CC BY
6ТДУ 809.155.0+802.0
ТА^ЛИЛИ МАЪНОИИ ВОЖАИ "ИШЦ" ВА МУРОДИФОТИ ОН ДАР "МАСНАВИИ МАЪНАВЙ"
Ашурова М. А.
Донишгоуи дaвлaтии омузгории Тоцикистон 6a номи Садриддин Айни
Мавлоно Ч,алолиддин Мудаммади Балхй 30 сентябри соли 1207 дар Балх чашм ба олами дастй кyшодааст ва бо тахаллусдои "Муллои Рум", "Мавлавии Румй", "Мавлоно", "Мавлавй", "Мавлои PyM", "Мавлонои Румй", "Румии Балхй" ва "Хомуш" шинохта шyдааст. Мавлоно аз зумраи он донишмандонест, ки дар инкишофи илму фарданги Шарку Fарб садми босазое гузоштааст.
Ба андешаи мавлоношинос Карим Замонй "Падари Мавлоно Бадоуддини Валад аз пешравони суфия ва орифон буд ва гузаштаи y ба Адмади Fаззолй мепайваст. Дар улуми ирфон ва сулук собикаи дерин дошт. У адли кашфу завк буд ва олиме комил, ки дар дамаи улум ва фунуни замони худ ба макоми устодй расида буд": Буд aндaр щмо фунун устод, Хоц 6a вaй илмро тaмомaт дод [S, с 2].
"Падари Мавлоно Бадоуддини Мудаммад ибни Хусайн ибни Адмад Хатиби Бакрй, фаровон аз суннатдои падар дар арсаи рудоният ва маърифат ба ирс бурд. У аз дарду сарват яъне дам сарвати моддй ва дам маънавии падарро ба мерос бурда буд. Бадоуддини Валад дар рузгори худ марде бас фозилу ориф шинохта шуд ва ба "Султон-ул-уламо" мулаккаб гашт. Дар замони таваллуди Мавлоно соли 1207/604 дичрии камарй Бадоуддин панчоду нуд сол дошт ва дар авчи кудрату мадбубият буд". Таъсири y дар сирри рушди шахсияти Мавлоно ба дадде аст, ки уро дамчун орифи фозил дар арсаи чадон ба тамоми Шарку Fарб шиносонид ва уро машдур кард.
Аз Бадоуддин Валад асаре бо номи "Маориф" иборат аз чадор чилд ба мо расидааст. Мавлоно дар зери тарбияи чунин падар ба воя расидааст.
Мавлоно то пеш аз мулокот бо Шамс дар соли 642-юми дичрии камарй низ ба далели шудрати хонаводагй ва баргузории нишастдои омузишии улуми ирфонй, аз афроди саршиноси рузгори хеш буд, аммо ин дидор ба нуктаи бозгашт ба зиндагии y бадал шуд ва Шамс даричаеро ба руи Мавлоно гушуд, ки таъсири он бар руду чонаш, уро ба тадкик ва чустучу дар бораи хештан водошт. Аз он замон табъи баланд ва завки салими y дар шеъру шоирй шукуфо шуд ва ба таълифи ашъори пуршуру доли ирфонй пардохт. Шамс ба Мавлоно чй гуфту чй омухт ва чй фасонаву фусуне сохт, ки саропо дигаргунаш кард? Ин муаммоест, ки «кас нагшуду накшояд ба дикмат ин муамморо» [5. с. 6].
Орифонро шaмъу шощд нест a3 беруни хеш, Хуни aнгурй нaxурдa бодa-шон a3 хуни хеш. Хор тсе aндaр yax;он мaцнуни лaйлоe шудaнд, Орифон лaйлои хешу дaм 6a дaм мaцнуни хеш [2, с. 98 ].
Мавлоно инсоне аст мутафовит, ки чадонбиниаш бо фалсафа, мантик ва илм фарк мекунад, зеро Мавлоно на дар пайи истидолол аст ва на думболи бадси аклонй ва на дам тачрибадои диссиро чиддй мегирад. Бинобар ин тафовути y бо дигарон, Мавлоноро дар чи бекаронатар ва бузургтар чилва медидад, ки факат метавонад ин бекаронагии y дар ирфон бигунчад ва фаротар аз фалсафа ва илм, дастй ва чадонро бо рамзу розаш дарёбад ва ин рамзу розй олами дастиро Мавлоно на бо акл, балки бо ишк меходад бикушояд. Осори Мавлоноро метавон дар ду дастаи манзум ва мансур табакабандй кард. «Девони кабир» ё «Куллиёти Шамси Табрезй» [2] (газалдо ва рубоидое, ки мадсули вачд ва шури ганое ношй аз дамнишини бо шамс аст, ки беш аз чидил дазор байтро дар бар мегирад) ва «Маснавии маънавй» осори манзуми Мавлоноро ташкил дода ва осори мансури y низ шомили кутуби «Фидй мо фидй» [3] (мачмуаи гуфтордо), «Мактубот» (мачмуаи номадо) ва «Мачолиси сабъа» (мачмуаи мавъиза ва мачолис) [4] мебошад.
Маълумоти мухтасар дар бораи "Маснавии маънавй". "Маснавии маънавй" аз бyзyргтарин ганчинадои адабиёти ирфонии чадон мебошад, ки дар мyошират бо «Бурбон Салодуддин» ва «Хисомуддини Чалабй» таълиф гардидааст. Китоби "Маснавии маънавй" аз шаш дафтар ва 25632 байт иборат аст: дафтари аввал - 4003 байт, дафтари дуввум - 381G байт, дафтари севум - 4810 байт, дафтари чадорум - 3855 байт, дафтари панчум - 4238, дафтари шашум - 4916 байтро фаро гирифтааст.
Дакик гуфтан мумкин аст, ки "Маснавии маънавй" рисолаи мусалсали манзуми фалсафй-ирфонй ва маздабй-ахлокй буда, дар пайравию дастгирии осори пешвоёну афкори донишмандони бузурги суфия, аз чумла, «Ха;и;ату-л-^ади;а»-и Хаким Абyлмачди Саной (1G8G—114G) ва «Мантику-т-тайр»-и Шайх Äттори Нишопурй (1145—1221) гуфтаву навишта шудааст.
Бори нахуст матни илмй-инти;одии "Маснавии маънавй"-ро олими англис P.Ä. Николсон дар солдои 1925-1937м. ба табъ расонид, ки шомили 25632 байт мебошад. Дар Эрон матни комили асар ва кисматдои алодидаи он чандин дафъа нашр гардид, ки матни тадиякардаи доктур Мудаммад Истеъмолй, доктур Äбдyлкарими Суруш ва матни дар заминаи матни Р.А.Николсон тайёрнамудаи Азизуллоди Косиб аз он чумлаанд. Дар Точикистон «Хикоядои халкии «Маснавй» соли 1963 дар интихобу тадияи Расул Ходизода чоп шуда, дар чанд шумораи мачаллаи «Фарданг» дафтари аввали он дастраси ниёзмандон гардида буд" [5, с. 13]. Хамчунин ба хатти кирилй «Маснавии маънавй» бар асоси матни Рейнолд Николсон ва мукобала бо нусхадои дигар дар Тедрон, нашриёти "Замон", соли 2001 дар 728 садифа нашр гардидааст.
"Маснавии маънавй" соли 2008 ба дуруфи кириллии точикй дар шаш дафтари алодида дар шадри ^уния ба табъ расид. Инчунин соли 2013 "Маснавии маънавй" дар се чилди силсилаи панчодчилдаи "Ахтарони адаб" нашр шуд. Матни комили "Маснавии маънавй" бар асоси матни Рейнолд Николсон ва мукобала бо нусхадои дигар бо дуруфи кирилли точикй дар Душанбе, нашриёти "Адиб", соли 2022 дар 688 садифа ба нашр расидааст.
Ба хатти арабй дар баробари матни интикодии "Маснавии маънавй" шарддои чомеъ хеле зиёд нашр шудаанд. Аз чумла шарди чомеи "Маснавии маънавй" дар дафт чилд аз Карим Замонй [8].
Китоби мазкур ба зумраи шодкоридои адабиёти чадон дохил гардида на тандо адабиётшиносони форсу точик, балки шаркшиносону адабиётшиносон ва равоншиносони чадонй низ дар бораи он рисолаву маколадои арзишмандеро таълиф намудаанд. Ин шадодат аз он медидад, ки падно ва андешаи Мавлоно фаротар аз дудуди форсизабонон аст. Хамчунин ин асари безаволи Мавлоно дар сурати назм навишта шудааст ва яке аз намунадои баланди шеъри ирфонии олам мадсуб меёбад. "Маснавии маънавй" асари таълимй, фалсафй, динй, ахлокй ва ирфониву равоншиносй буда, дар бадри рамали мусаддаси мадфуз эчод гардидааст. Ба воситаи ин китоб ба адабиёти форсу точик истилодоти зиёде ворид шуд, ки каблан камистеъмол буданд. Аз чумла истилодоти ирфонй дар "Маснавии маънавй" ба таври васеъ истифода шудаанд. Пеш аз ин дам шоирони бузурге ба монанди Саноии Fазнавй ва Аттори Нишопурй чунин маснавй суруда буданд, ки як раванди OFOЗи тадавулоти истилодоти ирфонй буд, вале дар "Маснавии маънавй"-и Мавлоно мазмуну корбурди ин истилодот макоми хосаро содиб гардид.
Матни ирфонй ва истилодоти ирфонй, мероси навишташуда, дуввияти фардангию миллии дар сарзаминест, ки шард ва бозкушоии ондо дар вокеъ бозсозии дуввияти фардангии як кишвар аст.
Аз он чо, ки олами дарунии орифон кобили кашф барои умум нест бо тааммуле дар ашъор ва сурудадое, ки чилва ва дурахшдое аз макнуноти калби эшон аст, шинохти тавъам бо лаззатдои маънавй насиби доли ташнагони маърифат ва маънавият мегардад. Ирфон, баёни забонй ва истилодоти хосси худашро дорад, ки дамин вижагй сабаби тафовути адабиёти ирфонй дар каламрави дигар мавзуъдои адабиёт мешавад. Ирфон дар каламрави худ низ тафовутдое дорад, зеро дар мактаби ирфонй тасарруфи забони мутафовит нисбат ба мактаби ирфонии дигар дар арсаи забон дорад ва дамин тавр дар ориф аз забон барои ироаи диди ирфониаш, истифодаи махсус ва вижаи худро дорад.
Зеботарин вожаи забони точикй, ки то чанде пеш дама онро арабй медонистаанд ва дар шеъру адабиёти форсй-точикй ва бавижа ирфон чойгоди баланд дорад, вожаи "ишк " аст. Ин вожа решаи диндуаврупой дорад ва пешинаи он бад-ин карор аст:
Вожаи "ишк" аз iska-и авестой ба маънии "хост, ходиш, майл" реша мегирад, ки он низ бо вожаи авестоии -is ба маънои "хостан, майл доштан, орзу кардан, чустучу кардан" пайванд дорад.
Вожаи авестоии -is дорои чудошудадо ( муштаккот)-и зер аст: -aesa: орзу, хост, чустучу; - isaiti: меходад, орзу мекунад; -ista: хоста, мадбуб; -isti: орзу, максуд.
Пасванди -ka низ, ки дар iska-и авестой вучуд дорад, корбурди бисёр дорад ва барои намуна дар вожадои зер дида мешавад: mahrka марг; -araska рашк, дасад; -a5ka чома, рупуш; -huska хушк; -pasuka чадорпо, сутур; -drafska дирафш; - dahaka газанда (Заддок). Вожаи авестоии -is дамреша аст бо:
дар санскрит: -es орзу кардан, хостан, чустан; -iccha орзу, хост, ходиш; icchati меходад, орзу мекунад; -ista хоста, мадбуб; -isti хост, чустучу; дар забони ладистонй: -icchaka ходон, орзуманд.
Х,амчунин, ба андешаи забоншиноси падлавй Бадром Фарадвашй, ин вожа дар форсй-точикии миёна "ба шакли ist ба маънии ходиш, майл, сарват, хоста ва мол боз мондааст" [10].
Худи вожадои авестой ва санскрит ном бурда шуда дар боло аз решаи диндуаврупой нахустин, яъне -ais ба маънии хостан, майл доштан, чустан меояд, ки шакли исмии он -aisska ба маънои хост, майл, чустучу аст.
Берун аз авестой ва санскрит, дар чанд забони дигар низ гунадое аз вожаи диндуаврупой нахустин -ais дифз шудааст, аз он чумла:
дар славянии кудани калисой isko, isto "чустучу кардан, хостан"; iska орзу;
дар русй iskat "чустучу кардан, чустан";
дар литвиягй ieskau "чустучу кардан";
дар арманй aic "бозрасй, озмун";
дар лотинй aeruscare "ходиш кардан, гадой кардан";
дар олмонй болоии кудан eiscon "хостан, орзу доштан";
дар англисии кудан ascian "пурсидан"
дар англисй имруз ask "пурсидан, хостан".
Аз ончо, ки арабй ва ибрй чузви хонаводаи забондои сомианд, вожадои асили сомй маъмулан дар дар ду забони арабй ва ибрй бо маънодои дамонанд иштикок меёбанд. Ва чолиб аст, ки вожаи "ишк" дамтои ибрй надорад ва вожае, ки дар ибрй барои ишк ба кор меравад адау (ahav) аст, ки бо арабй дабба (habba) хешовандй дорад. Вожаи дигари ибрй барои ишк "хашак" (xasaq) аст ба маънои хостан, орзу кардан, васл кардан, часбонидан, лаззат, ки дар Тавроти адди атик бордо ба кор рафтааст (барои намуна: сафари тасния 10:15, 21:11; Аввал подшодон 9:19; Хуруч 27:17, 38:17; Пайдоиш 34:8).
Профессори Донишгоди Вашингтон Скотт Ногел дар китобаш "Wordplay in ancient Near Eastern texts" бар ин бовар аст, ки: "Вожаи ибрй хашак xasaq ва арабии ашака asaq' дамреша нестанд. Воки "х" ибрй баробар "д" ё "х" арабй аст ва "ъ" ибрй баробар "ъ" ё "f" арабй, ва ондо бо дам дар намеомезанд. Х,амчунин, маъмулан "ш"-и ибрй ба "с"-и арабй таFЙир мекунад ва баръакс. Хашакаи ибрй ба эдтимол дар 0F0з ба маънои "бастан" ё "фишурдан" будааст, он гуна, ки баробари оромии он нишон медидад.
Нуктаи дигар ин, ки "ишк" дар ^уръон наомадааст ва вожаи ба кор рафта дар он дамон масдари дабба (habba) аст, ки ёд шуд бо чудошудадояш монанди шакли исми дубб (hubb).
Дар арабии имруза низ вожаи ишк корбурди бисёре надорад ва бештар дабб (habba) ва шакли чудошудаи он ба кор мераванд монанди: дубб, дабиб, дабиба, мадбуб ва дигардо.
Фирдавсй низ, ки барои посдорй аз забонй форсй-точикй аз ба кор бурдани вожадои арабй огодона ва душмандона худдорй мекунад (агарчи вожадое аз он забонро ба ногузир дар ин чо ва он чойи Шоднома ба кор овардааст) бо ин дол вожаи ишкро ба осонй ва раFбат ба кор мебарад ва бо онки озодии шоирона ба у имкон медидад вожаи дигареро чойгузини ишк кунад. Вожаи дубро, ки вожаи аслй ва роич барои ишк дар арабй аст ва монанди ишк низ як дичой аст ва аз ин ру вазни шеърро ба дам намезанад, ба кор намебарад.
Муаллифи китоби "Шоднома", бо он ки шинохти имрузини моро аз забон ва решашиносии вожадои диндуаврупой надоштааст, ба эдтимоли кавй медонистааст, ки ишк вожаи форсй-точикй аст. Вай аз чумла мегуяд: Набояд, ки бар хира аз ишци Зол,
Нщоли сaрaфкaндa гaрдaд цамол [12, с. 230].
Ин эдтимол низ вучуд дорад, ки Фирдавсй худ вожаи ишкро на бо "ъ", балки ба шакли "ишк" навишта бошад, ки албатта пай бурдан ба ин нукта кори осоне нест, зеро кудантарин дастнависи бозмондаи "Шоднома" дар дудуди ду садаи пас аз Фирдавсй бармегардад. Дакиктар бигуем, ин дастнависи нусхае аст, ки дар таърихи 15-уми майи 1217 мелодй иншо шудааст.
Ба таври хулоса, вожаи авестоии -is , ки худ аз решаи нахустини диндуаврупой, яъне -ais ба маънии "хостан, майл доштан, чустан" меояд, вожаи —iska ва баъд isk-ро дар форсии миёна падид овардааст ва сипас ба арабй род ёфтааст, ки дар бораи чигунагии гузари ин вожа ба арабй низ метавон ду гунаи равишро тасаввур кард:
Нахустин имкон он аст, ки isk дар даврони Сосониён, ки эрониён бар чадони араб тасаллут доштаанд (бавижа, Бадрайн, Уммон, Яман, ва датто Хичоз) ба арабй ворид шудааст... [1, с. 87] (барои огодии бештар аз чигунагии таъсири форси бар арабй дар даврони пеш аз ислом нигаред ба китоби Азарташ Азарнуш "Роддои нуфузи форсй дар фарданг ва забони тозй", чопи донишгоди Тедрон, 1354).
Имкони дувум ин аст, ки ишк шояд дар OFOЗи даврони исломй ба арабй ворид шуда бошад ва аз он чо, ки лyFатнависон ва нависандагони он давра аз хостагоди форсии ин вожа огодй надоштаанд, ки мафдуми "хостан ва чустучу кардан"-ро дорад, онро бо арабй ашаца, ки ба маънии "часбидан" аст, даромехтаанд.
Як нуктаи чолиб дар ин робита чустучу дар мафдуми ишк дар ирфони форсу--точик аст, ки ишкро бо "чустучу" ва "гаштан" пайванд медидад. Ба ёд оваред "Мантикуттайр"-и Аттор ва чустучуи мyрFOнро дар талаби СимyрF ва ё байти маъруфи Мавлоноро: Хaфт ша^ри ишцро Аттор гaшт, Мо щнуз aндaр xaми як ^чаем.
Нишондидандаи маънии вожаи ишк бо решаии форсй-точикии он яъне "хостан" ва "чустан" аст.
Дар "Фарданги забони точикй" вожаи ишк ба чунин маънй омадааст: "Ишк - дисси дилбастагй ва дустдории аз дад зиёд ба чизе ё ба касе, мудаббат, шефтагй" [11, с. 518]. Ошице, K-a3 ишци Яздон xyрд цут, Сaд бaдaн пешаш нaярзaд тaррaтут [5, с. 471].
Дар "Фарданги Дедхудо" бошад вожаи ишк чунин тафсир шудааст: "Ишк. [ъашак] (исм) - ишк овардан ва чира гардидани дустй бар касе (аз "Мунтад-ал-араб"). Ошик шудан (Аламсодири Зузанй). Некшигифтй доштан ("Точ-ул-амасодир"-и Байдакй). Тааллуки калб ба касе (аз Акраб-ул-маворид). || Часбидан (аз "Мунтадал-араб"). Илтисок ба чизе (аз "Акраб-ул-маворид"). 'ishq, маъшак. Ручуъ ба ишк ва маъшук шавад". Ручуъ кунед ба "ашака" [6, с. 2641].
Иштикоки "ишк" аз "ашака" гирифта шуда, дар лyFат он гиёде мебошад, ки дар дарахт печидаву дарахтро зард карда бесамар мегардонад ва инчунин баргдояшро резонида хушк мекунонад [9]. ЛyFатноманависони суннатии мо вожаи ишкро ба вожаи ъашац арабии (asaq') ба маънои "часбидан" марбут кардаанд. Нависандаи китоби " Fиёс-yл-лyFOт" мекушад миёни "часбидан, илтисок" ва "ишк" робита баркарор кунад ва менависад:
«Маразест аз кисми чунун, ки аз дидани сурати дусайн пайдо мешавад ва гуянд, ки он маъхуз аз ашика аст ва он наботест, ки онро лаблоб гуянд, чун бар дарахте бипечад онро хушк кунад. Хамин долат ишк аст бар дар диле, ки торе шавад, содибашро хушк ва зард кунад» [7, с.67 ].
Ишц ^шад ба^рро монaндu дег,
Ишц сояд ку^ро монaндuрег [5, с. 471].
Ишц он шуъло^, к-y чун бaрфурyxт,
Хор чи цуз маъшуц, боци цумла сyxт [5, с. 418].
Муаллифи "Фарданги форсии Амид" ишкро чунин тафсир кардааст:
1) ишк /'esq/ - дуст доштан ба дадди ифрот;
2) шефтагй, дилдодагй, дилбастагй ва дустии муфрат;
3) (исм) [омиёна] маъшук.
Ишк варзидан (масдари лозим) ишк доштан, ишкбозй кардан [13, с. 1716 ]. Ишц ба^ре, осмон бар вай кафе, Чун Зулайхо дар %авои Юсуфе [5, с. 500].
Дар "Фарданги форсии Муин", "Ишк"- чунин шард дода шудааст:
1) ба шиддат дуст доштан;
2) (исм) шефтагй, дилдодагй;
3) лаззат [9, с. 947].
Хафт сол аз сузи ишци цисмпаз
Дар биёбон хурдаам ман баргираз [5, с. 472].
Синонимдои вожаи ишк дар забони точикй: мудаббат, медр, шефтагй, дустй, таашшук, хуллат, даво, алока, маваддат, вадод (видод), дуб, муштокй, дилдодагй мебошанд.
1. Мудаббат (вожаи арабй буда маънояш "дустй, ишц, меур, дустдорй, дуст доштани касе ё чизе, меурубон будан нисбат ба касе; дар тасаввуф ва ирфон маънии шуру шавци бисёр доштани солик барои расидан ба Худованд").
2. Медр (вожаи форсй мебошад, ки маънояш "ишц, мууаббат, навозиш" аст).
3. Шефтагй (вожаи форсй буда чунин мафуумуоро ифода мекунад "орзумандй, дилбохтагй, дилдодагй, шайдой, ошицй, ишцй").
4. Дустй (вожаи форсй буда маънояш "ошной, иродат, унс, рафоцат, самимият, ишц, утуфат, мууаббат, муроцибат, меурубонй")
5. Таашшук (вожаи арабй буда синонимуояш "ишцварзй, ошицй, ишц мебошанд").
6. Хуллат (вожаи арабй буда маънояш "иродат, дустй, мууаббат, ишц, рафоцат, самимият" мебошад).
7. Х,аво (вожаи форсй буда маънии "ишц, орзу, майл, уавас, иштиёц, мууаббат"-ро дорад).
8. Алока (вожаи арабй мебошад, ки "дуст доштан, робита, иртибот, дилбастагй" синонимуояш мебошанд).
9. Маваддат (вожаи арабй буда синонимуояш "дустй, мууаббат, ишц" уастанд).
10. Вадод(видод) (вожаи арабй буда синонищояш "ишц, дустй, мууаббат, муваддат" мебошанд).
11. Хуб (вожаи арабй буда синонимуояш "дустй, хуллат, ишц, мууаббат, вадод, меур").
12. Муштокй (вожаи арабй буда маънояш "орзумандй, иштиёц, ишц, майл" аст).
Синонимх,ои калимаи "ишк" (love ) дар забони англисй: devotion, adore, flame,
cherish, fondness, emotion, charity, enderness, kindness, infatuation, admire, like, friendship, desire, passion, affection, longing мебошанд.
Накши осори суфиёна дар инкишофи забони адабии имрузаи мо басо назаррас буда, тадкик ва баррасии он дар забоншиносй аз масъаладои мубрам ба шумор меравад. Зеро осори ирфонй, забони адабиро ба дадди беандоза сайкал дода, дар баробари густариш, дамчунин мукаммал гардонид. Таърихи забони адабй дар асоси забони осори адибони бузург тадия ва тадкик мегардад. Адли тасаввуф аз ибтидои воридшавии андешадои ирфонй ба адабу фарданги точикон асардои барчастаи насриву назмй эчод кардаанд, ки яке аз бузургтарину ганитарин ганчинаи адабиёти ирфонии мо ин китоби "Маснавии маънавй" мебошад.
Мавлоно Ч,алолиддини Балхй яке аз шоирони пешсафи орифон буда, суханвари фардедта дар байни тамоми форсизабонон мебошад. Мавсуф бо таълифи асардои безаволаш тавре дар боло ишора намудем [2, 3, 4, 5] фардангу адаби моро беназиру оламгир гардонидааст. Мавлоно дар олами тамаддун кабл аз дама чун ориф маъруф аст, табиист, ки мундаричаю мудтавои осори уро тасвиру таргиби акидадои ирфонй ташкил медиданд. Аз ин чост, ки корбасти истилоду ифодадои орифона дар ашъори шоир макоми аввалиндарача дорад. Мавлоно бо таълифи ин асари бузург, истилодоти ирфонии зиёдеро ба забони адабии форсу точик ворид намуд, ки каблан камистеъмол буданд.
Адабиёт
1. Азарнуш, А. Роууои нуфузи форсй дар фаруанг ва забони тозй/А. Азарташ. - Теурон, 2009. - 279 с.
2. Балхй, М. Ч. «Куллиёти Шамси Табрезй»: Иборат аз 10 муцаллад /М. Ч. Балхй; [Бо инзимоми шаруи уоли Мавлавй ба цалами Бадеуззамон Фурузонфар]. - Теурон. : Амири кабир, 1391.-1570 с.
3. Балхй, М. Ч. Фиуй мо фиуй /М.Ц. Балхй; [Бо тасуеу ва уавошии Б. Фурузонфар]. - Теурон: Заввор, 1386. - 353 с.
4. Балхй, М. Ч. «Мактубот» ва «Мацолиси сабъа» / М. Ч. Балхй; [Бо муцаддимаи Ч. Салмосизода].-Теурон: Ицбол, 1379. - 320 с.
5. Балхй, М. Ч. «Маснавии маънавй». М. Ч. Балхй; [матни комил]. - Душанбе, Адиб, 2022. - 688 с.
6. Деухудо, А. Лугатнома. Чопи дувум. Ч. 1-15 / А. Деухудо. - Теурон: Муассисаи лугатномаи Деухудо, 1377.
7. Гиёсиддин, М. Гиёс-ул-лугот. Тауияи матн бо пешгуфтор, мулуацот, тавзеуот ва феуристи Амон Нуров / М. Гиёсиддин. - Душанбе: Адиб, 1987. - Ч. 1. - 480 с.
8. Замонй, К. Шаруи цомеи «Маснавй»: Дар уафт муцаллад /К. Замонй. - Теурон, 1384. - 1139 с.
9. Муин, М. Фаруанги форсии Муин /М. Муин; Чилди 1. - Теурон 1382. - 1832 с.
10. Фараувашй, Б. Фаруанги форсй ба паулавй /Б. Фараувашй. - Теурон, 1381. - 571 с.
11. Фаруанги забони тоцикй. Дар зери таурири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Х,ошим, Н. А. Маъсумй. - М.: Советская энциклопедия, 1969. - Ч. 1. - 962 с.
12. Фирдавси, А. Шоунома. /А. Фирдавси; Цилди 1. - Душанбе. Адиб, 1987. - 480 с.
13. Х,асан, А. Фаруанги форсии Амид/А. Хасан. Цилди 3. -Теурон. Амири Кабир, 1375. - 2539 с.
ТАХЛИЛИ МАЪНОИИ ВОЖАИ "ИШЦ" ВА МУРОДИФОТИ ОН ДАР "МАСНАВИИ МАЪНАВЙ"
Таваччух ба забон яке аз вижагихои осори Мавлоност. Дар тафаккури ирфонии Мавлоно, забон ва мафхуми ирфонй накш калидй дорад. Аз ин ру бар асоси он чи ки дар суннати ирфонй "забон дар макоми тахлил" номида мешавад, Мавлоно яке аз пешгомони ин чараён аст. Дар ин макола танхо мафхуми "ишк" дар "Маснавии маънавй"-и Мавлоно Ч,алолиддин Балхиро тахлилу баррасй намудем. Зеро яке аз мухимтарин мавзуъхое, ки орифон таваччухи вижае ба он доштанд, вожаи "ишк" аст, онхо "ишк"-ро моя ва чавхари аслии ирфон медонанд. Ирфон ва тасаввуф бидуни "ишк" мафхуме надоранд. Пас аз тахлилу тахкик маълум гашт, ки "ишк" дар "Маснавии маънавй" накши мехварй дорад. Вожаи "ишк" яке аз маъмултарин ва серистеъмолтарин вожа дар "Маснавии маънавй" мебошад.
Калидвожахо: Чдлолиддин Балхй, "Маснавии маънавй", Николсон, лингвистика, тасаввуф, истилохоти ирфонй, ишк, забон, орифон, матни ирфонй.
СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ЛЕКСИЧЕСКОЙ ЕДИНИЦЫ
"ЛЮБОВЬ" И ЕЁ СИНОНИМОВ В "МАСНАВИ МАЪНАВИ"
Внимание к языку — одна из особенностей работ Джалалиддина Балхи. В мистическом мышлении Джалалиддина Балхи язык и мистические концепции играют ключевую роль. Поэтому, основываясь на том, что в мистической традиции называется «языком в статусе анализа», Джалалиддина Балхи является одним из предшественников этого движения. В данной статье мы проанализировали и обсудили только понятие «любовь» в «Маснави Маънави» Джалалиддина Балхи. Поскольку одной из важнейших лексических единиц, которой мудрецы уделяли особое внимание, является слово «любовь», они считают «любовь» источником и сущностью знания. Ирфан и суфизм не имеют понятия без «любви». После анализа и исследования стало ясно, что ключевую роль в «Маснави маънави» играет «любовь». Слово «любовь» является одним из самых распространенных и наиболее употребляемых слов в «Маснави маънави».
Ключевые слова: Джалаладдин Балхи, "Маснави маънави", Николсон, лингвистика, мистицизм, мистические термины, любовь, язык, мистика, мистический текст.
SEMANTIC ANALYSIS OF THE LEXICAL UNIT WORD "LOVE" AND ITS SYNONYMS IN "MASNAVI MA'NAVI"
Attention to language is one of the features of Jalaluddin Balkhi's works. In Jalaluddin Balkhi's mystical thinking, language and mystical concepts play a key role. Therefore, based on what is called in the mystical tradition "language in the state of analysis" Jalaluddin Balkhi is one of the precursors of this movement. In this article, we have analyzed and discussed only the concept of "love" in Jalaluddin Balkhi's "Masnavi ma'navi." Since one of the most important lexical units that the wise men paid special attention to is the word "love", they consider "love" to be the source and essence of knowledge. Irfan and Sufism without "love" have no concept. After analysis and research, it became clear that the key role in "Masnavi Ma'navi" is played by "love." The word "love" is one of the most common and most used words in "Masnavi ma'navi."
Key words: Mavlana Jalaluddin Balkhi, "Masnavi ma'navi", mysticism, mystical terms, love, language, mystics, science, philosophy, mystical text
Дар бораи муаллиф
Ашурова Мунира Абдурахмоновна
Докторант аз руи ихтисос (Phd)^ кафедраи забоншиносй ва типологияи мукоисавй Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи С. Айнй
734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе,
х. Рудакй, 121
Тел.: (+992) 93 304 88 16
Сведения об авторе
Ашурова Мунира Абдурахмоновна
Докторант по специальности (PhD) кафедры
языкознания и сравнительной типологии
Таджикский государственный педагогический
университет имени С. Айни
734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе,
пр. Рудаки, 121
Тел.: (+992) 93 304 88 16
About the author
Ashurova Munira Abdurakhmonovna
Doctoral student (PhD) of the Department of Linguistics and Comparative Typology Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni
734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe,
Rudaki Ave., 121
Ph.: (+992) 93 304 88 16
