Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ СОХТОРИИ ИСТИЛОҲОТИ БИСЁРҶУЗЪАИ МАНСУБИ «САЙЁҲӢ» И ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ'

ТАҲЛИЛИ СОХТОРИИ ИСТИЛОҲОТИ БИСЁРҶУЗЪАИ МАНСУБИ «САЙЁҲӢ» И ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
304
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
структура / анализ / структурный анализ / термин / терминология / язык / таджикский язык / английский язык / туризм / компонент / поликомпонетные термины / связь / изафетный связь / словосочетание / structure / analysis / structural analysis / term / terminology / language / Tajik language / English language / tourism / component / multicomponent terms / communication / isafet communication / word combination

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Сафаров Аскарджон Шарифович

Настоящая статья посвящается с структурный анализ поликомпонентных терминов, относящихся к «туризму» в таджикском и английском языках. Все поликомпонетные термины исследуемых языках разделяются на двухкомпонентые, трёъкомпонентные, четырехкомпонентные и пятикомпонентные. Если в таджикском языке двухкомпонентные термины типа Noun+Adjective занимает особую месту, то в английском языке его заменяет Adjective +Noun. Роль предлоги и союзы очень велико в образования поликомпонентных терминов сравниваемых языках. Одним из продуктивных средствах образования двухкомпонентных терминов таджикского языка является изафетный связь, т.е. компоненты соединяются друг с другом при помощи изафетной окончание –и. Большинство таджкиских терминосочетаний образуются при помощи указаному средству, и они обычно называются именные словосочетания. В английском языке вместо изафетный связь используется подчинительный связь, т.е. второй компонент подчиняется первому компоненту.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STRUCTURAL ANALYSIS OF POLYCOMPONENT TERMS RELATED TO «TOURISM» IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

This article is devoted to a structural analysis of polycomponent terms related to «tourism» in Tajik and English language. All polycomponent terms in the studied languages are divided into two-component, three-component, four-component and five-component. If two-component terms, like Noun+Adjective occupy a special place in the Tajik language, then in English it is replaced by Adjective +Noun. The role of prepositions and conjunctions is very great in the formation of polycomponent terms in the compared languages. One of the productive means of the formation of two-component terms of the Tajik language is the izaphet connection, i.e. the components are connected to each other with the help of the isaphetic ending -и. Most of the Tajik term combinations are formed by indicated means, and they are usually called nominal phrases. In English, instead of an isaphetic bond, a subordinate bond is used, i.e. the second component is subordinate to the first component.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ СОХТОРИИ ИСТИЛОҲОТИ БИСЁРҶУЗЪАИ МАНСУБИ «САЙЁҲӢ» И ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ»

ТАХЛИЛИ СОХТОРИИ ИСТИЛОХОТИ БИСЁРЧУЗЪАИ МАНСУБИ «САЙЁХЙ» - И

ЗАБОНХОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ

Сафаров А.Ш.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Тахкику тахлили истилохоти сохахои мухталифи чомеа метавонад ба муаммохои номакшуфи корбурди вожагон то андозаи кумак расонад, зеро бархурди тамаддунхо, раванди чахонишавй ва ру овардани ахли илм ба эчоди истилохоти нав бешак аз он гувохй медихад. ЛуFOту истилохоти ин ё он соха умри тулонй надошта, бо гузашти солхову карнхо метавонанд аз байн раванд ва чойи онхоро вохидхои нав сохиб гарданд, ки ин падидаро хар як забон дар раванди мавчудияти худ паси сар кардааст.стилох ва истилохофаринй мисли вожаву вожасозй дар таркиби луFавии хар як забон чойгохи густурдаеро ба худ касба намуда, дорои як катор вижагихои фарккунандаи корбурдй аст.

Калима ва истилохоти сохаи сайёхй як чузъи мустакили таърихиву фархангии хар як миллат буда, баёнгари даврахои мухталифи рушду инкишофи забон ба шумор мераванд. Истилохоти сайёхй яке аз кисматхои мухим ва воситаи тавоноии рушду такомули хар як забон махсуб меёбад.

Аз ин ру, аз он колабхои сермахсуле, ки ба воситаи онхо истилохиборахо сохта шуда, дар таркиби низоми истилохоти сохаи «туризми»-и забонхои точикй ва англисй роичанд, дар зер ёдовар хохем шуд. Дар раванди тахлилу мукоисаи чузъи колабхо мо зарур мешуморем, ки шакли ихтисораи онхоро дар забонхои фавкуззикр ишора намоем.

КИсми асосй - Хдмаи истилохиборахои бисёрчузъаи чамъовардаи худро вобаста ба микдори чузъхояшон мо ба истилохоти дучузъа, сечузъа, чорчузъа ва f. гурухбандй намудем, ки рочеъ ба хар яки онхо дар зер таваккуф хохем намуд.

Истилохиборахои забони точикй

Истилохиборахои дучузъа. Дар ин намуди ибораистилох чузъи дуюм ба чузъи якум тобеъ буда, ба якдигар тавассути алокаи вобастагй, ки аломати он бандаки изофии «-и» ба шумор меравад, пайваст мешаванд. Асосан ду хиссаи мустакили нутк дар ин навъи истилох иштирок мекунанд, ки яке исм ва дигар сифат аст. Истилохиборахои ин гурухро метавон чунин колаббандй намуд:

Noun + Noun. Дар ин нави иборахо хам чузъи мехварй ва хам чузъи тобеъ исм буда, бо якдигар ба воситаи алока изофй пайваст шудаан, ки дар забоншиносй чун ибористилохои исмй маъмуланд: осоишгохи Шохамбарй - Shohambari sanitarium; макони истирохат - recreation center; сайру сайёхат Хушбахтона, бинобар тараккй ёфтани теникаву технология сайру саёхат кардан ба гушаву канори дунё сахл гардидааст <Fortunately, with the advance of technology , travelling become easy over the world; сайёхати табиат< Ин як вакти оличаноб барои сайёхати табиат аст - рузона хануз ба кадри кофй гарм аст, мавсими магасхои озурдакунанда ба охир мерасад ва шом ба таври гуворо сард аст [Азия плюс, 27.09. 2021]. This is a great time for nature tourism - the daytime is still warm enough, the annoying mosquito season is over, and the evening is pleasantly cool (Это прекрасное время для природного туризма — днем еще достаточно тепло, сезон надоедливых комаров прошёл, а вечером приятная прохлада).

Noun+Adjective. Дар ин колаб чузъи мехварй исм буда, чузъи тобеъ сифат аст. Чузъхои ибораистилох ба воситаи алокаи нахвии изофй яке ба дигаре пайваст шудаанд: сафари чартерй - charter trip, бори дастй - hand luggage, раводиди сайёхй - tourist visa, харитаи сайёхй - tour/tourist map; ширкатхои сайёхй - travel agencies <Таъсис ёфтани ширкатхои сайёхй ва бунёд шудани инфрасохтор дар ин соха мушкилоти сафари сайёхонро сабук намуд - The establishment of travel agencies and the construction of infrastructure in the area have made easy the problem of tourists (Создание туристических агенствах и строительство инфраструктуры в этом районе облегчили проблему туристических поездок); сафари сайёхй - tour/tourist trip; базаи сайёхй - tourist base.

Мо инчо зарур мешуморем, ки рочеъ ба шархи лугавии бархе аз истилохиборахои сермахсули забони точикй, ба воситаи колаби зикршуда сохта шудаанд, таваккуф намеоем:

Сайёхати алтернативй - як намуди сайёхие мебошад ки хадафи он кам кардани таъсири манфии фарогат ба мухити зист ва мухити ичтимой-фархангй дар пешбурди муносибатхои гуногун ба туризм ба шумор меравад;

Сайёхати корвонй - ин навъи сайёхии наклиётие мебошад, ки дар он ба сифати тачхизоти пайвастшаванда мошини худгарди васлшуда ба автомобили каппадори боркаш истифода мешавад;

Саёхати фархангй - як навъи сайёхие мебошад, ки бо иштирок дар чорабинихои мисли мусобикахои бузурги байналмилалии варзишй, чорабинихои фархангй, идх,ои милливу кавмй, инчунин чорабинихои вобаста ба чашнхо алокаманл аст.

Истилохиборахои сечузъа. Ин навъи истилохотро се чузъ ташкил медихад ва аз ин ру, онро истилохиборахои сечузъа меноманд. Микдори ин намуди истилохиборахо дар сохаи «сайёхй»-и забони точикй он кадар зиёд нестанд ва мо аз серистеъмолтарини онхо дар зер ёдовар мешавем, ба монанди:

Noun+ Noun +Adjective. Дар ин навъи ибораистилоххо се чузъ, яъне исм, исм ва сифат ба якдигар ба воситаи бандаки изофй пайвасг шудаанд, ки чузъи сеюм ба чузъхои ду.му якум тобеъ асг: гаъмингари хизматрасонии сайёхй - supplier of tourist service, директори ширкати сайёхй - manager travel agency; сахми бахши сайёхй < Макомоти Точикистон касд доранд то соли 2030 сахми бахши сайёхиро дар иктисоди ин кишварро панч баробар афзоиш диханд «[АЗия плюс, 2.08. 2021] -The Tajik authorities plan to increase the share of the tourism sector in the republic's economy fivefold by 2030 (Власти Таджикистана планируют до 2030 года увеличить долю туристического сектора в экономике республики в пять раз); стратегия рушди сайёхй< Самтхои афзалиятноки Стратегияи рушди сайёхй то соли 2030 инхоянд: туризми эколога, солимгардонй, сайёхй, сайёхии таърихию фархангй, кухнавардй ва шикор [www.asiaplustj.info/news/tajikistan, 02.08.2021] - The priorities in the Strategy for the Development of Tourism until 2030 indicate: ecological tourism, medical and health tourism, walking, historical and cultural tourism, mountaineering and hunting. (В качестве приоритетов в Стратегии развития туризма до 2030 года указываются: экологический туризм, лечебно-оздоровительный, прогулочный, историко-культурный туризм, альпинизм и охота);

Noun+preposition+Noun. Яке аз воситахои алокаи нахвй дар забони точикй ин алокаи пешояндй ба шумор рафта, тавассути он якчанд ибористилохот сохта шудаанд. Вазифаи пешояндхо дар ин навъи ибораистилохот пайваст кардани чузъхои ибора аст: сайр бо рохбалад - tour accompanied by a guide, сайр ба кухсор - a tour to the mountain, сайр ба бог - a tour to the garder; ариза барои равидид - application for visa, сайр барои харид - tour for purchase.

Noun+ Adjective + Adjective. Дар ин навъи истилохиборахо чузъи асосй исм буда, чузъхои тобеъ сифатхо ба шумор мераванд. Микдори ин гуна ибористилохот дар забони точикй хеле махдуд аст: харачоти сайёхии беруна - expenditure for external tourism (расходы на выездной туризм); иншооти нави сайёхй <К^арор буд, ки то охири соли 2021 даххо иншооти нави сайёхй: мехмонхонахо ва истирохатгоххо, лагерхо, хобгоххо, мотелхо ва дигар инфрасохторхо, аз чумла канори рох кушода шаванд [Азия плюс, 28.09. 2021] - It was planned to open a dozen new tourist facilities by the end of 2021: hotels and resorts, camp sites, hostels, motels and other infrastructure, including roadside (Намечалось открыть до конца 2021 года десяток новых туристических объектов: гостиниц и санаториев, турбаз, хостелов, мотелей и прочей инфраструктуры, в том числе придорожной); рузи байналмилалии сайёхй<Имруз дар тамоми чахон Рузи байналмилалии сайёхй чашн гирифта мешавад [Азия плюс, 27.09. 2021]- Today the whole world celebrates International Tourism Day (Сегодня весь мир отмечает Международный день туризма).

Истилохиборахои чорчузъа. Теъдоди ин намуди истилохибора дар харду забонхо хам хеле махдуданд, аммо бо вучуди ин хам, мо дар раванди тахкики истилохоти сохаи «турзим»-изабонхои мукоисашаванда бо онхо дучор гардидем, мисли:

Noun+ Adjective +preposition+Noun. Дар созмони ин навъи истилохиборахо ба гайр хиссахои номии нутк, боз хиссаи номустакили нутк, яъне пешоянд иштирок менамояд, ки чузъхои якуму дуюм ба чузъи чорум ба алокаи пешояндй пайваст шудаанд: сайёхати серуза ба кухсор - a three-day trip to the mountain (трёхдневная экскурсия в горы); сайёхати дуруза ба бахр - a two-day trip to the sea (трёхдневная экскурсия в море); рушди сайёхй дар дехот< Макомот дар чахорчуби накшаи чорабинихо барои солхои 2019-2021 ба рушди сайёхй дар дехот таваччухи хоса зохир намудаанд, то хамзамон сатхи бекорй кохиш ёбад [Азия плюс, 28.09. 2021] - The authorities, within the framework of the action plan in 2019-2021, placed special emphasis on the development of tourism in rural areas in order to simultaneously reduce the unemployment rate (Власти в рамках плана-мероприятий в 2019-2021 годы делали особый акцент на развитие туризма в сельской местности, чтобы попутно сократить уровень безработицы).

Истилохиборахои панччузъа. Дар забони точикй истилохиборахое мушохида мешаванд, ки аз панч чузъ иборатанд. Х,амаи чузъхо дар дохили ин намуди ибораистилоххои вазифаи мушаххаси худро ичро мекунанд. Асосан чузъхои он ба воситаи пешояндхо ба якдигар пайваст мешванд:

Noun+Adjective+preposition+Noun+Adjective. Дар колаби мазкур пешоянд вазифаи алокаи нахвиро ичро намуда, чузъхоро ба хамдигар алокаманд намудааст: пардохти иловагй барои чойи якнафара additional payment for single room (доплата за одноместное размещение).

Х,амин тарик, аз тахлили истилохоти таркибии сохаи «сайёхи»-и забони точикй хувайдо мегардад, ки тавассути воситахои гуногуни нахвй (изофй, хамрохй вобастагй, пешояндй) сохтани истилохибора дар холи хозир яке аз роххои сермахсули истилохсозй дар забони фавк махсуб меёбад. Аз он колибхое, ки зикрашон рафт, истилохиборахои дучузъа дар мукоиса ба дигар колабхои истилохсоз сермахсуланд. Микдори зиёди истилохиборахои дучузъа ба воситаи колабхои «Adj +N>> ва <<N+N>> сохта шудаанд, ки аз ду чузъ иборат буда, яке аз он истилохи мехварй ба шумор рафта, чузъи дуюм чузъи якумро шарху эзох медихад ва хамзамон маънои истилохии истилохи мехвариро муайян мекунад. Силсилаи истилохиборахое, ки ба воситаи истилохи мехварии «сайёхи» сохта шудаанд, мисоли возехи колаби «Adj +N» шуда метавонанд.

Як нукга ба ёдоварист, ки дар забони точикй исгилохоги мехварие мушохида мешаванд, ки фарогири чузъхои гуногун буда ба сифати исгилох ё исгилохиборахои «сайёхй» исгеъмол мешаванд. Яке аз он исгилоххои мехвари вожаи умумисгеъмолии «иктидор» буда, ба восигаи колиби «исм + исм» аз он якчанд исгилохибора сохта мешавад: икгидори мехмонхона - hotel capacity, яъне шумораи умумии чойхои доимй, ки барои чойгиркунии мехмононон дар мехмонхона пешбинй шудаасг; икгидори хучра -number capacity, шумораи умумии мехмононе, ки мегавонанд дар хучра чойгир карда шаванд.

Исгилохиборахои забони англисй. Дар ин кисмат мо диду назари худро рочеъ исгилохиборахои бахши «сайёхй»-и забони англисй баён хохем намуд. Исгилохиборахои забони англисиро низ амсоли забони точикй мегавон ба исгсилохоги дучузъа, сечузъа, чорчузъа ва f. тасниф намуд.

Исгилохиборахои дучузъа. Чузъхои ин навъи ибораисгилохогро асосан исму сифаг ва ё сифагу исм ташкил намуда чузъи дуюм чун мехвари асоси чузъи якумро шарху эзох медихад. Исгилохиборахои ингурухро мегавон чунин колаббандй намуд:

Noun+ Noun. Дар созмони ин навъи исгилохиборахо ду вожаи мусгакил ба якдигар тавассути алокаи тобеъ пайвасг шуда, чузъи дуюм чузъи якумро шарху эзох медихад ва дар низоми нахв ба сифаги исгилохибора исгеъмол мешаванд: hall porter - маъмур, мудир, hospitality industry - мувозибаги мехмоннавозй; conference room - мачлисгох, shoulder season - ниммавсими, tourist season - мавсими саёхй, tourism center - маркази сайёхй.

Аз шарху тавзехи исгилохобрахое, ки ба восигаи колаби ишорашуда сохта шудаанд, аён гардид, аломаги исгилохогии онхо танхо аз маънии луFавии он ва ё исгеъмоли он дохили чумла ё магн зохир мешава. Агар ба шархи луFавии исгилохибораи hall porter таваччух намоем, зуд пай мебарем, ки он танхо дар сохаи туризм бо маънои «a concierge or a person who carries guests» luggage in a hotel - шахсе, ки богачи мехмононро ба мехмонхона мебарад» фаррох исгеъмол мегардад.

Adjective +Noun. Крлиби мазкур яке аз маъмулгарин ва сермахсулгарини колаби ибораисгилохсози забони англисй махсуб ёфта кисми зиёди ибораисгилохоги сохаи сайёхй тавассути он сохта шудаасг. Дар созмони колаби мазкур ду хиссаи мусгакили нугк - исм ва сифаг ишгирок намуда, сифаг чузъи мехварй ва исм чузъи ёвар баромад мекунад, яъне ин навъ исгилохиборахо дар асоси алокаи тобеъ сохта шудаанд: tourist agency - бюрои сайёхй; tourist visa - раводиди сайёхй; аdjoining rooms - хучрахои хамшафаг, independent hotels - мехмонхонахои мусгакил<Дар мехмонхонахои мусгакил ба сайёхон мехмоннавозии гарм нишон медихзанд, ки онхо зебогй ва осоишро эхсос мекунанд - <Independent hotels show warm hospitality tourists that they feel beauty and tranquility> (Независимые огели демонстрируют туристам теплое гостеприимство, которое они ощущают в красоте и спокойствии); warm hospitality -мехмоннавозии гарм (тёплое госгеприемсгво)<^ visit had been approved by the Government of Morocco, and he expressed thanks to that Government and to the people of the Territory for its warm hospitality - Сафари у аз чониби хукумати Марока тасдик гардид ва у дар аснои сафар ба ин хукумат ва ба мардуми ин минтака барои мехмоннавозии гармашон изхори сипос намуд (Его поездка состоялась с одобрения марокканского правительства, и он выражает признательность правительству Марокко и населению территории за проявленное ими тёплое гостеприимство).

Исгилохиборахои сечузъа. Чй тавре аз номаш хувайдост, ин намуди истилохиборах аз сечузъ иборат буда, яке ба дигар тавассути ин ё он алокаи нахвй пайвасг мешаванд ва теъдодашон он кадар беш нест. Крлабхои маъмули истилохибороти сечузъае, ки дар созмони исгилохиборахои «сайёхй»-и забони англисй накши мехварй доранд, инхо ба шумор мераванд:

Noun + Noun + Noun. Дар созмони колаби мазкур танх як хиссаи нутк, яъне исм иштирок менамояд ва чузъхои исгилохибора ба якдигар тавассути тартиби калима алокаманд шудаанд: room status board (of tourists) - холати хакки пардохти манзил (-и сайёхон), business travel department - шуъбаи сафар корй, шуъбаи саёхатхои тичоратй, passenger facility charge - маблага хизматрасонии мусофирон, country house hotel - мехмонхонаи берун аз шахр.

Noun +Adjective +Noun. Ин навъи исгилохиборахо низ яке ба дигаре тобеъ буда, тавассути тартиби калима сохта мешаванд: tourism generating areas - минтакахои созмондихандаи сайёхй, group inclusive tour

- сафари гурухии фарогир, horse riding tour - сафар ба восигаи асп; domestic independent tour - cафари ихтиёрй дар дохили кишвар.

Adjective+ Noun + Noun. Як гурухи исгилохиборахои сохаи «сайёхй»-и забони англисиро истилохиборахои сифати ташкил мекунанд ва ин аз он шаходат медихад, ки сифат низ хамвора бо исм дар созмони исгилохибора накши калидй дорад. Чузъи ин иборахо тавассути тартиби калима ба якдигар пайвасг мешаванд, ба монанди: supplementary tourist accommodation - чойхои иловагй барои сайёхон (дополнительные места для туристов), daily room rate - нархи хучраи харруза (суточная стоимость номера).

Noun+ preposition + Noun. Пешояндхо низ дар катори пайвандакхо дар созмони алокаи нахвй накш доранд. Он исгилохиборахое, ки дар зер зикрашон хохем намуда ба восигаи алокаи пешояндй сохта шудаанд, мисли: arrival without notice (of tourists) - вуруд бидуни огохй (сайёхон), length of stay (of tourists)

- икомати давомнок (-и сайёхон), demand for tourism - талабот ба туризм, date of departure - санаи сафар.

Истилохиборахои чорчузъа. Ин навъи истилохиборахо аз чор чузъ иборат буда, яке ба дигар тавассути ин ё он алокаи намуди нахвй, яъне алокаи пешояндиву пайвандакй ва тартиби калима ба якдигар пайваст мешаванд. Истилохибороти чорчузъае асосан бо колабхои зерин сохта мешаванд:

Noun+ Noun+ Noun+ Noun. Дар созмони колаби мазкур танхо исмхо иштирок намуданд, ки хар яке вазифахои мустакили худро ба сомон мерасонанд. Чузъи якуми ин истилохиборахо аз пешоянду исм таркиб ёфта, чун исми мураккаб баромад менамоянд, ба монанди: off-airport car rental firm - ширкати ичорадихандаи мошинхои берун аз фурудгох, on- airport car rental firm - ширкати ичорадихандаи мошинхои дохили фурудгох.

N + conj + N + N. Накши пайванадкхо дар созмони истилохиборахои чорчузъаи забони англисй башят калон аст, зеро онхо ба алокаманд намудани чузъхои истилохибора кодиранд, чунончй: hotel and catering industry (for tourists) - мувозибати мехмонхона ва хизматрасонии тарабхона (барои сайёхон), food and beverage facilities (for tourists) - муассисахои истехсолкунандаи хурокворй ва нушокй (барои сайёхон).

Хулоса Х,амин тарик, аз гурухбандии истилохоти таркибии забони англисй маълум гардид, дар созмони истилохиборахои сохаи «сайёхи»-и забони мазкур истилохиборахои дучузъа накши калидй дошта, сермахсултарини онхо колаби N+N ба шумор меравад.

Яке аз омилхои серистеъмолии колаби мазкур дар он зохир мегарддад, ки ин намуди иборахо ба воситаи алокаи нахвй бунёд ёфта, дар онхо аколаи байни чузъхо тавассути чойгиршавии вожагони сода бидуни иштироки алокаи дигар сурат мегирад. Илова бар ин, имконияти корбурди иборахои исмии дучузъаи забони англисии муосир ин кобилияти калимасозй ва ё иборасозии исм дар киёс бо дигар хиссахои нуткба шумор меравад.

Исм яке аз чузхои чудонашавандаи хамаи истилохиборахои сохаи «сайёхй»-и забонхои точикй ва англисй аст ва чунин иштироки фаъолонаи исм аз сохиб будани будан хусусияти сермаъноии он дарак медихад. Аз тахлилу баррасии мачмуйи истилохоти «сайёхй»-и забонхои тахкикшуда метавон ба хулоса омад, ки низоми истилохоти сохаи мазкур дар забони точикй дар мукоиса бо забони точикй дар мархилаи ташаккул карор дошта, аз хисоби иборахо ва вожагони мураккаб рушд ёфта истодааст.

АДАБИЁТ

1. Грамматикам забони адабии хозираи точик 4,1. Фонетика. Морфология. - Душанбе: Дониш, 1985. - 352 с.

2. Диловаров Р.Д Асосхои туризм. / Р.Д Диловаров, Ч..Н. Ёров, НН. Сайфуллоев - Душанбе: ДМТ, 2013. - 244 с.

3. Лотте Д.С. Основы построения научно-технической терминологии / Д.С. Лотте // Вопросы теории и методики. - М.: Изд-во АН СССР, 1961. - 160 с.

4. Мирзоев, А. Масъалахои ибора дар забони точикй. / А. Мирзоев - Душанбе: Деваштич», 2002. - 308 с.

5. Рустамов Ш.Р. Калимасозии исм дар забони адабии хозираи точик. / Ш.Р. Рустамов - Душанбе: Дониш, 1971. - 77 с. с.12.

6. Саймиддинов Д Вожашиносии форсии миёна. / Д Саймиддинов - Душанбе: Пайванд^2003. - 310 с.

7. Сангинов ДШ. Хукуки сайёхии (гурмстим) Чумхурии Точикистон / Д.Ш. Сангинов. - Душанбе: «Эр-граф», 2012. - 540

c.

8. Крсимова М.Н. Чор унсур: маъниофарини, калимасозй: дар асоси маводи"Маснавим Маънави. / М.Н. Крсимова - Д.: Деваштич, 2007. - 266 с.

СТРУКТУРНЫЙ АНАЛИЗ ПОЛИКОМПОНЕНТНЫХ ТЕРМИНОВ, ОТНОСЯЩИХСЯ К «ТУРИЗМУ» В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

Настоящая статья посвящается с структурный анализ поликомпонентных терминов, относящихся к «туризму» в таджикском и английском языках. Все поликомпонетные термины исследуемых языках разделяются на двухкомпонентые, трёъкомпонентные, четырехкомпонентные и пятикомпонентные. Если в таджикском языке двухкомпонентные термины типа Noun+Adjective занимает особую месту, то в английском языке его заменяет Adjective +Noun. Роль предлоги и союзы очень велико в образования поликомпонентнътх терминов сравниваемых языках.

Одним из продуктивных средствах образования двухкомпонентных терминов таджикского языка является изафетный связь, т.е. компоненты соединяются друг с дргом при помощи изафетной окончание -и. Большинство таджкиских терминосочетаний образуются при помощи указзаному средству, и они обычно называюстя именные словосочоетания. В английском языке вместо изафетный связь используется подчинительный связь, т.е. второй компонент подчиняется первому компоненту.

Ключевые слова: структура, анализ, структурный анализ, термин, терминология, язык, таджикский язык, английский язык, туризм, компонент, поликомпонетные термины, связь, изафетный связь, словосочетание.

STRUCTURAL ANALYSIS OF POLYCOMPONENT TERMS RELATED TO «TOURISM» IN

TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

This article is devoted to a structural analysis of polycomponent terms related to «tourism» in Tajik and English language.

All polycomponent terms in the studied languages are divided into two-component, three-component, four-component and five-component. If two-component terms, like Noun+Adjective occupy a specialplace in the Tajik language, then in English it is replaced by Adjective +Noun.

The role of prepositions and conjunctions is very great in the formation of polycomponent terms in the compared languages. One of the productive means of the formation of two-component terms of the Tajik language is the izaphet connection, i.e. the components are connected to each other with the help of the isaphetic ending -и. Most of the Tajik term combinations are formed by indicated means, and they are usually called nominal phrases. In English, instead ofan isaphetic bond, a subordinate bond is used, i.e. the second component is subordinate to the first component.

Keywords: structure, analysis, structural analysis, term, terminology, language, Tajik language, English language, tourism, component, multicomponent terms, communication, isafet communication, word combination.

Сведение об автора:

Сафаров Аскарджон Шарифович - соискатель кафедры языкознания и сопоставительной типологии Таджикского государственного педагогического университеа имени С. Айни, тел.: (+992) 985792227; E-mail: safarov88@mail.ru

About the author:

Safarov Askarjon Shariforvich - a researcher in the Department of Linguistics and Comparative Typology of Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, tel.: (+992) 985792227; E-mail: safarov88@mail.ru

МАЦОМИ ВОМВОЖАХфИ АРАБЙ ДАР СОЗМОНЁБИИ ВОЖА^ОИ СОХТА ДАР

«ХАМСА»-И ХО^УИ КИРМОНЙ

Дадохуджаева П. И.

Донишгоуи давлатии Хучрнд ба номи академик Б.Fафуров

«Хамса»-и Хочуи Кирмониро (1280-1352) ба хайси яке аз сарчашмахои ноби забони точикй бояд шинохт, ки дар забоншиносии мо, чй хавзаи Мовароуннахр ва чй хавзахои берун аз он камтар ба тахкики вежагихои забонй мувочех шудааст. Албатта масоили бисёре аз забони «Хамса»-ро метавон ба баррасй кашид, вале дар навиштаи хозир кушиш мешавад, то мухтасаран рочеъ ба макоми калимахои иктибосии арабй дар ташаккули калимахои сохтаи он таваккуф гардад. Калимахои сохтаи «Хамса», ки тавассути иктибосоти арабй созмон ёфтаанд, ба якчанд гурух чудо мешаванд, ки дар зайл ба тарики мухтасар баррасй хоханд шуд:

Бо пешванд ва калимахои арабиасл сохгашавии исм.

Дар забони адабии хозираи точикй чахор рохи калимасозй мавчуд аст: морфологй, морфологй-синтаксисй, лугавй-синтаксисй, лугавй-семантикй. Калимасозии морфологй дар исм равиши сермахсултарин буда, бештар бо воситаи вандхо сурат мегирад (5, 12).

Пеш аз он ки рочеъ ба калимахои сохта ва мураккаби забони осори Хочу сухан ронем, мехохем ин нуктаро таъкид созем, ки калимахои нави пайдошуда сирф калимахои форсии точикй мебошанд, зеро мансубияти хар як калимаи нав ба ин ё он забон аз руи колаби калимасозй муайян карда мешавад. Бо ибораи дигар гуем, калимаи аслй ё арабй ё умуман иктибосй будани асоси калимасоз ахамият надорад. Ин калимахо дар аксари маврид аз таркиби лугавии забони форсии точикй гирифта шуда, бо колабхои дар забони форсии точикй маъмул сохта мешаванд. Гузашта аз ин, калимахои нав хам аз нуктаи назари овой, хам семантикии худ, мансубият ба хиссахои нутк, кобилияти иборасозй ва ичрои вазифаи синтаксисии худ дар чумла аз асоси калимасоз ба куллй фарк мекунад. «Калимахои арабй» гуфтани мо бо максади равшантар кардани кабатхои лексикии таркиби лугавии забони асрхои ХШ-ХГУ, то як андоза муайян кардани замон, макон ва сабаби вуруди ин калимахо ба таркиби лугавии забони форсии точикй, дарачаи хазмшавии вожагони иктибосй ба тавассути нишон додани накши онхо дар калимасозй ва хамчунин равшан кардани сахми шоиру нависандагон, чун Хочу, дар ганй гардонидани забони арабии замонашон ва тавсеаи имкониятхои забони форсии точикй дар сатххои гуногуни забон мебошад.

Бо воситаи вандхо сохташавии калимахо низ ба вазифа ва мавкеи онхо дар муносибат бо асоси калимахои сохта (пешвандхо пеш аз асос- щм + роу; пасвандхо пас асос- дониш + гол; миёнвандхо дар миёни ду асос - сар + о + сар) вобаста аст. Накши пешванд дар калимасозии исм калон мебошад. Хрм-дар забоншиносии точикй хамчун пешванди исмсоз дорои вижагихои зерин аст: факат исмсоз будан, ифодакунандаи хамрохй, шарикй, муносибати дутарафаи шахс ва ашё, аз асосхои феълй исми шахс сохтан (3, 119; 5, 152, 153). Пешванди лрм- дар «Хамса» бо калимахои иктибосии арабии «инон», «нафас», «сухбат», «сабак» ва «карин» омада, калимахои нав сохтааст.

Х/ам- + инон - «лачом, чилав, асфор» (11, 548): Сити ту бо боди сабо уаминон, / Килки ту бо мурги сахар хамзабон (7, 39). Дар байти мазкур калимаи «инон» бо пешванди уам- пайваста, калимаи сохтаи нав - исми шахс сохтааст, ки он бо вожахои «хамсамт» ва «хамрох» наздикмаъност.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.