Научная статья на тему 'ШАРҳИ ИЛМИИ МАФҳУМҳОИ ЭКСТРЕМИЗМ, ТЕРРОРИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМ'

ШАРҳИ ИЛМИИ МАФҳУМҳОИ ЭКСТРЕМИЗМ, ТЕРРОРИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
353
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ШАРҳИ МАФҳУМҳО / СОХТОРИ КОНСТИТУТСИОНӣ / АМНИЯТИ МИЛЛӣ / ТАМОМИЯТИ АРЗӣ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Каримова Муаззам Мирзокаримовна

Як қатор ҷанбаҳои илмии шарҳи мафҳумҳои экстремизм, терроризм ва радикализм ба риштаи таҳлил кашида шудааст. Зарурати тақвият бахшидани муқовимат ба ҷиноятҳои дорои хусусияти экстремистӣ ва террористӣ, ки айни замон моҳият ва хусусияти фаромиллӣ пайдо кардаанд, таъкид шудааст. Экстремизм, терроризм ва радикализм ба амнияти миллии тамоми кишварҳои ҷаҳон таҳдиду хатари воқеӣ ба шумор меравад. Экстремизм, терроризм ва радикализм яке аз хатарҳои умумиҷаҳонии даврони муосир маҳсуб мешавад, ки ба амният ва бехатарии шахсият ва ҷомеа, сохти конститутсионии давлат, маънавиёт ва ахлоқ, саломатии аҳолӣ ва тамомияти марзии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳдид менамояд. Таърифи мафҳумҳои экстремизм, терроризм ва радикализм пешниҳод гардида, ҷанбаҳои илмии ин падидаҳо мавриди таҳлил қарор гирифтаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по языкознанию и литературоведению , автор научной работы — Каримова Муаззам Мирзокаримовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SCIENTIFIC INTERPRETATION OF THE CONCEPTS OF EXTREMISM, TERRORISM AND RADICALISM

A number of scientific aspects of the interpretation of such concepts as "extremism", "terrorism" and "radicalism" are analyzed. The need to strengthen the fight against crimes of extremist and terrorist orientation which has acquired a transnational character at the present time, is emphasized. Extremism, terrorism and radicalism pose a real threat to the national security of all the countries. This is one of the global problems of our time which threatens the security of individual and society, constitutional structure of the state, spirituality and morality, health of the population and territorial integrity of the Republic of Tajikistan being a part of the entire world . The definitions of extremism, terrorism and radicalism, their view on scientific aspects are stated and theoretically expounded.

Текст научной работы на тему «ШАРҳИ ИЛМИИ МАФҳУМҳОИ ЭКСТРЕМИЗМ, ТЕРРОРИЗМ ВА РАДИКАЛИЗМ»

12 00 08 УГОЛОВНОЕ ПРАВО 12 00 08 CRIMINAL LAW

УДК 343 ББК 67.518.5

ШАРХЦИЛМИИ Каримова Муаззам Мирзокаримовна, МАФХУУМХРИ "ЭКСТРЕМИЗМ", муаллими калони кафедраи ууцуци цинояти, "ТЕРРОРИЗМ"ВА" криминалистика ва пешгирии коррупсияи РАДИКАЛИЗМ" ДДХрСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

НА УЧНАЯ Каримова Муаззам Мирзокаримовна,

ИНТЕРПРЕТАЦИЯ ПОНЯТИЙ старший преподаватель кафедры уголовного

«ЭКСТРЕМИЗМ.», «ТЕРРОРИЗМ.» права, криминалистики и коррупции ТГУПБП

И «РАДИКАЛИЗМ» (Таджикистан, Худжанд)

SCIENTIFIC Karimova Muazzam Mirzokarimovna, senior

INTERPRETATION OF lecturer of the department of criminal law, THE CONCEPTS OF criminology and corruption under the TSULBP

«EXTREMISM», «TERRORISM» (Tajikistan, Khujand)

AND «RADICALISM» E-MAIL: muazzam. karimova. 1978@mail. ru

Калидвожа^о: экстремизм, терроризм, радикализм, шаруи мафуумуо, сохтори конститутсионй, амнияти миллй, тамомияти арзи

Як цатор цанбауои илмии шаруи мафуумуои экстремизм, терроризм ва радикализм ба риштаи таулил кашида шудааст. Зарурати тацвият бахшидани муцовимат ба циноятуои дорои хусусияти экстремисты ва террористы, ки айни замон моуият ва хусусияти фаромилли пайдо кардаанд, таъкид шудааст. Экстремизм, терроризм ва радикализм ба амнияти миллии тамоми кишваруои цауон таудиду хатари воцеи ба шумор меравад. Экстремизм, терроризм ва радикализм яке аз хатаруои умумицауонии даврони муосир маусуб мешавад, ки ба амният ва бехатарии шахсият ва цомеа, сохти конститутсионии давлат, маънавиёт ва ахлоц, саломатии ауоли ва тамомияти марзии Цумуурии Тоцикистон таудид менамояд. Таърифи мафуумуои экстремизм, терроризм ва радикализм пешниуод гардида, цанбауои илмии ин падидауо мавриди таулил царор гирифтаанд.

Ключевые слова: экстремизм, терроризм, радикализм, трактовка понятий, конституционный строй, национальная безопасность, территориальная целостность

Анализируется ряд научных аспектов трактовки понятий «экстремизм», «терроризм» и «радикализм». Подчеркнута необходимость усиления борьбы с преступлениями экстремистской и террористической направленности, получившими в настоящий период транснациональную форму. Отмечается, что экстремизм, терроризм и радикализм, представляя реальную угрозу национальной безопасности всех стран, являются одной из глобальных проблем современности, которая угрожает, в том числе, безопасности личности и общества, конституционному строю, духовности и нравственности, здоровью населения и территориальной целостности Республики Таджикистан. Изложено определение понятий «экстремизм», «терроризм» и «радикализм», высказан и обоснован взгляд на их теоретические научные аспекты.

Key-words: extremism, terrorism, radicalism, interpretation of concepts, constitutional

frameworks, national security, territorial integrity

A number of scientific aspects of the interpretation of such concepts as "extremism", "terrorism" and "radicalism" are analyzed. The need to strengthen the fight against crimes of extremist and terrorist orientation which has acquired a transnational character at the present time, is emphasized. Extremism, terrorism and radicalism pose a real threat to the national security of all the countries. This is one of the global problems of our time which threatens the security of individual and society, constitutional structure of the state, spirituality and morality, health of the population and territorial integrity of the Republic of Tajikistan being a part of the entire world . The definitions of extremism, terrorism and radicalism, their view on scientific aspects are stated and theoretically expounded.

Точикистон чун узви чомеаи чахонй аз солхои аввали ба даст овардани истидлолияти давлатй то айни замон хамаи тадбирхои заруриро дар самти мудовимат ба экстремизм, терроризм ва радикализм меандешад.

Тайи солхои зиёд Точикистон хамчун сипар на танхо амнияти худ, балки бехатарии минтада, кишвархои пасошуравй ва аврупоиро аз пахншавии маводи мухаддир, силох, терроризму экстремизм ва мухочирати гайридонунй таъмин карда истодааст [1].

Дар мадола мо тасмин гирифтаем, ки мафхумхои экстремизм, терроризм ва радикализмро шарх дихем, зеро истилоххои мазкур дар адабиёт ва таддидоти илмии хоричй ва ватанй ба таври даноатбахш маънидод нашудаанд ва дар бобати онхо мавдеи якхела ба назар намерасад.

Дар лугатномаи С.И. Ожегов, Н.Ю. Шведова истилохи «экстремизм» чунин шарх дода шудааст: экстремизм пайравй ба адидахо ва чорахои оштинопазир (маъмулан дар сиёсат) [2].

Мафхуми экстремизм аз нудтаи назари сохахои гуногуни таддидот вобаста ба предмети он арзёбй мешавад. Як гурухи олимон экстремизмро ба сохаи худуд ва зумраи дигар ба сохаи сиёсат мансуб медонанд.

Ба адидаи Т.Ш. Шарипов «Экстремизм ин харакате, ки барои дар байни чомеа барангехтани бадбинй ё кинаю адовати сиёсй, миллй, динй, нажодй, махалгарой, ичтимой равона буда, бо рохи тайёрй ё пахн намудани маводи дорои гояе, ки зуровариро хамчун шакли таъсиррасонй ба мухолифон ё шахсони алохида дуруст медонанд ва ё даъвати бевоситаро барои истифода намудани зуроварй нисбати гуруххои алохидаи ичтимой аз руи ангезахои зикркарда талдин менамояд» [3, С.43].

ХС. Сафаров экстремизмро чунин маънидод кардааст: «Экстремизм кирдоре, ки ба барангехтани кинаю адоват байни гуруххои ичтимой бо ангезаи сиёсй, миллй, динй, нажодй ё махалгарой бо рохи тайёр ва пахн намудани маводхои идеологияи зуроварриро таргибкунанда, хамчун шакли таъсиррасонй ба мухолифони худ ё шахсони алохида, хамчунин чалби тарафдорони идеологии худ ё даъвати бевосита барои содир кардани зуроварй нисбати гуруххои алохида аз руи ангезахои дар боло номбаргардида мебошад» [4, с. 115].

А.Рахнамо экстремизмро чунин шарх додааст: «Экстремизм ин навъе тафаккур ё фаъолияти чамъиятиеро ифода мекунад, ки шахси пайрави он фадат ба боварихои худаш арзишу бартарй доил буда, нисбат ба меъёрхои мавчудаи мухит ва чомеа муносибати сахтгирона, бадбинона ва оштинопазир, яъне ифротй дорад» [5, с.10].

Аз нудтаи назари В.Г. Кокорев «Экстремизм хамчун фаъолияте, ки бар зидди асосхои

сохти конститутсионй, амнияти чамъиятй ва инчунин зидди шахс равона шудааст, бо истифодаи зуроварй ва барангехтани кинаю адовати ичтимой, нажодй, миллй ё динй алодаманд аст» [6, с.243].

Ба андешаи Д.С. Токмаков «Экстремизм рафтори гайридонунй, тачовузкорона мебошад, ки ба адидахои шадид, радикалй асос ёфтааст ва бар зидди ниходхои мавчудаи чамъиятй ва давлатй равона карда шудааст, худуд, озодихо ва манфиатхои донунии дигаронро вайрон мекунад ё ба чунин рафтор даъват менамояд» [7, с.50].

А.Г. Хлебушкин мафхуми экстремизмро чунин шарх додааст: «Экстремизм фаъолияти зиддихудудие мебошад, ки ичрои он ба пояхои сохти конститутсионй ё асосхои конститутсионии муносибатхои байни одамон зарари чиддй мерасонад ё метавонад расонад» [8, с.27].

Мо адидаи Т.Ш. Шарипов, Х^.С. Сафаров ва А.Г.Хлебушкинро дастгирй менамоем, зеро дар хадидат экстремизм ин фаъолияти зиддихудудие мебошад, ки хангоми амалй шудан он ба асосхои сохти конститутсионй зарар мерасонад ё тахдиди расонидани зарарро ба вучуд меорад, ки он бо истифодаи зуроварй ё бе истифодаи зуроварй ва барангехтани кинаю адоват байни гуруххои ичтимой бо ангезаи сиёсй, миллй, динй, нажодй ё махалгарой алодаманд аст.

Шартан экстремизм яке аз тарзхои иштирок дар муносибатхои чамъиятй, таъсир расонидан ба рафтор, шуур ва иродаи инсон мебошад, ки ба андешаи аксарият, бештар аз чанбаи таъсири манфй расонидан ба ботини инсон зохир мешавад. Экстремизм инчунин бо тарзхои гуногун халлу фасл намудани мухолифати ичтимой, ки дар ин ё он сохахои хаёти чамъиятй ба вучуд меояд, амалй шуданаш мумкин аст. Аммо усулхо ва шаклхои гуногуни фаъолияти экстремистй аз доираи меъёрхои донун мебарояд, ифротгароён фаъолияти ташвидотию таргиботиро амалй гардонида, зуроварии мушаххасро истифода мебаранд.

Мафхуми экстремизм дар сатхи меъёрхои созмонхои байналмилалй, аз чумла дар Конвенсияи Созмони хамкории Шанхай оид ба мудовимат ба экстремизм (ифротгарой) чунин мударрар гардидааст: «Экстремизм мафкура ва амалия мебошад, ки барои халли мунодишахои сиёсй, ичтимой, нажодй, миллй ва мазхабй бо рохи зуроварй ва дигар амалхои зиддиконститутсионй равона карда шудааст» [9].

Мафхуми экстремизм инчунин дар донунгузории миллии Чумхурии Точикистон, аз чумла ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи мудовимат ба экстремизм» шарх дода шудааст. Тибди мударрароти моддаи 1 ^онуни мазкур зери мафхуми экстремизм ифодаи мафкура ва фаъолияти экстремистие, ки барои бо рохи зуроварй ва амалхои дигари зиддидонунй хал намудани масъалахои сиёсй, чамъиятй, ичтимой, миллй, нажодй, махалгарой ва динй (мазхабй) равона карда шудааст, фахмида мешавад [10].

Бо назардошти тахлили санадхои меъёрии худудй ва адабиёти илмй-таддидотй, ки ба масъалаи экстремизм бахшида шудаанд, аломатхои зерини экстремизмро мушаххас намудан мумкин аст:

1. Экстремизм фаъолияти зиддихудудии муайян мебошад, ки барои дигаргун кардани сохти конститутсионй, тарзи хаёти маъмул, дар заминаи халли зиддидонунии масъалахои сиёсй, чамъиятй, ичтимой, миллй, нажодй, махалгарой ва динй (мазхабй) равона карда шудааст;

2. Экстремизм истифодаи шаклхо ва усулхои фаъолият дар хадди оштинопазирии нихой ва радикалй мебошад. Асоси фаъолияти экстремизмро радикализм (тундгарой)

ташкил медихад. Дар мачмуъ радикализм экстремизмро тавлид мекунад, радикализм ва

терроризм заминаи асосии терроризм ба шумор меравад;

3. Агар экстремизмро аз нудтаи назари худудй бахогузорй намоем, ба сифати аломати он - зиддихудудй будани фаъолияти экстремистй, яъне аз лихози донун манъ будани онхо фахмида мешавад. Амалхои мазкур бо меъёрхои донуни чиноятй (аз чумла м.м. 307, 3071, 3072, 3073, 3074 КЧ ЧТ), маъмурй (аз чумла м.м. 374, 476, 477, 478 КХМ ЧТ) ва сохахои дигари худуд манъ карда шудаанд.

4. Ба сифати субъектони фаъолияти экстремистй шахсони водей ва шахсони худудй баромад мекунанд. Масалан, барои тайёр кардан, нигох доштан, воридот, хамлу надл ва пахн кардани махсули манъшудаи воситахои ахбори омма, махсулоти чопии манъшудаи дигар дар худуди Чумхурии Тоцикистон ба чавобгарии маъмурй хам шахсони водей ва хам шахсони худудй кашида мешаванд. Ба сифати шахсони худудй мумкин аст иттиходияхои чамъиятй ё динй, нашрияхои воситахои ахбори омма ва ташкилотхои дигар баромад кунанд.

Экстремизмро аз терроризм фард бояд кард, зеро мафхуми дуюм аз мафхуми якум бармеояд, зухури олии экстремизм махз дар терроризм ифода мешавад.

То имруз доир ба мафхуми терроризм байни олимони ватанй ва хоричй адидаи ягона мавчуд нест.

Ба андешаи олими ватанй Х.С. Сафаров «...терроризм мачмуи тачовузхои чиноятии аз руи хусусияти худ муттахидгардидаи гуруххои мухталифе мебошад, ки ба сифати нишонаи умумй барои дар хама намуд зохиршавии он мавчудияти як элемент - тарсонидани оммавй, хамчунин ба таври сиёсй ифода ёфтани мадсадхои сиёсй баромад мекунад» [11, с.66].

Ба адидаи Ф.А. Мирзоахмедов «Терроризм, пеш аз хама, як намуди алохидаи чинояти зуроварй мебошад, ки барои расидан ба хадафхои муайян равона карда шудааст» [12, с.68].

Аз нудтаи назари В.П. Емелянов «Терроризм харакатхои хавфи умумидоштаи ба таври оммавй содиршаванда ва ё тахдиди содир намудани чунин харакатхо мебошад, ки ба тарсонидани ахолй ё гуруххои ичтимой бо мадсади ба таври бевосита ва ё бавосита таъсир расонидан ба дабули дарор ё радди он ба манфиати террористон равона карда шудааст» [13, с.38].

З.Ш. Матчанова бошад, терроризмро чунин шарх додааст: «Терроризм фаъолияти гайридонунии шахсони алохида, гуруххо ё ташкилотхое, ки бо идеологияи зуроварй ва вайрон кардани амнияти чамъиятй дар мидёси дохилй ё байналмилалй асос ёфтааст, ки дар содир кардани таркиш ё амалхои дигаре, ки боиси марги инсон мегардад ё хатарро ба вучуд меоварад, инчунин дар расонидани зарари молумулкй ифода мегардад, ки бо мадсади тарсондани ахолии давлатхои алохида ва ё гурухи давлатхо ва таъсир расонидан ба мадомоти давлатй ё ташкилотхои байналмилалй бо мадсади ноустувор кардани вазъи чомеа ва мачбур кардани онхо барои дабули дарорхои барои террористон манфиатбахш, инчунин барои дигар мадсадхои харобиовар равона гардидааст» [14, с.47-48].

Мо адидаи З.Ш. Матчановаро дастгирй менамоем, зеро дар он мафхуми терроризм ба таври пурра шарх дода шудааст.

Мафхуми терроризм инчунин дар санадхои байналмилалй ва донунгузории миллии Чумхурии Точикистон шарх дода шудааст. Аз чумла тибди Конвенсияи Созмони хамкории Шанхай бар зидди терроризм «Терроризм ин мафкураи зуроварй ва амалияи таъсиррасонй ба дабули дарорхо аз тарафи мадомоти хокимият ё созмонхои байналмилалй бо рохи содир

намудан ва ё тахдиди содир намудани зуроварй ва (ё) амалиёти дигари чинояткоронаи вобаста ба тарсонидани ахолй, ки хадафи он расонидани зарар ба шахсият, чомеа ва давлат мебошад» [15].

Мувофиди мударрароти моддаи 3 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи мубориза бар зидди терроризм» «Терроризм - яьне зуроварй ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони водей, мачбур кардан ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони худудй, хамчунин нобуд сохтани (зарар расонидан) ё тахдиди нобуд сохтани (зарар расонидан ба) молу мулк ё дигар обьектхои моддии шахсони водеьй ва худудй, ки боиси хавфи халокати одамон, расонидани зарари басо чиддй ба молу мулк ё ба миён омадани одибатхои барои чамьият хавфнок, ки бо мадсади халалдор сохтани амнияти чамьиятй, тарсонидани ахолй ё расонидани таьсир чихати аз чониби мадомоти хокимият дабул намудани дарори барои террористон мадбул ё даноатбахш намудани манфиатхои гайрихудудии молу мулкй ва (ё) дигар манфиати онхо, инчунин тачовуз ба хаёти арбоби давлатй ё чамьиятй бо мадсади суст кардани сохти Конститутсионй ё амнияти давлат, хамчунин бо мадсади дать гардидани фаолияти давлатй ё дигар фаьолияти сиёсй ё содир намудани чунин кирдор бинобар интидом барои чунин фаъолият, инчунин суидасд ба хаёт, расонидани зарари чисмонй ба ходими давлатй ё чамьиятй ё намояндаи хокимият, вобаста бо фаъолияти давлатй ё чамьиятии онхо, бо мадсади ноором сохтани вазьият ё расонидани таьсир чихати дабули дарор аз тарафи мадомоти давлатй ё монеь шудан ба фаьолияти сиёсй ё чамьиятй, инчунин хамла ба намояндаи давлати хоричй ё корманди ташкилоти байналхалдии тахти химояи байналмилалй дарордошта ё аьзои оилаи бо у истидоматкунанда, инчунин ба бинохои хизматй ё истидоматй ё воситаи надлиёти ашхосе, ки тахти химояи байналмилалй дарор доранд, агар ин харакатхо бо мадсади барангехтани чанг ё мураккаб сохтани муносибатхои байналхалдй содир шуда бошанд, мебошад» [16].

Дар асоси мударрароти моддаи 179 Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон бошад, «Терроризм, яъне содир намудани таркиш, сухтор, тирпарронй аз силохи оташфишон ё дигар кирдоре, ки боиси хавфи марги одамон, расонидани зарари чиддй ба молу мулк ё ба миён омадани одибатхои дигари барои чамъият хавфнок мегардад, агар ин кирдор бо мадсади халалдор сохтани амнияти чамъиятй, фаъолияти мадомоти хокимияти давлатй ва сохторхои низомй, тарсонидани ахолй ё расонидани таъсир чихати аз чониби мадомоти хокимият дабул намудани дарор, инчунин тахдиди анчом додани кирдорхои зикршуда бо хамин мадсадхо мебошад» [17].

Хдмин тавр, дар асоси адидахои олимони ватанй ва хоричй ва санадхои байналмилалию миллй мафхуми терроризмро чунин шарх додан мумкин аст: Терроризм ин зуроварй ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони водей, мачбур кардан ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони худудй, хамчунин зарар расонидан ё тахдиди зарар расонидан ба молу мулк ё дигар обьектхои моддии шахсони водей ва худудй, ки боиси хавфи халокати одамон, расонидани зарари басо чиддй ба молу мулк ё ба миён омадани одибатхои барои чамьият хавфнок, ки бо мадсади халалдор сохтани амнияти чамьиятй, тарсонидани ахолй ё расонидани таьсир чихати аз чониби мадомоти хокимият дабул намудани дарори барои террористон мадбул ё даноатбахш намудани манфиатхои гайрихудудии молу мулкй ва (ё) дигар манфиати онхо фахмида мешавад.

Тибди андешаи як зумра олимон терроризм чун шакли олии экстремизм зухур мекунад [18, с.4]. Аммо ба андешаи мо, терроризм аз экстремизм бо аломатхои зерин тафовут дорад:

1. Мавчуд будани хусусияти зуроварии чиноятии харакатхои террористон. Экстремизм бошад, метавонад хам бо тариди зуроварй ва хам бидуни истифодаи он сурат гирад, инчунин он хам мохияти чиноятй ва хам гайричиноятй дошта метавонад;

2. Харакатхои террористй боиси хавфи марги одамон, расонидани зарари чиддй ба молу мулк ё ба миён омадани одибатхои хатарноки дигар барои чомеа мегарданд. Дар доираи экстремизм мумкин аст чунин одибатхо фаро нарасанд;

3. Мадсади пайравони терроризм - халалдор сохтани бехатарии чамъиятй, фаъолияти мадомоти хокимияти давлатй ва сохторхои низомй, ба тарсу тахлука андохтани ахолй ё таъсиррасонй ба мадомоти хокимият дар дабул намудани дарор, инчунин тахдиди анчом додани кирдорхои зикршуда бо хамин мадсадхо мебошад. Мадсади экстремизм -тавассути зуроварй гасб намудани хокимияти давлатй ва ваколатхои он, бо рохи зуроварй тагйир додани сохти конститутсионии давлат мебошад.

Экстремизмро аз радикализм низ бояд фард кард. Экстремизм як тарзи фахмиш ва навъи тафаккур дар дохили худи инсон аст, аммо агар ин навъи тафаккур ба мархилаи пахншавй ва амал гузарад, он ба радикализм табдил меёбад. Радикализм ин «идеологияи дигаргунихои куллй дар чамъият», асоснок намудани идеологияи истифода бурдани зуроварй барои халли масъалахои гуногун дар хаёти чомеа мебошад. Шакли нихоии радикализм - ин ташвидоти идеяи барангехтани чанг бо давлатхои дигар ё генотсиди ягон давм, гурухи миллй дар дохили давлат мебошад. Одатан радикализм дар мухите рушд меёбад, ки он зери таъсири тачовузи беруна мондааст ё дар чамъияте, ки сохти сиёсиаш дар холати фалач дарор дошта, наметавонад ислохоти заруриро барои халли масъалахои дохилии чамъияти мазкур амалй гардонад. Аммо рохи радикалии халли масъалахои дохилй онхоро то дарачае мерасонад, ки дуруст будан ё набудани ин рох номуайян мемонад. Радикализм дар талаб намудани натичаи мушаххаси мусбй зохир мегардад, ки ин махаки он мебошад [19, с.23].

«Радикализм» даставвал хамчун шакли гайризуроваранаи экстремизм эътироф шуда маъмулан дар асоси ангезахои сиёсй рушд менамояд ва танхо вадте он шакли истифодаи зуроварй ва ё даъвати оммавии истифодаи зуровариро барои ноил шудан ба мадсад дар бар мекунад, он ба яке аз намудхои экстремизм хамчун зухуроти худудй-чиноятй табдил меёбад [3, с.40].

Маъмулан, истилохи «радикализм» чун муродифи мафхуми «экстремизм» фахмида мешавад. Лекин ба андешаи мо, байни мафхумхои мазкур фарди намоён мавчуд аст. Радикализм метавонад бархилофи экстремизм, ки амалй аст, танхо «гоявй» бошад. Экстремизм дар навбати аввал диддатро ба усулхо ва воситахои мубориза равона мекунад, гояхо бошанд, ба мавдеи дуюм мегузаранд. Оиди усулгаро будан нисбати ташкилотх,о, хизбхо, харакатхо, гуруххои сиёсй, пешвоёни алохида сухан мекунанд.

Радикализм хамеша тамоюли мухолиф (оппозитсионй) мебошад ва дар чомеа надши вайронкунандаи босуботй ва истидрор аст. Дар заминаи он гояхои тунди чапгаро ва ростгаро тавлид меёбанд, ки бо амалхои мутобид хамшафатанд.

Ба андешаи олими ватанй экстремизми динй, радикализми динй ва терроризми динй давоми мантидии хамдигар буда, халдахои пайвастаи як занчиранд, ки дар мачмуъ тафаккур, амалия ва мохияти гуруххои ифротгарои диниро ташкил мекунанд [5, с.13]. Мо низ ин адидаро чонибдорй менамоем.

Храмин тавр, муайян намудани шархи ин се мафхуми дар даврони муосир мухим барои пешгирии пахншавии онхо байни чомеа, алалхусус насли наврас муфид аст. Бо дарки хатари афзуншавандаи ин зухуроти номатлуб донуни чиноятй барои як датор кирдорхои бо фаъолияти экстремистй вобастабуда чавобгарии чиноятиро пешбинй менамояд ва татбиди дурусти онхо, дарки одилонаи мафхумхои мазкур барои ба даст овардани натичахои назаррас дар самти эмин доштани сохти давлатдорй, созандагй ва чомеаи солим кумак хохад расонд.

Экстремизм ин фаъолияти зиддихудудие мебошад, ки хангоми амалй шудан он ба асосхои сохти конститутсионй зарар мерасонад ё тахдиди расонидани зарарро ба вучуд меорад, ки он бо истифодаи зуроварй ё бе истифодаи зуроварй ва барангехтани кинаю адоват байни гуруххои ичтимой бо ангезаи сиёсй, миллй, динй, нажодй ё махалгарой алодаманд аст. Экстремизм яке аз тарзхои иштирок дар муносибатхои чамъиятй, таъсир расонидан ба рафтор, шуур ва иродаи инсон мебошад, инчунин бо тарзхои гуногун халлу фасл намудани мухолифати ичтимой, ки дар ин ё он сохахои хаёти чамъиятй ба вучуд меояд, дар назар дошта мешавад. Экстремизм ин мафкура ва амалияест, ки барои халли мунодишахои сиёсй, ичтимой, нажодй, миллй ва мазхабй бо рохи зуроварй ва дигар амалхои зиддиконститутсионй равона карда шудааст.

Терроризм - падидаи пахншудаи ичтимой-сиёсй мебошад, ки бо ихтилофхои дар чомеа мавчудбуда ва ба сохахои асосии хаёти чамъиятй тааллуддошта вобаста аст. Терроризм ин зуроварй ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони водей, мачбур кардан ё тахдиди истифодаи он нисбати шахсони худудй, хамчунин зарар расонидан ё тахдиди зарар расонидан ба молу мулк ё дигар обьектхои моддии шахсони водеьй ва худудй, ки боиси хавфи халокати одамон, расонидани зарари басо чиддй ба молу мулк ё ба миён омадани одибатхои барои чамьият хавфнок, ки бо мадсади халалдор сохтани амнияти чамьиятй, тарсонидани ахолй ё расонидани таъсир чихати аз чониби мадомоти хокимият дабул намудани дарори барои террористон мадбул ё даноатбахш намудани манфиатхои гайрихудудии молу мулкй ва (ё) дигар манфиати онхо фахмида мешавад.

Радикализм ин идеологияи дигаргунихои куллй дар чамъият, асоснок намудани идеологияи истифода бурдани зуроварй барои халли масъалахои гуногун дар хаёти чомеа мебошад. Шакли нихоии радикализм - ин ташвидоти идеяи барангехтани чанг бо давлатхои дигар ё генотсиди ягон давм, гурухи миллй дар дохили давлат мебошад. Экстремизм ин радикализм дар амал аст. Аломатхои радикализм - дар маъракахои гуногуни ифротгароёна зохир мешаванд, яъне радикализм дар майнаи сари инсон ва дар манзил, экстремизм - дар мушт ва майдонхо зухур мекунад.

Экстремизм, радикализм ва терроризм давоми мантидии хамдигар буда, халдахои пайвастаи як занчиранд, ки дар мачмуъ тафаккур, амалия ва мохияти гуруххои ифротгароиро ташкил мекунанд.

Пайнавишт:

1. Паёми Президенти Чумуурии Тоцикистон, Асосгузори сулуу ваудати миллй - Пешвои миллат муутарам Эмомалй Раумон ба Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон. 26.12.2018, шаури Душанбе / Манбаи интернетй: http://Prezident.tj. (Санаи муроциат: 20.12.2020)

2. Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. М., Оникс 21 век, 2010. Манбаи интернети: http://ozhegov-online.ru. (Санаи муроциат: 15.01.2021)

3. Шарипов Т.Ш., Сафаров Х.С. Баъзе андешауои перомуни таносуби мафуумуои «Экстремизм», «Фундаментализм», «Радикализм», «Натсионализм» ва «Сепаратизм» // Осори Академияи ВКД Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, 2015. - № 4 (28). - С.38-45

4. Сафаров Х.С. Соотношение определений «Террористическая деятельность» и «экстремистская деятельность» в законодательстве Республики Таджикистан // Осори Академияи ВКД Цумуурии Тоцикистон. - Душанбе, 2015. - № 1 (15). - С.109-117

5. Раунамо А. Хатари гуруууои ифротгароии дини чист? - Душанбе, Ирфон, 2015. - С.128

6. Кокорев В. Г. Соотношение понятий: «Терроризм» и «Экстремизм» // Социально -экономические явления и процессы. - Тамбов, 2013. - № 1 (047). - С.239-244

7. Токмаков Д. С. Подходы к определению понятия экстремизм // Проблемы теории и практики борьбы с экстремизмом и терроризмом: материалы научно-практической конференции. - Ставрополь, СКФУ, 2015. - С.48-50

8. Хлебушкин А.Г. Преступный экстремизм: понятие, виды, проблемы криминализации и пенализации. Дис. канд. юрид. наук. - М., 2007. - С.202

9. Конвенсияи Созмони уамкории Шанхай оид ба муцовимат ба экстремизм (ифротгарои) аз 09 июни соли 2017/Манбаи интернети: http://rus.sectsco.org. (Санаи муроциат: 04.02.2021)

10. Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи муцовимат ба экстремизм» аз 02 январи соли 2020/Манбаи интернети: http://mmk.tj. (Санаи муроциат: 20.12.2020)

11. Сафаров Х.С. Основные подходы к определению соотношения понятий «террор» и «терроризм» в уголовном праве //Гражданин и право. -М, 2011. № 1. - С. 62-69

12. Мирзоахмедов Ф.А. Уголовная ответственность за терроризм по законодательству Республики Таджикистан и Российской Федерации (сравнительно-правовое исследование). Дис. канд. юрид. наук. -М., 2016. -С. 193

13. Емельянов, В.П. Терроризм и преступления с признаками терроризирования: уголовно-правовое исследование. - СПб.: Юридический центр Пресс, 2002. - С.291

14. Матчанова З.Ш. «Факторы распространения терроризма в современной России: криминологический анализ». Дис. канд. юрид. наук. - СПб., 2015. - С.229

15. Конвенсияи Созмони уамкории Шанхай бар зидди терроризм аз 16 июни соли 2009 / Манбаи интернети: http://rus.sectsco.org. (Санаи муроциат: 04.02.2021)

16. Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи мубориза бар зидди терроризм» аз 16.11.1999 бо тагйироту иловагиуо дар уолати 25.12.2015 / Манбаи интернети: http://mmk.tj. (Санаи муроциат: 20.12.2020)

17. Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон аз 21 майи соли 1998 бо тагйироту иловагиуо дар уолати 17.12.2020 /Манбаи интернети: http://mmk.tj. (Санаи муроциат: 20.12.2020)

18. Кочои СМ. Терроризм и экстремизм: Уголовно-правовая характеристика. -М., 2005. - С. 176

19. Тафсири Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи муцовимат ба экстремизм». Зери таурири муовини якуми Вазири адлияи Цумуурии Тоцикистон, мушовири давлатии адлияи дарацаи сеюм Холицов A.F. - Душанбе, 2014. - С.233

Reference Literature:

1. The Message of Tajikistan Republic President, Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, Reverend Emomali Rahman to Majlisi Oli (Supreme Council) of

Tajikistan. 26.12.2018. Dushanbe // Internet-Source: http://prezident. tj. (Date of request: 20.12.2020).

2. Ozhegov S.I., Shvedova N.Yu. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. M., Onix, the XXI-stcentury, 2010. Internet-Source: http://ozhegov-online.ru. (Date of request: 15.01.2021).

3. Sharipov T.Sh., Safarov H.S. Some Considerations Concerned with Correlation of the Concepts "Extremism", "Fundementalism" "Radicalism", "Nationalism" and "Separatism" // The Works of Tajikistan Republic Academy under the Ministry of Home Affairs of Tajikistan. - Dushanbe, 2015, #4(28). - pp. 38 - 45.

4. Safarov H.S. Correlation of Definitions "Terroristic Activity" and "Extremistic Activity" in Tajikistan Republic Legislation // The Works of Tajikistan Republic Academy under the Ministry of Home Affairs of Tajikistan. - Dushanbe, 2015, #1(15). - pp. 109 - 117.

5. Rahnamo A. Where Lies the Danger of Religious Extremistic Groups? - Dushanbe: Cognition, 2015. - p. 128.

6. Kokorev V.G. Correlation of Concepts "Terrorism" and "Extremism" // Socio-Economic Phenomena and Processes. - Tambov. 2013, #1 (047). - pp. 239 - 244.

7. Tokmakov D.S. Approaches to the Definitions of the Concept "Extremism" //Problems of Theory and Practice of Struggle with Extremism and Terrorism: materials of scientific-practical conference. - Stavropol, Northern-Caucasian Federal University, 2015. - pp. 48 - 50.

8. Khlebushkin A.G. Criminal Extremism: Concept, Types, Problems of Criminalization and Penalization. Candidate dissertation in jurisprudence. - M., 2007. - p. 202.

9. Convention of Shanghai Organization of Cooperation on Withstanding to Extremism (Fundamentalism) from June 9, 2017 // Internet-Source: http://rus.sectsco.org. (Date of request: 04.02.2021).

10. Tajikistan Republic Law "On Withstanding Extremism" from January 2, 2020 //Internet-Resource: http://mmk.tj. (Date of request: 20.12.2020).

11. Safarov H.S. Major Approaches to Determination of Correlation of Concepts "Terror" and "Terrorism" in Criminal Law // Citizen and Law. - M., 2011, #1. - pp. 62 - 69.

12. Mirzoahmedov F.A. Criminal Answerability for Terrorism according to Legislations of Tajikistan Republic and Russian Federation (comparative-legal research). Candidate dissertation in jurisprudence. - M., 2016. - p. 193.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. Yemelyanov V.P. Terrorism and Crimes with the Tokens of Terrorizing: Criminal-Legal Investigation. - SPb: "Press" Juridical Centre. 2002. - p. 291.

14. Matchanova Z.Sh. Factors of Spreading Terrorism in Contemporary Russia: Criminological Analysis. Candidate dissertation in jurisprudence. - SPb., 2015. - p. 229.

15. Convention of Shanghai Organization Versus Terrorism from June 16, 2009 // Internet-Resource: http://rus.sectsco.org. (Date of request: 04.02.2021).

16. Tajikistan Republic Law "On Struggle against Terrorism" from 16.11.1999 with Alterations and Addenda fro 25.12.2015 // Internet-Resource: http://mmk.tj. (Date of request: 2012.2020).

17. Penal Code of Tajikistan Republic from May 21, 1998 with Alterations and Addenda for 17.12.2020//Internet-Resource: http://mmk.tj. (Date of request: 20.12.2020).

18. Kochoi S.M. Terrorism and Extremism: Criminal-Legal Characteristic. - M., 2005. - p. 176.

19. Commentary to Tajikistan Republic Law "On Withstanding to Extremism". - Dushanbe, 2014. - p. 233

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.