CC BY
23мифологические понятия, используемые до настоящего времени как в литературном, так и в разговорном языке. Особое место занимают имена богинь, которые отражены в авестийском языке с точки зрения зороастризма. И эти имена затем перешли и в последующие языки. Это особенно касается ахриманских слов, отражающих отрицательных богинь, образы, события и действия. Независимо от того, что эти слова в прямом своем смысле являются синонимами тех слов, которые выражали обычное, распространённое значение этих слов.
Ключевые слова: боги, полубоги, имена демонов, положительные образы, отрицательные образы, мифология, древнейший, авестийский язык, зороастризм.
CLASSIFICATION OF VOCABULARY BELIEFS AND TRADITIONS IN THE MYTHOLOGIES OF THE TAJIK LANGUAGE
The article discusses about the vocabularies of beliefsfrom the names of Gods, demigods and deities, symbols that are positive images and names of demons, devils and spirits that have negative images. Negative images have a negative function and therefore they are considered negative images. Some common elements of the basic lexical composition and many parallels in mythology andfairy tales also attest to ancient historical ties. The work ofthe ancestors contains a number ofstories that are filled with mystical symbolism and mythological and images through which they expressed their religious, mythological and sometimes philosophical views. Reviewed only some of the most common mythological concepts used to date in both literary and colloquial language. A special place is occupied by the names of goddesses, which are reflected in the Avestan language from the point of view of Zoroastrianism. And these names then passed on to subsequent languages.
This is especially true of Ahriman words that reflect negative goddesses, images, events, and actions. Regardless of the fact that these words are literally synonymous with those words that expressed the usual, common meaning of these words.
Key words: Gods, demigods, names of demons, positive images, negative images, mythology, historical, Avestian language, Zoroastrianism.
Сведения об автора:
Мухиддинова Т.Х - Таджикский национальный университет, доцент общеуниверситетской кафедры английского языка Таджикского национального университета. Адрес: 734025, республика Таджикистан, город Душанбе, проспект Рудаки, 17. Тел: (+992) 936014994
About the author:
Muhiddinova T.H. - associate professor of English department in Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, Rudaki avenue, 17 Tel: (+992) 936014994
УДК:809.155.0.802.0 НАКЩИ АЛОКАИ ПЕШОЯНДЙ ДАР СОЗМОНИ ^УМЛА^ОИ ЗАБОНХРИ ТОНИКИ ВА АНГЛИСЙ
Махмасолехц М
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй
Дар сарчашмахои ба забонхои точикй ва англисй таълифёфта ва баъзе грамматикахои забони англисй дар бораи алокаи пешояндй дар иборахо сухан меравад.
Дар шархи ин навъи алока ду назария мавчуд аст: 1. Пешоянд вохиди лугавист, аз ин нуктаи назар на вохиди грамматикй. Бинобар ин, дар ташаккули ибора дар катори воситахои грамматикии воситахои лексикии алокаи нахвй мавчуд аст. 2. Пешояндхо ба семантикй ва асемантикй чудо карда мешаванд.
Пешояндхои асемантикй онхоянд ки маънои лугавии худро гум карда, чун вохиди грамматикй баромад мекунанд. Алалхусус, пешоянди «о»-и англисй ягон маънои лугавй надорад, ё худ пешоянди «а»-ро гирем, вай хеле маънои заифи лугавй дошта, гохо ба маънои «суй» истеъол мешавад. Мисол: to stay at home; to look at boy; to come at 5 o clock.
You were looking at me [12,14]. Шумо ба тарафи ман нигоуу мекардед. She took the picture from him and looked at it [9, c.127]. Урасмро гирифт ва ба у нигоу кард. Ё худ пешоянди «in» дар иборахои зерин хамчун воситаи алока тобишхои гуногун дорад. Масалан:
Early in the morning - Субуи барвацт; to live in the town - дар шаур зиндагй кардан; To come in a day -Дар рузуои наздик омадан ва гайра.
His right arm was broken in many places [12, c.116]. Дасти рости у аз чанд цояш шикаста буд. She pushed a photograph infront of Latnny sface. У расмро ба руи Ленни уаво дод.
ак бар чониби профессор Б. А. Илиш аст, ки пешояндро ба он хиссахоеро нутк дохил мекунад, ки бештар на маъно, балки вазифа доранд. Ва он вазифахо аз бисёр чихат ба вазифахои хиссахои
номустакили нутк монанданд ва пеш аз хама пешояндхоро ба катори морфемахо дохил мекунад [5, с.131].
мИсол: Писать мальчику или же - to write with the pencil.
To write to the boy - писать карандашом; Падарит маме - ба модар тухфа кардан.
Аз ин хогир, кисми зиёди пешояндхоро ба катори вохидхои грамматикии иборасоз дохил намудан мумкин асг.
Бояд кайд кард, ки пешояндхо низ дар ташаккули кисми зиёди иборахои феълй мавкеи дуюмдарача доранд. Ба кашиши дутарафаи семантикии чузъхои таркибии иборахо иштирок кардани микдори зиёди пешояндхо яке аз аломатхои барчастаи забонхои навъи аналитикй мебошад, ки дар онхо хеле камшумор будани флексияхо, ки ба гуфти И.М. Мешанинов аксаран барои алокаи калима дар чумла хизмат мекунанд, аз хисоби пешояндхо пурра карда мешаванд [6, с. 126].
Мисол: to talk about; to tell about; to jump at; to spring at; to stand at.
Soon we could hear their football as they ran and the cracking of the branch they breasted across a bit of ticket [12, c.125]. Баъд аз андак вацт мо садои пойхри онон ва шатар-шутури шикаста шудани шохацоро шунидем. Wait a minute, my lad»Enrica stopped in the corridor, leading to the interrogation room, and softly» [12, c. 24].
Бояд кайд кард, ки дар забони англисй чунин вохидхое хастанд, ки онхо зохиран пешоянд буда вале барои тагйир додани маънохои лексикии он хизмат мекунанд. Мисол: to put on the table. To put on coat
Дар мисоли якум «on» пешоянд аст, вале дар мисоли дуюм он бо пешоянди put якчоя шуда, маънои пушиданро мефахмонанд, яъне феъли to put -гузоштан дар ибораи аввал маънои аслии худро нигох дорад, дар мисоли дуюм маънои «put» пурра тагйир меёбад. Бинобар он, хангоми мукоиса намудани иборахои феълии ин ду забон дар ибораи алокаи пешояндй таваккуф карда, пешояндхоро бояд аз вохидхои пешоянд монандй меноманд, ки бояд фарк намуд. Дар рафти кор мо ба он иборахои феълие, ки дар онхо муносибати объектй мавчуд аст, таваккуф хохем кард.
Инро низ бояд кайд кард, ки пешояндхо на танхо дар ташаккули иборахои объектй, балки дар созмони иборахои холй низ ширкат меварзанд. Хрлатхое низ ба назар мерасанд, ки дар онх,о иборах,ои объектиро аз иборах,ои х,олй чудо кардан хеле мушкил аст: Ба бог нигаристан.
Дар ин ибора адъюнкт х,ам ба саволи чй? ва х,ам ба кучо? чавоб мешавад. Х,амин х,одисах,оро дар забони англисй низ мушохида кардан мумкин аст: to look at the garden. to look where? And at what? чавоб мешавад.
Аз ин хотир муайян намудани муносибати байни адъюнкту ядрои чунин иборахо ва кашиши семантикии байни чузъхои ибора ва ба маънои контекстуалии ин навъи иборахо, яъне дистрибютсияи онхо дар ташаккулёбии сохтории иборахои объектй, басо мухим буда, он асоси таснифоти шакли -зохирии иборахо мегардад.
Чунин таснифотхоро забоншинос Г.Г. Почепсов пешниход менамояд, ки он дар асоси баназаргирии хусусиятхои ташаккулии (формалии) иборасозии иборахои объектй гузаронида шудааст [7, с.154].
Мо дар кори худ онхоро чун асоси тахлили типологии иборахои объектии феълй нисбат ба забони точикй низ истифода мебарем. Аломати формалии созмонёбии иборахои объектии феълиро ба назар гирифта, дар харду забон се навъи иборахоро дар онхо муайян намоем:
1. Вохиди объектие, ки бо феъл танхо бе пешоянд алокаманд гаштаанд: to send the doctor away - to send away the doctor;
2. Вохидхои объектие, ки бо ядрои феълй ё ба воситаи пешоянд, ё бе пешоянд пайваст мегарданд: to send him a letter - to send a letter to him;
3. Вохидхои объектие, ки бо чузъи асосй (феъл) танхо бо пешоянд пайваст мегарданд: to send him a letter - to send a letter to him.
Дар таркибхои овардашуда тагйнрёбии трансформатсионй ё чойивазкунии компонентно алокаи пешояндиро тагйир намедиханд.
Х,амин тавр, пешояндхо дар созмони иборахои объектии феъл мавкеи мухим дорад ва чун яке аз воситахои алока дар иборахои мазкур иштирок мекунанд.
Дар созмони иборахои объектии феълй дар забонхои мавриди мукоиса намояндахои зерин мавкеи мухими созандагй доранд.
Иборахои феълй ба пешоянди «аз» дар ифодаи тобишхои гуногуни пуркунандагй зиёд кор фармуда мешаванд:
Аз китоб омухтан. To learn from the book; He expected a good deal from his life [12, 37]. У аз уаёт хубиро интизор буд.
Чузъи тобеъ масолехеро мефахмонад, ки бо тавассути ин амал он предмет сохта мешавад: аз санг сохтан
to build from the stone V +from+n.
Аз тилло сохтан Ф + аз+И. to make from the gold. Each of the letters had been cutfrom a newspaper [12, c. 41]. Хрр як мактуб аз газета бурида шуда буд.
flap hh x,o.ar ohpo nyHHH u^oga KapgaH MyMKHH acr: v+from+n gap 3a6oHH aHraucH. A3 +V gap 3a6oHH to^hkh.
Oet. aManepo Me$ax,MOHag, kh a3 y HH3e nypcuga MemaBag: A3 +H+O V+From + H
A3 MyannuM nypcudan. To askfrom the teacher
He returned the pen that had borrowedfrom her [12, c.187]. y yanaMepo, ku a3 y ^pu$ma 6yd, eapdouuda dod.
EapoH H^ogau *iy3t e khcmh npegMer Kop (^apMyga MemaBaHg: A3 Meea/o Man tyayam ce6po dycm MedopaM. I like an apple fromfruits. EapoH HHmoH gogaHH o6teKre, kh aMa. 6a oh paBOHa mygaacr:
The mother kissed his child from his forehead [12, c. 178]. Modap Kydawampo a3 nemonuam 6ycud. MyKOHcau npegMerpo HHmoH Megux,aHg:
English deffers from French [12,154]. 3a6onu annucu a3 tyaponcaeu tyapy MeKynad. EapoH H^ogau T06umx,0H cox,h6h3t:
This present was sentfrom him [12, 67]. Hn my/pa a3 ypnu6u y upucmoda myda 6yd. V+from + Proun A3 + yon + O.
nemoAHgu 6a (to) gap 3a6oHx,ou MyKOHcamaBaHga acocaH HHrapoHHga mygaHH aMa. 6a aroH maxcpo Me^ax,M0Hag:
V + to + N. It happened to most people [12,11]. Ea + u + z
Hn 6a 6ucep odaMon pyx doda 6yd. fflaxcuar Ba MyHocH6aru 6aHHH maxcx,o:
V + to + Proun
They didn t tell the story to her[12, 45]. On/o 6a y un /uwoapo nayn naKapda 6ydand. E + h + O
Ea 6o.oh mow npegMer HHrapoHHga mygaHH aMa.: Ea+H + O
The girlput the water to the cat so late [12, c. 122]. ffyxmapva 6a camunu eyp6a o6 andoxm.
V + to + N
flap hh x,0.ar u6opa 60 hh nemoaHg a3 pyu ko.h6 coxra MemaBag.
Ea cyu npegMer e 6a ioe paBOHa mygaHH aMa. atHe cyporapo $ax,MOHHgaH:
To say to the secretary - 6a Komu6 гyrfman; The letter is addressed to the secretary [12, c.87]. MaKmy6 6a Komu6 upucmoda myda 6yd.
V + to + N Ea + h + O.
nemoaHgu «dap - at» 6a MatHOH ryHoryHH Macox,ar Kop ^apMyga MemaBag.
EapoH HHmoH gogaHH aMa. Ba o6teKr: He knocked at a door but again there was no answer [12, 12]. y dappo wytym, aMMo Kace yaeo6 nadod.
V + at+N; ^oh + gap + O
nemoaHgu «6a» Ba «dap» Mypogu^ 6yga, 6apou paBOH KapgaHH npegMeru aMa. x,aM gap 3a6oHH to^hkh Ba x,aM gap 3a6oHH aHraucH Kop ^apMyga MemaBag.
nemoaHgu «6o - with» ranp a3 MatHoxpH x,aMpox,H Ba Bocurau u^po Bo6acra 6a ceMaHTHKau hcm Ba T06umx,0H H.OBaruH MatHO 3Ox,up MeKyHag.
1. flap H^pou aMa. x,aMpox,KapgaHpo HHmoH Meux,ag: I live in Montreal with him [12, 242]. Man dap Monmpuon 6o /aMpo/uu y 3undau Kapda 6ydaM.
V + with + Prain Eo + xon + O
2. Bocurau H^pou aMa.: The latter was written with black pencil [12, c.311]. HoMa 6o yanaMu cue/ naeumma myda 6yd.
V+for + N Eo + u+ O
nemoaHgu «6apou -for» MaKcagy TatHHoru ByKytu aManpo Me$ax,MOHag: They were waiting, for a buss [12, 288]. On/o Mynma3upu Mycotyupwamu 6ydand. V+for + N Eapou + u + O
Мукобили «against» - ин пешояндхо ба сифати пешояндхои таркибй бештар бо пешояндхои «ба, бар» кор фармуда мешаванд ва вобаста ба маънои лугавиашон муносибатхои хилофиро нишон медиханд.
They defended the city againsr the enemy [12, 32]. Онуо барои мууофизати шаур ба муцобили душман мубориза бурдаанд.
V + against + N
Ба мукрбили + И+Ф
Хамин тавр, дар боло ба ифодахои пешояндии объектии феълй таваккуф кардем ва чуноне ки мукоиса нишон медихад, дар харду забон ходисаи хамгарой ва пешояндхо мушаххас ба назар мерасад ва барои ифода намудани муносибатхои муайяни объектй истифода бурда мешаванд.
Накши пешоянд хамчун воситаи алока дар сохтани иборахои сифатй нихоят калон аст, чунки бештари иборахои сифатй ба воситаи пешоянд сурат мегиранд. Вазифаи грамматикии пешоянд мантикан аз мохияти худи он зохир мегардад: «ба воситаи онхо муносибатхои гуногуни нахвй ифода меёбанд» [3, с.137].
Дар китоби грамматикаи академй таърифи зерини пешоянд омадааст: «Пешояндхо, хамчун калимахои ёридиханда, маънои лугавй надоранд. Пешояндхо хамеша бо исмхо, бо чонишинхо, бо шуморахо пайваст шуда, муносибати нахвии онхоро нисбат ба дигар калимахо /феълхо, исмхо, сифатхо, чонишинхо ва зарфхо / нишон медиханд» [4, с.286].
Пешояндхо калимахои ёридихандае мебошанд, ки муносибати нахвии байни калимахои мустакилро дар таркиби ибора таъмин намуда, дар якчоягй бо онхо барои ифода намудани алокаи гуногуни вокеияти объективй / масофа, замон, сабаб, максад, объект ва гайра дар забон хизмат мекунанд.
Храмин тавр, ба воситаи пешояндхо алокаи байни чузъхои ибора таъмин мегардад. Аммо дар ибора худи онхо вазифаи мустакилро адо карда наметавонанд. Бино бар хамин хам, кобилияти чузъи ибора шудан надорад. Пешояндхо танхо тавассути ибора ва чумла дорои вазифа ва маънохои грамматикй мешаванд [1, с.126]. Дар ин росто академик В.В. Виноградов дуруст кайд мекунад: «Маънои лугавии пешояндхо ба маънои грамматикиашон баробар аст» [3, с. 157].
Пешояндхо мазмуни чузъхои ибораро бо тобишхои гуногуни маъноии худ бой мегардонанд ва инкишоф медиханд ва ба хамин восита накши нахвии чузъхои ибораро возеху равшан месозанд.
Дар ин навъи алока пешояндхо барои алокаманд гардонидани чузъи тобеъ ба чузъи асосй накши калон мебозанд: The room of the house, to clean off the dirt, to write with pencil. Агар ба тарчумаи русии ин иборахо «комнаты дома», «вычистить мусор» ва «писать карандашом» назар кунем, мебинем, ки дар онхо алокаи байни чузъхои ибора бе ягон пешоянд ба вукуъ омадааст. Аз ин ру, метавон ба хулосае омад, ки дар забони русй воситахои синтетикй, вале дар забони англисй воситахои аналитикй истифода шудаанд. Ин тарзи алока дар забони англисй хеле маъмул аст, ки ин аз забони аналитикй будани он бараъло гувохй медихад.
Дар забонхои мукоисашаванда алокаи пешояндй хам дар ибора ва хам дар чумла васеъ истифода мешавад, аммо дар чумла доираи истеъмоли он андаке фарохтар аст. Мувофики ин навъи алока калимахои мустакил байни якдигар ба воситаи пешоянд робита пайдо карда, муносибати гуногуни нахвиро ифода менамоянд. Масалан: мубориза барои сулу - struggle for peace, ба девор баробар - equal to the wall, аз панц ду - from five two, ба руйи сауна баромадан - to come over (on) to the theatre, баъзе аз хонандагон - some of readers, ба даромадгоу наздиктар - to go on stage.
Дар ин мисолхо воситаи алока дар забонхои точикй ва англисй ба воситаи пешояндхои «барои -for», «ба -to», «аз - from», «дар болои - to come up», -е -(и) -of» истифода шудаанд. Алокаи пешояндй дар забони точикй бисёр сермахсул ва серистеъмол мебошад. Ин аз он сабаб аст, ки адади пешояндхо, махсусан пешояндхои номй бисёр аст.
Микдоран зиёд будани пешояндхо имконият медихад, ки иборахои гуногунсохту гуногунмаъно ба вучуд оянд: бо цалам навиштан - to write with the pencil, аз цуй гузаштан - to go over aryc, дар мубоуиса иштирок кардан - to participate at the dessision, то Ленинобод рафтан - to go as far as to Leninobod, ба касе чизе додан - to give something to somebody, дар зери дарахт нишастан - to sit under the tree, дар давоми пахтачини вохурдан - to meet during the cotton picking, дар уацци касе чизе гуфтан - to talk about somebody, оид ба ягон масъала суубат кардан - to talk about some problem, мулокрт бо меумон - talkig with the gest, аз гул зеботар - beautiful than? flower ва гайра.
Дар забонхои точикй ва англисй алокаи пешояндро метавон ба гуруххои зерин чудо намуд: алокаи пешояндй дар иборахои исмй. Мисол: «мубориза барои сужу - struggle for the peace», сифатй «аз цанд ширин - sweeter than suger», шуморагй «аз канор сеюм - the third of the side», чонишинй «баъзе аз онуо -some of the», феълй «дар мактаб хондан - to study at school», зарфй «аз Карим пештар - earlier before than Karim» иштирок мекунад. Ба воситаи алокаи пешояндй муносибатхои гуногуни нахвй сохта мешавад: муносибати объектй «мууаббат ба Ватан - a love to the country, дар пиёла андохтан - to put into the cup, бо корд буридан - to cut with a knife», муносибати маконй «дар синф нишастан - to seat in the classroom, то мактаб давидан - to run to school, аз хона баромадан - to go out of the room», муносибати
замонй «дар вацти дарс омадан - to come in time of the lesson, то тобистон мунтазир шудан - to wait till summer, аз бацорон сар кардан - to begin from springtime» ва амсоли инхо ифода меёбанд.
Бояд ишора кард, ки дар алокаи пешояндй ба сифати чузъи асосй ва чузъи тобеи ибора хамаи хиссахои мустакили нутк истифода мешаванд. Воситаи ифодаи грамматикии ин алока пешояндхои аслй ва номй мебошанд.
Дар сарчашмахои бо забони точикй ва англисй таълифёта ва баъзе грамматикахои забони англисй дар бораи алокаи пешояндй дар иборахо сухан меравад. Дар шархи ин навъи алока ду акида мавчуд аст:
Пешояндхои асемантикй пешояндхое мебошанд, ки маънои лугавии худро аз даст дода, чун вохиди грамматикй баромад мекунанд. Алахусус, пешоянди «of» -и забони англисй ягон маънои лугавй надорад, ё худ пешоянди «cat»-® гирем, вай хеле маънои заифи лугавй дошта, гохо макони вокеъ гардидани предметро ифода мекунад. Мисол: to stay at home, to look at boy [12, c. 31].
Шумо ба тарафи ман нигоц мекардед. Janny opened his eyes and looked at the smiling youn woman who learned over him [12, c.31] - Ценни чашмонашро кушода ба зани цавони хандида истода, ки дар цафояш меистод, нигоц кард.
Ё худ пешоянди «in» дар иборахои зерин вазифахои гуногун дорад.
Early in the morning. Субци барвацт. To live in the town. Дар шацр зиндагй кардан.
Аз ин хотир, кисми зиёди пешояндхоро ба катори вохидхои грамматикии иборасоз дохил намудан мумкин аст.
Вале дар ин чо низ бояд махсус кайд кард, ки пешояндхо дар созмони кисми зиёди иборахои феълй мавкеи дуюмдарачагй доранд, ба кашиши дутарафаи семантикии чузъхои таркибии иборахо иштирок кардани микдори зиёди пешояндхо яке аз аломатхои барчастаи забонхои намуди аналитикй мебошад, ки дар онх,о хеле камшумор будани флексияхо, ки ба гуфти И.М. Мешанинов: «Аксаран барои алокаи калима дар чумла хизмат мекунанд, аз хисоби пешояндхо пурра карда мешаванд» [6, c.112]: to talk about
- дар бораи чизе нацл кардан, to tell about - дар бораи чизе царф задан, to jump at - цацида аз.
Soon we could hear their football as they ran and the cracking of the branch they breasted across a bit of ticket [12, c. 31]. Баъд аз андак вацт мо садои пойцои онон ва садои шикаста шудани шохицоро шунидем. Wait a minute, my lad»Enrica stopped in the corridor, leading to the interrogation room, and softly [12, c.24]. Каме сабр кунед, цавон, - гуфт, Энрико дар роцраве, ки ба хонаи бозпсурсй мебурд, аз рафтан боз истод ва боз оциста суханашро давом дод.
Дар забони англисй чунин вохидхое хастанд, ки онхо зохиран пешоянд буда, барои тагйир додани маънохои лугавии феълхо хизмат мекунанд: «to put on the table, to put on coat».
Дар мисоли якум «on» пешоянд аст, вале дар мисоли дуюм он пас аз феъли «put» омада маънои «пушидан»-ро ифода мекунанд, яъне феъли «to put» - «гузоштан» дар ибораи аввал маънои аслии худро нигох дошта, дар мисоли дуюм маънои «put» пурра тагйир меёбад.
Бинобар он, хангоми мукоиса намудани иборахои феълии ин ду забон дар ибораи алокаи пешояндй таваккуф карда, пешояндхоро бояд аз вохидхои пешоянди монандй фарк намуд. Дар рафти кор мо ба он иборахои феълие, ки дар онх,о алокаи объектй мавчуд аст, таваччух хохем кард.
Пешояндхо на танхо дар созмони иборахои объектй, балки дар созмон додани иборахои холй низ ширкат меварзанд. Х,олатх,ое низ ба назар мерасад, ки дар онхо иборахои объектиро аз иборахои холй чудо кардан хеле мушкил аст: Ба бог нигаристан - to look at the garden.
Дар ин ибора адъюнкт хам ба саволи чй? ва хам ба кучо? чавоб мешавад. Х,амин ходисахоро дар забони англисй низ мушохида кардан мумкин аст: to look at the garden, to look where? And at what?
Вохидхои объектие, ки бо феъли танх,о бе пешоянд алокаманд гаштаанд: to send the doctor away - to send away the doctor.
Вохидхои объектие, ки бо чузъи асосй (феъл) танхо бо пешоянд пайваст мегарданд: to send him a letter
- to send a letter to him [8, c. 193].
Дар таркибхои овардашуда тагйирёбии тахаввулй ё чойивазкунии чузъхои алокаи пешояндиро тагйир намедиханд.
Храмин тавр, пешояндхо дар ташаккулёбии иборахои объектии феъл мавкеи мухим доранд ва чун яке аз воситахои созмонёбии иборахо махсуб меёбанд.
Дар созмони иборахои объектии феълй дар забонхои мавриди мукоиса пешоянд мавкеи мухими созандагй дорад.
Иборахои феълй бо пешоянди «аз» дар ифодаи тобишхои гуногуни пуркунандагй зиёд кор фармуда мешаванд: Аз китоб омухтан - To learn from the book, to hearfrom the father, He expected a good dealfrom his life [12, c. 74]. У аз цаёт хубиро интизор буд.
Чузъи тобеъ масолехеро ифода менамояд, ки тавассути ин амал он предмет сохта мешавад: аз санг сохтан -to build from the stone V +from+n
Аз тилло сотан
Ф + аз +И
to make from the gold.
Дар ин холат онро чунин ифода кардан мумкин аст: V+from+N дар забони англиси. Аз + V дар забони тоцики.
Феъл амалеро мефахмонад, ки аз у чизе пурсида мешавад: Аз +И+Ф V+from + И
Аз муаллим пурсидан. To ask from the teacher. Аз кассир гирифтан.
To take from the cashier. He returned the pen that had borrowed from her [12, 213]. У цаламеро, ки аз у гирифта буд, гардонида дод.
Барои ифодаи чузъ ё кисми предмет кор фармуда мешаванд: Аз тармевауо ман фацат себро дуст медорам. I like an apple fromfruits [12, c.219].
Барои нишон додани объекте, ки амал ба он равона шудааст: The mother kissed his child from his forehead [12, 233]. Модар кудакашро аз пешониаш буса кард.
Мукоисаи предметро нишон медиханд: English defers from French [12, c.238]. Забони англиси аз фаронсави тафовут дорад.
Барои ифодаи тобишхои сохибият: This present was sentfrom him [12, c.248]. Ин тууфа аз у фиристода шуда буд. V+from + Proun Аз + цон + Ф.
Пешоянди «ба - to» дар хар ду забон асосан нигаронида шудани амал ба ягон шахсро мефахмонад:
V + to + N
it happened to most people. ба + и + г
Ин ба бисёр одамон рух дода буд. Шахсият ва муносибати байни шахсхо; V+to+ Proun
They didn t tell the story to her [12, c. 65]. Онуо ба у ин уикояро нацл накарда буданд. Б + И + Ф
Ба болои ягон предмет нигаронида шудани амал:
Ба + И + Ф The girlput the water to the cat so late [12, c.217]. Духтарча ба сатили гурба об андохт.
V + to + n
Дар ин холат ибора бо ин пешоянд аз руйи колиб сохта мешавад.
Ба суи предмет ё ба чое равона шудани амал, яъне адресатро мефахмонанд.
To say to the secretary - ба китсб гуфтан; The letter is addressed to the secretory; Ба мактаб китоб фиристода шуда буд.
V + to + N Ба + и +Ф;
Пешоянди «дар-at» ба маънои гуногуни масохат кор фармуда мешавад. Барои нишон додани амал ва объект.
He knocked at a door but again there was no answer [12, c. 154]. У дарро куфт, аммо касе цавоб надод.
V + at + N; Цон + дар + Ф
Пешояндхои «ба» ва «дар» дар баъзе мавридхо бо хамдигар муродиф шуда метавонанд ва барои равон кардани предмети амал хам дар забони точикй ва хам дар забони англисй кор фармуда мешаванд.
Пешоянди «бо - with» гайр аз маънохои хамрохй ва воситаи ичро вобаста ба семантикаи исм ва феъл тобишхои иловагии маъной зохир мекунад. Дар ичрои амал хамрохиро нишон медихад: I live in Montreal with him [12, c. 14]. Ман дар Монтрил бо уамроуии у зиндаги карда будам.
V + with + Prain Бо + хон + Ф
Воситаи ичрои амал: The letter was writtern with black pencil [12, c.57]. Мактуб бо цалами сиёу навишта шуда буд. V+for + N бо + и+ ф
Пешоянди «барои -for» максаду таъиноти вукуъи амалро мефахмонад. Мисол: They were waiting for a buss [12, с.44]. Онхо автобусро дар истгох мунтазир буданд. V+for + N Барои + и + Ф
V + against + N
Ба муцобили + И+Ф
Хусусияти фарккунандагии нишондодхо дар созмони иборахои объектии феълй дар он зохир мегардад, ки дар забони точикй хусусияти махсусгардонии пешояндхо дар ифодаи муносибатхо бараъло зухур меёбад. Аз ин ру, хангоми баррасии пешояндхои забони точикй дар бисёр холат чи дар забони точикй ва чи дар забони англисй хусусияти муодилии пешояндхо дар ифода намудани муносибатхои объект ба назар гирифта мешавад.
Бояд кайд кард, ки дар истифодабарии воситахои номбурдашудаи хар ду забон на танхо умумияти типологй, балки баъзе хусусиятхои дигар ба мушохида мерасад, ки он ба баъзе фаркиятхои сохтори грамматикии забонхо вобаста аст.
Хусусияти хоси забони англисй бо таври мувофикат сохтани иборахои объектй мебошад. Аз тарафи дигар, мо дар ин кисм ба хамгароии маънои лугавии таркиби ибора диккати махсус додем, ки сабаби он вучуд надоштани мавод, махсусан, дар забоншиносии точик ва мохияти ходисаи хамгароии маъноию лугавй дар созмони иборахои гуногунмуносибат мебошад.
АДАБИЁТ
1. Абдусаттор, М. Иборахои феълии замонй дар забони адабии хозираи точик / М. Абдусаттор. - Душанбе, 1972. - 185-207.
2. Виноградов В.В. Русский язык./ Грамматическое учение о слове/ В.В. Винограов. - М.- Л., 1974. -383 с.
3. Виноградов, В.В. Введение. Грамматика русского языка./ В.В. Виноградов. - Издательство АН СССР. Нахв, т. 2, ч 1. М., 1960. - 360.
4. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. - Душанбе: Дониш, 1985. Ч,. 1. - 356 с.
5. Ильиш, Б.А Грамматика современного английского языка./ Б.А Ильиш. - М., 1948. - 347 с.
6. Мещанинов, И.И. Член предложения и части речи/ И.И. Мещанинов. - М. - Л., 1954. - 222с.
7. Почепцов, Г.Г. Теория коммуникации./ Г.Г. Почепцов.: Векслер; М.: Рефл-бук, 2001. - 656 с.
8. Усмонов, К. Грамматикаи назариявии забони англисй./ У. Карим. - Наши дуюм. - Хучанд: Нури маърифат, 2011. - 235 с.
9. Войнич Е. Fурмагас./ Е. Войнич. - Душанбе: Маориф, 1982. - 315 с.
10. Садриддин, А. Куллиёт, чилди 13./ Садриддин, А.- Душанбе: Нашриёти Ирфон, 1977. - 431 с.
11. Садриддин, А. Ёддоштхо. кисми 3./ Садриддин, А.- Сталинобод: Нашриёти Давлатии Точикистон, 1950. - 352 с.
12. Voynich, E. The Gadfly. Foreign Languages Publishing House./ E. Voynich. - M., 1954.-435p.
РОЛЬ ПРЕДЛОЖНОЙ СВЯЗИ В ПОСТРОЕНИИ ТАДЖИКСКИХ И АНГЛИЙСКИХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ
В данной статье автор исследовал роль предложной связи в построении таджикских и английских предложений.
Таким образом, префиксы обеспечивают связь между компонентами фразы. Но, одним словом, они не могут функционировать независимо. Поэтому он не имеет возможности быть частью фразы.
Следует отметить, что в сравнительных языках предложные местоимения широко используются как во фразе, так и в предложении, но диапазон их употребления несколько шире. В соответствии с этим типом связи независимые слова соединяются друг с другом посредством приставок и выражают различные грамматические отношения.
Таджикские и английские языковые источники и некоторые английские грамматики говорят о связи предлогов во фразах.
Таким образом, префиксы играют важную роль в образовании объективных глагольных словосочетаний и рассматриваются как одно из средств словообразования.
В организации настоящих объективно-объектных выражений в сравниваемых языках предлог занимает важное творческое место.
Ключевые слова: роль предлога, связь, язык, сравнение, sentetce, diffrernces, исследование, употребление предлога, фраза, выражение.
THE ROLE OF PREPOSITIONAL CONNECTION IN THE CONSTRUCTION OF TAJIK AND ENGLISH SENTENCES
In this article the author researched about the role of prepositional connection in the construction of Tajik and English sentences.
Thus, the prefixes provide a link between the components of the phrase. But in a word, they cannot function independently. Therefore, it does not have the ability to be a part ofa phrase.
It should be noted, that in comparative languages, prepositional pronouns are widely used in both phrase and sentence, but their range of usage is slightly wider. According to this type of connection, independent words are connected to each other through prefixes and express different grammatical relations.
Tajik and English language sources and some English grammars speak about the connection of prepositions in phrases.
Thus, prefixes play an important role in the formation of objective verb phrases and are considered as one of the means of wordformation.
In the organization of the present objective object expressions in the languages being compared, the preposition has an important creative place.
Keywords: role of preposition, connection, language, compara, sentetce, diffrernces, research, the using of preposition, phrase, expressing.
Свидения об авторе:
Махмадсолехи Махмадсидик - доктор философии (PhD.) кафедры языкознания и сопоставительная типология английского факультета Таджикский государственный педагогический университет им. Сариддин Айни.
About the author:
Mahmadsolehi Mahmadsidiq- Doctor of philosophy (Ph.D.) Department of Linguistics and Comparative Typology, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Tell: +992919808062, E-mail: msoleh_90@mail.ru
УДК 809.155.0
ВАСЛШАВИИ КАЛИМАХО ОМИЛИ ТАШАККУЛИ ВОХИД^ОИ ЛУГАВИИ МАРБУТ БА НАБОТОТ
Юсупова С.А.
Донишгоци давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Васлшавии калимахо ва ба ин васила ба вучуд омадани вохидхои лугавии нав яке аз роххои асосии калимасозии навъи мураккаби забон ба шумор меравад ва ин равиш аз даврахои кадим маншаъ мегирад. Аз баррасии роххои калимасозии забони форсии бостон Д. Саймиддинов ба хулосае меояд, ки «колабхо ва равиши мураккаби вожасозй дар форсии бостон яке аз равишхои маъмулй ва мутароич» [8, с.52] будааст. Ин холат имруз хам дар забони адабии имрузаи точикй [Ниёзй, 1956; Мухаммадиев, 1966; Рустамов, 1981; ГЗАХТ, 1985, Амлоев, 2016], забони форсии Эрон [Пейсиков, 1973; Амонова, 1982; Рубинчик, 1983; Мухаббатов, 2007] давом мекунад. Дар баробари ин, ин холат дар шевахои забони точикй низ чун давоми тараккиёти даврахои пешин ва имрузи забонамон идома дорад ва яке аз василахои асосии такмили таркиби лугавии лахчахои забонамон мебошад.
Доир ба масъалаи колибхои калимасозии навъи мураккаб дар шевахои забони точикй ду навъи корхо ба назар мерасад. Аввал ин аст, ки мухаккикон хангоми тахкики масоили марбут ба хусусиятхои морфологии калимахо дар хайати гуруххои лугавй-грамматикии вожахо, то чое, ба таври хеле кутох колибхои калимахои мураккабро нишон додаанд ва баррасии роххои вожасозии лахчахоро ба ухда надоштаанд [Расторгуева, 1954; Саидова, 1965; Саъдуллоев, 1972; Чураев, 1975, 1980; Махмудов, 1978; Мурватов, 1974]. Дуюм ин аст, ки мухаккикон доир ба масъалаи калимасозй диккати бештар дода, рисолахои алохидаеро руйи кор овардаанд [Мурватов, 1979; Хоркашев, 2010; Рахматуллозода, 2016], ки кобили таваччух мебошанд. Аз баррасии осори илмии мансуб ба забони адабии хозираи точикй ва корхои илмй-тадкикотии шевашиносон маълум гардид, ки рочеъ ба масъалаи калимасозии вохидхои лугавии марбут ба наботот кори алохидае ба вучуд наомадааст. Бо вучуди ин ишорахои алохидае дар корхои чопшуда ба мушохида мерасад, ки дар мавридаш ба онхо мурочиат хохем кард.
Дар шевахои чанубй ва чануби шаркии забони точикй калимахои мураккаб чойгохи хоса доранд. Зимни баррсии масъалахои калимасозии шеваи чанубй ЧМурватов вожасозии исму сифатро якчоя баррасй карда, зикр менамояд, ки «калимахои мураккаби исмию сифатй дар шеваи чанубй дар асоси колабхои маъмул ва машхури калимасозии анъанавй ба вучуд меояд» (Мурватов, 1979, 34), ки комилан дуруст аст. Ин мухаккик перомуни калимасозии вохидхои лугавии марбут ба наботот дар як сарсатр махсус таваккуф карда, номи чанде аз номхои ифодакунандаи наботот, аз кабили «олучабандак, патакреша, навданихол, дарзаках, баргпийоз, шохпайван, тамошокаду, кашкаргълос, дълунахор, афтовнихол»-ро дар колаби исму исм нишон медихад [3, с.40], ки барои мо хеле мухиманд, зеро мавчудияти ин калимахоро маводи мо низ тасвиб менамояд. Мухаккик С.Рахматуллозода рочеъ ба роххои калимасозии шевахои чанубй ва чануби шаркии забони точикй тадкикот анчом дода, хамгоми баррасии калимахои мураккаби тобеи навъи «факки изофат» ба масъалаи калимахои мансуб ба наботот як сарсатр бахшида, вохидхои лугавии «баргпийоз, къндаарча, овка, севбийи, гълка, гълхор» ва гайраро мисол меорад [6, с. 135], ки дар тахкики ин навъи калимахо мухим мебошад.
Маводи дасти мо гувохи он аст, ки тавассути калимахои мураккаб дар шевахои чанубй ва чануби шаркии забони точикй лексемахои марбут ба наботот мавкеи калон доранд. Дар колабхои гуногуни калимасозй вожахои зиёди марбут ба наботот сохта шудааст, ки онхоро метавон ба калимахои мураккаби типи пайваст, калимахои мураккаби типи тобеъ ва калимахои мураккаби пасванддор табакабандй кард, ки имкониятхои калимасозии онхо якранг нест. Онхоро метавон ба сурати зер овард:
2.3.1. Калимахои мураккаби пайваст. Ин навъи калимахоро дар забоншиносй навъи копулятивии калимасозй меноманд. Онх,о аз чузъхои баробархукук иборат буда, яке ба дигаре вобаста нест. Дар маводи дасти мо бо ин рох мачмуан 12 вожа ба вучуд омадааст, ки ба наботот мансубанд ва колибхои
