CC BY
5It should be noted that currently this problem is given a lot of questions, so it is very relevant in the development of the study of students of higher educational institutions of the Republic of Tajikistan. This school was the first in the cities in the educational and cultural center.
Keywords: text, art, school, Republic of Tajikistan, author, Russian speech
Сведение об авторе
Халимова Мавчуда Рахимовна - старший преподаватель кафедры русской и зарубежной литературы Кулябского государственного университета имени А.Рудаки Тел. (+992)907942646
About the author:
Halimova Mavchuda Rakhimovna - Senior lecturer of the Department of Russian and foreign literature of Kulyab state University named after A. Rudaki Tel. (+992)907942646
ВОСИТАХОИ АЛОКАИ СИНТАКСИСЙ ДАР ИБОРАХОИ ОБЪЕКТИИ ЗАБОШХОИ
ТОЧДКЙ ВА АШЛИСЙ
Махмадсолехц М.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи САйни
Воситахои асосии созмон ёфтани иборахо дар забонхои точикй ва англисй якхела набуда вале аз руи чунин аломат хосияти типологии иборахои озоцй навхиро мушаххас менамоянд. Забонхои точикй ва англисй ба вучуди типи аналитикй буцанашон иборахои озоди нахвиро ба таври хуц созмон медиханц. Дар забоншиносии англисй роху воситахои ташаккулёбии иборахои озод нисбат ба забони точикй фаррохтару дакиктар тадкик гаштааст.
Дар тахкику омузиши воситахои алокаи ибора сахми як катор олимони рус аз кабили Л.С. Бархурдоров, А.А. Мухмин, Б.А. Ильииш, Г.Г. Почепсво, Н.Ф. Иртенева, А.И. Смирнитский, Х,енри Суит, Е. Креййзинг Ю.Д. Апресяна, Н.Д. Арутюновой, В.Л. Архангельского, М.А. Бакиной, А. Вежбицкой, В.В. Виноградова, В.Н. Виноградовой, Г.О. Винокура, А.И. Шведовой, Д.Н. Шмелева, забоншиносони маъруфи точик: Б.Камолиддинова, Ф.Зикирёев., П.Чамшедов., Ш. Рустамов., F. Раззоков., Ф. Зикриев, А. Мирзоев, Г Джураева ва дигарон баFояг калон аст.
Бояд тазаккур дод, ки дар забоншиносии мукоисавй масъалаи мазкур халли худро ба таври бояду шояд наёфтааст ва мо зарур мешуморем, ки то андозае ба таваччух намоем. Пеш аз хама, ин ба масъалаи комбинаторикаи лексикй алокаманд аст. Комбинаторикаи лексикй ин хамгароии маънои лексикии таркиби ибора аст. Ин пахлуи масъала солхои охир тадкик шуда истода бошад хам, дар забоншиносии мукоисавй он то хол ба миён гузошта нашуцаасг. Маълум аст, ки предмет дорои аломатест, ки ё он амалиёте мегузаронад, ё аз болои он аломат гузаронида мешавад. Як аломат ба як гурух предметхо хос асту ба гурухи дигари предметхо хос нест.
Мисол: дарозй аломатест, ки хоси предметхои навъи калам, муй ва амсоли онхост. Вале ба предметхои навъи пиёла, туб, осмон ва амсоли онхо аломати дарозй хос нест. Бинобар он иборахои навъи «калимаи дароз- a long word», «рощ дароз - a long way», «муи дароз - a long hair.» имконпазир аст.
Вале бо иборахои «пиёлаи дароз», «туби дароз» ва «осмони дароз» имконпазир аст. Ё худ иборахои навхи «себ хурдан - to eat an apple», «пахта чиндан - to pick cotton», «нихол шинонидан» кобили кабул аст. Вале иборахои ванъи «дар хурдан», «хок чидан», «хурок шинонидан» ва амсоли онхо макбул нест. Бинобар он хангоми тадкики масъалаи созмонёбии иборахои озоди синтаксисй масъалаи муовфикати маънои лексикии калимахои таркиби ибора ба назар гирифта намешавад ва ин бояд дар маддй аввал бошад, зеро дар мархилаи аввали иборасозй мо бояд хамгароии маънои лексикии калимахои таркиби ибораро ба инобат гирем, дар мархилаи дуюми иборасозй, ба роху воситахои грамматики, ба хам васл намаудани чузъхои ибораро таъмин намоем.
Аз хамин хотир хангоми кисман тадкик намудани роху воситахои иборасозй, на танхо воситахои алокаи синтаксисии байни иборахоро дар харду забон ошкор созем, балки конуниятхои ба хамгароии семантикаи калимахои дохилии ибораро низ ба инобат гирем.
Забоншинос К.Усмонов дар як асари худ ин масъаларо мавриди баррасй карор дода, ба хулосае омацааст, ки зинаи аввали иборасозй ин ба инобат гирифтани имконияти хамдигаркашии маънохои лексикии калимахои дохилии ибора аст [5, с. 72].
Мисол: Феъли «фиристодан - to send» метавонад аз чихати маънои лексикиаш калимахои навъи «мактуб - a letter», «хурок - a food» ва амсоли онхоро ба худ кашад.
Аммо ин феъл исмхои навъи «осмон - the sky», «пурсупос - to ask», «мууаббат - love» ва монанди онхоро ба худ кашида наметавонад. Аз хамин хотир, у ба чои аввал мафхуми бахамкаширо дар забоншиносй мегузорад.
Воситахои грамматикии алока мавкеи дуюм мебошад. Махз хамон бахамкашй аст, ки бе ягон воситаи грамматикй сохтани иборахои озоди синтаксисиро таъмин менамоянд, ки инро дар забоншиносй бо истилохи алоцаи щмроуй коргузори кардаанд.
Агар махз ба масъалаи бахамкашии калимахои дохилии ибораро дар микёси ду забон мукоиса намоем, аён мешавад, ки дар ин чабха низ тафовутхои барчаста ба назар мерасад. Масалан, дар забони точикй «дору хурдан» гуянд, дар забони англисй «eat the medicine» намегуянд, балки «to take in medicine-» мегуянд. Ё худ дар забони точикй «дасти касеро фишурдан» гуянд, дар англисй «to shake (ларзондан) one s hand' мегуянд. Мо ба тахлили хамин мисолхо мешавем, зеро ин масъала хам дар забони точикй ва хам дар забони англисй тадкикоти алохидаро талаб мекунад.
Акнун бе восита ба воситахои грамматикй ва лексикии ибораи объектй сохтан таваккуф менамоем. Дар забоншиносии англисй иборахо бо рохи объектй асосан бо се восита сохта мешаванд.
Дар забони точикй низ се воситаи сохтани иборахои объектй мавчуд аст. Агар ба мохияти ин се навъи алока дакиктар таваччух зохир менамоем, мебинем, ки се навъи алока аз руи назардошти принсипхои гуногун амалй мегарданд.
Принсипхри алоцаи мувофицат: Маълум аст, ки зери ин мафхум шаклан хамранг гардидани адъюнкт бо ядро фахмида мешавад. Дар забони точикй ин навъи алокаро танхо дар сатхи чумла мушохида кардан мумкин аст: Ман омузгорам, мо омузгорем, вале дар сатхи ибора алокаи мувофикат дида намешавад. Мисол:
ин хонанда - ин хонандагон хикояи шавковар - хикояхои шавковар
Чунон ки мушохида мешавад, чй дар шакли чамъ ва чй дар шакли танхо будани ядро адъюнкт шакли чамъ намегирад, яъне адъюнкт бо ядро ба назар мерасад, танхо хангоми ба сифати адъюнкт истифода шудани чонишини ишоратй дар иборахои исмй амалй мегарданд. Чунин мувофикат танхо дар иборахои исмй дида мешавад.
Навъи дуюми алока, ки он дар забоншиносии точик вобастагй ном гирифтааст, чунин навъи алокаест, ки дар он чузъи асосй (ядро) талаб мекунад, ки чузъи тобеъ (адъюнкт) шакли грамматикии худро тагир дихад:
Чунин навъи алока дар забонхои мукоисашаванда каму беш ба назар мерасад. Мисол, дар иборахои исмии забони англисй «sister'sflab) ядро «fat» талаб мекунад, ки адъюнкт «sister» шакли падежи сохибиро гирад.
Дар ибораи феъли бошад, ядро талаб мекунад, ки адъюнкти бо чонишини ишоратй ифода ёфта шакли падежи объектиро гирад. Мисол: «to show he» гуфтан нодуруст аст, зеро ядро «to show» талаб мекунад, ки чонишини шахсй «he» шакли падежи объектии «Ыт»-ро гирад. Мисолхои дигар: to send him на to send they to follow her на to follow she to find him на to find he to find her на to take she to like him на to like him to allow her на to allow she to give them на to give they[11, с.57]. Well you have the kindness to answer me? [11, с.57]. Шумо ба ман чавоб медихед ё не?[4, c.58 ] But where are you going to find him? [11, c.92]. Вале чунин одамро аз кучо пайо мекунед? [4, с. 90]. She must give him a meal that he would like. [12, c.28]. Ман бояд ба у хуроки дустдоштаашро дихам. Mrs Swarts thanked him and bought a few other things [12, c.39]. Мс Свотс ба у миннатдорй баён кард ва дигар чизхои нав харид. What a lucky woman she was. [12, c.37]. У чй кадар зани хушбахт буд.
Their parents were old - fashioned and would not send them to school[12, c36].
Волидайни у одамони замонавй набуданд ва онхоро ба мактаб фиристода натавониистанд.
I promise you won't tell mother [12, c.43].
Ман ба у кавл додам, ки ба модарам намегуям.
Аз ин мисолхо бар меояд, ки дар забони англисй дар иборахои объектй, ки мавриди кори тадкикотии мост, алокаи вобстагй мавчуд аст. Вале чунин алока дар ибораи феълии забони англисй хеле махдуд буда, танхо дар он мавридхое амалй мегардад, ки адъюнкт бо чонишини шахсй ифода шавад. Дар микёси иборахои объектй алокаи мувофикат дучор намешаванд.
My;ouca KyHeg: «to see him» ano;aH BoGacrarH MaB^yg acr. Bane xaHroMH 60 hcm H^oga e^TaHH agroHKr «to see John» ano;au BoGacrarH MaB^yg Hecr.
flap 3a6oHH to^hkh ano;aH BoGacrarH HH3 Maxgyg Gomag xaM, oh HHcGar 6a 3aGoHH aHrnHcH aHgaKH GemTap aManH Merapgag. MyKOuca KyHeg: Ypo gugaH, ^ox,Hpo gugaH.
HyHOHe kh MeGuHeM, gap 3aGoHH to^hkh xaHroMH hh Go ^OHHmHHH maxcH Ba hh Go hcm H^oga mygaHH agroHKr gap uGopaxou $etnH Go MyHocuGaru oGteKrH agroHKrxo nacoAHgu -po Merupag.
Xono oh kh gap 3aGoHH aHrnucH TaHxo xaHroMH agroHKr GygaHH ^OHHmHHH maxcH oh maKnu Maxcyc Merupag. flap cyparu agtroHKr GygaHH hcm oh maKnu rpaMMaruKHH xygpo TarHup HaMeguxag. Xynoca hh acr, kh ano;au BoGacrarH gap 3aGoHH to^hkH gap uGopaxou oGteKrH MyHocuGara BacetTap ucru^oga MemaBag. EapaKc gap 3aGoHH aHrnucH hh HaBtu ano;a a3 xhcoGh uGopaxou hcmhh HaBtu «sister flat» aHgaKe GemTap MaBpugu Hcru^oga acr.
Ano;au xaMpoxH Bocurau acocuu ano;au HaxBH gap carxu uGopaxou $etnH Go MyHocuGaru oGteKrH gap xapgy 3aGoH MeGomag. CaGaGu Bacet naxH mygaHH ano;aH xaMpoxH gap 3aGoHxou My;oucamaBaHga hh HaGygHH hh30mh nage« gap hcm Ba ^OHumuH acr. Oh maKnu nage«e, kh gap ^OHumuHxpu maxcuu 3aGoHH aHrnucH Ba hcmxoh ^OHgopu oh Ga Ha3ap Mepacag, xene Maxgyg ucru^oga myga, Gapou ^oHrup mygaHH ano;au BoGacrarH hmkohhath nyppa Ga xaM HaMeoBapag. flap 3aGoHH to^hkh xaM yMyMaH MaB^yg HaGygaHH nage« gap cucreMau homhh Hyr; Gapou Bacet naxH mygaHH ano;aH xaMpoxH caGaG MemaBag.
Hh 3yxyporH HaxBH Gopu gurap maxogar Meguxag, kh 3aGoHH aHrnucH Ba to^hkh gap 3yMpau 3aGoHx,ou xene Maxgyg GygaHH ano;aH BoGacrarH Ba Bacet nax,H mygaHH ano;au xaMpoxH gap hh gy 3aGoH maxogaru oh acr, kh gap H^ogaeGuH ano;au cuHraKcH AroH Bocurau rpaMMMaruKHH MycGar MaB^yg Hecr.
Ea $HKpu mo gap hh Mactana ak hh3h HO3yK a3 Ha3ap GepyH MOHaacr. Hh xaM Gomag Tap3H ^onrupmaBHH aneMernxou TapKuGu uGopa acr. TapruGH ^oMrupmaBHH ^y3txou goxunuu uGopa hh ak Bocurau MyxHMH rpaMMarHKucr, kh Gapou 3yxyporu ano^au cHHraKcucuH GaHHH эneмeнrxoн goxunu uGopau $etnH hmkohhat ^apoxaM Meopag. BanpoH KapgaHH TapruGu ^onrupmaBHH KOHnoHeHrxou goxunuH uGopa Ga BanpoHmaBHH coxru uGopa OBapga MepacoHag. My^ouca KyHeg: to help John - John to help KHTOG xoHgaH - xoHgaHH KHTOG
Fanp a3 hh Ga ak Mactanau gurap TaBa^yx 3oxup HaMygaH 3apyp acr, kh hh Ga ano^au xaMpoxH MapGyr Gyga, gap MaK;onaH K. Ycmohob Ga mh£h ry3omra mygaacr [5, c.57].
Ea Ha3apu K. Ycmohob gap TamaKKynu uGopaxou 030gu HaxBHH nem a3 xaMa Kamumu ceMaHruKHH GaHHH ^y3txoH TapKuGuu uGopa ponu MyxuMpo MeGo3ag. TaxTH u^ogau Kamumu ceMaHTHKau y MyroGu; OMagaHH MatHoxou neKcuKHH GaHHH ^y3txou uGopapo Me^axMOHag. MyKOuca KyHeg: ceG xypgaH - gypycr gapaxT xypgaH - Hogypycr [5, c.57].
A3 hh Gap MeoAg, kh Ha xap ak ^etny hcm Go xaM naxny Ga naxny OMaga ano;au xaMpoxH 3oxup MeKyHaHg Ba uGopa Meco3aHg. Eapou uGopa coxTaH GoAg MatHOH npoceccy npegMer Ga xaM MyroGuKaT KyHag. Max3 xaMHH MyroGuKar hmkohhat Meguxag, kh ano;a gomTaHH ^etny hcm gap uGopaxou HaBtu «to show a picture»- «cypam numon dodan», «to send a message»- «xadap $upucemodam> Ba ranpa xuc Kapga maBag, HyHHH HaMygu ano;apo, mo ano;au xaMpoxH - gyroM gapa^arH Gyga, Kamumu ceMaHruKHH GaHHH ^y3txoH uGopa gap TamaKKynu uGopa AKyMHHgapa^arH acr. HcGoth hh gatBO hh acr: gap ano;au xaMpoxH MyHocuGaru Agporo agtroHKT Agpopo Ga xyg HaMeKamag. A3 hh py hh an;au AK^OHuGa acr. Xon oh kh GapoH 3oxup mygaHH ano;au GaHHH gy KanHMa xap gy Tapa$ GoAg gap 3oxupmaBHH ano;a mupKar Bap3ag.
Arap a3 KanuMaxou «dyxman ea Kypma» uGopa co3eM, a3 ak ^ohhG «byxman» Kyprapo Ga xyg Kamag, a3 ^ohhGh gurap «Kypma» «dyxman»-po Ga xyg MeKamag Ba hh Kamum Kamumu ceMaHTHKH acr. Bane a3 KanHMaxoH «dyxman» Ba «non» uGopa coxra HaMeraBOHeM, 3epo kh gap GaHHH hh gy KannHMa Kamume ceMaHTHKH Hecr. EapaKc KanuMaxou ^«xypgaH» Ba «non» xaMgurappo Ga xyg MeKamaHg, a3 hh py uGopa coxTa HaMeraBOHaHg. EuHoGap oh Gapou co3moh e^TaHH uGopa nem a3 xaMa KOMGHHaropHKau «Kamumu ceManmuKUu vyjb^ou mapmduu udopa» 3apyp acr.
^ap capnamMaxoH TO^HKmuHocH Ba Gat3e rpaMMaruKaxou 3aGoHH aHrnucH gap Gopau ano;au nemoAHgH gap uGopaxo cyxaH MepaBag.
mapxu hh HaBtu ano;a gy a;uga MaB^yg acr: nemoAHg Boxugu neKcuKucr, kh Ha Boxugu rpaMMarHKH. EuHoGap hh gap TamaKKynu uGopa gap Karopu BocuraxoH rpaMMarKHH Bocuraxou neKcuKHH ano;au cuHraKcucH MaB!^yg acr. nemoAHgxo Ga ceMaHTHKH Ba aceMaHTHKH ^ygo Kapga MemaBaHg.
nemoaHgxoH aceMarnHKH HHxoaHg, MatHoH neKcHKHH xygpo ryM Kapga nyH BoxHgH rpaMMaraKH GapoMag MeKyHaHg. Anaxycyc, nemoaHgH «of» -h aHrnHcH aroH MatHoH neKcHKH HagopaHg, e xyg nemoaHgH «at»-po rapeM, Ban xene MatHoH cycra neKcHKH gomra, roxxo nyH «ayu» GapoMag MeKyHag. Mhco.: to stay at home. To look at boy to came at 5 o'clock You were looking at me [12, c.42]. fflyMo Ga Tapa^H MaH HHrox MeKapgeg
Janny opened his eyes and looked at the smiling youn woman who learned over him [12, c.41]. ^eHHH namMoHampo Kymoga Ga 3aHH ^aBoHe xaHguga HCToga, kh gap Ka^oaT MeHCTag, HHrox Kapg. She took the picture from him amd looked at it [12, c.42]. y pacMpo rHpH^T Ba Ga y HHrox Kapg.
The old woman looked at Mabel and shook her head sadly [12, c.43]. 3aHH KyxaHcon Ga MaGen HHrox, Kapg Ba gacrampo $Hmypg. The young girl walked past and smiled at him with their eyes [12, c. 21]. flyxTapaK noernap pa$T Ba Ga y HHrox Kapga xaHgHg.
Sarie was reprised at herself for accepting the equality that Lanny had established between them. [11, c.
80].
CanpH Ga oh MyHocHGare, kh GamamoH HeHHH GapKapop Kapga Gyg, xyg Ga xyg xafipoH Memyg.
E xyg nemoaHgH «in» gap HGopaxoH 3epHH ^yHKCHaxoH ryHoryH gopag.
Early in the morning
cyGxH GapBaKT
to live in the town
gap maxp 3HHgara KapgaH
to come in a day Ba ranpa
gap py3xoH Ha3gHK oMagaH Ba ranpa
His right arm was broken in many places. [12, c.71].
flacTH pocTH y a3 naHg ^oam mHKacTa Gyg.
She pushed a photograph in front of Latnny s face.
y pacMpo Ga pyH HeHHH xaBo gog.
XaK Gap ^ohhGh nop^eccop Вeнgнpэc, kh xHccaxoH goxH. MeKyHaHg, 3epo oh GemTap Ha MatHo, GanKH Ba3H^a gopaHg. Ba oh Ba3H$axo a3 GHcep ^Hxar Ga Ba3H$axoH xHccaxoH HoMycraKHnH HyTK Ba nem a3 xaMa nemoaHgxopo Ga KaTopH Mop^eMaxo goxH. MeKyHaHg, 3epo oh GemTap Ha MatHoH, GanKH Ba3H$a gopaHg. Ba oh Ba3H$axo a3 GHcep ^HxaT Ga Ba3H$axoH xHccaxoH HoMycraKHnH HyTK MoHaHg acT [3, c.57]. MyKoHca MeKyHeM:
nHcaTb MantHHKy h.h :e to write with the pencil. To write to the boy nHcaTb KapaHgamoM nagapHT MaMe Ga Mogap Tyx^a KapgaH
A3 hh xoTHp khcmh 3HegH nemoaHgxopo Ga KaTopH BoxHgxoH rpaMMaTHKHH HGopaco3H goxH. HaMygaH MyMKHH acT.
Bane gap hh ^o HH3 Goag Maxcyc Kang Kapg, kh nemoaHgxopo HH3 gap TamaKKynH khcmh 3HegH HGopaxoH $etnH MaBKeH gyroMgapa^ara gopaHg Ga KamHmH gyrapa^aH ceMaHTHKHH ^y3txoH TapKHGHH HGopaxo HmTHpoK KapgaHH MHKgopH 3HegH nemoaHgxo aKe a3 aoMaTxoH Gap^acraH 3aGoHxoH THnnH aHanHTHKH MeGomag, kh gap ohxo xene KaMmyMop GygaHH ^neKcraxo, kh Ga ry^TH H.M. Me^aHHHoB aKcapaH GapoH anoKaH KanHMa gap ^yMna xH3MaT MeKyHaHg a3 xhcoGh nemoaHgxo nyppa Kapga MemaBaHg [6, c.85].
Mhco.: to talk about to tell about to jump at to spring at to stand at
Soon we could hear their football as they ran and the cracking of the branch they breasted across a bit of
ticket.
Eatg a3 aHgaK BaKT mo cagoH nonxoH ohoh Ba maTap-myTypH mHKacTa mygaHH moxaxopo myHHgeM. -Wait a minute, my lad "Enrica stopped in the corridor, leading to the interrogation room, and softly" [11,
c.79].
KaMe caGp KyHe, ^boh - ry^TaH, Энpнкo gap poxpaBe, kh Ga xoHaH Go3nypcn MeGypg, a3 pa^TaH Go3 HcTog Ba Go3 oxHcTa cyxaHampo gaBoM gog. [4, c.66]
He wrote to Jemma promising to come on Easter Monday, and soult at place [11, c.59]. У бегохии чоршанбе ба Ч,емма навишит, ки дар душанбеи иди пасха меравад ва сипас орому осуда ба бистари хоб рафт [11, с.44].
The Gadfly sat smoking and looking silently out at the dressing rain [11, c.23].
Fурмагас хомушона ба куча нигох карда, ба назораи борон машFл шуд. [4, с.231]. Бояд кайд кард, ки дар забони англисй чунин вохидхоие хастанц, ки онхо зохиран пшоянд буда, вале онхо барои тагайр додани маънохои лексикии он хизмат мекунад. Мисол:
to put on the table to put on coat
Дар милсои якум «on» пешоянд аст, вале дар мисоли дуюм он барои пешоянди «put» якчоя шуда маънои пушиданро мефахмонанд, яъне феъли «to put»» -гузоштан дар ибораи аввал маънои аслии худро нигох дорад, дар мисоли дуюм маънои «put» пурра таFЙир меёбад.
Бинобар он хангоми мукоиса намудани иборахои феълии ин ду забон дар ибораи алокаи пешояндй таваккуф карда, пешояндхоро бояд аз вохидхои пешоянцмонанцй меноманд, ки бояд фарк намуд. Дар рафти корм о бо он иборахои феълие, ки дар онхо муносибати объектй мавчуд аст, таваккуф хохем кард.
Инро низ бояд кайд кард, ки пешояндхо на танхо дар ташаккули иборахои объектй, балки дар созмон додани иборахои холй низ ширкат меварзанд. Холтатх,ое, низ ба назар мерасад, ки дар онхо иборахои объектиро аз иборахои холй чудо кардан хеле мушкил аст. Мисол кунед: Ба боF нигаристан - to look to the garden
Дар ин ибора адюнкт хам ба саволи чй? Ва хам ба кучо? Чавоб мешавад. Храмин ходисахоро дар забони англисй низ мушохида кардан мумкин аст: to look at the garden
to look where? And at what? Ч,авоб мешавад
Аз ин хотир дар муайян намудани муносибати байни адъюнкту ядрои чунин иборахоро мо ба кашиши семантикии байни чузъхои ибора ва ба маънои контекстуалии ин навъи иборахо, яъне дистрибютсияи онхо дар ташаккулёбии сохтории иборахои объектй, басо мухим буда, он асоси таснифоти шакли - зохирии иборахо мегардад. Яъне аз чунин таснифотхоро Г.Г. Почепцов [1, с.126-128] пешниход менамояд, ки он дар асоси баназаргирии хусусиятхои ташаккулии (формалии) иборасозии иборахои объектй гузаронида шудааст. Мо дар кори худ онхоро чу насоси тахлили типологии иборахои объектии феълй нисбат ба забони точикй низ истифода мебарем аломати формалии созмонёбии иборахои объектии феълиро ба назар гирифта, дар харду забон се навъи иборахоро дар онхо муайян намоем:
Вохиди объектие, ки бо феъл танхо бе пешоянд алокаманд гаштаанд: to send the doctor away - to send away the doctor;
Вохидхои объектие, к ибо ядрои феълй ё ба воситаи пешоянд, ё бе пешоянд пайваст мегарданд: to send him a letter - to send a letter to him;
Вохидхои объектие, ки бо чузъи асоси (феъл) танхо бо пешоянд пайваст мегарданд: to send him a letter - to send a letter to him.
Дар сохторихои овардашуда таFЙирёбии трансформатсионй ё чойивазкунии компонентно алокаи пешояндиро таFЙир намедиханд.
Хамин тавр, пешояндхо дар ташаккулёбии иборахои объектии феъл мавкеи мухим дорад ва чун яке аз воситахои созмонёбии иборахои мазкур мегиранд.
Дар созмони иборахои объектии феълй дар забонхои мавриди мукоиса намояндахои зерин мавкеи мухими созандагй доранд.
Иборахои феълй ба пешояндй аз дар ифодаи тобишхои гуногуни пуркунандагй зиёд кор фармуда мешаванд:
Аз китоб омухтан To learn from the book To hear from the father
He expected a good a good deal from his life (Davin, 106) У аз хаёт хубиро интизор буд.
Чузъи тобеъ масолехеро мефахмонад, ки бо тавассути ин амал он предмет сохта мешавад: аз санг сохтан
To build from the stone V +from+n Аз тилло сотан Ф + аз+И To make ftom the gold
Each of the letters had been cut from a newspaper [4, c.102]
Xap ak MaKTyG a3 ra3era Gypuga myga Gyg [4, c.102] flap hh xonar ohpo HyHHH H$oga KapgaH MyMKHH acr: V+from+N gap 3aGoHH aHrnucH. A3 +V gap 3aGoHH to^hkh.
Oetn aMane Me^axMOHag, kh a3 y HH3e nypcuga MemaBag:
A3 +H+O
V+from + H
A3 MyannHM nypcugaH
To ask from the teacher
A3 Kaccup rupu^TaH
To take from the cashier
He returned the pen that had borrowed from her. [11, c.75].
V KanaMepo, kh a3 y rupu^Ta Gyg rapgoHuga gog.
EapoH H^ogau ^y3t e khcmh npegMer Kop ^apMyga MemaBaHg: A3 TapMeBaxo MaH $a;ar ceGpo gycr MegopaM. I like an apple from fruits.
EapoH HHmoH gogaHH oGteKre, kh aMan Ga oh paBOHa mygaacr;
The mother kissed his child from his forehead.
Mogap KygaKampo a3 nemoHH Gycug.
MyKOucau npegMerpo HHmoH MeguxaHg.
English deffers from French.
3aGoHH aHrnucH a3 ^apoHcaBH Ta^OByT gopag.
EapoH H^ogau ToGumxoH coxhGhat:
This present was sent from him.
Hh iyx$a a3 y ^upucroga myga Gyg
V + from + Proun. A3 + ^oh + O.
nemoAHgu Ga «to» xap gy 3aGoH acocaH HurapoHuga mygaHH aMan Ga AroH maxcpo Me^axMOHag:
V + to + n it happened to most people.
Ea + H + F Hh Ga Gucp ogaMOH myga Gyg fflaxcuAT Ba MyHocuGara GaHHH maxcxo;
V +to+ Proun They didn't tell the story to er
E + H + O Ohxo Ga y hh xhkcapo Ha;n HaKapga GygaHg. Ea Gonou AroH npegMer HurapoHuga mygaHH aMan: Ea + H + O The girl put the water to the cat so late.
V + to + n flyxrapna Ga caranu rypGa oG aHgoxr.
flap hh xonar uGopa Go hh nemoAHg a3 pyu KonuG coxra MemaBag;
Ea cyu npegMer e Ga ^oe paBOHa mygaHH aMan, AtHe agpecarpo $ax,MOHaHg.
To say to the secretary - Ga khtoG ryt^raH;
The letter is addressed to the secretory;
MaKraG Ga khtoG ^HpHcroga myga Gyg
V + to + N Ea + H O;
nemoAHgu «dap-at» Ga MatHOH ryHoryHH Macoxar Kop ^apMyga MemaBag.
EapoH HHmoH gogaHH aMan Ba oGteKr;
He knocked at a door but again there was no answer [11, c. 64].
V gappo Ky$T, aMMO Kace ^aBoG Hagog.
V + at+N; ^oh + gap + O
nemoAHgu «6a» Ba «dap» HyH chhohhm Gyga, Gapou paBOHc KapgaHH npegMeru aMan xaM gap 3aGoHH to^hkh Ba aHrnucH Kop ^apMyga MemaBag.
nemoAHgu «6o - with» FaHp a3 MatHoxou xaMpoxH Ba Bocurau H^po BoGacra Ga ceMarnuKau hcm Ba $etn ToGumxoH unoBaruu MatHO 3oxup MeKyHag. flap H^poH aMan xaMpoxupo HHmoH Meuxag. I live in Montreal with him [11, c.102]. MaH gap MoHrpun Go xaMpoxuu Y 3HHgarH Kapga GygaM.
V + with + Prain Eo + xoh + O Bocurau H^poH aMan:
The latter was writer with black pencil [11, c. 105].
Хал бо калимаи сиёх навишта шуца буд.
V + for + N
Бо + И+ Ф
Пешоянди (барои — for) максаду таъиноти вукуъи амалро мефахмонад.
They were waiting, for a buss.
Онхо барои машина дар истгах истода буцанд.
V + for + N
Барои + И + Ф
Мукобилй (against) - ин пешояндхо ба сифтаи пешояндхои таркиби бештар бо пешояндхои «ба, бар» кор фармуда мешаванд ва восита ба маънои лугавиашон муносибатхои хилофиро нишон медиханд.
They defended he city the enemy.
Онхо барои мухофизати шахр ба мукобили душман мубориза бурдаанд.
V + against+N
Ба мукобили + И +Ф
Хамин тавр, дар боло ба ифодахои пешояндии объектии феъли таваккуф кардем ва чуноне ки мукоиса нишон медихад, дар харду забон ходисаи хамгарой ва пешояндхо мушаххас ба назар мерасад ва барои ифода намудани муносибатхои муайяни объектй истифода бурда мешаванд.
Хусусияти фарккунандагии нишондодхо дар созмонёбии иборахои объектии феълй дар он зохир мегардад, ки дар забони точикй хусусияти махсусгардонии пешояндхо дар ифодаи муносибатхо бараълотар зухур мегардад. Аз ин ру пешояндхои забони точикй дар бисёр холат чй дар забони точикй ва чй дар забони англисй хусусияти муродифии пешояндхо дар ифода намудани муносибтахои объект ба назар гирифта мешавад.
Бояд кайд кард, ки дар истифодабарии воситахои номбурдашуда хар ду забон на танхо умумияти типологй, балки баъзе хусусиятхо зохир менамоянд, ки он ба баъзе фаркиятхои сохтори грамматикии забонхо вобаста аст.
Хусусияти хоси забони англисй бо тарзи мувофикат сохтани иборахои объектй мебошад. Аз тарафи дигар, мо дар ин кисми боби 2 мавриди тахкик ба хамгароии маъноию лексикии таркиби ибора диккати махсус додем, ки сабаби он вучуд надоштани маводхо дар ин хусус, хусусан дар забоншиносии точик ва мохияти ходисаи хамгароии маъноию лексикй дар созмонёбии иборахои гуногунмуносибат мебошад.
Яъне дар муайян намудани муносибати байни иборахои озаод бо муносибати объектй кашиши семантикии байни онхо мавкеи асосй дорад.
Хулоса, хаминро бояд ишора намуд, ки воситаи асосии алока дар созмони иборахои феълй дар забонхои мавриди киёс хело мухим ва асосии ба хисоб меравад.
АДАБИЁТ
1. ГГ. Почепсов Конструктивний анализ структуры предложения. Док. Дисс. Науч. Биб-ка им. Горьюго, Д 2779 Л.,
1968.
2. ДТ.Точиев Чумлахои мураккаби тобеъ дар забои адабии хозираи точик (Чумлахои пайрави хол).- Душанбе: Дониш,
1981.-220с.
3. Ж. Вандрес Язык, М.-1937, 410 с.
4. Е.Л. Замбур Коммент Н.К Матвеева М. Нашриёт. Адабиёти бадей бо забони англисй.-1954.-247с, сах. 57)
5. К.У Усмонов К вопросу организации свободных словосочетаный. Грамматическая семантика межвузовскиий
сборник.- Душанбе, 1989. Стр. 55
6. Мещанинов И.И. Члены предложения и части речи.- М., 1985.
7. Норматов М. Тахлили синтаксисй ва навъхои он (Дастури таълим барои донишчуни мактабхои олй ва муаллимони
забон ва адабиёти мактабхои тахсилоти умумй ).- Душанбе: Матбуот, 2008.-148с.
8.Рустамон Ш. Чумлахои мураккаб бо пайрави сабаб дар забони адабии хозираи точик.- Душанбе: Дониш, 1968.-
344с.
9. Рустамов Ш. Мушкилоти синтаксис.- Душанбе: Маориф, 1988.-344с.
10. Точиев Д. Т. Чумлахои мураккаби тобеи сертакиба.- Душанбе: Ирфон, 1966.-40с.
11. E.lVjynich. The Gadfly (NY: Heniy Holt and Compony).- 1897, 245p
12. P.Abrahams. The Path ofthuder.- M.: Foreign lang-s Publishing House.1954.-259p., p.28)
СПОСОБ СВЯЗИ ОБЕКТНЫХ СЛОВОСОЧЕТАНИЙ В ТАДЖИКСКОМ И
АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ
В данной статье автор рассматривает способ связи обектных словосочетаний в таджикском и английском языках.
Кроме того, отдельные вопросы синтаксической организации объектных словосочетаний в таджикском языке требуют более углубленного изучения и осмысления с точки зрения достижений
современного синтаксисоведения (выявление системных отношений и установление моделей словосочетаний, валентность слова и её роль в структурной организации словосочетаний, типы семантических отношений в словосочетаниях и др.).
Теоретические основы словосочетания и прикладное исследование его, как любой синтаксической единицы, в современном языкознании связаны с именами русских, а затем и советских лингвистов.
Основоположник современной теории словосочетаний В. В.Виноградов определяет словосочетание, как синтаксическую единицу, образуемую соединением двух или более знаменательных слов на основе подчинительной связи.
Ключевые слова: объект, словосочетания, язык, способ, проблема валентность, глаголы и особенности, анализ, исследование, определения, фраза, предложения, метод.
THE WAY OF CONNECTION OF OBJECTIVE WORD COMBINATION IN TAJIK AND
ENGLISH LANGUAGES
The given article searches the problem of the way of connection of objective word - combination in Tajik and English languages. Verbal word-combinations are in Tajik and English languages, which were preceded by some theoretical questions of the syntacticalformation of free verbal word combinations with, object relations. In addition, certain issues of the syntactic organization ofobject phrase in Tajik language require more in-depth study and comprehension from the point of view of the achievements ofmodern syntax (the identification of the syntactic relations and the establishment of word combinations models, the valence of the word and its role in the structural organization of word combinations, type of semantic relations in word combinations, etc.).
The theoretical tions of the word - combinations and applied research ofit, as any syntax unit, in modern linguistics are associated with the mane of Russian and later of Soviet linguistics. The founder of the modern theory of word-combinations VVVinogradov defines the phrase as a syntactic sac, formed by combining two or more significant words on the basis of subordinate communication.
It should be noted that the main connection verbial phrases organization in comperative languages are basic andplays the main role in linguistic.
Keywords: connection, objective word - combination, language, meaning, search,the problem of valence, verbs, pecuarity, analyse, phrase, sentence, method.
Сведения об авторе:
Махмадсолехи Махмадсодик - докторант (Ph.D) третьего курса факультет англиского языка Таджкикского государственного педагогического университета им С.Айни. E-mail: msoleh_90@mmail.ru.
About the author:
Mahmadsolehi Mahmadsodiq -PhD student of third year of Tajik State Pedagogical University named after S.Ayni. E-mail: msoleh_90@mail.ru
МУНОСИБАТИ ВОХИДХОИ ФРАЗЕОЛОГИИ ^АМЦОЛАБ БО МУРОДИФОТИ
ФРАЗЕОЛОГЙ
Одинаев СП.
Донишгощ давлатии тиббии Хатлон
Яке аз хусусиятх,ои мухими маъноию услубии вохидхои фразеологй муродифоти онх,о мебошад. Дар забони точикй вохидхои фразеологй на факат бо калимахо (мурги посухта - бекарор, дасту по гум кардан - саросема шудан, гули сари сабад - азиз, муътабар), балки байни хамдигар хам муносибати муродифй зохир карда метавонанд. Чунин муносибати байни вохидхои фразеологй муродифот ё синонимхои фразеологй номида мешавад ( ниг 145, 2, 133, 72 ).
Ду ва зиёда вохиди фразеологии аз бобати маънои фраезологй ба хам наздик ва сохти якхеладошта, ки бо обуранги бадей ва мавкеи истеъмол аз хам фарк мекунанд, синонимхои фразеологй номида мешаванд ( 72.55 ).
Муродифоти фразеологизмхо хусусиятхои фарккунандаи худро дорад. Бинобар ин мурдифхои фразеологй аз муродифхои лексикй фарк доранд. Калимахое, ки муродифи вохидхои фразеологианд, мафхуми умумиро ифода карда, якчанд вохиди фразеологиро ба як силсилаи синонимй муттахид менамоянд. Масалан, силсилаи вохидхои фразеологии гул-гул шукуфтан, кабат-кабат гушт гирифтан, ба курта наFунчидан, сари касе ба осмон расид, дар чашмони касе оташаки шодй барк зад:
Расул-бобо гул-гул шукуфта хандид (Б.Насриддинов. Модарам-чону дилам,33). -Аз даму нафасатон гардам, курта-курта гушт мегирифт баззоз, - каминаи камтарин ба хизмат хамеша тайёр
