CC BY
7
УДК 83.3 (0)9 ББК 82.09
Мирсаидов Барром То^ирович, номзади илмуои филология, дотсенти кафедраи адабиёти муосири тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Мирсаидов Барром Тохирович, кандидат филологических наук, дотсент кафедры таджикской современной литературы ГОУ «ХГУ имен и акад.Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Mirsaidov Bahrom Tohirovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik modern literature under the SEI "Khujand State University named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand)
Вожа^ои калиди: ирфон, иблис, ишц, лаънат, Куръон, Саной, Аттор, Хоцонй, Мавлоно, гащнома
Мацола ба баррасии яке аз образуои машуури адабиёти ирфони - иблис бахшида шудааст.Муаллиф дар натицаи бозхониву таулили Куръони карим, фаруангномауо, тафсируову насри суфия, ашъори Саноиву Хоцони, маснавщои «Мантиц-ут-тайр»-у «Илоуинома»-и Фаридуддини Аттор ва «Маснавии маънави»-и Мавлоно ба ин хулоса омадааст, ки орифону суханварон боруо циссаву сарнавишти иблисро барои шаруу баёни масоили меуварии ирфони назариву амали истифода бурдаанд.Тазаккур меравад, ки барои шоирони маснависаро, чун соуибони тафсируои цуръонию тазкирауои ирфони уар як амалу кирдори иблис рамзуои гуногунро ифода мекардааст. Цайд мешавад, ки аз амри сацдаи Одам сарпечи намудани уро шоирони ориф далели шинохти тавуиду ягонагии зоти Худо, сабру тауаммул, иродаи мутлац, садоцат дар роуи ишци лоязоли донистаанд. Муаллиф таъкид менамояд, ки ба андешаи шоирон ронда шудани иблис аз биуишт ва маурумияти у аз лутфи Худо рамзи имтиуони Офаридгор нисбат ба офаридааш аст. Аз муутавои мацола бармеояд, ки ин маъниуо дар маснавиуои ирфони бо бозтобу тасвируои рангину пуртаъсир нишон дода шудааст.
Ключевые слова: мистицизм, дьявол,любовь,проклятие,Коран,Санои, Аттор,Хагани,Мауляна, сокровище
Статья посвящена рассмотрению одного из самых известных образов мистической литературы-дьяволу. Автор после прочтения и анализа Священного Корана, персидских словарей, комментариев,суфийской прозы, поэзии Санои и Хагани, маснави «Мантик-ут-тайр» и «Илохинома» Фаридуддина Аттара и «Маснави ма'нави» Мауляна пришел к такому выводу, что арифы и поэты неоднократно использовали мифы и судьбу дьявола для объяснения центральных вопросов теоретического и практического мистицизма. Отмечается, что для персидско-таджикских поэтов-поэмописцев, как для авторов коранических и мистических комментариев, каждое действие дьявола имело разную символику. Утверждается, что поэты- суфий рассматривали ослушание дьявола от земного поклона перед Адамом, как доказательство единства Бога, терпения, абсолютной воли и преданности пути любви. Автор подчеркивает, что, по мнению поэтов-суфиев, изгнание дьявола из рая и лишение его благодати Божией является символом испытания Творцом своего творения. Следует отметить что эти смыслы отражены в мистических поэмах с красочными и яркими изображениями.
Key-words: mysticism, devil, love, curse, Koran, Sanoi, Attor, Hagani, Mavlono, treasure
The article under consideration dwells on one of the most famous images of mystical literature - the devil. The author after reading and analyzing the Holy Koran, Persian dictionaries, commentaries, Sufi prose, poetry by Sanoi and Khagani, Masnavi "Mantik-ut-tair" and "Ilohinoma" by Fariduddin Attar and "Masnavi ma'navi" by Mavlono, came to the conclusion that the arifs and poets have repeatedly used myths and the devils fate to explain central issues concerned with theoretical and practical mysticism. It is underscored that for the Persian-Tajik poets-poem writers, as for the authors of the Koranic and
ОБРАЗИ ИБЛИС ДАР МАСНАВЩОИ ИРФОНИ
ОБРАЗ ДЬЯВОЛА В МИСТИЧЕСКИХ ПОЭМАХ
DE VIL S IMAGE IN MYSTICAL
POEMS
mystical commentaries, each deviVs action had different symbolism. It is asserted that the Sufi poets viewed the devil's disobedience to the earthly bow before Adam as proof of the oneness of God, patience, absolute will and devotion to the path of love. The author lays an emphasis upon the idea that, in conformity with Sufi poetsл opinion the expulsion of the devil from paradise and the deprivation of the grace of God is a symbol of the Creator's test of his creation. It is worth mentioning that these meanings are reflected in mystical poems with colorful and vivid images.
Яке аз образхои равшани назму насри суфиёна иблис мебошад. Ин калима бо муродифхои шайтон, ахриман, раъсулкуфр, хобил, Абукара, Абухилоф, Абулгайзор, шайхи начдй ва якчанд вожаи дигар низ ифода меёбад. Аз миёни ин мафхумхо вожагони иблис, ахриман ва шайтон бештар мустаъмаланд. Шайтон шакли сомии калимаи ахриман буда, дар фархангномахои асотириву авастой ба маънии хиради хабис омадааст.
Бино ба иттилои Ч,ахонгири Ушидрй ин вожа мураккаб буда, аз ду чузъ - ангра ва мину фарохам омадааст. Ангра ба маънии нобудкунандаву коханда ва мину ба маънии руху хирад ва аклу андеша, рухи нобудкунанда аст. Ин вожа аввал ба сурати охрамину, баъдан ахрамину ва сипас ба шакли охарман ва ахриман, ки муодили шайтон аст, мустаъмал гардидааст. Дар ойини зардуштй ангра мину ва сипонтомину, яъне ду кувваи бадиву некй хамеша бо хам мукобил хастанд. Дар «Готхои мукаддас» сипонто ва ангромину ду гавхари хамзод дониста шудаанд, ки дар мухайялоти инсон ва олами тасаввур ба вучуд омада, хамеша бо хам дар набарду ситезанд. Дар «Авасто» ангромину дар радифи Ахурамаздо карор нагирифтааст ва дорои вучуди хоричй ба шумор наомадааст. Яъне андешаи он, ки Ангромину хамкуввати Ахурамаздо бошад, ботил аст (9, 134).
Вожаи иблис аз калимаи юнонии диаболос зикр гирифта, ки гуё лугавиёни араб онро ба «маънии навмед» кардан ба кор гирифтаанд. Шакли чамъи ин калима иболиса ё иболис номзад шуда, мухаффафи он балис мебошад(12).
Дар «^уръон» дах маротиба номи иблис дар иртибот бо достони Одам (а) ва як бор чудогона омадааст. Мувофики накли тафсирхои куръонй Худованд баъди офаридани замин нахуст онро ба девон, сипас ба париён, баъд ба фариштагон ва сонй ба мехтари фариштагон «чон» супурд, ки раиси онхо иблис буд. Иблис пас аз замоне магрур гардид ва гуфт, ки хампояи ман имруз кист, ки ман мехтари чандин хазор фариштагонам. У хафтсад хазор сол дар миёни малоика ба сарварй машгул буд. Аз чумла дар ояти 34 сураи Бакара, омадааст: «Ва чун ба фариштагон гуфтем: «Ба Одам сачда кунед!»-пас сачда карданд, магар иблис (ки) кабул накард ва саркашй намуд ва аз кофирон гашт». Ин маънй дар оёти 11-18 сураи Аъроф низ муфассалтар баён гардида, киссаи такфири иблис ва мухлат хостани у то рузи хашр омадааст. Аз ояти 19 то ояти 27 сураи Аъроф зикри гумрохсозии Одаму Х,авво ба дасти шайтон меравад, ки «барояшон касам хурд, ки ман аз насихаткунандагони шумоям» (сураи Аъроф, ояти 21) ва фиребашон дод.
Огози ба бало печидани иблис чунин аст, ки вакте Офаридагор бо санъати бемонанди хеш инсонро офарид ва уро халифаи худ ихтиёр намуд, шайтон ба у сачда накард, ки одамй аз хок асту ман аз оташ (нур). Х,амин тавр, у аз боргохи Худованд то рузи растохез ронда шуд, вале зиндагоние ёфт, ки маънии он игвои одамиён аст.
Аз ин хотир, тимсолхои иблис ва рачим, ки дар сурахои зиёди «^уръони мачид» зикри он меравад, дар мазхаби мо хамчун сарманшаи кибру гурур, нофармониву саркашй унвон гирифт. Х,атто чамеи муслимин кабл аз он ки исми аъзами Худоро ба забон оранд, нахуст ба Офаридгор аз шарри шайтон панох металабанд.
Хуллас, чунин кирдори иблис ба хайси намунаи имтихони Илохй ба зехну чахоншиносии башарият рох ёфта, подоши саркашй аз фармони Х,ак азобу ранчу анои аладдавом шинохта гардид. Тадричан кисмати талхи иблис барои шоирону орифони адабиёти форсу точик рамзе гардид, ки маънихои зиёдеро дар худ гунчоиш медихад.
Масалан, Санойии Fазнавй газалеро комилан ба саргузашту пешомади иблис бахшидааст: Бо у дилам ба ме^ру маваддат ягона буд, Симурги ишкро дили ман ошёна буд. Бар дарга^ам зи цамъи фаришта сипо% буд, Арши мацид цо^и маро остона буд. Дар ро^и ман ни^од ни^он доми макри хеш, Одам миёни ^алцаи он дом дона буд. Мехост то нишонаи лаънат кунад маро, Кард он чи хост, одами хоки барона буд. Будам муаллими малакут андар осмон, Уммеди ман ба хулди барин цовидона буд.
%афжд xlaзоp ceл ба тоат бибудаам, В-аз тоатам %aзоp %aзоpон хизона буд. Дap лав% хондаам, ки яке лаънате шавад, Будам гумон ба wp кacу бap худ гумон набуд. Одам зи хок буд, ман аз нуpu поки У, Гуфтам ягона ман буваму у ягона буд. Гуфтанд моликон, ки нaкapдй ту caцдaе, Чун кapдaме, ки бо манаш ин дap мжна буд. Чоно, биёву такя ба тооти худ макун, К-ин байт ба^и биниши а^ли замона буд. Донжтам окцбат, ки ба мо аз казо pacuд, Сад чашма он замон заду чашмам paвонa буд. Эй окрлони ишк, мapо %ам гуно% неот, Ра% èфтaн ба цонибашон беpuзо набуд (8, 395).
Хдрчанд манзyри Саной аз ин гуфтахо ишора ба зохидони хушку тундмизоч аст, ки бо ифтихор аз тоати хеш умед ба охират ва равзаи ризвон мебанданд, вале намоди иблис василаи таъсиргузории сухани шоир ба шумор меояд.
Донишманди эронй Саидалии Ардалончавон дар китоби «Тачаллии шоиронаи асотир ва ривоëти таърихиву мазхдбй дар ашъори Хоконй» фасли кутохеро ба унвони «Бозтоби достони иблис дар ашъори Хоконй» ихтисос дода, чанд байти шоирро дар мавриди румузи сарнавишти иблис ташрех медихад. Масалан, мухаккики мазкур менависад: «Аз мавзyоте, ки дар бораи иблис дар ашъори Хоконй дида мешавад ва унсури хаëли Уро ташкил медихад, яке тазоди дарунии шайтон бо инсон аст ва хамон гуна, ки инсон бо макоми халифату-л-Илохии худ дархури хама гуна тамчиду тахсин аст, ба хамон нахв хам шайтон мазхари хамаи мафсадахо ва палидихо карор мегирад:
Гуянд: «Дap хилофа валиа^ди Одамем», Машнав хилофашон, ки цуз иблтфан наянд.
Е:
Неет aндap гaв%apu Одам хавоcu мapдумй, Бap валиа^дони шайтон xlapфu «кappaмно» махон. Хилвате, к-аз фаKp œзи, хаймаи Ма^дй шиноc, Займите, к-аз халк бинй мавкиби Даццол дон» (1, 159)
Агар ба мазмуни вокеии ин абëти Хоконй таваччух гардад, он бардошти болоии Саидалии Ардалончавон сахех наменамояд. Хоконй гуфтанист, ки инсон аз рузи нахуст фирефтаи шайтон аст ва бархе аз сифоти шайтонй ба у сироят кардааст, харчанд у даъвои халифагии Худо дар замин мекунад, вале хилоф дар кори у кам нест.
Тахлилхои у бозгуи пахлухои дигари мавзуи марбут ба иблис, чун замон хостани у, чилваи кибру гурур ва амсоли ин мебошад. Мачмуи андешахои ин мухаккик бо он меанчомад, ки у газали фавкуззикри Саноиро, ки маъхуз аз девони уст, оварда ба Хоконй интисоб мебахшад ва мазмуни онро «тавъам бо як андешаи чабарй» мешуморад.
Ахли тасаввуф, амсоли Ахмади Fаззолй, Аттор, Айнулкузот, Мавлоно Ч,алолуддини Балхй, Махмуди Шабистарй ва аз шайхони номвар Боязид, Абусаиди Абулхайр, Абубакри Шиблй хилофи расми маъмул иблисро чун ошики бузург, ки аз гайрати ишк сарпечй аз сачдаи Одам карда, муаррифй менамоянд. Ба ибораи дигар, ин бузургон дар мавридхои зиëд бо лафзи ширини шоирона иблисро химоят мекунанд ва ба макоми олй мегузоранд. Аз урафои мазкур Ахмади Fаззолй иблисро зиëда гиромй дошта ва дар ваъзу гуфтораш уро мухофизат кардааст. Бино ба накли Ахмади Мучохид, ки у низ аз Ибни Абихадид-шорехи «Нахч-ул-балога» санад меорад, Ахмади Fаззолй иблисро «Сайидулмуваххидин» мулаккаб сохтааст.
Ахмади Мучохид дар китоби «Мачмуаи расоили форсии Ахмади Fаззолй» аз номи чанд машоихи муътабар ва намояндагони ахли адаби суфия арчи маънавии иблисро ба гунахои мухталиф зикр менамояд, ки дар ин маврид такя ба андешахои у орй аз манфиат нест.
Масалан: «Айнулкузот-муриди хоси Имом Ахмади Fаззолй дар номахои худ меоварад: «Чдвонмардо! Агар «Калламу-л-Лоху Мусо таклиман» (Тарчума: Ва Худо бо Мусо сухан кард сухан карданй-сураи 4, ояти 163) камол аст, пас иблисро аз ин камол хаст. Ту чй донй, ки иблис кист? Он чо, ки иблис хаст, туро рох нест. Агар вакте бирасй, накши саропардаи у ин аст» (7, 61)
Ч,ое дигар гуфтааст: «Аз Хоча Ахмади Fаззолй шунидам, ки: «Х,аргиз Шайх Абулкосими Гургонй нагуфтй иблис, бал чун номи у бурдй, гуфтй: «Он хочаи хочагон ва он мехтари
мехтарон». чун ин хикоят бо Барака бигуфтам, гуфт: «Сарвари махчурон бех аст, аз хочаи хочагон» (7, 61-62).
Ба иттифоки орои мухаккикон Ибни Ч,авзй, ки яке аз мухолифони Ахмади Fаззолист, аз номи y чунин оварда: «Хар кй тавхидро аз иблис наëмyзад, y зиндик аст» (7, 65).
Бино ба таъкиди тахиягари осори Ахмади Fаззолй хамин матлабро Мухаммади Дорошукух низ овардааст: «...ва хам Ахмади Fаззолй гуфт: Хар кй таълим аз иблис нагирифт, зиндик аст, яъне дар ягонагй бори маломатро мисли иблис бояд бардошт ва мардуди хосу ом гашт» (7, 6566).
Барои тасдики ахборе, ки Ахмади Мучохид перомуни таассуби Ахмади Fаззолй бо иблис меорад, ба гуфтори Мансури Халлоч ишора мекунад, ки дар «ат-Тавосин» гуфта: «Дар мдани ахли осмон муваххиде мисли иблис нест» (7, 66).
Шайх Аттор дар «Тазкирату-л-авлте», дар зикри Амр ибни Усмони Маккй киссаеро дар боби Мансури Халлоч ва кирдори иблис меоварад. Дар ин хикоят калимаи «ганчнома» ба маънии шархи холати сачда накардани шайтон ба инсон омадааст: «Накл аст, ки рузе тарчумаи ганчнома бар когазе навишта буд ва дар зери саччода нихода буд ва ба тахорат рафта буд. Дар мутаваззо хабар шуд. Ходимро гуфт, то он чузвро бардорад. Чун ходим бдамад, наëфт. Бо шайх гуфт. Шайх гуфт: Бурданд ва рафт. Пас гуфт: Он кас, ки он ганчнома бурд, зуд бошад, ки дастхояш бибуранд ва пойхояш бибуранд ва_бар дораш кунанд ва бисузанд ва хокистараш бар бод диханд. Уро ба сари ганч мебояд расид? У ганчнома медуздад?
Ва он ганчнома ин буд, ки гуфт: Он вакт, ки чон дар колаби Одам (а) омад, чумлаи фариштагонро сучуд фармуд. Хама сар бар хок ниходанд. Иблис гуфт, ки: Ман сачда накунам ва чон бибозам ва сирр бубинам, ки шояд, ки лаънатам кунанд ва тогиву фосик ва мурой хонанд. Сачда накард, то сирри одамиро бидид ва бидонист. Лочарам ба чуз иблис хеч касро бар сирри одамй вукуф нест ва касе сирри иблис надонист, магар одамй. Пас иблис бар сирри одамй вукуф ëфт аз он, ки сачда накард, то бидид, ки ба сирр дидан машгул буд; Ва иблис аз хама мардуд буд, ки бар дидаи y ганч нихода буданд. Гуфтанд: Мо ганче дар хок ниходем ва шарти ганч он аст, ки як тан бинад, аммо сараш бибуранд, то гаммозй накунад. Пас иблис фарëд баровард, ки: Андар ин мухлатам дех! Ва маро макуш, валекин ман марди ганчам. Ганч бар дидаи ман ниходанд ва ин дида ба саломат наравад. Самсоми Лоуболй фармуд, ки: «Иннака минал мунзарин» (Тарчума: Ту аз мyхлатëфтагонй. Сураи Аъроф, ояти 15); Туро мухлат додем валекин муттахамат гардонидем, то агар халок накунем, муттахам ва дуругзан бошй ва хеч кас ростгуй надонад, то гуянд: «Кона минал чинни фафасака ъан амри_раббихи» (Тарчума: У аз чин буд ва аз амри Парвардигораш сар тофт. Сураи Кахф, ояти 50); У Шайтон аст, рост аз кучо гуяд? Лочарам малъун асту матруд ва махзул асту мачхул. Ва тарчумаи ганчномаи Умар ибни Усмон ин буд» (3, 315-316).
Ч,ое дигар Шайх Аттор менависад, ки аслан Хусайн Мансури Халлоч худ яке аз муридони Амр ибни Усмони Маккй буд, вале зуд аз сухбату иродати у дур афтод: «Накл аст, ки: Хусайн Мансури Халлочро дид, ки чизе менавишт. Гуфт: Чй менависй? Гуфт, ки: Чизе менависам, ки бо ^уръон мукобала кунам. Амр ибни Усмон уро дуои бад кард ва аз пеши худ махчур кард. Пирон гуфтанд: Хар чй бар Хусайн омад аз он балохо ба сабаби дуои у буд» (3, 315).
Аз ин далелхо чунин натича бармеояд, ки Амр ибни Усмон дар ду навбат ба ду сабаб аз пешомади Мансури Халлоч хабар карда буд.
Хикояти дигаре ки Ибни Ч,авзй мансуб ба каломи Ахмади Fаззолй медонад, ин аст: «Мусо алайхиссалом ва иблис дар акабаи Тур ба хам расиданд. Мусо гуфт: Эй иблис! Чаро барои Одам сачда накардй? Иблис гуфт: Калло ва хошо. Худо якест. Ман хафтсад хазор сол мегуфтам: Суббухун, куддусун. Чй гуна чехраи ибодатамро ба санавият (дугонапарастй) сиëх кунам? Мусо гуфт: Эй иблис! Амр бигзоштй. Иблис гуфт: Он амр ибтило (гирифтор шудан) буд ва агар амри иродат буд, эй Мусо, ман иддаои тавхид мекардам. Агар тикка-тикка шавам, харгиз калбам ба гайри у нанолад. Ту талаби дидор кардй ва гуфтй «худатро ба ман бинамо» (сураи Аъроф, ояти 142) сипас ба кух нигаристй. Савганд ба Худо агар ба кух нангариста будй, хароина Худоро медидй.
Ва ман дар тавхид аз ту содиктарам. Мусо гуфт: Эй иблис! Ба тахкик аклат гирифта шудааст. Иблис гуфт: Эй Мусо! Он аз казо ва майли у буд ва илло кадами ман дар тавхид аз ту собиттар аст. Мусо гуфт: Эй иблис! Либоси фариштагият ба шайтанат тагйир кард. Иблис гуфт: Он холе аст, ки мегардад. Мусо гуфт: Эй иблис! Оë мухаббати_уро мебинй? Иблис гуфт: Хар чи кадар мухаббатро ба гайри ман здад кунад, ман ишкамро ба У бештар кунам» (7, 73).
Мачмуан, дар кутуби ахли тасаввуф ва гохо ахли тафсир хикоëте марбут ба иблис оварда мешаванд, ки пайкори мухталифи у румузе барои наврахони тарикат аст. Аз чумла, дар
«Ривoëти гухарбор» (гузидаи тафсири «Кашф-ул-асрор») хикoëте оварда шудаанд, ки аз боби бархурди ахли тасаввуф ва бузургони дину ойин бо иблис сухан рафтааст. Мухтавои ин гуфтушунудхо ба вахдатгароии иблис шаходат медихад. Монанди: «Умари Хаттоб бар иблис расид, гиребони вай бигрифт, гуфт: Дер аст, то ман дар талаби туам, туро ба хона барам, то кудакон бар ту бозй кунанд. Иблис гуфт: Эй Умар, пиронро хурмат дор, дар хафт осмон Худойро ибодат кардаам, ба хар осмон сад хазор сол хаме боло гирифтам, пиндоштам, ки он боло гирифтани ман каромате аст ва навохте, чун нек нигах кардам, маънй он буд, ки то харчанд боло беш, чун бияфтам сахттар ва саъбтар уфтам. Эй Умар, ту хафтсад хазорсола ибодати ман надидай ва ман туро пеши бут ба сучуд дидаам. Умар даст аз вай бидошт» (8, 22).
Дар ин ривоят низ мухаббати поки офарида ба Офаридгор ба камоли балогат ифода ëфта, намудори умедвории иблис аз афви худовандист: «Зуннуни Мисрй гуфт: Дар бодия будам, иблисро дидам, ки чихил руз сар аз сучуд барнадошт. Гуфтам: E мискин, баъд аз безориву лаънат ин хама ибодат чист? Гуфт: E Зуннун, агар ман аз бандагй маъзулам,У аз худовандй маъзул нест» (8, 22-23).
Дар насри суфия, ки сирати иблис рамзи садокату пойдорй дар рохи Х,ак маънидод шуда, назми ирфонй низ саршори чунин баррасихост.
Шайх Аттор сарнавишти иблисро бо тасвирхои балеги шоирона ба назм мекашад. Аз чумла дар «Илохинома», дар «Х,икояти Шиблй, рахматуллои алайх» меорад:
Aгap як зappa ишк ояд пaдuдоp, Ба caд цон зaхмpо гapдй хapuдоp. Ту пuндоpй, ки захмаш pойгон ат, ^aзоpонcолa тоат нapхu он ает. ^aзоpонcолa гapчu тоаташ буд, Ба^ои лаънати як œаташ буд. Aзuзо ци^аи иблж бишнав, Замоне тapк кун, талбж бишнав. Чу лаънат мекуни ypо шабу py/з, Aз y боpе муcaлмонй бжмуз (2, 219).
Ч,ое дигар дар «Илохинома», дар «Х,икояти Юсуф алайхиссалом ва Ибни Ёмин» Шайх Аттор мукарран аз саргузашти ибратомузи иблис ëд мекунад. Ачиб он аст, ки шоир сарнавишти иблисро бо Ибни Ёмин мукоиса менамояд. Далелаш он аст, ки харду бе амали носавобе гарки гунох шуданд:
Aз аввал %амчу мapдон мapдupa% шав,
Паc он га% цонфишону пеши ша% шав.
Даме иблж холи не^ з-ин cyз,
Зи иблжи лаин мapдй дapомyз.
Чу дap майдони даъвй мapд омад,
^аме чизаш зи дapх(в)apд омад (2, 213).
Иблис дар «Илохинома»-и Шайх Аттор ба умки садокату вафодорй расидааст, мисли: Aгap лаънат кунандам x^apду олам, Нaгapдaд ишци цонам зappaе кам (2, 213).
Дар «Мантик-ут-тайр» Шайх Аттор дар мавридхои гуногун аз хикояти иблис ëд мекунад. Аз чумла, дар «Х,икояти Мусо бо Иблис» Аттор мегуяд, ки Худованд рузе аз сари сирру роз Мусо (а)-ро талкин менамояд, ки боре аз иблис розчуй намояд:
таъоло гуфт бо Myœ ба pоз, К-охup аз иблж paмзе цуй боз. Чун бидид uблucpо Myœ ба pоx;. Гашт аз иблж Myœ paмзхо%. Гуфт: Доим èд доpй ин cухaн, Ман магу, то ту нaгapдй %амчун ман. Гаp ба муе зиндагй бошад туpо, Кофщй не, бандагй бошад туpо. Ро^о анцом дap нокомй ат, Ному нанги мapд аз бадномй а З-он ки гap бошй дap ин pa% комpон, Сад мани бap cap занй дap як замон (4, 366).
Дар хикояти хилкати Одам (а) Шайх Аттор тафсилоти кутохи мардуд гардидани иблисро мазкур мешавад. Вакте Худованд хост бар тани инсон рух бидамад ва аз сунъи у фариштагон хабар наëбанд, У чумлаи эшонро сачда фармуд:
Гуфт: Эй ру%ониёни осмон!,
Пеши Одам сацда оред ин замон.
Сар ниходанд он %ама бар руи хок,
Лоцарам як тан надид он руи пок.
Боз иблис омаду гуфт ин нафас,
Сацдае аз ман набинад %еч кас.
Гар бияндозанд сар аз тан маро,
Нест гам чун %аст ин гардан маро (4, 381-382).
Чун иблис аз фармони Хак сар бупечид, Худованд вайро лаънат хонд. Аммо шайтон ин хукми худовандиро аз казову кадар медонад:
Лаънат они туст, ра%мат они ту, Банда они туст, кцсмат они ту. Гар маро лаън аст кисмат, бок нест, За%р %ам бояд, %ама тарёк нест. Чун бидидам халкро лаънатталаб, Лаънатат бардоштам, ман беадаб (4, 382).
Дар дафтари дувуми «Маснавй»-и Мавлоно Ч,алолуддин Мухаммади Балхй дар хикояти «Бедор кардани Иблис Муовияро, ки хез вакти намоз аст» ва хикоëти баъди он гуфтугуи Иблис бо Муовия оварда шудааст. Хангоми суолу чавоб Иблис ба Муовия мегуяд:
Гуфт: «Мо аввал фаришта будаем, Ро%и тоатро ба цон паймудаем. Соликони ро%ро маврам будем, Сокинони аршро %амдам будем. Пешаи аввал куцо аз дил равад? Ме%ри аввал кай зи дил берун шавад. Дар сафар гар Рум бинй ё Хутан, Аз дили ту кай равад %уббулватан? Мо %ам аз мастони ин май будаем, Ошикони дарга%и вай будаем. Нофи мо бар ме%ри у бубридаанд, Ишки у дар цони мо коридаанд» (5, 182-183).
Харчанд дар нихояти кисса Мавлоно шайтонро адуву хасуд меномад, зимнан мухаббати човидонии уро бо Худованд батакрор ëдовар шуда, садокати уро нисбати Парвардигор равшан шарх медихад.
Умуман, бояд чунин андешид, ки сарнавишти иблис бахонаи таъну маломат кардани у нест ва аз ин хотир орифони бузург хам чурми нобахшидании уро суе гузоштаанд, зеро у мухаббат човидонй ба Худои бемисл дошт. Ба таъбири Хофиз:
Камоли сирри му%аббат бубин, на нукси гуно%, Ки %ар ки бе%унар афтад, назар ба айб кунад (11, 155).
Аз баррасихои боло аëн мегардад, ки рамзи корбурди саргузашт ва кирдори иблис дар адабдати суфия як омили чалби чуяндагони Хак ба яктопарастист.Иблис дар осори ахли тасаввуф,бахусус,маснавихои ирфонй тимсоли мавчуде маънидод мешавад, ки ба хотири мухаббати Хак лаънати човидониро ба худ мегирад. Аз ин ру,ахли тасаввуф лаънати иблисро як навъ имтихони офарида аз чониби Худованд маънидод карда,чунин меандешанд, ки сарпечии у аз сачдаи Одам амали иродй нест.Агар Худованд аз иблис мехост, ки боз маро сачда кун, у садсолахои дигар сари тоот назди у фуруд меовард. Ин холати равонии иблис хамчун хукми такдир чилва мекунад, ки сарриштаи он дар дасти Офаридгор аст,яъне офаридаи очиз бидуни раъйи Хак имкони сомони коре надорад.Хамчунин иблис дар адаби суфияи рамзи садокат ба Парвардигор аст, ки хеч офаридаеро баробари У намехисобад.Хатто барои инсон, ки Худованд халифаи худ номидаву дар «^уръон» «ахсан-ут-таквима»-аш хондааст, як бор сар хам намекунад ва уро ба макоми валову аъзам барнамедорад.
l2s
ПАЙНАВИШТ:
1. Ардалончавон, Саидалй. Тачаллии шоиронаи асотир ва ривоёти таърихиву мазхабй дар ашъори Хоконй. Чопи саввум/С.Ардалончавон.-Машхад:Остони ^удси Разавй, 1375. - 351 с.
2. Аттор, Мухдммад ибни Иброхим. Илохинома Мукаддима, тасхех ва таъликоти дуктур Шафеии Кадканй/М.Аттор. - Техрон: Сухан, 1387. -904 с.
3. Аттор, Шайх Фаридуддин. Тазкират-ул-авлиё. Иборат аз 2 чилд. Ч,.1. Баргардон ва фарохамоварандаи матн, муаллифи мукаддима ва таъликот М.Окилова/Ф.Ш.Аттор. -Хучанд: Ношир, 2009. - 474 с.
4. Аттор, Шайх Фаридуддин. Мантик-ут-тайр. Мукаддима, тасхех ва таъликоти дуктур Шафеии Кадканй. Чопи саввум/Ф.Ш.Аттор -Техрон: Интишороти илмй, 1385. -904 с.
5. Балхй, Мавлоно Ч,алолуддин Мухаммад. Маснавии маънавй/М.Ч,.Балхй. -Техрон: нашри Замон, 2001. - 728 с.
6. ^уръони карим (асл ва матни тарчумаи точикй). -Душанбе: Ирфон, 2007. -616 с.
7. Мачмуаи осори форсии Ахмади Газзолй/Бо эхтимоми Ахмади Мучохид.-Техрон 1370.-560 с.
8. Ривоёти гухарбор. Гузидаи тафсири «Кашфу-л-асрор» /Ба кушиши Бехрузи Сарватиён. -Техрон: Интишороти Барг, 1369. -372 с.
9. Ушидрй, Чдхонгир. Донишномаи Маздоясно-вожаномаи тавзехии ойини зардуштй/Ч,.Ушидрй. -Техрон: 1371. -522 с.
10.Санойй, Х,аким. Девон. /Мукаддима, шархи зиндагй ва шеваи сухани Санойй ба калами устод Бадеъуззамони Фурузонфар. Ба эхтимоми Парвез БобойД.Санойй. -Техрон, 1388. -677 с.
11.Х,офиз, Шамсиддин Мухаммад. Девон. Аз нусхаи тасхехшудаи Мухаммади ^азвинй ва дуктур ^осим Fанй/М.ШДофиз. -Техрон: Шакоик, 1377. -432 с.
12.https://ru.wikipedia.org/wiki / Иблис/
REFERENCES:
1. Ardalonjavon, Saidali. Poetic Interpretation of Myths and Historico-Religious Legends in Khoqoni's Poetry.The third edition/S.Ardalonjavon.-Mashhad: Ostoni Quds Razavi, 1375. - 351 p.
2. Attar, Muhammad ibn Ibrahim. Theology. Introduced, corrected and interpretated by Dr. Shafei Kadkani / M. Attor. - Tehran: Speech, 1387. - 904 p.
3. Attar, Sheikh Fariduddin. Tazkirat-ul-awliyya. In 2 volumes. -V.1. Translated and prepared, the author of introduction and commentary:M.Akilova/F.Sh.Attor.-Khujand: Publisher, 2009. - 474 p.
4. Attar, Sheikh Farid uddin. Conference of Birds. Introducted, corrected and commented by Dr. Shafei Kadkani. The third edition / F.Sh. Attar - Tehran: Scientific Publications, 1385. - 904 p.
5. Balkhi,Mavlono Jaloluddin Muhammad.Masnavii Manavi/M.J.Balkhi.-Tehran:Zamon,2001.-728 p.
6. The Holy Quran (original and text of the Tajik translation). -Dushanbe: Cognition, 2007. - 616 p.
7. Collection of Ahmadi Ghazzali's Persian Creations / under the editorship of Ahmad Mujahid. -Tehran, 1370. - 560 p.
8. Wonderful Legends. Selected Commentaries entitled as "Kashfu-l-asror" / under the editorship of Behrouz Sarvatiyon. -Tehran: Leaf, 1369. - 372 p.
9. Ushidri, Jahongir. Mazdoyasno Encyclopedia Being Zoroastrianism Interpretation Dictionary / J.Ushidri. - Tehran: 1371. - 522 p.
10. Sanoi, Hakim. Divan. / Introduction, description of life and style of Sanoi's speech by Ustad Badeuzzamon Furuzonfar. In honor of Parvez Boboi / H. Sanoi. - Tehran, 1388. - 677 p.
11. Hafiz, Shamsiddin Muhammad. Divan. From the revised copy of Muhammad Qazvini and Dr. Qosim Ghani / M.Sh.Hafiz. - Tehran: Shaqoiq, 1377. - 432 p.
12. https://ru.wikipedia.org/wiki / Iblis /
