци дорои %амаи аломат%ои умумие мебошад, ки цавобгарии %уцуциро аз дигар зу%урот%ои ицтимои цудо менамояд.

Вай ба монанди дигар цавобгарщои цуцуцй чораи мацбуркунии давлати ба цисоб рафта, ба мацкумкунии цуцуци ва цамъиятии цуцуцвайронкуни асос ёфта, дар муцаррар намудани оцибатцои муайяни номатлуб барои шахси цуцуцвайронкунанда ифода мегардад.

Ключевые слова: конституционное правонарушение, юридическая ответственность, конституционно-правовая ответственность, признаки ответственности, субъект и объект, конституционная санкция

Рассматривается один из важнейших институтов науки конституционного права - конституционно-правовая ответственность. Отмечается, что проблема юридической ответственности занимает одно из центральных мест и в общей теории права, и в отраслевых юридических науках, включая конституционное право. Однако вопрос о понятии юридической ответственности остается дискуссионным и общепризнанного определения юридической ответственности до сих пор не выработано. На основе теоретико-правового и сравнительного подхода раскрыты общие признаки, которые выделяют конституционно-правовую ответственность из других видов правовой ответственности. Отмечается, что, будучи одним из видов юридической ответственности, конституционно-правовая ответственность обладает всеми признаками, которые выделяют юридическую ответственность из других социальных явлений. Она, как и любая другая юридическая ответственность, является мерой государственного принуждения, основанной на юридическом и общественном осуждении правонарушения и выражающейся в установлении для правонарушителя определенных отрицательных последствий.

Keywords: constitutional offense, juridical answerability, constitutional-legal responsibility,

signs of answerability, subject and object, constitutional section

The article deals with one of the most important institutions of constitutional law science -constitutional-legal responsibility. It is underscored that the problem of legal responsibility occupies one of the central places, both in the general theory of law and in branch juridical sciences, constitutional law inclusive. However, the issue of the concept of legal liability and a generally recognized definition of legal responsibility remains controversial as it has not been worked out yet.

It is noted that being one the forms of legal responsibility, constitutional-legal answerability is a set of characteristics that singles out legal responsibility from other social phenomena. Like any other legal responsibility, it is a measure of state coercion based on legal conviction and public condemnation of offenses and expressed in establishing certain negative consequences for an offender.

Чдвобгарии хукукй - них,оди (институти) мухимтарини хар як низоми хукукй, яке аз аломатх,ои назарраси хукук, унсури зарурии механизми амали он мебошад. Аз ин ру масоили чавобгарии хукукй чй дар назарияи умумии хукук ва чй дар сохахои илми хукук, аз чумла дар хукуки конститутсионй яке аз мав;еъх,ои марказиро ишгол менамоянд.

Дар маохизи илмй чавобгарии хукукй маъмулан хдмчун чораи мачбуркунии давлатй, ки ба махкумкунии хукукй ва чамъиятй асос ёфта, дар муцаррар намудани окибатхои муайяни номусоид дар шакли махдудиятхои (махрумиятхои) шахсй ё молумулкй ифода мегардад, маънидод карда мешавад.

Азбаски чавобгарии хукукй яке аз воситахои асосии ташкили ичроиши дурусти (дахлдори) нишондодхои санадхои хукукй, огохкунй ва пешгирии кирдори аз чихати конун гайримакбули субъектони муносибатхои хукукй мебошад, он ба хамаи сохахои хукук, аз чумла ба хукуки конститутсионй хос аст.

Чдвобгарии хукукию конститутсионй, ки яке аз намудхои чавобгарии хукукй мебошад, хамаи аломатхоеро, ки чавобгарии хукукиро аз дигар зухуроти чамъиятй фарк мекунонад, дар бар мегирад. Он чун дигар намудхои чавобгарии хукукй чораи мачбуркунии давлатй мебошад, ки ба махкумкунии хукукй ва чамъиятии хукуквайронкунй асос ёфта, дар мукаррар намудани окибатхои номусоиди (манфии) муайян барои шахси хукуквайронкунанда зохир мешавад. Ин масъала вактхои охир дар назарияи хукуки конститутсионй низ ахамияти махсусро касб карда истодааст.

Х,олати мазкур ба он вобаста аст, ки таи солхои 1994-2017 сохаи хукуки конститутсионй, махсусан конунгузорй дар ин соха бо сабабхои маълум хеле инкишоф ёфт. Муносибатхои чамъиятие, ки предмети танзими хукуки конститутсионй ба шумор мераванд, сол то сол тавсеа меёбанд. Аз ин ру, кафолати татбики меъёрхои ин соха, масъалаи руи кор омадани чавобгарии конститутсиониро ба миён оварда аст. Амалияи нави давлатию хукукй дар назди илми хукуки конститутсионй вазифаи нави тахлил ва коркарди чавобгарии хукуки конститутсиониро мегузорад. Эълон гардидани сохибихтиёрии давлатии Чумхурии Точикистон ва рушди минбаъдаи он боиси ба вучуд омадани муносибатхои зиёди хукукию конститутсионй, ба монанди ташкил намудани макомоти мухимтарини давлатй дар асоси принсипи тачзияи хокимияти давлатй, дар заминаи бунёди чомеаи демокративу давлати хукукбунёд инкишоф ёфтани давлату чамъият, пайдо гаштани падидахои нави сиёсй ва хукукиву давлатй гардид. Ин муносибатхо дар мачмуъ таъмини механизми амалишавии пуррахокимиятии халкро такозо мекунанд. Ниходи (институти) чавобгарии хукукию конститутсионй аз чумлаи чунин механизмхо ба шумор меравад. Чдвобгарии хукукию конститутсионй намуди махсуси чавобгарии хукукй буда, мазмун, мухтаво ва махсусияти он ба мавкеъ ва накши худи хукуки конститутсионй дар низоми хукуки миллй вобастагй дорад.

Оид ба муайян намудани номгузории ин намуди чавобгарй байни олимон фикри ягона вучуд надорад. Н. М. Колосова [8, с.90] ва Д.С. Сафаров [9, с. 9] истилохи «чавобгарии конститутсионй»-ро истифода мебаранд. С.А. Авакьян [5, с. 9-32] бошад хам истилохи «чавобгарии конститутсионй» ва хам истилохи «чавобгарии хукукию конститутсионй»-ро мавриди истифода карор медихад. Олимон Е. И. Козлова, О. Е. Кутафин [7, с. 33] мафхуми «чавобгарии хукукию конститутсионй»-ро кобили кабул мешуморанд. Азбаски «чавобгарии конститутсионй» -чавобгарии дар меъёрхои Конститутсия пешбинишуда аст, он дар сурати вайрон намудани меъёрхои конститутсионй ба миён меояд. «Чдвобгарии хукукию конститутсионй» бошад дар меъёрхои хукуки конститутсионй пешбинй гардида, метавонад дар сурати вайрон намудани ухдадорихои дар меъёрхои хукуки конститутсионй мукараргардида татбик шавад. Дар айни хол хукуки конститутсионй дар худ на танхо меъёрхои дар

Конститутсияи Ч,умх,урии Тоцикистон мустахкамшуда, балки дигар сарчашмахои конститутсиониро низ дар бар мегирад. Аз гуфтахои боло ба хулоса омадан мумкин аст, ки мафхуми «цавобгарии хукукию конститутсионй» нисбат ба мафхуми «цавобгарии конститутсионй» васеътар буда, хама пахлухои масъаларо дар бар мегирад ва истифодаи он ба максад мувофик аст.

Мацбуркунй хамчун аломати цавобгарии ху;у;й тарзи давлатй-хокимиятии саркуб кардани амали манфии субъектони алохида ва бо ин рох тобеъ намудани онхо ба меъёрхои ху;у;й мебошад. Мацбуркуниро татби; намуда, давлат на танхо ба ху;у;вайронкунанда таъсир мерасонад, балки чорахоеро амалй менамояд, ки барои пешгирии ху;у;вайронкунй равона шудаанд.

Аломати дигари умумии цавобгарии ху;у;й ба ху;у;вайронкунанда му;аррар намудани о;ибатхои номусоиди муайян мебошад, яъне муцозоте (санксияхое), ки аз тарафи давлат хангоми вайрон намудани меъёрхои ху;у;й татби; мегарданд.

Дар ху;у;и конститутсионй имконияти татби;и чорахои мацбуркунй, инчунин чорахои таъсиррасонй барои ху;у;варонкунихои муайян пешбинй шудааст. Масалан, мувофи;и Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон Президенти Чумхурии Тоцикистон санадхои ма;омоти хокимияти ицроияро хангоми мухолифати онхо ба Конститутсия ва ;онунхо бекор мекунад ва ё бозмедорад (банди 6 м. 69). Бекор намудани санад аз цониби Президенти Чумхурии Тоцикистон, ки муносибати ху;у;ии ба вуцуд омадаро ;атъ менамояд, фаро расидани о;ибатхои кабули санади гайри;онунро пешгирй менамояд. Fайр аз ин, бекоркунии мазкур муцозоти конститутсионй-ху;у;й мебошад, ки дар шакли ху;у;ии о;ибати риоя накардани меъёрхои ху;у;и конститутсионй ифода меёбад. Ин о;ибатхо ба ху;у;вайронкунанда хусусияти номусоид доранд.

Хдмин тавр, ба цавобгарии ху;у;ию конститутсионй, чун дигар намуди цавобгарии ху;у;й, унсури цазо, чун о;ибатхои номусоид барои ху;у;вайронкунанда хангоми вайрон намудани меъёрхои ху;у;и конститутсионй хос мебошад. Ин цазо хама ва;т табиати давлатию хокимиятй ва мацбуркунй дорад.

Аммо дар цавобгарии ху;у;ию конститутсионй цазо хусусиятхои хоси худро дорад, ки онро аз цазохои дигар намудхои цавобгарии ху;у;й фар; мекунонад. Масалан, агар цазои циноятй дар махрумсозихои хусусияти шахсй ва молумул-кидошта ифода гардад, о;ибатхои ху;у;ии татбики цавобгарии ху;у;ию конститутсионй хусусияти баркарорсозиро сохиб аст. Дар цавобгарии ху;у;ию консти-тутсионй чунин чорахои мацбуркунии давлатй, ба монанди мусодираи молу мулк, царима ва монанди инхо цой надоранд.

Чавобгарии ху;у;ию конститутсионй танхо аз муцозот барои вайрон намудани меъёрхои ху;у;й иборат нест. Дар ин цо дар мадди аввал функсияи ху;у;-бар;ароркунии цавобгарй меистад. Масалан, дар ху;у;и гражданй бар;ароркунй дар талофй (цуброн) кардани заррари расонида, ба холати аввала баргардонидан ифода мегардад, дар ху;у;и конститутсионй бошад, он дар бартарафкунии вайронкунии ;онун ва ;абули чорахо барои таъмини фаъолияти муътадили дастгохи давлатй, фаъолияти вакилон, шахсони мансабдор, амалй намудани ху;у;, озодй ва вазифахои конститутсионии шахрвандон тацассум меёбад [7, с. 34].

Хамин тавр, чавобгарии хукукию конститутсионй арзёбии манфии фаъолияти шахрвандон, макомоти давлатй, шахси мансабдор ва гайра, инчунин чораи мачбур-кунй, татбики мучозоти меъёри хукукй аз чониби давлат мебошад.

Дар баробари аломатхои умумй, ки ба хамаи дигар намудхои чавобгарй хос аст, чавобгарии хукукию конститутсионй аломатхои худро дорост, ки ба дигар намуди чавобгарии хукукй хос намебошанд. Ин аломатхо бо вижагии предмети хукуки конститутсионй алокамандй доранд.

Хукуки конститутсионй муносибатхои бунёдиеро танзим менамояд, ки онхо мазмуни хамаи дигар муносибатхои чамъиятиро дар тамоми сохахои фаъолият муайян менамояд. Он на танхо принсипи сазовори чазо будани хамаи кирдорхое, ки ба вайрон кардани муносибатхои чамъиятй равона шудаанд, мукаррар мекунад, балки манъкунихои умумиро низ барои содиркунии ин ё он кирдор пешбинй менамояд. Масалан, мутобики Конститутсияи Чумхурии Точикистон (кисмхои 4,5 моддаи 6) хеч як иттиходияи чамъиятй, хизбхои сиёсй, гурухи одамон ва ё фарде хукук надорад, ки хокимияти давлатиро гасб намояд. Fасби хокимият ва ё тасарруфи салохияти он манъ аст.

Чунин намуди манъкунй барои содир намудани ин ё он кирдор мукаррар кардани чавобгарии хукукиро дар сохахои гуногуни хукук такозо менамояд. Онхо ба таври мушаххас дар Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон [3] ва дигар санадхои хукукй мукаррар карда мешаванд. Бинобар ин кирдори зиддихукукй, ки ин манъкунихоро халалдор месозад, хамзамон ду намуди муносибатхои хукукиро вайрон менамоянд: хукукии конститутсионй ва муносибати хукукии мушаххаси дигар сохаи хукук, ки муносибати хукукии конститутсиониро чузъан муайян мекунад. Аммо ин хукуквайронкунихо татбики хамон чораи чавобгариро ба вучуд меоранд, ки дар конунгузорй мукаррар шудааст. Чунин чораро хамеша бо он сохаи хукук муайян мекунад, ки манъкунии конститутсионй-хукукиро мушаххас менамояд. Вобаста ба худи манъкунй бошад, он танхо ба зарурати таъсири хукукии давлат, чалби субъекти гунахгор ба чавобгарии хукукй ишора менамояд. Албатта, ин чунин маъно надорад, ки чавобгарии хукукию конститутсионй хама вакт танхо бо ягон намуди дигари чавобгарй таъмин карда мешавад.

Хусусияти хоси предмети хукуки конститутсионй дар он аст, ки танзими конститутсионй-хукукии муносибатхои чамъиятй дар сохаи гуногуни хаёти чамъиятие, ки ин соха дар бар мегирад, якхела нест. Дар хар як сохахои хаёти чамъиятй меъёрхои хукуки конститутсионй танхо муносибатхои бунёдиро танзим менамояд. [6, с. 48]. Танзими пурраи онхо бо дигар сохахои хукук амалй карда мешавад. Масалан, дар к.5 м.8 Конститутсияи Чумхурии Точикистон мукаррар шудааст: "Таъсис ва фаъолияти иттиходияхои чамъиятй ва хизбхои сиёсие, ки нажодпарастй, миллатгарой, хусумат, бадбинии ичтимой ва мазхабиро таргиб мекунанд ва ё барои бо зурй сарнагун кардани сохтори конститутсионй ва ташкили гуруххои мусаллах даъват менамоянд, манъ аст" [1, с. 3]. Ин намуди манъкунй, ки дар Конститутсия пешбинй шудааст, чавобгарии чиноятиро ба миён меорад. Дар дигар сохахои хаёти чамъиятй предмети хукуки конститутсионй тамоми мачмуи муносибатхои чамъиятиро фаро мегирад. Махз, дар чунин сохахои хаёти чамъиятй чавобгарии хукукию конститутсионй низ татбик мегардад. Масалан, дар рафти

ташкил, цараён ва цамъбасти интихобот. Дар во;еъ, дар ин шароит давлат метавонад барои хифзи муносибатхои цамъиятии муайян на танхо чорахои ху;у;ии конститутсионй, балки дигар намудхои цавобгарии ху;у;иро низ татби; намояд.

Истифодаи дигар намудхои цавобгарии ху;у;й дар холатхои мазкур бо он ало;аманд аст, ки муносибатхои цамъиятие, ки предмети ху;у;и конститутсиониро ташкил мекунанд, асосй, бунёдй мебошанд. Онхо заминаи низоми мураккаби муносибатхои ицтимоиро, ки ба таъсири ху;у;й ниёз доранд, ташаккул медиханд. Хамаи онхо бо ташаккули цамъият ва механизме, ки тавасссути он идораи хамаи сохахои цамъият амалй шуда, ягонагии он нигох дошта мешавад, алокаманд мебошанд. Аз хамин сабаб, давлат хамаи намудхои цавобгарии хукукиро барои хифзи онхо истифода мебарад.

Зарурати истифодаи хамаи намудхои цавобгарии ху;у;й барои хифзи муносибатхои ху;у;ии конститутсионй, хамчунин бо махсусияти муцозоти цавобгарии ху;у;ию конститутсионй муайян карда мешавад, ки маъмулан ба сари худ хусусиятхои цазодихй ва цуброн намуданро надоранд.

Х,амин тарик, цавобгарии хукукию конститутсионй дар сурати вайрон намудани меъёрхои хукуки конститутсионй ба миён омаданаш мумкин аст. Х,ол он, ки на хамаи цавобгарй барои вайрон намудани ин кабил меъёрхо хукукию конститутсионй шуда метавонад. Масалан, мувофики моддаи 18 Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон "Хец кас аз хаёт махрум карда намешавад, ба истиснои хукми суд барои цинояти махсусан вазнин". Ба хамин тарик, дар ин моддаи Конститутсия сухан на дар хусуси цавобгарии хукукию конститутсионй, балки цавобгарии циноятй меравад.

Оид ба алокамандии цавобгарии хукукию конститутсионй бо дигар намудхои цавобгарии хукукй изхори назар намуда, якчанд роххои татбики якцоя ва алохиди онхоро цудо намудан мумкин аст. Якум, татбики ин ё он намуди цавобгарй, цавобгарии хукукию конститутсиониро истисно карданаш мумкин аст. Масалан, гасби хокимият ва ё тасарруфи салохияти он аз цониби шахс боиси ба цавобгарии циноятй кашида шудани у мегардад. Дуюм, татбики цавобгарии хукукию конститутсионй метавонад зарурати истифода ин ё он цавобгариро истисно намояд. Масалан, истеъфодаи вазир бинобар амалхои номатлубаш, чун коида нисбат ба у татбик намудани чорахои цавобгарии интизомиро истисно менамояд.

Дар баъзе холатхо цавобгарии хукукию конститутсионй мумкин аст новобаста аз истифода шудани дигар намуди цавобгарии хукукй татбик гардад. Масалан, вайрон намудани коидахои хисоби овозхо боиси бекор шудани натицаи интихобот мегардад, новобаста аз он, ки гунахгорон ба цавобгарии циноятй кашида шудаанд ё не (моддаи 151 КЧ ЧТ) [3].

^айд кардан зарур аст, ки татбики дигар намуди цавобгарй мумкин аст татбики хатмии цавобгарии хукукию конститутсиониро ба миён орад. Масалан, бо сабаби эътибори конунй пайдо намудани хукми айбдоркунии суд нисбат ба шахсе, ки вакил мебошад, макомоти конунгузор (намояндагй)-и дахлдор дар хусуси пеш аз мухлат катъ намудани ваколатхои вакилии у карор кабул менамояд.

Хусусияти хоси цавобгарии хукукию конститутсионй дар он ифода мегардад, ки шакли ягонаи мурофиавии татбики он вуцуд надорад. ^ариб ба хар як чораи цавобгарии хукукию конститутсионй тартиби махсуси таъинот ва татбик мувофик меояд. Масалан, барканор намудани президент ва дигар мансабдорони олии давлатй

аз мансаб, тартиби бекор кардани санади гайриконунй ва ё тартиби пароканда кардани макомоти намояндагии хокимияти давлатй ва г.

Чавобгарии хукукию конститутсионй ду чанбаи асосй дорад - химоявй (барка-роркунй) ва чазодихй (чаримавй). Масалан, гайриконститутсионй эътироф намудан ва бекор кардани санади меъёрй-хукукй асосан бо максади бартараф намудани хатоихо дар хукукэчодкунй татбик гардида, табиати хукукии он чанбаи химоявй, баркарор намудани тартиботи конститутсиониро дорад. Махрум кардан аз шахрван-дй ва бекор намудани дахлнопазирй бошад, характери чазодихиро дорад [9, с. 9].

Содир намудани хукуквайронкунии конститутсионй аз чониби субъектони чавобгарии хукукию конститутсионй, асоси чавобгарии хукукию конститутсионй ба хисоб меравад. Ба ибораи дигар, кирдоре (амал ё беамалие), ки тибки конун зидди хукук буда, боиси татбики чорахои чавобгарии хукукию конститутсионй мегардад.

Зери мафхуми хукуквайронкунии конститутсионй тамоми кирдорхо (харакат ё бехаракатй) дар назар дошта мешаванд, ки модели дахлдори конститутсионии рафторро вайрон, махдудиятхои конститутсиониро истисно ва ё ба асосхои бунёдй ва мазмуни Конститутсия тачовуз мекунанд. Ин намуди хукуквайронкунй хамчун зухуроти манфй дар хаёти давлативу чамъиятй бо вучуди оне, ки ба асосхои сохтори конститутсионии давлат зарари чиддй мерасонад, окибати вазнинро барои содиркунандаи он ба миён намеорад. Чунки кирдоре ба асосхои сохтори конститутсионй зарари чиддй мерасонад, аллакай хамчун чиноят баррасй мегардад. Масалан, тибки талаботи ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи иттиходияхои чамъиятй" (м.35) [4] дар сурати аз тарафи иттиходияи чамъиятй риоя накардани му^аррароти Конститутсияи Чумх,урии Точикистон, ^онунгузории Чумхурии Точикистон ва содир намудани амалхои мухолифи ма^садхои оинномавй фаъолияти онхо боздошта мешавад (чавобгарии хукукию конститутсионй). Агар фаъолияти он (иттиходияхои чамъиятй) барои бо рохи зуроварй гасб кардани хокимияти давлатй ё бо зуроварй нигох доштани он ё бо рохи зуроварй тагйир додани сохти конститутсионй ё бо рохи зуроварй вайрон кардани тамомияти арзии Чумхурии Точикистон, инчунин мусоидат кардан ба содиркунии чунин кирдорхо, равона шуда бошад, чавобгарии чиноятй татбик карда мешавад (м. 307 КЧ ЧТ).

Хусусияти хоси чавобгарии хукукию конститутсионй дар он аст, ки хам дар холати мавчуд будани меъёр дар хусуси амали зиддихукукии субъектони хукуки конститутсонй татбик мешавад ва хам дар холатхое татбик мешавад, ки расман бо вучуди, ки расман набудани чунин меъёрхо кирдори субъектони муносибатхои хукуки конститутсонй бар хилофи максад ва принсипхои конунгузории амалкунанда мебошад. Дар чунин маврид ноил нагардидан ба натичаи дилхох, амали гайримаксаднок, кирдори номатлуб ва гайраи субъект асоси чавобгарй мегардад.

^исми зиёди субъектони чавобгарии хукукию конститутсионй макомот ва шахсони мансабдоре мебошанд, ки салохияти кабули карорхои дорои ахамияти чумхуриявй ва ё махаллй доранд. ^абули карор ва конунхои бемавриду бесамар метавонад хам ба давлат ва хам ба ахолй зарари бузург расонад.

Х,амзамон чунин зарар метавонад дар сурати нокомии макомот ва шахсони мансабдори давлатй дар татбики ухдадорихои ба зимаашон гузошташуда, тахрезии сиёсате, ки чавобгуи максад ва манфиатхои чомеа ва давлат намебошад, зохир гардад.

Дар чунин холат мумкин аст, хатто дар сурати пешбинй нагардидани чунин шакли хукуквайронкунй цавобгарии хукукию конститутсионй нисбат ба макомот ва шахсони мансабдор татбик шавад.

Максади цавобгарии хукукию конститутсионй танхо цазо нест. Вазифаи асосии он хавасманд намудани амалхои манфиатовари субъектони босалохият мебошад. Агар дар амал фаъолияти манфй зохир нашавад, он гох чунин чорахои хос, ба монанди иваз намудани хайати шахсй, шахси мансабдори рохбарикунанда татбик мешавад.

Чунин вижагии цавобгарии хукукию конститутсионй аз махсусияти механизми танзими муносибатхои цамъиятй тавассути меъёрхои хукуки конститутсонй бармеояд, ки на хамеша кирдори субъктони муносибатхои хукукии конститутсониро дар хусуси ин ё он амали зиддихукукй батафсил аён менамояд.

Бо вуцуди он цавобгарии хукукию конститутсионй як навъи цавобгарии хукукй аст. Аз ин ру мавцудияти мукаррароти дахлдори хукукй шарти мухими татбики он аст.

Бинобар ин вайрон намудани меъёрхои алохидаи хукуки конститутсионй инъикоси хукукии расонидани зарар ба он мебошад. Ин мохияти моддии хукук-вайронкунии конститутсионро баён мекунад.

Дар сурати тахлили амали субъектони муносибатхои хукуки конститутсонй тибки мукаррароти конун мумкин аст якчанд намудхои рафтори номатлубро цудо намуд:

- вайрон намудани бевоситаи меъёрхои Конститутсия, дигар сарчашмахои хукуки конститутсионй;

- ицро накардани ухдадорихои конститутсионй аз цониби макомоти давлатй ва ашхоси мансабдори онхо;

- ицроиши гайриматлуби онхо.

Дар тацриба маъмулан бевосита вайрон намудани меъёрхои хукуки конститутсионй мушохида мешавад. Бисёр вакт вайрон намудани меъёрхои хукуки конститутсионй аз цониби шахсони мансабдор, шахрвандон ва дигар субъектони инфиродй мушохида мешавад, ки кобилияти делектии конститутсионй доранд, яъне барои амалхои зиддихукукии худ кобилияти цавоб доданро доранд.

Асос бахри татбики чорахои цавобгарии хукукию конститутсионй мумкин аст бо ёрии меъёрхои ахлокй муайян карда шавад. Ин цо он амалхои номатлуби субъектони муносибатхои хукуки конститутсонй, ки аз нук,таи назари конун низ зиддихукукй махсуб ёфта, боиси цавобгарии хукукию конститутсионй мегарданд, дар назар дошта шудааст. Чунончй, мувофики ^онуни конститутсионии Чумхурии Тоцикистон "Дар бораи макомоти прокуратураи Чумхурии Тоцикистон" (м.53) [2] прокуророн, муфаттишон ва дигар кормандони макомоти прокуратура шахсоне шуда метавонанд, ки шахрванди Чумхурии Тоцикистон буда, дорои сифатхои лозимаи корию ахлокй мебошанд. Онхо бояд шарафи касбии худро азиз доранд, дар садокатмандй, тозагии ахлокй ва хоксорй намунаи ибрат бошанд. Риоя накардани ин талабот барои фаъолият дар макомоти прокуратура монеъ мешавад. Ин маънои онро дорад, ки риоя накардани ин талабот, фарз мекунем аз цониби Прокурори Генералй ва ё муовинони у барои аз мансаб озод намудани онхо аз тарафи Президенти Чумхурии Тоцикистон дар асоси ризояти Мацлиси миллй далели кофй ба хисоб меравад.

Шахсони мансабдор аз номи халк ваколатхои мухими хокимиятиро амалй менамоянд. Шахсони мансабдор чомеаро идора мекунанд, бинобар ин ахлоки баланди онхо рамзи шаъну шараф ва обруи хокимият аст. Аз ин лихоз таачубовар нест, ки меъёрхои ахлокии дар конун пешбинишуда ба сифати яке аз асосхои мухими чавобгарии хукукию конститутсионй хизмат мекунанд.

Фарки чавобгарии хукукию конститутсионй аз дигар намуди чавобгарии хукукй дар он аст, ки баровардани хулосаи нихоиро дар хусуси бахо додан ба тарафи объективии хукуквайронкунии конститутсионй, ба субъекти дорои хукуки татбики чазохои конститутсионй-хукукдошта дода мешавад. Масалан, арзёбии фаъолияти Хукумат дар хусуси ичро накардани талаботи м.73 Конститутсияи Чумхурии Точикистон ба Президенти Чумхурии Точикистон тааллук дорад, ки хукуки ба истеъфо равон намудани Хукуматро дорад.

Хамин тарик, чавобгарии хукукию конститутсионй дар Чумхурии Точикистон хамчун падида дар чараёни ташаккул карор дорад, ки он ба муътдил амалй шудани меъёрхои хукуки конститутсионй мусоидат мекунад. Ба назари мо дар барномахои таълимии факултетхои хукукшиносии муассисахои олии кишвар дар доираи фанни таълимии "Назарияи давлат ва хукук" ва "Хукуки конститутсионй" ба рох мондани омузиши ин масъала ба манфиати кор аст.

Пайнавишт:

1. Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994. Бо тагйироту иловато аз 22 майи соли 2016. - Душанбе: Ганц. 2016. - 126 с.

2. Цонуни конститутсионии ЧТ аз 25 июли соли 2005 «Дар бораи мацомоти прокуратураи Чумхурии Тоцикистон» (Ахбори Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон аз 15.03.2016., № №1272)

3. Ахбори Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон аз 14.11.2016 с., №1359

4. Ахбори Мацлиси Олии Чумхурии Тоцикистон аз 23.11.2015 с., № 1242

5. Авакьян С.А. Актуальные проблемы конституционно-правовой ответственнос-ти.//Государство и право. -М. : Изд-во Московского университета, 2001. - С. 9-32.

6. Имомов А. %уцуци конститутсионии Чумхурии Тоцикистон. Душанбе, ЭР-грф. 2012. - 496 с.

7. Козлова Е.И., Кутафин О.Е. Конституционное право России: учебник. 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Проспект, 2010. - 608 с.

8. Колосова Н.М. Конституционная ответственность-самостоятельный вид юридической ответственности //Государство и право. - 1997. - № 2.- С.86-91.

9. Сафаров Д.С. Чавобгарии конститутсионй дар Чумхурии Тоцикистон //Ахбори Суди конститутсионии Чумхурии Тоцикистон. 2011.- №4.

Reference Literature:

1. Constitution of Tajikistan Republic from November 6, 1994 with Alterations and Addenda. from May 22, 2016. - Dushanbe: Treasure, 2016. - 126pp. (in Tajik)

2. Law of Tajikistan Republic from July 25, 2005 «On Procurator's Organ under Tajikistan Republic» (Tidings of Majlisi Oli of Tajikistan Republic from 15.03.2016., -#1272). (in Tajik)

3. Tidings of Majlisi Oli of Tajikistan Republic from 14.11.2016., -# 1359. (in Tajik)

4. Tidings of Majlisi Oli of Tajikistan Republic from 23.11.2015., - # 1242. (in Tajik)

5. Avakyan S.A. An Actual Problem of Constitutional-Legal Responsibility// State and Law. -M.: Moscow State publishing-house, 2001. - pp. 9 - 32. (in Russian)

6. Imomov A. Constitutional Law of Tajikistan Republic. - Dushanbe: ER-graph, 2012. - 496pp. (in Tajik)

7. Kozlova Ye.I., Kutafin O.Ye. Constitutional Law of Russia: manual. The fourth edition, revised and enlarged. - M. : Prospect, 2010. - 608 pp. (in Russian)

8. Kolosova N.M. Constitutional Responsibility as an Individual Form of the Juridical one // State and Law. - 1997. - # 2.

9. Safarov D.S. Constitutional Punishment in Tajikistan Republic // Tidings of Constitutional Court in Tajikistan Republic. 2011. - #4.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.