CC BY
10part», «dast-hand» meaning «creator of things», «gush-ear» meaning «perception», «bini-nose» meaning «a part of body for smelling», «abru- eyebrow» meaning «water preventing i.e. blockage of sweat flowingfrom the forehead».
Keywords: etymology, etymology of body parts, «abru- eyebrow», «bini-nose», «gulu- throat», «gush-ear», «dahon-mouth», «dandon-tooth», «dast-hand», «nokhun-nail», «zabon-tongue», «panja-fist», «poi-leg», «pust-skin», «ustukhon-bone».
Сведения об авторе:
Тухтасунов Обиддин - Худжандский государственный университет имени Б. Гафурова, доцент кафедры органической и прикладной химии. Тел. (+992) 927643332, E-mail: Obiddin 59@mail.ru Адрес: 735790, Республика Таджикистан, г. Худжанд, мкр.32, дом 87, кв.31.
About the author:
Tukhtasunov Obiddin - Khujand State University named after B. Gafurov, associate Professor of organic and applied chemistry. Tel.: (+992) 927643332 E-mail: Obiddin 59@mail.ru
УДК. 809.155.0+802.0 ЧОЙгаЩ АЛО^АИ ПЕШОЯНДИ (PREPOSITIONAL CONNECTION) ДАР ЗАБОЩОИ ТОНИКИ ВА АНГЛИСИ
Махмадсолехи М.
Донишгоуи давлати омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Алокаи калимахо бо пешоядхо дар забонхои точикй ва англисй яке аз навъхои сермахсултарин ва серистеъмолтанрин василаи алокаи калимахо ба хисоб меравад. Пешояндхо калимахои ёридихандае мебошанд, ки муносибати нахвии байни калимахои мустакилро дар таркиби ибора таъмин намуда, дар якчоягй бо онхо барои ифода намудани алокаи гуногуни вокеияти объективй / масоха, замон, сабаб, максад, объект дар забон хизмат мекунанд [3, с.255].
Дар забонхои точикй ва англисй базъе аз навъхои воситахои алокаи ба монанди: нахвй -syntactical, изофй - additional, пешояндй - prepositional, пасояндй - postpositional дар созмони ибора ширкат наварзанд хам, баъзе навъхои он дар тафсил шудани чузъхои ибора ба кор меравад. Боиси зикр аст, ки яке аз маъмултарин ва мураккабтарин воситаи алокаи хамрохй ба тарики пешояндупасоянд дар созмони ибораву чумла чойгохи вижаро ишгол менамояд: аз вай дида беутар - as better from him, аз бародарам ме^рубонтар - more kindly form my brother, аз Душанбе дида калонтар - larger than from Dushanbe ва гайра.
Забоншионс А.Мирзоев оиди навъхои воситахои алокаи пешояндй ба мисли алокаи изофи ва пасояндй дар иборахои феълй тахкикот гузаронида, натанхо колабхои пешоянду пасояндй дар иборахои феълии замонй истифодашаванда аз..., боз..., аз... тараф., аз ... инцониб, аз ... сар карда, аз ... байн ..., аз ... мобайн нагузашта, аз миён... балки дигар муносибатхоро ба эътибор гирифтааст [4, с.145].
Муодили ин пешояндхо дар забони англисй чунин мебошанд: from., ..., by., since., at., in.,outside, in front of., near to ., for ва дигархо ба кор мераванд.
Х,амин тавр, мавсуф дар бораи алокаи пешоянди барои ва пасоянди шуда ингуна андешаронй намудааст: калимаи шуда дар асл сифати феълист, хануз дар ягон асар чун пасоянд дарч нагардидааст. Вай ба монанди пасоянд муносибати максаду сабабро якчоя бо пасоянд нишон дода метавонад: барои шумо шуда бо ин бо ин кас цанцол кардам - I have fight with him for you [4, c.179].
Х,аминро низ кайд намудан зарур аст, ки ба воситаи пешояндхо алокаи байни чузъхои ибора таъмин мегардад. Аммо дар ибора худи онхо вазифаи мустакилро ичро карда наметавонанд. Бинобар хамин хам кобилияти чузъи ибора шудан надорад. Пешяндхо танхо бо тавассути ибора ва чумла дорои вазифа ва маънохои грамматики мешаванд [5, с.37].
Академик В.В.Виноградов дуруст кайд мекунад, ки «маънои лугавии пешояндхо ба маънои грамматикиашон баробар аст» [1, с.83].
Пешояндхо мазмуни чузъхои ибораро бо тобишхои гуногуни маънои худ бой мегардонанд ва инкишоф медиханд ва ба хамин восита накши нахвии чузъхои ибораро возеху равшан месозанд. «Пешояндхо аз маънои лугавй тамоман махрум нестанд» [2, с.50].
Накши пешоянд дар созмонни иборахои сифатй нихоят калон аст, чун ки бештари иборахои сифатй ба воситаи пешоянд сурат мегиранд. Вазифаи грамматикии пешоянд мантикан аз мохияти худи он зохир мегардад: «ба воситаи онхо муноибатхои гуногуни синтаксисй ифода меёбанд» [2, с.68].
Дар китоби грамматикаи академии забони русй пешоянд чунин шарх дод шудааст: «Пешояндхо, хамчун калимахои ёридиханда, маънои лугавй надоранд. Пешояндхо хамеша бо
исмдо, бо чонишиндо, бо шуморадо пайваст шуда, муносибати синтаксисиии ондоро нисбат ба дигар калимадо /феълдо, исмдо, сифатдо, чонишиндо ва зарфдо / нишон медиданд» [2;49].
Пешоянддо мазмуни чузъдои ибораро бо тобишдои гуногуни маънои худ бой мегардонанд ва инкишоф медиданд ва ба дамин восита роли синтаксисии чузъдои ибораро возеду равшан месозанд. «Пешоянддо аз маънои лугавй тамоман мадрум нестанд» [2, с.165].
Пешоянддо муносибатдои масодатй: Кори Исматро ба хона дароварданд - Qori Ismat derived into the room, замонй аз пагоуто бегоу пахта чидан - to pick cotton from morning till evening, дар нисфи руз дам гирифтан - to have a rest in the afternoon, объекти бо китоб омадан - to come with book, сабабу максад аз бебориши алаф наруидан - not growing grass, воситаи ичро бо цалам навиштан - to write with the pencil, тарзи ичрои амал ба хуби щро кардан - to do well, монандй- мукоисавй (мисли шер гурридан - to shout as a line, хилофй бар хилофи серуаракати кам кор кардан to work less aagainst stronging мефадмонанд. Аз руи таркиби морфологиашон пешоянддои забонЬ точикй ба гуруддои зерин таксим мешаванд: 1) пешоянддои аслии сода: аз, ба, бар, бо, дар, то, бе, цуз; 2) пешоянддои аслии таркибй: то ба, цуз аз, ба цуз, барои; 3) пешоянддои содаи номй ва изофй: пеши..., назди..., руи..., баъди..., гайри...; 4) пешояндхои номии изофии таркибй: ба пеши..., дар назди..., аз руи..., дар бораи..., дар %ащи; 5) пешояндхои номии изофии такрор: пеш-пеши..., таг-таги...; 6) пешоянддои таркибии гайриизофй: пеш аз, пас аз, гайр аз, назар ба, нисбат ба, оид ба, рочеь ба Дар дар як пешоянди аслй маънои асосй дида мешавад, ки дигар тобишхои маъно аз он инкишоф ёфтаанд. пешоянд дар сохтани иборадои сифатй нидоят калон аст, чун ки бештари иборадои сифатй ба воситаи пешоянд сурат мегиранд. Вазифаи грамматикии пешоянд мантикан аз модияти худи он зодир мегардад: «ба воситаи ондо муноибатдои гуногуни синтаксисй ифода меёбанд» [1, с.77].
Дар грамматикаи академй низ воситаи алокаи пешояндй чунин кайд шудааст: «Пешоянддоро чун воситадои грамматикие, ки муносибати байни калимадои тобеъкунанда ва тобеъшавандаро ифода мекунанд, бар хилофи калимадои мустакилмаъно алокаи надвии дутарфаро ба амал меоранд, яъне худи пешоянд дам ба калимаи асосй ва дам ба калимаи тобеъшаванда вобастагй дорад [3, с.255].
Дар забондои мукоисашаванда алокаи пешояндй дам дар ибора ва дам дар чумла васеъ истифода мешавад, аммо дар чумла доираи истеъмоли он фаррохтар аст. Мувофики ин навъи алока калимадои мустакил байни якдигар ба воситаи пешоянд робита пайдо карда, муносибати гуногуни надвиро ифода менамоянд, масалан: мубориза барои сулу - struggle for a peace, ба девор баробар - equal to the wall, аз панц ду -fromfive two, ба руйи сауна баромадан - to come up to the theatre, баъзе аз хонандагон - some of readers, ба даромадгоу наздиктар - to approach to the gate [6, c. 163].
Дар ин мисолдо воситаи алока дар забондои точикй ва англисй ба воситаи пешоянддои «барои - for», «ба -to», «аз - from», «ба руйи - to come up», -е -(и) - of» истифода шудаанд. Алокаи пешояндй дар забони точикй бисёр сермадсул ва серистеъмол мебошад [7, с.25]. Ин аз он сабаб аст, ки адади пешоянддо, махсусан пешоянддои номй, бисёр аст.
Микдоран зиёд будани пешоянддо имконият медидад, ки иборадои гуногунсохту гуногунмаъно ба вучуд оянд: бо цалам навиштан - to write with a pencil, аз цуй гузаштан - to pass form the brook, дар мубоуиса иштирок кардан - to participate at the compitition, то Ленинобод рафтан - to go till Leninobod, ба касе чизе додан - to give something to somebody, дар зери дарахт нишастан - to sit under the tree, дар давоми пахтачини вохурдан - to meet during the cotton picking, дар уащи касе чизе гуфтан - to talk about somebody, оид ба ягон масъала суубат кардан - to talk about some problem, мулоцот бо меумон - talkig with the gest, аз гул зеботар - beautiful than flower ва гайра [6, с.33].
Дар забондои точикй ва англисй метавн алокаи пешояндй иборадои исмии зеринромисол овард: мубориза барои сулу - struggle for the peace, сифатй аз цанд ширин - sweeter than suger, шуморагй аз канор сеюм the third of the side, чонишинй баъзе аз онуо - some of the, феълй дар мактаб хондан - to study at school, зарфй аз Карим пештар before than Karim иштирок мекунад [6, с.35].
Ба воситаи алокаи пешояндй муносибатдои гуногуни надвй: муносибати объектй «мууаббат ба ватан - to love the country, дар пиёла андохтан - to put into the cup, бо корд буридан - to cut with the knife», муносибати макони «дар синф нишастан - to seat in the classroom, то мактаб давидан - to run to school, аз хона баромадан - to go out of the room», муносибати замони «дар вацти дарс омадан - to come intime of the lesson, то тобистон мунтазир шудан - to wait till summer, аз бауорон сар кардан - to bigen from the spring» ва амсоли индо ифода меёбанд. Дар алокаи пешояндй ба сифати чузъи асосй ва чузъи тобеи ибора дамаи диссадои мустакили нутк истифода мешаванд [3, с.256].
Воситаи ифодаи грамматикии ин алока пешоянддои аслй ва номй мебошанд. Дар ин навъи алока пешоянддо барои алокаманд гаронидани чузъи тобеъ ба чузъи асосй накши калон
мебозанд: ууцрауои хона - the rooms of the house, тахтаи синфро тоза кардан - to clean off the blackboard, бо цалам навиштан - to write with the pencil [6, c.124].
Ин навъи алока дар забони англисй бошад, ба чунин тарз истифода мешавад, масалан дар ибораи the room of the house пешоянди of баъд аз калимаи room омада, калимаи house- ро ба худ тобеъ менамояд. Дар ибораи to clean off the blackboard бошад, пешоянди to-и забони англисй истифода шуда, муодили он дар забони точикй пасванди -ан ба кор меравад. Мисол, to clean -тоза кардан. Агар ба тарчумаи русии ин иборахо «комнаты дома», «вычистить мусор» ва «писать карандашом» назар андозем, мебинем, ки дар онхо алокаи байни чузъхои бея гон пешоянд ба вукуъ омадааст. Хдмин тавр, метавон ба хулосае омад, ки дар забони англисй воситахои аналитикй истифода шудаанд. Ин тарзи алока дар забони англисй хеле маъмул аст, ки ин низ аз забони аналитикй будани он бараъло гувохй медихад.
АДАБИЁТ
1. Винограов. В.В. Русский язык /Грамматическое учение о слове/ Винограов. В.В. - М., 1974.- 677. - стр.
2. Грамматика русского языка, т. Фонетика и морфология/. - М., «Изд-во АН ССС» Р, 1960. - 650 с.
3. Грамматикаи забони адабии хозираи точик. - Душанбе: «Дониш», 1985. Ч,. 1. - 356 с.
4. Мирзоев А. «Банди иборахои сифати феълии забони точикй бо пешоянди». Иборахои феълии замонй / Мирзоев А.-Душанбе: «Дониш», 1965. - 184 с.
5. Мирзоев А. Иборахои феълии замонй дар забони адабии хозираи точик/ А.Мирзоев. - Душанбе: «Дониш», 1972.- 205 с.
6. Айнй, С. Ёддоштхо, кисми 1, 2. / С.Айнй. - Душанбе: «Адиб», 1990.- 353 с.
7. Blokh, M. Y. A Course in ТЬеогйюа! English Grammar / M. Y. Blokh.- M., 1983. - 232 p.
8. Stevenson, R.L. Treasure Island. Foreign Languages Publishing House / R.L.Stevenson. - M., 1963. - 231 p.
МЕСТО СВЯЗЬ ПРЕДЛОГИ «PREPOSITIONAL CONNECTION» В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
В этой статье автор исследовал одно из средств грамматического формирований препозиционного соединения в таджикском и английском языках. Таким образом, большинство предлогов имеют множественные применения и смысли, вообще говоря, предположение можно разделить на восьми категории: время, место, направление или движение, агентство, аппаратура или приспособление, причина или цель, соединение и начало. Препозиционные соединения («барои - for», «ба -to», «аз -from», «баруи - to come up», -е -(и) - of») выражаются семантической и грамматической соотношение между словами и наказания, но поэтому они используются для выражения слова и других частей речи.
Следует отметить, что основная роль, которую они играют н обоих языках, залучается в том что они являются весьма продуктивными.
Ключевой слова: слово, средство, связь, метод, язык
PLACE OF PREPOSITIONAL COORDINTION IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
In this article the author searched about one of the means of grammatical formations of prepositional connection in Tajik and English languages. Thus, most prepositions have multiple usages and meanings, generally speaking, prepositions can be divided into eight category: time, place, direction or movement, agency, instrument or device, reason or purpose, connection, and origin. Prepositional connections («барои -for», «ба -to», «аз-from», «баруйи - to come up», -е -(и) - of»)are expressed by semantic and grammatical relation between words and sentences but so they used for expressing of the word and other parts of the speech.
It should be noted that, the prepositional connections in both languages play the main role and is very productive.
Keywords: word, means, communication, method, language, analysis, comparisons, language.
Сведение об авторе:
Махмадсолехи М. - ассистент кафедры языкознания и сопоставительная типология английского факультета Таджикский государственный педагогический университет им. Садриддин Айни.
About author:
Mahmadsolehi M. - an Assistant in the Department of Linguistics and Comparative Typology, Tajik State Pedagogical University named after Aini. Tell: (+992) 919808062 E-mail: msoleh_90@mail. ru
