Научная статья на тему 'АНАЛИЗ СТРУКТУРНЫХ МОДЕЛЕЙ ДВУЧЛЕННЫХ БЕЗПРЕДЛОЖНЫХ СУБСТАНТИВНЫХ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ'

АНАЛИЗ СТРУКТУРНЫХ МОДЕЛЕЙ ДВУЧЛЕННЫХ БЕЗПРЕДЛОЖНЫХ СУБСТАНТИВНЫХ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
52
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКАЯ ЕДИНИЦА / СУЩЕСТВИТЕЛЬНОЕ / ПРИЛАГАТЕЛЬНОЕ / ЧИСЛИТЕЛЬНОЕ / СОЮЗ / ИЗАФЕТНАЯ СВЯЗКА / МОДЕЛЬ / СТРУКТУРА / МОДЕЛИРОВАНИЕ / СОСТОВНЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ / СТЕРЖНЕВАЯ ЧАСТЬ / ДВУСОСТОВНОЙ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Аслонова Гулрухсор

Субстантивные фразеологические единицы (СФЕ) сопоcтовляемых языков с грамматической точки зрения нооднородны. Порядок составных элементов СФЕ отличаются друг от друга. СФЕ таджикского и английского языков разноструктурны и разназначемы. Большенство СФЕ сопоставляемых языков составляют двучленные устойчивые выражения. Двучленные СФЕ состоит из двух значемых слов. Стержневым словом является сушествительное, а к поченительной части относятся другие части речи. Двусостовные СФЕ делится на безпредложные и предложные СФЕ. В статье автор проанализировав безпредложные двусостовные СФЕ моделировал пять структурных моделей ФЕ данного типа. Эти структурные модели являются общим для обоех языков. В некоторых моделей порядок состовных элементов и связь между его членами отличаются. Например, в таджикском языке изафет, а в английском языке объективный падеж. Также в статье проанализировано состовные элементы, его категорий и морфологические структуры. Изучение составных элементов данного структурного типа показал, что в сопоставляемых языках отличие существует в выражении множественного числа, структуры, грамматических категорий составных элементов СФЕ.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF STRUCTURAL MODELS OF NON-PREPOSITIONAL TWO-MEMBER NOUN PHRASEOLOGICAL UNITS IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

Noun phraseological units (NPU) of the comperesed languages are not similar. Order of NPU differs from each other. Tajik and English NPU are multistuctural and multisence. Most of NPU of comparesed languages consists of two-member steady expressions. Two-member NPhU are made of two significant words. The basic word is noun and subordinate part formed of other parts of speech. Two-member NPU divides into non-prepositional and prepositional. The author analyzed non-prepositional two-member NPU and simulated five structural models of the researched types. These structural models are common for both languages. There are different order of components and connection between its members. For instance in Tajik language exist isafet copula, then in English language objective case. Here as well as reviewed components, its categories and morphological structures. The research of the given structural type shows that there are diversity between comperesed languages in expression of plural form, structure and grammatical categories of NPU‘s components.

Текст научной работы на тему «АНАЛИЗ СТРУКТУРНЫХ МОДЕЛЕЙ ДВУЧЛЕННЫХ БЕЗПРЕДЛОЖНЫХ СУБСТАНТИВНЫХ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ»

ЛИТЕРАТУРА

1. Закон Республики Таджикистан « О языке», 1989,

2. Котелова Н.З. К вопросу о специфике термина / Н.З. Котелова \\ Лингвистические проблемы научно-технической терминологии.-М.:Наука, 1970.-124 с.

3. Шмелев В.А Источники формирования лексики государственного управления в современном русском языке / В.А Шмелев \\ Доклады международной конфренции «Диалог».М.,2003

4. Таджикско-русский словарь, под редакцией Д. Самиддинова, С.Д Холматовой, С. Каримова (издание второе, дополненное и исправленное) Душанбе:2006

5. Словарь иностранных слов.- М., «Русский язык», 1979.-624 с.

6. Словарь иностранных слов.- М., «Русский язык», 1990.-624 с.

ОСОБЕНОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ СОВРЕМЕННОЙ ТЕРМИНОЛОГИИ ГОСУДАРСТВЕННОГО УПРАВЛЕНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН

В данной статье в основном рассматривается важность и значение формирования терминологии государственного управления. Формирование терминологии государственного управления имеет не только социальное, но и политическое значение. Параллельно сформировались и продолжают совершенствоваться и взаимно влиять друг на друга две терминологические системы-на таджикском и русском языках.

Ключевые слова: правительство, председатель, управления, департамент, комитет, агентство, управление и служба, Маджлиси Оли, Маджлиси намояндагон.

THE MAIN FORM OF MODERN TERMINOLOGY IN PUBLIC ADMINISTRATION IN REPUBLIC TAJIKISTAN

The main point of the article is the importance and the meaning of terminology in Public Administration. The form of terminology in Public Administration doesn't have only social meaning but it has political too. They are forming, developing and influencing to each other in two systems-in Tajik and Russian languages.

Key words: government, chairman, administration, department, committee, agency, management and service, Majlici Oli, Majlici namoyandagon.

Сведение об авторе:

Садикова М.П. - Старший преподаватель кафедры языков института государственного управления при президенте Республики Таджикистан, 734003 город Душанбе ул. Саида Носира 33, тел: (+992) 915724943

About the author:

Sodiqova M.P. - senior lecturer of Department of languages of institute of public administration under the President of Republic of Tajikistan. 734003, Dushanbe, SaidNosir str. 33 Phone: (+992) 915724943.

ТДУ 809.155.0+802.0 ТКБ 81.2точ+81.2анг А-84

ТА^ЛИЛИ ЦОЛАБ^ОИ СОХТОРИИ ВО^ИДДОИ ФРАЗЕОЛОГИИ ИСМИИ ДУТАРКИБАИ БЕПЕШОЯНД ДАР ЗАБОИ^ОИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ

Аслонова Г.Н.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Вох,идх,ои фразеологй (ВФ) хдмчун яке аз аломата,ои забон доро ду па^лу шакли зох,ирй ва мазмуни дохилист. ВФ дар баробари ифодаи маф^умх,ои мухталиф дорои колабх,ои гуногунанд.

Забоншиносон ба катори вох,идх,ои фразеологии исмй (ВФИ) таркибх,оеро ворид менамояд, ки аз чихдти вазифа ба иборах,ои исмии номй шабохдт дорад. Дар онх,о исм чун калимаи асосй дар мех,вари сохториву маъной карор дорад.

ВФИ-и забощои мукоисашаванда аз лих,ози сохтори грамматикиашон якхела нестанд. Чузъх,ои таркибии ВФИ ва тартиби чойгиршавиаш онх,о аз хдмдигар фарк доранд.

ВФИ-и забонх,ои точикй ва англисй асосан дутаркибаанд. Яъне аз ду калимаи мустакилмаъно ташкил ёфта, ба чуз исм - унсури мех,варй, калимах,ои тобей он аз исм, сифат, шумора, сифати феълй, масдар ва гайра таркиб ёфтаанд. ВФИ-и бисёртаркиба ба забонх,ои мукоисашаванда хос набуда, нисбатан камшуморанд.

ВФИ-и забонхои точикй ва англисиро аз руи сохти грамматикй ва таркибашон метавон ба навъхои зерин тасниф кард: 1)ВФИ-и дутаркиба: а) ВФИ-и дутаркибаи бепешоянд; б) ВФИ-и дутаркибаи пешоянддор; 2) ВФИ-и бисёртаркиба ;

ВФИ-и дутаркибаи бепешоянд аз хама намуди сермахсули забонхои мукоисашаванда ба хисоб рафта, кариб сеяки хиссаи ВФИ-и ин забонхоро ташкил менамояд.

ВФИ-и дутаркибаи бепешоянди забони точикй чузъхои таркибиашон таввасути бандаки изофй ба хам пайваст мешаванд. Доир ба хусусият ва пайдоиши бандаки изофй дар асархо ва маколахои илмии зиёде маълумотхои васеъ дода шудаанд, аз ин лихоз зарурути шархи ин масъала нест. Танхо зикр менамоем, ки вазифаи асосии он тобеъ гардонидани як калима ба калимаи дигар ва ташкили ибора аст. Бандаки изофй дар охири калимаи асосии ибора чун як унсури морфологй хамрох мешавад.

Накши бандаки изофй натанхо дар ташкил намудани иборахои озод, балки ВФ низ бузург аст.

ВФИ-и дутаркибаи бепешоянди забонхои точикй ва англисй аз исму исм, исму сифат, шумораву исм, сифати феъливу исм таркиб ёфтаанд. Агар хусусияти фарккунандаи ВФИ-и забони точикй мавчудияти бандаки изофй бошад (забони тез, сухани талх, рохи сафед), дар забони англисй ифодаи исм дар холат (падеж)-и сохибист (Adam's ale, God's_advocate, Balaam's ass), ки хусусиятхои грамматикии ин забонхоянд.

ВФИ-и бепешоянди дутаркибаи забонхои англисй ва точикиро ба колабхои зерин колаббандй намудем:

LN-и +Adj (тоц. исм + бандаки изофй +сифат ) =Adj+N (анг. исм + сифат)

Ин колаби ВФИ аз хама намуди серистеъмол ва пахншудаи забонхои мукоисашаванда мебошад. Дар забони точикй калимаи мехварй сифатро ба худ тавассути бандаки изофй пайванд менамояд. Тартиби чойгиршавии чузъхо низ бетагйир буда, дар чои аввал исм ва сипас сифат меояд: хаёли хом, дарди бахайр, кабутари дубома, соати нек, рузи сиёх,феъли бад, теги обдор, холи зор, хуни нохац, базми цамшедй ва f.

Бори маънй асосан ба унсури мехварй меафтад. Ин шакли сохторй бо исмхои гуногунсохтор ташкил шудаанд. Исмхои сода дар ин колаб бештар ба кор бурда шудаанд, ки дар байни онхо калимахои дил (-и сангин, сахт, танг, сафед, нарм), сар (-и цоц сахт, бекас, кор), сухан (-и хушк, ширин, талх, завой, обдор, бепарда), гап (-и бецо, бисёр, болохонадор, калон, бофта, пухта, хунук, кадучадор), даст (-и кутох, хушк, расо, рост), ва руз (-и сиёх, сафед, дароз, сахт, нахс, бад) серистеъмол мебошанд.

Исмхои сохтаву мураккаб хеле кам ба чашм мерасанд: кулулафути бекора, каллакалони гурадузд, наварусони чаман, гурбачаи ошолуд.

Каегорияи чамъбандии шумора на дар хамаи ин навъ ВФ мавчуданд. Гарчанде онхо дар фархангхои фразеологй дар шумораи танхо оварда шуда бошанд хам, дар раванди муошират хам дар шумораи танхо ва хам чамъ истеъмол мешаванд. Аммо у дар цавоби ин хама суханхои талх захрханде кард ва харашро савор шуда ба сарсаригардиаш баромад. [ 1, с. 44]

У дар кор фармудани ман дар корхои паст, дар хурок ва дар манъ кардан аз китобхонй ва дар хацорат кардани ман бо вайронй аз модари угаи пештараам, бартар ва сахттар ба ман муомила мекард [1, с. 380]

Аммо ин холат на ба хамаи ВФИ равост. Масалан тиллои сафед, амри махрл аз он ВФ-е мебошанд, ки доим дар шумораи танхо ифода мешаванд.

Категорияи морфологии исми таркибии ин колаби ВФ аз исмхои зерин иборатанд: а) маънй: мехнати озод, бахти сафед, холи зор, хайри бериё; б) мод дй : забони тез, оши цурготнок, сари сахт; в) шахс: духтари цадрас, одами паст, беваи сермева; г) Fайришахс: бузаки ларзонак, пули якшумур, оши сол; f) хос: Рустами достон, Армияи Сурх; д) чинс: кори завой, ро^и бад, гурбаи бачапарто ва f.

Сифат дар ин тарх нисбат ба исм аз лихози сохташон гуногунранганд. Сифати сода: шаби ялдо, ози сард, нафаси шум. ВФИ бо сифатхои сохтаи пешванд дор (бахусус пешояндхои бе-, но-, бо-) ва пасванддро сохта мешаванд: гули бехор, сухани бепарда, хуни нозац, дунёи боумед, чашми пухта, руи сухта. Сифатхои мураккаб низ мушохида мешаванд: сухани болохонадор, кори нугиостинй, бузи дупо, чархи кацрацтор, Худои гулчин, деволи намкаш.

Бо назардошти категорияашон хам сифати аслй ва хам сифати нисбй дар ин колаби ВФИ-и забон точикй васеъ истеъмол мешаванд: аслй: цои суст, забони ширин, рузи бад, каси калон; нисбй: гапи кучагй, кори завой, ошнои хасакй, оши гадой.

Мушохидахо нишон медиханд, ки ВФ-и дутаркибаи исму сифатй васл шуда, калимаи мураккаби идеоматикиро ба вучуд меоранд: забони ширин - ширинзабонй, дили танг - дилтангй, забони дароз -забондарозй, сари баланд - сарбаландй ва f. Ба цавли олуфтахри Бухоро «дазони он цавон бефаровез» ва ба цавли оммаи бухороиён у «пуртакигуй» буд... [2, с. 336] - У бо хислати «дахонбефаровезй» ё «пуртакигуй»-аш бамиршабхам гап паррондамегашт. [2, с. 332]

Дар забони англисй колаби сохтории мазкур бо тартиби чойгиршавии чузъхо фарк мекунад. Агар калимаи мехварй дар забони точикй дар ибтидои ВФ ояд, дар забони англисй аввал сифат ва баъд исм меояд: hot air, the black art, a hot baby, a false alarm, black box, an old bird.

Сохтори исмхояшон низ мухталиф буда, чун дар забони точикй исмхои сода бештар корбаст мешаванд. Исмхои сохтаи пешванддор (a sweet disorder, a chain reaction) ва пасванддор (executive agreement, an old compaigner) низ мушохида мешаванд. Аз исмхои мураккаб низ таркиби ВФИ забони англисй орй нестанд: good afternoon, apoliticalfootball, a strange bedfellow.

Як катор ВФИ-и забони англисй дар шумораи чамъ ифода мешаванд, ки новобаста аз шумораи объекти ишорашаванда категорияи шумора дар ин навъ ВФ иваз намешаванд: little beggars, light bobs, short commons, social activities.

Унсури исмии ин колаби сохторй аз категорияхои зерин иборат аст: а) хос : the great Commoner, the Forest City, cheap Jack; б) чинс: blind man, blue blood, right bowl; в) моддй: a strong arm, a weak siste, a tough egg; г) маънй: small change, easy game, awkward age; f) шуморидашаванда: natural child, big brother, д) шумориданашаванда: a good deal, small change.

Чузъи адъективии ин навъ ВФИ-и забони англисй сохт ва категорияхои мухталифи морфологй доранд. Сифатхои сода серистеъмол буда (bad actor, bad name, black coat), сифатхои сохтаву (guardian angel, a lucky bag, the universal complaint) мураккаб (goldfish bowl, one-armed bandit, a fresh -water collage) камшуморанд.

Аз он сабаб, ки категорияи сифат дар забони англисй зиёдтаранд мувофик ба меъёри грамматикии ин забон чузъи адъективии ин ВФИ дорои навъхои мухталифи сифатанд.

2^-и +N (тоц. исм + бандаки изофй + исм) =N+N= N's+ N(am. исм + исм)

Ин колаби сохтории ВФИ аз калимаи асосиву ёрирасон иборат мебошад. Аз колаби каблй фарк дар он аст, ки харду чузъи он исм мебошад. Дар забони точикй исми тобей пеш аз исми мехварй омада, ба он тавассути бандаки изофй пайваст мешавад: аращ цабин, сари калоба савдои умр, сурати воцеа, уусни таваццуу, решай гап, борони суол, лаби нон, лацоми гап ва f. Х,ангоми тахлили чузъхои таркибии ВФИ метавон бештар исмхои содаро дид, ки хам дар кисми мехварй ва хам тобей чойгир гардидаанд: дили шаб, сари роу, акси кор, сандуци сина. Аз исмхои сохтаву мураккаб низ харду унсури ВФ ташкил ёфта, нисбат ба исмхои сода камшуморанд: ноомади кор, роуи одамгарй, мотамсарои хок, даромади сухан.

Категорияи грамматикии чузъхои ин навъ ВФИ гуногунанд. Нисбат ба забони англисй исмхои хос дар ин чо хеле камшуморанд: кулоуи Сулаймон, умри Хизр. ВФИ бо исмхои маънй( бауори умр, савдои умр), моддй (сандуци сина, лаби нон) ва низ ифода шудаанд.

Дар забони англисй ду тархи ин колаби сохторй вучуд дорад. Як тархи он бо хамбастагии исму исм, ки баръакси забони точикй исми мехварй дар аввал ва исми тобей дар чои дуюм чойгир шудааст: eye appeal, the colour bar, school miss, an owl car, lip service, iron will, cousin Jack. Намуди дигари ин колаби сохторй пайвандии исм бо исм дар холати сохибист, ки ба исми якум охирчаспаки «s илова мегардад: God's country, the devil's bone, dog's death, King's Council, the cat's meaw. Чузъи таркибии ин тархи сохторй асосан аз исмхои сода иборат аст: Hobson's choice, a cat's cradle, escape clause, Aunt Edna. Ин навъ ВФИ аз исмхои сохтаву мураккаб низ сохта шудаанд: escalator clause, bargain caunter, a calamity hawler, afternoon farmer, midnight appointment, grandmother's clock.

Артикли муайяниву номуайянй чун чузъи таркибии ин навъ ВФИ ба хисоб рафта, дар хдрду намуди он дида мешавад: a dog's death, a calamity hawller, the armaments race, the savanger's daughter. ВФ бидуни артикл низ кам нестанд: eye appeal, Balaam's ass, bachalor's button.

3. Num + N ( шумора + исм)

Ин колаби сохторй аз исм ва шумораи микдорй ташкил гардидааст. Дар киёс бо дигар колабхои забони точикй бандаки изофй -воситаи алокаи синтаксисй, истифода намешаванд: як дунё, як бало,, як зайл, як цауон, як пул, як даста, ду дауан, чор ишке, чор танга, щфт пушт, сад тилло сад тараф.

Исмхои мехварй аз руи сохт асосан сода буда, ба чуз исмхои хос дигар категорияхои исм дар таркиби онхо мавчуданд.

Унсури шуморагии ин колаби сохторй ВФИ рамзй буда, на хамаи шуморахои микдорй истифода мешаванд, интихобан шуморахои як, ду, се, чор, щфт, дщ сад, уазор ба кор бурда мешаванд. Профессор X,. Мачидов истифодаи шуморахоро дар ВФИ-и забони точикй ба бовархои халк, одату анъанахо ва ва дигар падидахо марбут дониста, сабаби истеъмоли онхоро чунин шарх медихад: «Истифодаи шуморахо дар таркиби ВФ ба бовархои таърихиву мифологии натанхо ба халки точик воридшаванда, балки ба миллатхои дигар хосбуда, вобаста аст. Масалан шумораи як ба тасаввуроти инсоният оид ба ягонагии офариниши чахон рабт дошта, инъикосгари ягонагии хамаи OFOЗхо ва ва ягонагии объекти мулохизахост. Шумораи ду ба микдори ками ашё вобаста аст. Шумораи чор инъикосгари тасаввуроти кадима оиди чор тарафи дунё буда, аввалан зери мафхуми чор тарафи дунё тамоми олам ва офаринишро дар назар доштанд. Макоми хафт ба тасаввуроти антикии - хафт кабати коинот, ки замин низ чун яке аз кабатхои он хисоб меёфт марбут аст. Шумораи дах бошад

H^ogaKyHaHgau xaggu hmkohhht Me6omag.» [6, c. 254, 256]

BOH HaBtH Ma3Kypu 3a6oHH aHrnucH Go 3a6oHH to^hkH nyppa maKnaH MyBo^HKaHg. TapTH6H yHcypxo Ba TapKH6u oh aKxenaaHg: six column, four courner, the ten commandments, first night, second fiddle, double cross. flap Kuec 6o 3a6oHH to^hkH gap 3a6oHH aHrnucH 6a ^y3 myMopaxou MHKgopH myMopaxou TapTH6H hh3 uciH^oga MemaBaHg : double game, the first comer, the eleventh commandments. fflyMopau ^aMtH hcmxo gap hh Kona6u coxiopH gap 3a6oHH to^hkh FaHpuuMKoH aci, aMMO gap 3a6oHH aHrnucH 6apxe yHcypu MexBapH gap myMopu ^aMt H^oga MemaBaHg. X^apnaHg gap u6opxou o3og MyBo^HKH KoHyHHaixpu rpaMMaiHKHH 3a6oHH aHrnucH xaMau ucMxoe, kh myMopau MyaHaHKyHaHgau oh a3 gy 3ueg aci nacBaHgu ^aMt6aHgH Merupag, aMMo gap BOH Ha xaMau ohx,o mybo^hkh hh Tana6or TamKHn ramraaHg.

4. N + conj + N (hcm + naHBaHgaK + hcm)

Kpna6H Ma3Kyp a3 hcmxoh a3 ^uxaTH MatHo 6apo6apBa3H coxia mygaaHg. BOH-h gyTapKH6au 6enemoaHgu 3epuH gap 3a6oHH to^hkh TaBaccyiH naHBaHgaKH -y (-ro) TamKHn mygaaHg : fiewy xyu, xemy ma6op, KaMy Kocm, duny yrnap, nmy nopa, Kopy 6ap, xamy xa6ap, mo6y moyam, yap6y 3ap6. X,aHro>MH 6o cagoHoK 6a oxup pacugaHH hcmh aKyM naHBaHgaKH -ro xaMpox MemaBag: KuHaw adoeam, nupuw xapmo3u, 6anow 6amap. Huc6aT 6a Kona6xou coxiopuu 6onH ^y3tu MexBapH Ba To6eH gap hh ^o MaB^yg Ha6yga, xapgy ^y3t 6apo6apaHg. flap 3a6oHH to^hkh hh HaBt BO xene HHKHmo^ e^TaaHg.

XycycuaiH xocu ohx,o gap xaMHH aci, kh TapKu6aH 6o naHBaHgaKH -y naHBaHg MemaBaHg. Ba ^oh oh xe^ rox, naHBaHgaKH «Ba» ry3omia HaMemaBag. 3epo HaraHxp Kona6, 6anKH nyppa xochhth $pa3eonorau xygpo ohxo a3 gacr MeguxaHg. 3a6oHmHHoc H.MatcyMH hh HaBtH BO-po «rapKH6xoH ^y$TH nuga» HoMHga, oHxopo a3 pyu TapKu6, MyHocu6aTH xuccaxou nuga Ba moxhhth MyHgapu^aBuamoH 6a gy rypyx : a) u6opaxoH chhohhmH Ba 6) TapKu6aH ryHoryHMatHo TaKcuM HaMyg. [8, c.154]

Bo Taxnunu coxiopu ^y3txou TapKH6uH BOH-h gyrapKH6aH naHBaHgaKgopu 3a6oHH to^hkH, kh xapgy xaM ucMaHg hcmxoh ryHoryHcoxToppo MeTaBoH MyaHaH HaMyg. A3 ca6a6e, kh xapgy ^y3tu BO 6apo6apaHg, oHxopo gap aK^oara Taxnun HaMyga, MyaHaH HaMygeM, kh 6emTapamoH 6o hcmxoh coga (o6y pam, MeyHamy poyam, yymy ed, eaymy coam) Ba KaMH aHgap KaMamoH 6o hcmxoh coxTaBy MypaKKa6 (Kocaey HUMKOca, camy napcarn, nynyaeacy 6ynyaeac) TamKHn rapgugaaHg. XycycuaiH gurapu hh BOH MaB3yHHBy MyHTa3aMH Me6omag. Bapou gap aK Ba3H H^oga mygaHH TapKu6 KanuMaxou xaMoxaHr 6a xaM Bacn MemaBaHg. Hcmxoh coga, kh gap xaMoxaHrH Ba MyHocu6aTH MatHoH a3 hcmxoh coxTaBy MypaKKa6 6apTapHaT gopaHg, 6apou xaMHH 6emTap 6a Kop 6ypga mygaaHg.

flap BOH-h gyTapKH6au HaBtH Ma3Kypu 3a6oHH aga6uu to^hkh 6o Ha3apgomTH MatHo Ba TaBtaM oMagaHH oxaHry Ba3HH KanHMaxo 6a Ha3ap rupu^Ta maBaHg, gap KaTope a3 TapKH6xou meBarH Ba ry^TyryH TaHx,o MyBo^HKaTH ^ohcthkhh ohxo 6a Ha3ap rupu^Ta mygaacT: vy^Haw cyHa, wamaKy namay, noKy nunoK, doey dacrn Ba f.

X,apnaHg gap 3a6oHH to^hkh HcTH^ogau hcmh xoc gap BO to 6a gapa^au 3a6oHH aHrnucH naxHmyga HecT, aMMo gap hh Kona6u coxiopH HHc6aT 6a Kona6xou gurap myMopau 3uegu BOH-h 6o hcmh xoc TamKHnrapgugau 3a6oHH to^hkh pocr Meoag: Hamuw Ma^HyH, XacaHy XyceuH, Toyupy 3y^po, Anuxoyaw X^o^aaau, 3wMamy TowMam Ba f.

Taxnunu BOH 3epuH HumoH gog, kh yHcypxou TapKH6uH ohx,o a3 pyu Kaieropuaxou rpaMMaiHKHH BOH 6a xaM TaBtaMaHg. BOH gyrapKH6aH naBaHgaKgop 6o hcmxoh MoggH: o6y omaw, deey ma6ay, HoHy HaMaK, xypdy xypoK; MatHH: Ku6py sypyp, $uKpy xaen, ayny donum, xo6y xaen; 6e^oH: o6y yaeo, yow yanon, dapy deeop; ^oHgop: odaMy ayn, nupy 6apHo Ba f.

flap 3a6oHH aHrnucH aHHaH Kona6u coxiopuu Ma3Kyp MaB^yg 6yga a3 pyu TapxamoH 6o naHBaHgaKH «and» (Ba) a3 3a6oHH to^hkh ^apK gopaHg. Hcmxoh TapKH6uH ohx,o hh3 6apo6apBa3H Me6omaHg: cap and gawn, blood and thunder, milk and water, chapter and verse, day and night, bubble and square, aid and abet. Kaieropuau myMopa gap hh HaBt BO 6a TaBpu Myxranu^ aManH ramiaacr. Bat3aH xapgy yHcypu TapKH6uH oh gap myMopau ^aMt uciH^oga MerapgaHg: babes and sucklings, prunes and prisms, changes and chances, airs and graces, bibs and drubs. flap 6apxeamoH TaHx,o aK ^y3tu TapKH6uamoH gap maKnu ^aMt HciH^oga MemaBaHg: bear and skittles, cap and bells; Bo6acra 6a myMopugaHamaBaHga 6ygaHH hcmh TapKH6uamoH nacBaHgu ^aMt6aHgH unoBa HaMerapgaHg: coffee and cakes, milk and water, cakes and ale.

XocuaiH ^apKKyHaHgau hh HaBtu coxiopH Huc6aT 6a Kona6xou 6onH gap KaHcretMonHH apTHKnxocr. flap myMopau KaMTapuHH ohx,o rox Ka6n gap yHcypu aKyMy rox gap yHcypu gyroM Ba rox Ka6n a3 xapgy yHcyp apTHKnxou MyaHaHHBy HoMyaHaHH uciH^oga rapgugaaHg: beary and the beast, a dot and carry -out, the Blue and the Grey, the Alpha and Omega.

Coxiopu ^y3txou TapKH6uH ohx,o hh3 nyH gap 3a6oHH to^hkH 6emiap a3 hcmxoh coga u6opaT Me6omaHg: bed and broad, cap and gawn, blood and thunder; hcmxoh coxiaBy MypaKKa6 gap ca$H KaMiapuHxoaHg: alarms and excursion, babes and sucklings, a dot and carry-out.

flap 3a6oHH aHrnucH hh3 aK Kaiop BOH 6o hcmxoh xoc TapKu6 e^TaaHg: Castor and Pollux, Damon and Pythias, the Darby and Johan, David and Johnathan, Dr. Jekyll and Mr. Hyde.

5.N-H + Part (moy. ucM+6aHgaKH H3o$H + cu^am ^etnH) = Part I (II) + N (am. hcm + cu^ara $etnH)

Дар забонхои мукоисашаванда шакли сохторие мавчуд аст, ки сифати феълй чун чузъи тобей ва исм чузъи мехварй фаъолият доранд. Мохияти ин шакли сохторй ва чузъхои таркибии он умумият дошта бошад хам, вобаста ба конуниятхои грамматикии забонхо тартиби чойгиршавии унсурхо аз хамдигар фарк мекунанд: давлати хобида, муши мурда, гушти уштурхурда, гурги борондида, гапи сарбаста, бахти тофта.

Ин навъи сохтории ВФ-ро дар забони точикй вобаста ба вазифаи синтаксисиаш гох ба ВФ адъективй мансуб медонанд. Аз сабабе, ки тахлили сохтории ВФ-ро аз руи принсипи калимаи мехварй ба рох мондаем, ин навъи ВФ-ро, ки чузъи такягохиаш исм аст, дар катори дигар ВФИ ба риштаи тахкик кашидем.

Ин навъи ВФИ камшуморанд. Бо вучуди ин дар хамаи кишрхои забон онро мушохида намудан мумкин аст. Аз чумла дар ВФ шевагй чунин намунахои он мавчуданд: оби кашонда, шери оранда, офтоби набаромада, одами назаркарда, куши чашмбаста ва f.

Сохтори чузъхои таркибии онхо дар забони точикй якхела буда, кисми такягохй аз исмхои сода ва унсури тобей аз сифати феълй, ки аз асоси замони гузашта ба вучуд омадааст иборат мебошад. Новобаста ба камшумориашон чузъи мехварии он аз категорияхои мухталифи исм таркиб ёфтааст, яъне аз исми хос (Юсуфи гумгашта), чинс (гушти уштурхурда), чондор (одами назаркарда), бечон (гурги борондида), моддй (офтоби набаромада, оби кашонада) ва маънй (давлати хобида).

Тафовути ВФИ-и дутаркибаи исмиву сифати феълии забонхои мукоисашаванда натанхо дар тартиби чойгиршавии унсурхои таркибй, инчунин дар истифодаи ду намуди сифати феълй дар забони англисист, яъне сифати феълии замони хозира ва сифати феълии замони гузашта. Лозим ба ёдоварист, ки дар забони англисй барои сохтани сифати феълии замони хозира ба асоси феъл охирчаспаки -ing ва ба сифати феълии замони гузашта - ed хамрох карда мешаванд: medding duches, losing couse, a fighting cock, a hanging committee, fallen angel, dead beat, curled darlings, a dead end. Дар ташкили ин навъ ВФИ исмхои гуногуншаклу гуногунмаъно истифода шудаанд. Масалан, исмхои сода (the gilded age,lost cause, a dead duck, a running fire) сохта (privileged communication, anodding acquiantabce, confested election, a walking dictonary) мураккаб ( the Flying Duchman, a visiting fireman).

Сифати феълии дар таркиби ВФ мавчудбуда низ сохтори мухталиф доранд. Ба чуз аз сохтхои мукаррарй шаклхои мураккаби онхоро низ мушохида намудан мумкин аст: self-made man, a duble-barreled compliment, the star-spangled Banner. Дар мукоиса бо забони точикй шумораи ин навъи ВФ дар забони англисй бештаранд. Дар ташкили онхо харду навъи сифати феълй баробарфаъоланд.

Хангоми тахлили чузъи мехварии ВФ исмхо бо категорияхои мухталифи грамматикй дида мешаванд. Исмхои хос нисбат ба дигар тарххо дар ин колаби ВФ камтаранд: a doubting Thomas; исми маънй :a walking dream исми моддй: a flunnelled fool исми шуморидашаванда: a mixed bag, founding father шумориданашаванда: a sporting blood, a chaqered career.

Шарти чамъбандии исмхо дар ин чо низ вобаста ба категорияи исм сурат гирифта, дар баъзе намунахои ВФИ ифодаи шумораи чамъ дар забон устувор гаштааст :animated cartoons, the roaring fourties. Артиклхо хангоми зарурат дар ибтидои таркиб кабл аз сифати феълй гузошта мешаванд. Аз сабаби хусусияти тасвирй ва аз руи навъ исмй-сифатй будан ин колаби сохтории ВФ артиклхои номуайян нисбат ба артикли муайянй фаъолтар буда, инчунин холатхои бидуни артикл истеъмол шудани онхо мушохида мешавад.

Хангоми тахлил ва омузиши ВФИ дутаркибаи бепешоянди забонхои точикй ва англисй панч колаби сохтории асосиро муайян намудем, ки хам дар забони точикй ва хам дар забони англисй мавчуданд. Дар ин колабхо умумиятхо зиёд ва тафовутхои чузъй, ки ба конуният ва хусусиятхои грамматикии забон вобаста аст дида мешавад. Инхо мавчудияти артикл, ду навъи сифати феълй дар забони англисй, бандаки изофий дар забони точикй, тартиби чойгиршавии унсурхои таркибй, ва сохту категорияхои грамматикии чузъхои таркибии онхост.

АДАБИЁТ

1. Айнй С. Ёддоштхо.- Куллиёт.Чдгщи VI. / С. Айнй - Душанбе: Нашрдавлточ 1962. - 414с.

2. Айнй С. Ёддоштхо. - Куллиёт.Ч,илди VII. / С. Айнй - Душанбе: Нашрдавлточ 1962.- 645с.

3. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. / Н.Н. Амосова - Ленинград: Издательство ЛГУ, 1963.-208с.

4. Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. / А.В. Кунин - Москва: Русский язык, 1984.- 942с.

5. Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка. А.В. Кунин - Москва: Высш. шк., 1996.-200с.

6. Маджидов Х.М. Фразеологическая система современного таджикского литературного языка. / Х.М. Маджидов -Душанбе: Деваштич, 2006.-406с.

7. Мачидов X. Фразеологияи забони хозираи точик. X. Мачидов - Душанбе, 1982.-104с.

8. Маъсумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик. / Н.Маъсумй -Сталинобод: Нашр.давл.точ, 1959.- 295с.

9. Фозилов М.Ф. Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи точик. Чилди I- / М.Ф. Фозилов / Душанбе: Нашр.давл.точ, 1963.- 952с.; Чилди II -Душанбе: Нашр.дав.точ, 1964.- 908с.

10. Hyamson A.M. A dictionary of English phrases. Phraseological allusions, catchwords, stereotyped words of speech and metaphors, nicknames, sobriquets, derivations from personal names etc.-Detroit, 1970.-365p.

АНАЛИЗ СТРУКТУРНЫХ МОДЕЛЕЙ ДВУЧЛЕННЫХ БЕЗПРЕДЛОЖНЫХ СУБСТАНТИВНЫХ ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ В ТАДЖИКСКОМ

И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

Субстантивные фразеологические единицы (СФЕ) сопостовляемых языков с грамматической точки зрения нооднородны. Порядок составных элементов СФЕ отличаются друг от друга.

СФЕ таджикского и английского языков разноструктурны и разназначемы. Большенство СФЕ сопоставляемых языков составляют двучленные устойчивые выражения. Двучленные СФЕ состоит из двух значемых слов. Стержневым словом является сушествительное, а к поченительной части относятся другие части речи. Двусостовные СФЕ делится на безпредложные и предложные СФЕ.

В статье автор проанализировав безпредложные двусостовные СФЕ моделировал пять структурных моделей ФЕ данного типа. Эти структурные модели являются общим для обоех языков. В некоторых моделей порядок состовных элементов и связь между его членами отличаются. Например, в таджикском языке изафет, а в английском языке объективный падеж.

Также в статье проанализировано состовные элементы, его категорий и морфологические структуры. Изучение составных элементов данного структурного типа показал, что в сопоставляемых языках отличие существует в выражении множественного числа, структуры, грамматических категорий составных элементов СФЕ.

Ключевые слова: фразеологическая единица, существительное, прилагательное, числительное, союз, изафетная связка, модель, структура, моделирование, состовные элементы, стержневая часть, двусостовной.

ANALYSIS OF STRUCTURAL MODELS OF NON-PREPOSITIONAL TWO-MEMBER NOUN PHRASEOLOGICAL UNITS IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

Noun phraseological units (NPU) of the comperesed languages are not similar. Order of NPU differs from each other.

Tajik and English NPU are multistuctural and multisence. Most of NPU of comparesed languages consists of two-member steady expressions. Two-member NPhU are made of two significant words. The basic word is noun and subordinate part formed of other parts of speech. Two-member NPU divides into non-prepositional andprepositional.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

The author analyzed non-prepositional two-member NPU and simulated five structural models of the researched types. These structural models are common for both languages. There are different order of components and connection between its members. For instance in Tajik language exist isafet copula, then in English language objective case.

Here as well as reviewed components, its categories and morphological structures. The research of the given structural type shows that there are diversity between comperesed languages in expression of plural form, structure and grammatical categories of NPU's components.

Key words: phraseological unit, noun, adjective, numeral, conjunction, isafet copula, model, structure, modeling, components, basic part, subordinating part.

Сведение об авторе:

Аслонова Гулрухсор, соискатель кафедры языкознания и сопоставительной типологии Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, тел.: (+992) 918620570

About the author:

Aslonova Gulrukhsor, the researcher in the Department of Linguistics and Comparative Typology Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini tel.:( +992) 918620570

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.